Η ευρωπαϊκή πολιτική για την μετανάστευση Το φαινόμενο της μετανάστευσης προκαλείται λόγω διαφορετικών αιτιών: κοινωνικών, οικονομικών γεωπολιτικών , δημογραφικών, και κλιματικής αλλαγής Στα ΚΜ της ΕΕ καταγράφεται αυξητική τάση με διαφορετική όμως μορφή ανάλογα με την χώρα. Η αντιμετώπιση του φαινομένου δεν υπήρξε μέχρι στιγμής ενιαία σε ευρωπαϊκό επίπεδο, παρά αποτελούσε εθνική υπόθεση για κάθε ΚΜ.

Αντιμετώπιση της μετανάστευσης στην ΕΕ τις δεκαετίες του 80 και 90 επικρατούσε η προσπάθεια περιορισμού και καταπολέμησης με διάφορα μέσα Από το 2000 γίνεται διαχείριση των μεταναστευτικών ροών βασισμένη στην θεμελίωση των δικαιωμάτων των μεταναστών, στην καταπολέμηση του αποκλεισμού και την ενσωμάτωσή τους Από το 2008 παρατηρείται η λεγόμενη επιλεκτική μετανάστευση ως προσπάθεια της ΕΕ να αντιμετωπίσει πιεστικά προβλήματα στον δημογραφικό και οικονομικό- εργασιακό τομέα Τα ΚΜ χωρίστηκαν σε 2 μεγάλες ομάδες όσον αφορά τα μέτρα αντιμετώπισης της μετανάστευσης. Σχεδόν όλοι υποστηρίζουν την επιλεκτική μετανάστευση, αλλά διαφωνούν στα μέτρα εφαρμογής της για λόγους εθνικού και οικονομικού συμφέροντος

Οι δημογραφικές τάσεις στην ΕΕ και η κλιματική αλλαγή Οι προβλέψεις συγκλίνουν στην άποψη της δημογραφικής γήρανσης της ΕΕ, η οποία με το πέρας του χρόνου θα γίνεται όλο και οξύτερη. Το ζήτημα σχετίζεται με σειρά από προβλήματα όπως: - διατήρηση του μεγέθους του πληθυσμού, βιωσιμότητα ασφαλιστικών συστημάτων και συστημάτων υγείας και πρόνοιας, κάλυψη συγκεκριμένων επαγγελματικών τομέων με εργατικό δυναμικό για πλήρωση των κενών θέσεων οι περισσότερες χώρες χρειάζονται νέο ανθρώπινο δυναμικό που μπορεί να προέλθει από την μετανάστευση, με συγκεκριμένες όμως προϋποθέσεις.

Σε παγκόσμιο επίπεδο υπάρχουν κατηγορίες χωρών όπως η κίνα και η ινδία που αποτελούν δημογραφικές δεξαμενές και άλλες όπως η ΕΕ που είναι γηράσκουσες χώρες. Οι πρώτες καλύπτουν τις ανάγκες τους σε εργατικό δυναμικό και εξάγουν την υπερπληθώρα σε χώρες της ασίας και της αφρικής για να συνεχίσουν να αναπτύσσονται Αντίθετα η ΕΕ με τους περιοσμούς που θέτει αποτελεί τον τόπο προορισμού μόνο των φτωχών ανιδείκευτων μεταναστών από την ασία και την αφρική. Η κλιματική αλλαγή επίσης επιβαρύνει περισσότερο τους φτωχούς και τους ανεκπαίδευτους , οι οποίοι στην προσπάθεια τους στην αρχή καταφεύγουν στα αστικά κέντρα της χώρας τους και στην συνέχεια αναζητούν ένα πλουσιότερο κράτος για να εξασφαλίσουν το μέλλον τους και συρρέουν προς τα πλούσια κράτη.

Οι συνέπειες της οικονομικής ύφεσης Αφορούν κυρίως την εσωτερική μετανάστευση για λόγους εξεύρεσης εργασίας από τις φτωχότερες χώρες του νότου και της ανατολικής Ευρώπης προς τις χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης Παρατηρούνται: Αυξημένες τάσεις φυγής ανθρώπινου δυναμικού υψηλής μόρφωσης και εξειδίκευσης Αυξημένες τάσεις επαναπατρισμού μεταναστών χαμηλών προσόντων και ειδίκευσης λόγω ανεργίας Μειωμένες τάσεις από-μετανάστευσης στις εύρωστες χώρες όπου υπάρχει σημαντική κοινωνικοοικονομική στήριξη Εξαναγκαστικός επαναπατρισμός άνεργων μεταναστών Μείωση της ανεπίσημης μετανάστευσης εξαιτίας μικρής ζήτησης για εργασία Αύξηση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού

Αποτελεσματικότητα Μέτρων για εκτός ΕΕ μετανάστες Περιλαμβάνονται μέτρα περιοριστικά εργασίας, άρσης άδειας παραμονής και εκδίωξης Χαμηλή αποτελεσματικότητα των μέτρων καθώς ενέχουν ηθικά προβλήματα και θίγονται τα νόμιμα δικαιώματα των μεταναστών. Οι μετανάστες με μακροχρόνια παραμονή σε μια χώρα δύσκολα την εγκαταλείπουν και εμφανίζονται πιο διαλλακτικοί στην εύρεση λύσεων για να αντιμετωπίσουν την κρίση.

Λόγοι παραμονής των μακροχρόνιων μεταναστών Οι ισχυροί οικογενειακοί και κοινωνικοί δεσμοί που έχουν διαμορφωθεί με την πάροδο των χρόνων στην χώρα εγκατάστασης Το κόστος επαναπατρισμού αλλά και οι συνθήκες που ανάγκασαν τα άτομα να φύγουν από την χώρα καταγωγής Η απόλαυση κοινωνικοασφαλιστικών δικαιωμάτων και παροχών στην χώρα υποδοχής που πιθανόν λείπουν από την χώρα καταγωγής Η νομική δυνατότητα ακούσιας επιστροφής στην χώρα καταγωγής

ΕΕ και επιλεκτική μετανάστευση Πρόκειται για ένα μοντέλο η φιλοσοφία του οποίου προέρχεται από την μεταναστευτική πολιτική που εφαρμόζεται στην Αμερική. Η εφαρμογή του βασίζεται σε 2 άξονες: Στην ανάγκη προσέκλυσης υψηλά ειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού από τρίτες χώρες για την κάλυψη των αναγκών της ΕΕ Στην ρύθμιση και την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης

Η ιστορική πορεία της επιλεκτικής μετανάστευσης στην ΕΕ Η προσπάθεια ξεκίνησε από την Γαλλία το 2005, με την καθιέρωση της λεγόμενης μπλε κάρτας προσόντων και δεξιοτήτων με περιορισμένο χρονικό διάστημα ισχύος. Η εφαρμογή της κάρτας σχετίζεται με τις καταγεγραμμένες ανάγκες συγκεκριμένων ποσοστώσεων ανά επαγγελματικό κλάδο σε εθνικό επίπεδο (ελεγχόμενη η μεταναστευτική ροή τόσο στο είδος απασχόλησης όσο και στην χρονική διάρκειά της) Η πρακτική της Γαλλίας δεν λαμβάνει υπόψη της την ήδη διαμορφωμένη νομοθεσία για τα δικαιώματα μεταναστών αιτούντων άσυλο, προσφύγων κλπ. Επίσης δεν γινόταν διαχωρισμός μεταξύ ήδη διαβιούντων στην χώρα μεταναστών και νεοεισερχόμενων

Υιοθέτηση της επιλεκτικής μετανάστευσης από την ΕΕ Από το 2007 η ΕΕ εισηγείται στα ΚΜ τους 2 προαναφερόμενους άξονες με σκοπό τον έλεγχο της παράνομης μετανάστευσης και την αντιμετώπιση της ανάγκης για εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Οι προτάσεις δεν έγιναν αποδεκτές από όλες τις χώρες, ωστόσο υπήρξαν συμφωνίες σε διακρατική βάση είτε βασιζόμενες σε υπάρχουσες συμφωνίες (Δουβλίνο 1997, Σεγκεν 1985-1990) Η Γερμανία απέρριψε την μπλε κάρτα τονίζοντας την εθνική δικαιοδοσίας στον χειρισμό των μεταναστευτικών ροών και την μεταναστευτική πολιτική με βαρύτητα στην κοινωνική ένταξη των νόμιμων μεταναστών και των μελών της οικογένειάς τους. Παρόμοια θέση πήραν και άλλες χώρες χωρίς ωστόσο να εκφράσουν ανοιχτά την διαφωνία τους με την ΕΕ. Χαρακτηριστικά η Ισπανία στο θέμα της μετανάστευσης παίζει διπλό παιχνίδι. Υποστηρίζει τα προνόμια που χορήγησε στο παρελθόν σε μετανάστες τρίτων χωρών εφόσον αυτοί εργάζονται νόμιμα και ασφαλισμένοι σε εργασίες που δεν αναλαμβάνουν οι ντόπιοι. Από την άλλη προσπαθεί να κάνει με όλα τα τεχνολογικά μέσα απροσπέλαστα τα σύνορά της για τους επίδοξους μετανάστες κυρίως από την Αφρική και την Ασία.

Η αναποτελεσματικότητα της πολιτικής της επιλεκτικής μετανάστευσης Το 2011 υιοθετήθηκε το τελικό κείμενο της ΕΕ καθορισμού κοινής μεταναστευτικής πολιτικής χωρίς δεσμευτική ισχύ για τα ΚΜ, τα οποία διατηρούν την αυτονομία τους στον τρόπο χειρισμού της μετανάστευσης Δεν υπάρχει σύνδεση με την ανεργία στο εσωτερικό της ΕΕ καθώς θα μπορούσε να ρυθμιστεί με την εντατικοποίηση της κοινοτικής μετανάστευσης οι καταγραφές των εξωτερικών μεταναστευτικών ροών από τα τέλη της δεκαετίας του 80 δείχνει ότι εισέρχονται πολλοί μετανάστες και μάλιστα στα πλαίσια διακρατικών συμφωνιών, μαζικών νομιμοποιήσεων έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν πιεστικές ανάγκες των ΚΜ.

Αίτια της αναποτελεσματικότητας Πολλά αναπτυγμένα κράτη δεν εφαρμόζουν την επιλεκτική μετανάστευση αλλά την παροχή άδειας παραμονής υπό συγκεκριμένους όρους-κριτήρια όπως η δηλωμένη και νόμιμη εργασία, χωρίς να εξετάζουν τα προσόντα των μεταναστών Το κείμενο της ΕΕ για την επιλεκτική μετανάστευση ερμηνεύεται διαφορετικά από τα ΚΜ σχετικά με τα προσόντα και την εξειδίκευση των μεταναστών, και το καθένα ΚΜ διαχωρίζει αυτά τα προσόντα όπως το συμφέρει εφαρμόζοντας στην πραγματικότητα την εκμετάλλευση των μεταναστών για οικονομικό και αναπτυξιακό όφελος (π.χ. γεωργία, αλιεία, κατασκευές κλπ.)

Η καταλληλότητα των πολιτικών για την αντιμετώπιση της μετανάστευσης Η προσπάθεια κοινής πολιτικής για την μετανάστευση πρέπει να σχετίζεται με: κοινή πολιτική ασύλου αποδοτικότητα της φύλαξης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ ως αποτρεπτικών μέσων την οργάνωση της εσωτερικής μετανάστευσης και την συσχέτισή της με την αγορά εργασίας Την κοινή αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης

Οργάνωση νόμιμης μετανάστευσης Το υψηλά εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό και η αποτροπή της διαρροής τους δείχνει να προτιμά άλλες χώρες και όχι την ΕΕ. Αιτίες : οι προοπτικές απολαβών, το νομικό καθεστώς παραμονής, η φορολογία, η γλώσσα, το κοινωνικό περιβάλλον παράγοντες που σχετίζονται με την ύπαρξη ερευνητικών προγραμμάτων, υποδομών, τεχνογνωσίας στα ΚΜ.

Καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης Εστιάζεται στην προσπάθεια: αποτροπής της εισόδου σε ευρωπαϊκό έδαφος στην επιστροφή των ανεπίσημων μεταναστών και στην συνεργασία με χώρες διακίνησης και καταγωγής των μεταναστών. Μέτρα που χρησιμοποιούν τα ΚΜ είναι: η ατομική και όχι η μαζική νομιμοποίηση του καθεστώτος παραμονής Η σύνδεση της παραμονής με την επίσημη εργασία Η προσπάθεια περιορισμού της οικογενειακής επανένωσης, ασύλου και αμνηστίας.

Η πραγματική κατάσταση Πολλές έρευνες δείχνουν την αναποτελεσματικότητα και τον σκεπτικισμό τους απέναντι σε αυτά τα μέτρα. Προτείνουν την αναζήτηση τρόπων νομιμοποίησης, εισόδου και κοινωνικής ένταξης μεταναστών για την κάλυψη του δημογραφικού προβλήματος Τονίζουν τα οφέλη από την οικογενειακή επανένωση αφού ο εγκατεστημένος μετανάστης θα έχει βελτιώσει την ποιότητα ζωής του ζώντας μαζί με τους δικούς του ανθρώπους, θα αυξήσει το ενδιαφέρον για την εργασία και την ζωή του στην χώρα υποδοχής για να καλύψει τις ανάγκες των μελών της οικογένειάς του.

Ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των χωρών καταγωγής και υποδοχής Πρόκειται για την προσπάθεια σύναψης διμερών συμβάσεων με τις χώρες καταγωγής των ανεπίσημων μεταναστών σχετικά με την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης αλλά και για λόγους διευκόλυνσης της εποχικής και της κυκλικής απασχόλησης σε θέματα που άπτονται την εργασία , την αμοιβή, την ασφάλιση, την παραμονή και τα ταξιδιωτικά έγγραφα. Επίσης γίνονται προσπάθειες με την αποφυγή διπλής φορολογίας, την ευκολότερη μεταφορά των εμβασμάτων των μεταναστών και της επένδυσης μέρος των χρημάτων με την μορφή βοήθειας από τις χώρες της ΕΕ με σκοπό την ανάπτυξη των φτωχών χωρών και την παραμονή σε αυτές των μεταναστών.

Βιβλιογραφία Καψάλης Α., Η σύγχρονη ευρωπαϊκή πολιτική για την μετανάστευση και το αξίωμα της επιλεκτικής μετανάστευσης, σε Σακελλαρόπουλο Θ., 2012, Η κοινωνική πολιτική της ΕΕ, Αθήνα, Εκδόσεις Διόνικος Studie des Bundesverbands für Wohnen und Stadtentwicklung, 2017, Berlin, https://www.vhw.de/kontakt/vhw-bundesverband/ Vhm Migrantenmilieu – Survey, 2018, Migranten, Meinungen, Milieus, Bundesverbands für Wohnen und Stadtentwicklung, Berlin, www.vhm.de