Εισαγωγή στις συγκρούσεις ΕΝΟΤΗΤΑ 3 Θέμα 2 Εισαγωγή στις συγκρούσεις

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ I. Ορισμός της σύγκρουσης II. Θεωρίες συγκρούσεων IV. Τύποι συγκρούσεων ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Διαχείριση συγκρούσεων: ορισμός, πρόληψη και επίλυση. Διεθνικές συγκρούσεις.Θέμα 2: Εισαγωγή στις συγκρούσεις 2

Ορίζοντας τη σύγκρουση 1.1 Παραδοσιακοί ορισμοί των συγκρούσεων - Κατά παράδοση, η σύγκρουση θεωρείται ότι οφείλεται σε αντιτιθέμενα συμφέροντα που ανακύπτουν από τη στενότητα των πόρων, σε αποκλίσεις στόχων, αλλά και σε ματαιώσεις συμφωνιών (Mack και Snyder, 1957∙ Pondy, 1967∙ Schmidt και Kochan, 1972). Πολλές φορές υποστηρίχθηκε η άποψη ότι μια σύγκρουση εκδηλώνεται σε σχέσεις που έχουν μικτά στοιχεία στα κίνητρά τους, και στις οποίες τα άτομα έχουν τόσο ανταγωνιστικά όσο και συνεργατικά/συνεταιριστικά συμφέροντα (Bacharach και Lawler, 1981∙ Kochan και Verma, 1983∙ Walton και McKersie, 1965). Τα ανταγωνιστικά στοιχεία είναι αυτά που προκαλούν τη σύγκρουση∙ τα συνεργατικά/συνεταιριστικά στοιχεία δημιουργούν κίνητρα για διαπραγματεύσεις και την επίτευξη μιας συμφωνίας (Deutsch και Krauss, 1962). - Πιο πρόσφατα, ο Rubin κ.ά. (1994) υποστήριξε την ευρύτητα στον ορισμό της σύγκρουσης, αλλά τον χρησιμοποίησε για να υποδηλώσει ότι σύγκρουση είναι μια «αισθητή απόκλιση συμφερόντων ή μια πεποίθηση πως οι τρέχουσες προσδοκίες των εμπλεκόμενων μερών δεν είναι δυνατόν να επιτευχθούν ταυτόχρονα» (σ. 5). Συμφωνώντας με τον Rubin κ.ά. (1994), ο Lewicki κ.ά. (1997) υποστήριξε ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι για τον ορισμό των συγκρούσεων και πρότεινε έναν παρόμοιο ορισμό, ότι σύγκρουση είναι «η διάδραση αλληλεξαρτώμενων ανθρώπων που αντιλαμβάνονται ως ασυμβίβαστους τους στόχους, όπως και τις μεταξύ τους διευθετήσεις/διαβουλεύσεις για την επίτευξη αυτών των στόχων»(σ. 15). 3 ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Διαχείριση συγκρούσεων: ορισμός, πρόληψη και επίλυση. Διεθνικές συγκρούσεις.Θέμα 2: Εισαγωγή στις συγκρούσεις

Ορίζοντας τη σύγκρουση Οι Barki και Hartwick (2004) επεξεργάστηκαν αυτές τις προσπάθειες, και όρισαν τη σύγκρουση ως «μια δυναμική διαδικασία που προκύπτει μεταξύ αλληλεξαρτώμενων πλευρών οι οποίες με βάση τις εμπειρίες τους εκδηλώνουν αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις πάνω σε αισθητές διαφωνίες και παρεμβάσεις για την επίτευξη των στόχων τους» (σ. 234). Ο όρος σύγκρουση, όπως χρησιμοποιείται ευρέως, συνήθως αντικατοπτρίζει την υπόθεση ότι η σύγκρουση συνεπάγεται όχι μόνον διαφορές αλλά και ασυμβίβαστους στόχους και ότι αποτελεί μια κατάσταση win-lose (κάποιος κερδίζει εις βάρος του άλλου). → Πάντως, η έλλειψη συζήτησης σχετικά με τους ορισμούς έχει οδηγήσει στην ευρεία αποδοχή της σύγκρουσης ως κατάστασης που οφείλεται σε αντιτιθέμενα συμφέροντα, δηλαδή, σε έναν ορισμό που συγχέει τον ανταγωνισμό με τις συγκρούσεις. ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Διαχείριση συγκρούσεων: ορισμός, πρόληψη και επίλυση. Διεθνικές συγκρούσεις.Θέμα 2: Εισαγωγή στις συγκρούσεις 4

Ορίζοντας τη σύγκρουση 1.2 Κριτική των παραδοσιακών ορισμών - Υπάρχουν δύο βασικές δυσχέρειες σχετικά με τον ορισμό της σύγκρουσης ως κατάστασης αντιτιθέμενων συμφερόντων: (α) Δεν αποτελεί μια ρεαλιστική προσέγγιση. Η κάθε σύγκρουση δεν συνεπάγεται οπωσδήποτε αισθητή απόκλιση συμφερόντων ή στόχων. (β) Το να αποφαινόμαστε ότι η σύγκρουση συνεπάγεται ασυμβίβαστους στόχους επηρεάζει αρκετά τη διαχείρισή της, καθιστώντας εν γένει δύσκολη την όποια εποικοδομητική της διαχείριση. Το συμπέρασμα ότι οι στόχοι είναι αντιτιθέμενοι, συνήθως υπονομεύει τις ενωτικές και δημιουργικές λύσεις των συγκρούσεων και τις καθιστά λιγότερο πιθανές. - Εκτός από τη συσκότηση της πραγματικότητας, ότι δηλαδή, ενώ δεν θα έπρεπε, συχνά υπάρχουν συγκρούσεις ακόμα και σε άτομα με πλήρως συμβατούς στόχους, οι συγκρούσεις όταν ορίζονται ως αντιτιθέμενα συμφέροντα συγχέονται με τον ανταγωνισμό που ορίζεται ως ασυμβίβαστοι στόχοι. Αυτή η σύγχυση καθιστά ασαφές το εάν τα θεωρητικά ή διαπιστωμένα αποτελέσματα οφείλονται σε σύγκρουση ή ανταγωνισμό. ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Διαχείριση συγκρούσεων: ορισμός, πρόληψη και επίλυση. Διεθνικές συγκρούσεις.Θέμα 2: Εισαγωγή στις συγκρούσεις 5

Θεωρίες των συγκρούσεων Υπάρχουν τρεις διαφορετικές προσεγγίσεις στις θεωρίες των συγκρούσεων: Η διαχείριση των συγκρούσεων, η επίλυση των συγκρούσεων και μεταστροφή συγκρούσεων (Miall, 2004): 2.1 Διαχείριση των συγκρούσεων - Οι θεωρητικοί της διαχείρισης των συγκρούσεων βλέπουν τις βίαιες συγκρούσεις ως αθεράπευτη συνέπεια των διαφορών σε αξίες και συμφέροντα εντός και μεταξύ των κοινοτήτων. - Η τάση προς τη βία απορρέει από υφιστάμενους θεσμούς, ιστορικές σχέσεις, αλλά και από τον τρόπο κατανομής της εξουσίας. Η επίλυση τέτοιων συγκρούσεων θεωρείται μη ρεαλιστική. - Το καλύτερο που μπορεί να γίνει είναι η διαχείριση και η συγκράτηση και, κατά περίσταση, η επίτευξη ενός ιστορικού συμβιβασμού που θα παραμερίζει τη βία ώστε να ξαναρχίσει πάλι η ομαλή πολιτική ζωή. ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Διαχείριση συγκρούσεων: ορισμός, πρόληψη και επίλυση. Διεθνικές συγκρούσεις.Θέμα 2: Εισαγωγή στις συγκρούσεις 6

Θεωρίες των συγκρούσεων 2.2 Η επίλυση των συγκρούσεων - Αντίθετα, οι θεωρητικοί της επίλυσης των συγκρούσεων απορρίπτουν την πολιτική αντιπαράθεση για τη σύγκρουση και, αντ’ αυτού, υποστηρίζουν ότι στις κοινότητες και στις συγκρούσεις ταυτότητας οι άνθρωποι αδυνατούν να κάνουν συμβιβασμούς στις θεμελιώδεις ανάγκες τους. - Υποστηρίζουν, ωστόσο, ότι είναι δυνατή η υπέρβαση των συγκρούσεων, εάν τα αντιτιθέμενα μέρη μπορούν να βοηθηθούν για να διερευνήσουν, να αναλύσουν, να αμφισβητήσουν και να επαναπροσδιορίσουν τις θέσεις τους και τα συμφέροντά τους. - Επομένως, η επίλυση των συγκρούσεων δίνει έμφαση στην παρέμβαση εξειδικευμένων αλλά ουδέτερων/ανίσχυρων τρίτων που εργάζονται ανεπίσημα με τα μέρη για να προωθήσουν τη νέα σκέψη και τις νέες σχέσεις. - Επιδιώκουν να διερευνήσουν τις ρίζες της σύγκρουσης και να εντοπίσουν δημιουργικές λύσεις τις οποίες ενδέχεται να χάνουν τα μέρη εξαιτίας αγκυλώσεων και της δέσμευσής τους σε παγιωμένες θέσεις. ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Διαχείριση συγκρούσεων: ορισμός, πρόληψη και επίλυση. Διεθνικές συγκρούσεις.Θέμα 2: Εισαγωγή στις συγκρούσεις 7

Θεωρίες των συγκρούσεων 2.3 Ο μετασχηματισμός της σύγκρουσης - Οι θεωρητικοί του μετασχηματισμού της σύγκρουσης υποστηρίζουν ότι οι σύγχρονες συγκρούσεις απαιτούν κάτι περισσότερο από την αναμόρφωση των θέσεων και τον εντοπισμό αποτελεσμάτων win-win (λύσεων που είναι για όλους επωφελείς). - Η ίδια η δομή των μερών και των σχέσεων μπορεί να ενσωματωθεί σε ένα σχήμα συγκρουσιακών σχέσεων οι οποίες εκτείνονται πέρα από τον συγκεκριμένο τόπο των συγκρούσεων. - Ο μετασχηματισμός των συγκρούσεων, συνεπώς, είναι μια διαδικασία εμπλοκής και μετασχηματισμού των σχέσεων, των συμφερόντων, του διαλόγου και, εάν είναι απαραίτητο, της ίδιας της κοινωνίας που στηρίζει τη συνέχιση των βίαιων συγκρούσεων. - Η εποικοδομητική σύγκρουση θεωρείται ζωτικός παράγοντας ή καταλύτης αλλαγών. ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Διαχείριση συγκρούσεων: ορισμός, πρόληψη και επίλυση. Διεθνικές συγκρούσεις.Θέμα 2: Εισαγωγή στις συγκρούσεις 8

Θεωρίες των συγκρούσεων 2.4 Άλλοι βασικοί όροι στις θεωρίες των συγκρούσεων Ανάλυση των συγκρούσεων: μια δομημένη διαδικασία ανάλυσης για την καλύτερη κατανόηση μιας σύγκρουσης, συμπεριλαμβανομένου του υπόβαθρου/ιστορικού της, των κύριων εμπλεκόμενων ομάδων και των καθοδηγητών τους, των προοπτικών και των κινήτρων τους, των βασικών κινητήριων δυνάμεων της σύγκρουσης και των πιθανών παραγόντων για ειρήνη. Δράσεις πρόληψης των συγκρούσεων: πραγματοποιούνται βραχυπρόθεσμα για τη μείωση των εντάσεων ή/και την πρόληψη της έξαρσης ή της επανεμφάνισης βίαιων συγκρούσεων Ομάδες ταυτότητας: ομάδες ατόμων που μοιράζονται τη συνείδηση ενός κοινού δεσμού, βασισμένου σε γλωσσικούς, πολιτιστικούς, κοινωνικούς, περιφερειακούς ή οικονομικούς δεσμούς. Διαμεσολάβηση: διαδικασία με την οποία ένας αμερόληπτος τρίτος βοηθά δύο (ή περισσότερους) αντιπάλους να διερευνήσουν τρόπους επίλυσης μιας σύγκρουσης. Οι διαφωνούντες, και όχι οι διαμεσολαβητές, αποφασίζουν για τη συμφωνία οποιασδήποτε συμφωνίας. Η διαμεσολάβηση συνήθως επικεντρώνεται στη μελλοντική και όχι στην προηγούμενη συμπεριφορά. Οι άνθρωποι από διαφορετικούς πολιτισμούς μπορούν να χρησιμοποιούν διαφορετικά στυλ και προσεγγίσεις στη διαμεσολάβηση ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Διαχείριση συγκρούσεων: ορισμός, πρόληψη και επίλυση. Διεθνικές συγκρούσεις.Θέμα 2: Εισαγωγή στις συγκρούσεις 9

Θεωρίες των συγκρούσεων - Η αρνητική ειρήνη είναι μια κατάσταση στην οποία ενώ δεν υφίσταται κάποια τρέχουσα βίαιη σύγκρουση, εξακολουθούν να υπάρχουν οι διαρθρωτικές και βαθιές αιτίες των προηγούμενων συγκρούσεων και είναι ενεργός η δυναμική βίαιων συγκρούσεων. Το επίκεντρο των δράσεων είναι η αποκατάσταση του νόμου και της τάξης, η κατοχύρωση της κατάπαυσης του πυρός, η αποτροπή περαιτέρω εκδηλώσεων βίας, η σταθεροποίηση των περιοχών που έχουν επηρεαστεί προηγουμένως από συγκρούσεις, η έναρξη μεταπολεμικής ανασυγκρότησης, η αποναρκοθέτηση και ο αφοπλισμός, η αποστράτευση και η επανένταξη των μαχητών, καθώς και η προώθηση και η στήριξη των ειρηνευτικών συμφωνιών. - Η θετική ειρήνη είναι συνέχεια της αρνητικής ειρήνης και θεωρείται ότι αντιμετωπίζει μερικές φορές τις λιγότερο ορατές και βαθύτερες διαρθρωτικές αιτίες της σύγκρουσης και, επομένως, είναι πιο μακροπρόθεσμη. Οι δράσεις της περιλαμβάνουν: τη δημιουργία ενός δίκαιου και ανεξάρτητου νομικού συστήματος και ενός συστήματος επιβολής του νόμου· αντιμετώπιση των διακρίσεων στην εκπαίδευση και την παροχή υγειονομικής περίθαλψης· την οικοδόμηση μιας υπεύθυνης, συμμετοχικής και πολυσυλλεκτικής κυβέρνησης· την προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των ομάδων· την εξάλειψη των αρνητικών στερεοτύπων και προκαταλήψεων· και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η θετική ειρήνη οδηγεί, με τη σειρά της, σε βιώσιμη ειρήνη. ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Διαχείριση συγκρούσεων: ορισμός, πρόληψη και επίλυση. Διεθνικές συγκρούσεις.Θέμα 2: Εισαγωγή στις συγκρούσεις 10

Αιτίες των συγκρούσεων Σε γενικές γραμμές, μπορούν να εντοπιστούν πέντε διαφορετικά επίπεδα στο πλαισιο των οποίων εκδηλώνονται οι σύγχρονες συγκρούσεις: το παγκόσμιο, το περιφερειακό, το κοινωνικό, το πλαίσιο των ομάδων σύγκρουσης και το ατομικό/ελίτ (Miall, Ramsbotham και Woodhouse 1999). - Επίσης, οι θεωρίες οφείλουν να αντιμετωπίζουν επαρκώς την αλληλεπίδραση των αιτιών και της πρόληψης σε όλα τα διαφορετικά επίπεδα του διεθνούς συστήματος. - Επιπλέον, οι συγκρούσεις σπανίως οφείλονται σε μία και μόνη αιτία. Επομένως, η ανάλυση των συγκρούσεων απαιτεί μια πολυδιάστατη αξιολόγηση των υπαρχουσών αιτιών σύγκρουσης και των πιθανών πηγών της έντασης (βλ. Θέμα 4 της παρούσας ενότητας). ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Διαχείριση συγκρούσεων: ορισμός, πρόληψη και επίλυση. Διεθνικές συγκρούσεις.Θέμα 2: Εισαγωγή στις συγκρούσεις 11

Αιτίες των συγκρούσεων Το ακόλουθο πλαίσιο δίνει συγκεκριμένα παραδείγματα αιτιών και πρόληψης βίαιων συγκρούσεων στα αντίστοιχα επίπεδα, χρησιμοποιώντας παραδείγματα από τη Ρουάντα (Miall, 2004). Επίπεδο Παραδείγματα αιτιών Παραδείγματα πρόληψης παγκόσμιο Μετα-αποικιακή κληρονομιά Διεθνή δικαιώματα των μειονοτήτων περιφερειακό Εξάπλωση των συγκρούσεων σε μεγάλες περιοχές Πρόληψη των συγκρούσεων από τον ΟΑΣΕ πλαίσιο κράτους/ κοινωνίας Κατάληψη του κράτους/εξουσίας από εθνοτικές ομάδες Σύστημα ψηφοφορίας για τις διεθνοτικές ομάδες πλαίσιο συγκρουόμενων ομάδων Εχθρότητα των Hutu εναντίον των Tutsi Ρεαλιστική προσέγγιση της μειοψηφίας ελίτ / ατομικό Οι ηγέτες των Χούτου ξεκινούν γενοκτονία Ο Πρόεδρος αποδέχεται τις συμβουλές του ΟΑΣΕ ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Διαχείριση συγκρούσεων: ορισμός, πρόληψη και επίλυση. Διεθνικές συγκρούσεις.Θέμα 2: Εισαγωγή στις συγκρούσεις 12

Επιφανειακή σύγκρουση Τύποι συγκρούσεων Το ακόλουθο πλαίσιο δείχνει τη σχέση μεταξύ στόχων και συμπεριφορών και τις επιπτώσεις τους όσον αφορά τις συγκρούσεις. Εδώ, σκοπός είναι να παρουσιαστούν οι τύποι των συγκρούσεων προκειμένου να επισημανθούν διαφορετικά είδη πιθανής παρέμβασης. Δεν υπάρχει ιδανική κατάσταση σε αυτό το σενάριο, αλλά κάθε ένας από τους τέσσερις τύπους έχει τις δικές του δυνατότητες και προκλήσεις. Συμβατοί στόχοι Ασύμβατοι στόχοι Συμβατή Συμπεριφορά Μη σύγκρουση Λανθάνουσα σύγκρουση Ασύμβατη Συμπεριφορά Επιφανειακή σύγκρουση Ανοικτή σύγκρουση ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Διαχείριση συγκρούσεων: ορισμός, πρόληψη και επίλυση. Διεθνικές συγκρούσεις.Θέμα 2: Εισαγωγή στις συγκρούσεις 13

Τύποι συγκρούσεων - Μη σύγκρουση: Είναι κοινή αντίληψη ότι το πλαίσιο στην πάνω αριστερή πλευρά, με την ένδειξη ΜΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ, είναι το προτιμότερο. Ωστόσο, οποιαδήποτε ειρηνική ομάδα ή κοινωνία, εάν θέλει να διαρκέσει, πρέπει να είναι ζωντανή και δυναμική, και να ενσωματώνει τις συγκρουσιακές συμπεριφορές και στόχους και να τα αντιμετωπίζει δημιουργικά. - Λανθάνουσα σύγκρουση: Υπάρχει κάτω από την επιφάνεια και ίσως να πρέπει να εκδηλωθεί ανοικτά προκειμένου να είναι αποτελεσματικότερη η αντιμετώπισή της. - Επιφανειακή σύγκρουση: Ρηχή, επιφανειακή σύγκρουση ή χωρίς ρίζες, που μπορεί να οφείλεται απλά σε μια παρανόηση στόχων και που μπορεί να αντιμετωπιστεί μέσα από καλύτερη επικοινωνία. - Ανοιχτή σύγκρουση: αρκετά βαθιά ριζωμένη σύγκρουση και, ταυτόχρονα, αρκετά ορατή, που μπορεί να απαιτεί συνδυασμένες ενέργειες οι οποίες να αφορούν τόσο τις ρίζες όσο και τα ορατά αποτελέσματα. ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Διαχείριση συγκρούσεων: ορισμός, πρόληψη και επίλυση. Διεθνικές συγκρούσεις.Θέμα 2: Εισαγωγή στις συγκρούσεις 14

Πηγές - http://www.berghof-foundation.org Bιβλιογραφία - Camp and Saferworld (2014) “Training of trainers manual - Transforming conflict and building peace”. - Oliva, Fabio and Chabonnier, Lorraine (2016) “Conflict Analysis Handbook – A field and headquarter guide to conflict assessment”, United Nations System Staff College, Turin. - Fisher, Simon et al (2000) “Working with Conflict – Skills and Strategies for Action”, ZED-Books, London. - Miall, Hugh (2004) “Conflict Transformation: A Multi-Dimensional Task”, Berghof Handbook for Conflict Transformation. Tjosvold, Dean (2006) "Defining conflict and making choices about its management: Lighting the dark side of organizational life", International Journal of Conflict Management, Vol. 17 Issue: 2, pp.87-95. Ιστότοποι - http://www.berghof-foundation.org ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Διαχείριση συγκρούσεων: ορισμός, πρόληψη και επίλυση. Διεθνικές συγκρούσεις.Θέμα 2: Εισαγωγή στις συγκρούσεις 15