ΟΙ ΔΙΟΜΑΔΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Εισηγήτρια: Μαρία Μανωλίκα (maria.manolika@yahoo.gr)

Διομαδική Συμπεριφορά Πως συνδέεται η διομαδική συμπεριφορά με την προκατάληψη; Πως συμπεριφέρεται το πλήθος; Ποιες στρατηγικές βελτιώνουν τις διομαδικές σχέσεις;

Διομαδική Συμπεριφορά Οι συγκρούσεις μεταξύ εθνών, οι πολιτικές αντιπαραθέσεις, τα ανταγωνιστικά ομαδικά αθλήματα, αποτελούν παραδείγματα διομαδικής συμπεριφοράς. Πως ορίζεται όμως η διομαδική συμπεριφορά; «Κάθε αντίληψη νόηση ή συμπεριφορά που επηρεάζεται από την επίγνωση των ανθρώπων ότι οι ίδιοι και οι άλλοι είναι μέλη διακριτών κοινωνικών ομάδων».

Σχετική Αποστέρηση και Κοινωνική Αναταραχή Η υποκειμενική ματαίωση προκαλεί επιθετικότητα και η πραγματική έκφραση της επιθετικότητας ενδυναμώνεται από επιθετικούς συνειρμούς (Berkowitz, 1962). Αυτή η ανάλυση εξηγεί τη συλλογική διομαδική επιθετικότητα, τις εξεγέρσεις.

Σχετική Αποστέρηση και Κοινωνική Αναταραχή Προϋπόθεση για τη διομαδική επιθετικότητα είναι η σχετική αποστέρηση. Αυτή, αναφέρεται στην αίσθηση ότι κάποιος έχει λιγότερα από όσα αισθάνεται ότι δικαιούται. Εγωιστική: ατομική αίσθηση αποστέρησης σε σχέση με άλλα όμοια άτομα. Αδελφική: προέρχεται από συγκρίσεις με ανόμοιους άλλους ή μέλη άλλων ομάδων.

Ρεαλιστική Σύγκρουση Κύριο χαρακτηριστικό της διομαδικής συμπεριφοράς είναι ο εθνοκεντρισμός, που περιγράφεται από τον Summer (1906) ως: «Η θεώρηση των πραγμάτων κατά την οποία η ομάδα του ίδιου του ατόμου είναι το κέντρο των πάντων, και όλα τα άλλα διαβαθμίζονται και αξιολογούνται σε αναφορά με αυτήν».

Ρεαλιστική Σύγκρουση Οι ρίζες του εθνοκεντρισμού, όπως υποστηρίζει ο Sherif, βρίσκονται στη φύση των διομαδικών σχέσεων. Συγκεκριμένα, όταν οι ομάδες που ανταγωνίζονται για περιορισμένους πόρους, οι διομαδικές σχέσεις σημαδεύονται από σύγκρουση και προκύπτει ο εθνοκεντρισμός. Για να μελετήσουν διεξοδικά αυτήν την υπόθεση ο Sherif πραγματοποίησαν τρία πειράματα σε καλοκαιρινές κατασκηνώσεις.

Ρεαλιστική Σύγκρουση: Θεωρία Σύμφωνα με τη θεωρία της ρεαλιστικής σύγκρουσης, η φύση των σχέσεων μεταξύ των ατόμων και των ομάδων καθορίζει τη φύση των διατομικών και διομαδικών σχέσεων. Τα άτομα που έχουν κοινούς στόχους τείνουν να συνεργάζονται και να διαμορφώνουν μια ομάδα. Τα άτομα που έχουν αμοιβαία αποκλειόμενους στόχους επιδίδονται σε διατομικό ανταγωνισμό.

Ρεαλιστική Σύγκρουση: Θεωρία «Παιγνίων» Η μελέτη της σχέσης ανάμεσα στους στόχους των ατόμων, τη φύση της συμπεριφοράς τους και τη φύση των σχέσεων τους μπορεί να πραγματοποιηθεί σε αφηρημένα πλαίσια με τον σχεδιασμό παιγνίων (Von Neumann & Morgenstern, 1944). Το δίλλημα του φυλακισμένου Το παίγνιο των φορτηγών Το δίλημμα του κοινού βοσκοτόπου

Το Δίλημμα του Φυλακισμένου

Το Παίγνιο των Φορτηγών

Κοινωνική Ταυτότητα Αρκετοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι η ανταγωνιστική διομαδική συμπεριφορά αναδύεται αυθόρμητα: Ακόμα και όταν οι σχέσεις στόχων μεταξύ ομάδων δεν είναι αλληλοεξαρτώμενες (Rabbie & Horwitz, 1969). Κάτω από συνθήκες μη ανταγωνιστικών διομαδικών σχέσεων (Ferguson & Kelley,1964; Rabbie & Wilkens, 1971). Κάτω από συνθήκες συνεργατικών διομαδικών σχέσεων (Rabbie & DeBrey, 1971).

Κοινωνική Ταυτότητα Ποιες είναι οι ελάχιστες συνθήκες για την εμφάνιση διομαδικής συμπεριφοράς; Το ισχυρό εύρημα είναι ότι το απλό γεγονός του να κατηγοριοποιείται κανείς ως μέλος μιας ομάδας φαίνεται να είναι αναγκαίο και ικανό να προκαλέσει εθνοκεντρισμό και ανταγωνιστική διομαδική συμπεριφορά.

Κοινωνική Ταυτότητα: Θεωρία Οι κοινωνικές κατηγορίες προσφέρουν στα μέλη τους μια κοινωνική ταυτότητα. Οι κοινωνικές ταυτότητες δεν περιγράφουν μόνο χαρακτηριστικά, αλλά υπαγορεύουν τη συμπεριφορά ενός ατόμου ως μέλος μια ομάδας. Η κοινωνική ταυτότητα διαφέρει από την προσωπική ταυτότητα.

Κοινωνική Ταυτότητα: Θεωρία Οι άνθρωποι αναπαριστούν γνωστικά τις ομάδες ως πρότυπα. Τα πρότυπα αυτά υπακούουν στην αρχή της μετά-αντίθεσης. Τα πρότυπα ως γνωστικές αναπαραστάσεις ομάδων συνδέονται με τα στερεότυπα. Η διαδικασία κατηγοριοποίησης οδηγεί στην απόπροσωποποίηση.

Κοινωνική Ταυτότητα: Θεωρία Τα φαινόμενα της κοινωνικής ταυτότητας παρακινούνται από δυο διαδικασίες: Αυτό-εξύψωση: η αυτοεκτίμηση είναι βασικό κίνητρο στα πλαίσια της κοινωνικής ταυτότητας. Μείωση αβεβαιότητας: οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να νιώθουν σίγουροι για το ποιοι είναι και τι κάνουν.

Κοινωνική Νόηση Η κοινωνική νόηση παρέχει μια σειρά από γνωστικές ερμηνείες που εστιάζουν σε συγκεκριμένα γνωστικά φαινόμενα που έχουν συνέπειες για τη διομαδική συμπεριφορά, όπως: Κατηγοριοποίηση Μνήμη Διακριτά ερεθίσματα Βέλτιστη διακριτότητα Η κατηγοριοποίηση προκαλεί ένα φαινόμενο επίτασης: ομοιότητα μεταξύ των ανθρώπων σε μια κατηγορία και των διαφορών μεταξύ ανθρώπων από διαφορετικές κατηγορίες. Τα άτομα θυμούνται καλύτερα τις δυσμενείς συμπεριφορές που εκδηλώνονται από άτομα που δεν ανήκουν στην ίδια ομάδα. Οτιδήποτε είναι ασυνήθιστο τείνει να προσελκύει την προσοχή των ατόμων και να απασχολεί ένα δυσανάλογο μέρος της γνωστικής δραστηριότητας. Οι άνθρωποι επιθυμούν την ισορροπία ανάμεσα στα κίνητρα για συμπερίληψη και ιδιαιτερότητα.

Η Συλλογική Συμπεριφορά Η συλλογική συμπεριφορά αναφέρεται σε μεγάλους αριθμούς ανθρώπων που βρίσκονται στο ίδιο μέρος, την ίδια ώρα και συμπεριφέρονται με έναν ομοιόμορφο τρόπο που είναι άστατος, συναισθηματικός και σε παράβαση των κοινωνικών νορμών. Κάποιοι κοινωνικοί ψυχολόγοι θεωρούν ότι κάτι τέτοιο περιλαμβάνει την έρευνα για τη διάδοση φημών, τη μόδα και τις αιρέσεις.

Η Συλλογική Συμπεριφορά: Πρώιμες Θεωρίες Σύμφωνα με τον LeBon τα πλήθη παράγουν πρωτόγονη και ομοιογενή συμπεριφορά επειδή: Τα μέλη είναι ανώνυμα και χάνουν την ευθύνη για τις πράξεις τους. Οι ιδέες εξαπλώνονται ραγδαία μέσα από μια διαδικασία μεταδοτικής μόλυνσης. Ασυνείδητα κίνητρα απελευθερώνονται μέσα από υποβολή.

Η Συλλογική Συμπεριφορά: Απεξατομίκευση και Αυτεπίγνωση Οι άνθρωποι εξαιτίας της αναγνωσιμότητας τους αποφεύγουν την παρορμητική και επιθετική συμπεριφορά. Στα πλήθη αυτοί οι περιορισμοί χαλαρώνουν. Ο διαμεσολαβητικός μηχανισμός είναι η απεξατομίκευση.

Η Συλλογική Συμπεριφορά: Απεξατομίκευση και Αυτεπίγνωση Ο Diener (1980) αποδίδει κεντρικό ρόλο για τη διαδικασία της απεξατομίκευσης στην έννοια της αντικειμενικής αυτεπίγνωσης (επίγνωση του εαυτού ως αντικειμένου προσοχής). Οι παράγοντες που υπάρχουν στα πλήθη μειώνουν την αυτεπίγνωση και δημιουργούν μια ψυχολογική κατάσταση απεξατομίκευσης.

Η Συλλογική Συμπεριφορά: Απεξατομίκευση και Αυτεπίγνωση Αδυναμία ρύθμισης της συμπεριφοράς Αποδυναμωμένοι περιορισμοί κατά της παρορμητικής συμπεριφοράς Περιβαλλοντικές συνθήκες Ανωνυμία Διέγερση Εστίαση σε εξωτερικά γεγονότα Ενότητα ομάδας Μειωμένη αυτεπίγνωση Μειωμένο ενδιαφέρον για τις αξιολογήσεις των άλλων Απεξατομίκευση Αυξημένη ευαισθησία σε άμεσα ερεθίσματα Μειωμένη δυνατότητα για εμπλοκή σε ορθολογικό σχεδιασμό

Η Συλλογική Συμπεριφορά: Θεωρία Αναδυόμενων Νορμών Οι άνθρωποι σε ένα πλήθος βρίσκονται μαζί κάτω από περιστάσεις όπου δεν υπάρχουν σαφείς νόρμες που υποδεικνύουν πώς να συμπεριφέρονται. Η προσοχή τους προσελκύεται από διακριτές συμπεριφορές. Αυτή η συμπεριφορά υποδηλώνει μια νόρμα και επομένως υπάρχει πίεση για τη μη συμμόρφωση.

Βελτίωση Διομαδικών Σχέσεων Οι διαφορετικές θεωρίες για την προκατάληψη δίνουν διαφορετική έμφαση κατά την ερμηνεία της και της μείωσης της σύγκρουσης. Θεωρίες προσωπικότητας: αλλαγή της προσωπικότητας του προκατειλημμένου ατόμου. Ματαίωση-επιθετικότητα: αποφυγή ματαίωσης, μείωση προσδοκιών και απόσπαση προσοχής. Ρεαλιστική σύγκρουση: αποφυγή αμοιβαία αποκλειόμενων στόχων και συνεργασία.

Βελτίωση Διομαδικών Σχέσεων: Επαφή Σύμφωνα με την υπόθεση της επαφής κάτω από σωστές προϋποθέσεις μπορεί να βελτιώσει τις διομαδικές σχέσεις και στάσεις. Να έχει διάρκεια και να περιλαμβάνει συνεργατική δραστηριότητα. Να πραγματοποιείται εντός πλαισίου επίσημης υποστήριξης ενσωμάτωσης. Να περιλαμβάνει άτομα ή ομάδες ίσης κοινωνικής θέσης.

Διομαδική Επαφή: Γενίκευση Οι Weber και Crocker (1983) προτείνουν τρία μοντέλα για τη βελτίωση των στάσεων. Λογιστικό μοντέλο: η συσσώρευση ευνοϊκών πληροφοριών σταδιακά βελτιώνει το στερεότυπο. Μοντέλο μεταστροφής: αντί-στερεοτυπικές πληροφορίες για μια ομάδα προκαλούν απότομη αλλαγή στάσης. Μοντέλο των υπό-τύπων: πληροφορίες ασυνεπείς με το στερεότυπο παράγουν έναν υπό-τύπο.

Βελτίωση Διομαδικών Σχέσεων: Υπερκείμενοι Στόχοι Στις έρευνες των καλοκαιρινών κατασκηνώσεων, ο Sherif κατάφερε να βελτιώσει τις διομαδικές σχέσεις μεταξύ διαμαχόμενων ομάδων μέσω της συνεργασίας για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων. Οι υπερκείμενοι στόχοι δεν μειώνουν τη διομαδική σύγκρουση αν οι ομάδες δεν καταφέρουν να πετύχουν τον στόχο.

Βελτίωση Διομαδικών Σχέσεων: Επικοινωνία Οι ομάδες σε σύγκρουση μπορούν να βελτιώσουν τις διομαδικές σχέσεις επικοινωνίας ευθέως για τη σύγκρουση και προσπαθώντας να την λύσουν. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από: Διαπραγμάτευση Διαμεσολάβηση Διαιτησία Οι διομαδικές διαπραγματεύσεις πραγματοποιούνται μεταξύ αντιπροσώπων των αντίθετων ομάδων. Ένα τρίτο μέρος μπορεί να κληθεί για διαμεσολάβηση μεταξύ των ομάδων. Οι διαμεσολαβητές πρέπει να φαίνονται ως αμερόληπτοι. Ο διαμεσολαβητής προσκαλείται να επιβάλλει μια αμοιβαία δεσμευτική διευθέτηση.

ΟΙ ΔΙΟΜΑΔΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Εισηγήτρια: Μαρία Μανωλίκα (maria.manolika@yahoo.gr)