ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Π.Μ.Σ.: ΔΙΕΘΝΩΝ Κ ‘ ΕΥΡΩΠΑΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ «ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ» ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΚΩΝΑΣ ΟΝ/ΜΟ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑΣ:ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΑΜ:171001 ΑΘΗΝΑ, 2018

Οριοθέτηση της έννοιας της κλιματικής αλλαγής άνοδος της στάθμης των υδάτων μεταβολή των βροχοπτώσεων μείωση της βιοποικιλότητας και εξασθένηση των οικοσυστημάτων φυσικές επιπτώσεις των φαινομένων αυτών: τήξη των παγετών σταδιακή υποχώρηση των ακτών αλάτωση ερημοποίηση λειψυδρία Ταυτόχρονα αύξηση των επικίνδυνων καιρικών φαινομένων: πλημμύρες, τσουνάμι, κυκλώνες, καύσωνες κ.λ.π (Στοιχεία από 5η Έκθεση Αξιολόγησης Διακυβερνητικής Ομάδας για κλιματική αλλαγή- IPCC-τονίζουν την αλλαγή του κλίματος)

Αριθμός ατόμων που πλήττονται Αριθμός Θανάτων Κοινωνικά Στοιχεία ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Σύγκριση επιπτώσεων κλιματικής αλλαγής με άλλες παγκόσμιες προκλήσεις (σε εκ.) Αριθμός ατόμων που πλήττονται Αριθμός Θανάτων Κλιματική Αλλαγή Ατυχήματα* Μαλάρια** Κλιματική Αλλαγή Τσουνάμι Καρκίνος Μαστού (Ινδικός Ωκεανός)** *2004 **2006 Πηγή: The Anatomy of A Silent Crisis. Τυπωμένο με έγκριση από το Global Humanitarian Forum (Petra Kullander, Communications Officer 06/04/2010).

Οικονομικά στοιχεία Ουσία οικονομικού προβλήματος: σχετική έλλειψη ή στενότητα των αγαθών Όμως αγαθά: αποτέλεσμα παραγωγικής διαδικασίας όπου χρησιμοποιούνται συντελεστές της παραγωγής Συνεπώς, σχετική έλλειψη των αγαθών = έλλειψη παραγωγικών συντελεστών [κύριοι παραγωγικοί συντελεστές εργασία, κεφάλαιο και έδαφος-ποιότητα περιβάλλοντος(environmental quality όπως αναφέρεται στον Nicholas Stern στο The Stern Review: The Economics of Climate Change)] Οπότε, εάν η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε αρνητικά αποτελέσματα και φαινόμενα τότε η περιβαλλοντική ποιότητα φθίνει. Η φθίνουσα περιβαλλοντική ποιότητα, λόγω της συνάρτησης παραγωγής, οδηγεί σε φθίνον αποτέλεσμα παραγωγής το οποίο ισοδυναμεί με οικονομικές απώλειες.

Σύνδεση ΚΑ με Ασφάλεια Απειλές από μεταβαλλόμενη σχέση ανθρωπότητας - φυσικών πηγών και συστημάτων της γης Άγχος, οικολογικό στρες, ανασφάλεια για στενότητα πόρων οικονομική ανασφάλεια και τελικά κοινωνική αναταραχή και πολιτική αστάθεια (Lester Brown, Redefining National Security,1977) Συνθήκες εν δυνάμει απειλητικές για τη διατήρηση πρωτίστως του εθνικού κοινωνικο-πολιτικού καθεστώτος, τη διατήρηση και οικονομία αγαθών Εφόσον πλέον στόχος αειφόρος ή βιώσιμη ανάπτυξη (Brown, Redefining National Security,40) η στενότητα πόρων απειλεί δυνητικά την εθνική ασφάλεια (συγκρούσεις εντός-αλλά και μεταξύ κρατών) Συστηματική μελέτη και ανάλυση αρχές ‘90 με Toronto Group (Thomas Homer-Dixon) και Zurich Group (Günther Bächler & Kurt Spillmann)

Toronto Group-Thomas Homer Dixon ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Σύγκριση Περιβαλλοντικών Συγκρούσεων Τύπος Συγκρούσεων Επιδιωκόμενο Αποτέλεσμα Επίπεδο Σύγκρουσης Ανεπάρκεια Πόρων Αντιμετώπιση Ανεπάρκειας Διεθνές Κοινή Ταυτότητα Προστασία-Ενίσχυση Ταυτότητας Διεθνές ή Τοπικό Σχετική Στέρηση Απονομή Δικαιοσύνης Τοπικό με Διεθνείς Επιπτώσεις Πηγή: Thomas F. Homer-Dixon, “On The Threshold: Environmental Changes As Causes of Acute Conflict,” 1991.

Toronto Group-Thomas Homer Dixon

Zurich Group-Günther Bächler και Kurt Spillmann

German Advisory Council in Global Change (WBGU) Tο WBGU εντοπίζει 6 βασικές απειλές για διεθνή ασφάλεια -σταθερότητα εάν αποτύχει η άμβλυνση των κλιματικών μεταβολών: Πιθανή αύξηση αδύναμων και εύθραυστων κρατών Επικινδυνότητα για παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη Κίνδυνο για αυξανόμενες διεθνείς συγκρούσεις μεταξύ βασικών μοχλών ΚΑ και αυτών που πλήττονται περισσότερο Κίνδυνο ανάμεσα σε ανθρώπινα δικαιώματα και νομιμότητα των ανεπτυγμένων βιομηχανικά χωρών να δρουν ως παγκόσμιοι διακυβερνητικοί δρώντες Ενεργοποίηση και εντατικοποίηση της μετανάστευσης Επέκταση της πολιτικής ασφάλειας

Hans Günter Brauch- Εξάγωνο Επιβίωσης Η ΚΑ μαζί με πληθυσμιακή αύξηση: κύριες αιτίες περιβαλλοντικής υποβάθμισης Η αύξηση του πληθυσμού έχει οδηγήσει σε αυξανόμενη ζήτηση για νερό, τροφή και εργασία γεγονός που οδήγησε στην αστικοποίηση. Η ΚΑ συνέβαλε στην περιβαλλοντική υποβάθμιση και η πληθυσμιακή αύξηση στην έλλειψη πόρων.

ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ Σύγχρονες απειλές (είτε από τα ίδια τα κράτη είτε από διακρατικές σχέσεις) όπως: - Δυσπιστία και προστριβές μεταξύ εθνοτικών ομάδων - Επιθετικός εθνικισμός και αντιπαλότητα ανάμεσα στα Αραβικά Έθνη - Κοινωνικές εντάσεις - Ταραχές λόγω οικονομικής ανεπάρκειας - Ισλαμικός φονταμενταλισμός, τρομοκρατία - Παράνομη μετανάστευση - Αυταρχικά καθεστώτα - Διακίνηση ναρκωτικών - Οικολογικές απειλές και - Διάδοση των όπλων μαζικής καταστροφής όπως αναφέρεται στο Dimitris K. Xenakis and Dimitris Chryssochoou, Europe in Change.The Emerging Euro-Mediterranean System (Manchester-New York: Manchester University Press, 2001), 14.

ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ(ευρωπαϊκές ακτές και περιοχές Maghreb και Mashreq) Λεπτές ισορροπίες εύκολα διαταράξιμες Απόκλιση μεταξύ κοινωνίας- elite και πεποιθήσεών τους για θέμα περιβαλλοντικής ασφάλειας ΚΑ δυσχεραίνει την ήδη βεβαρυμμένη νότια περιοχή Ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης των πληθυσμών της νότιας πλευράς εγείρει ανησυχίες για εναπομείναντες φυσικούς πόρους Μεσόγειος θερμότερη, πιο ξηρή και λιγότερο προβλέψιμη( μείωση αγροτικής παραγωγής, ανασφάλεια τροφής-νερού, βιοποριστική ανασφάλεια, εξασθένιση υγείας, έλλειψη πόρων, ερημοποίηση) Μείωση βροχοπτώσεων, Δέλτα του Νείλου(πολυπλοκότητα διαχείρισης) ανεπάρκεια ύδατος, μείωση καλλιεργήσιμων εκτάσεων, πιθανότητα για εσωτερικές μετακινήσεις πληθυσμών ή και περιβαλλοντικούς μετανάστες Ευρωπαϊκές ακτές, χώρες υποδοχής μεταναστών, ένταση για ενεργειακό ανεφοδιασμό Στρατικοποίηση περιοχών (πιθανότητα επιλογής φυσικών πόρων ως στόχους ή εργαλεία τρομοκρατίας-περιβαλλοντική τρομοκρατία)

Νερό και….«τοπικά» προβλήματα Κατοχή και διατήρηση υδάτινων πόρων κύριο αίτιο για διαμάχες και πολέμους Ξηρασία, ερημοποίηση και έλλειψη νερού οδήγησαν σε μετανάστευση( Darfur- Άραβες νομάδες μετανάστευσαν από από βόρεια πλευρά του σε νότια, σύγκρουση με Αφρικανούς) Χώρες που μοιράζονται έναν διασυνοριακό ποταμό έχουν υψηλές πιθανότητες να έρθουν σε βίαιη σύγκρουση( Νείλος: εκτείνεται σε 10 χώρες, Ευφράτης: Συρία. Ιράκ , Τουρκία, Ιορδάνης: Ιορδανία, Ισραήλ, Συρία, Λίβανο και Παλαιστινιακά Εδάφη)[Nils Peter Gletisch et al. “Conflicts Over Shared Rivers: Resource Scarcity or Fuzzy Boundaries”, Political Geography 25, (2006):363] Η υδάτινη διαθεσιμότητα κάθε ποταμού επηρεάζεται από την πληθυσμιακή αύξηση, τη δομή της οικονομίας και την ανάπτυξή της σημαντική η ικανότητα διαχείρισης από θεσμικά όργανα για εξασφάλιση βιωσιμότητας υδάτινων πόρων (κατάλληλες πολιτικές) Διασυνοριακός ποταμός του οποίου οι χώρες έχουν έντονα δημογραφικά, κοινωνικά , θεσμικά και οικονομικά προβλήματα αποτελεί αιτία σύγκρουσης (υδάτινη κρίση)

Ερημοποίηση Ένα από τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα (επιφέρει δραστική μείωση του βάθους, της γονιμότητας και της παραγωγικότητας του εδάφους και της βλάστησης) Σιωπηλός εχθρός αφού γνωστός μόνο όταν έχει ήδη επιφέρει υποβάθμιση της γονιμότητας και της παραγωγικότητας του εδάφους Παράλληλα, αρνητικές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες γιατί οδηγεί στη μείωση του αγροτικού εισοδήματος μετατοπίζοντας τον πληθυσμό σε περιοχές με περισσότερες δυνατότητες απασχόλησης. Η Ισπανία έχει τις μεγαλύτερες ερημοποιημένες εκτάσεις στην Ευρώπη, ενώ ακολουθεί η Ελλάδα, η νότια Ιταλία, η νότια Γαλλία και η Πορτογαλία. Η Τουρκία, η Τυνησία και το Μαρόκο χάνουν κάθε χρόνο λόγω διάβρωσης 542.370, 180.000 και 22.000 στρέμματα γης, αντίστοιχα.

Μετανάστευση Η υποβάθμιση του περιβάλλοντος συντελεί στην μετακίνηση πληθυσμών. Η κατάρρευση των οικοσυστημάτων θα αποτελέσει πηγή μακροχρόνιας μετανάστευσης για τις επόμενες δεκαετίες[Koko Warner et al., executive summary to In Search of Shelter: Mapping the Effects of Climate Change on Human Migration and Displacement (Care International: 2008), iv] To Stern Review εκτιμά πως έως το 2050 θα υπάρχουν 200 εκ. άνθρωποι, σε παγκόσμιο επίπεδο, οι οποίοι θα έχουν μετακινηθεί/εκτοπιστεί από τον τόπο διαμονής τους λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, των έντονων ξηρασιών και πλημμύρων. Η μετακίνηση πληθυσμών εξαιτίας της ΚΑ μπορεί να προκληθεί από μια αιφνίδια φυσική καταστροφή, από την υποβάθμιση της γης, από λειψυδρία, από ερημοποίηση σε συνδυασμό με δημογραφικές πιέσεις, φτώχεια και ανεργία. Η μετακίνηση είτε εσωτερική (εντός της επικράτειας), είτε εξωτερική θα δημιουργήσει κοινωνική αναταραχή και ενδεχομένως σύγκρουση. [Luc Hens, “Environmentally Displaced People,” Regional Sustainable Development Review: Africa (Encyclopedia of Life Support Systems), 8]

Διεθνής και Περιφερειακή Δράση ΕΕ European Climate Change Programme (ECCP): πολιτικές για την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μέτρα για την ενεργειακή αποδοτικότητα στην παραγωγή και την κατανάλωση και μέτρα για τη μείωση των εκπομπών από τις βιομηχανίες Directorate-General for the Environment σκοπός: τα κράτη μέλη της ένωσης εφαρμόζουν την κοινοτική περιβαλλοντική νομοθεσία σωστά Δασική Στρατηγική (EU FLEGT - Forest Law Enforcement Governance and Trade - Action Plan): στήριξη και βελτίωση της διαχείρισης των δασών, βελτίωση της ανταγωνιστικότητας στον τομέα της γεωργίας, της δασοκομίας και της υπαίθρου Ακόμα, EU Energy Initiative for Poverty Eradication and Sustainable Development, (ESS), Conflict Prevention and Crisis Management , Stability Pact,Eastern Partnership, Euro-Mediterranean Partnership, EU Neighbourhood Policy (ENP), Country Strategy Papers, Global Monitoring for Environment and Security (GMES), Green Paper- White Paper , EU Water Initiative (EUWI)

ΟΗΕ ENVSEC Initiative UNEP’s Division of Early Warning and Assessment (DEWA) UNEP’s Post-Conflict and Disaster Management Branch(6 πυλώνες) United Nations Convention to Combat Desertification (UNCCD) UN Water, UNPD, United Nations Development Programme, UNECA - United Nations Economic Commission for Africa, UNECE - United Nations Economic Commission for Europe, UNHCR - United Nations High Commission for Refugees, UNFCCC-United Nations Framework Convention on Climate Change, UNISDR- International Strategy for Disaster Reduction, UNCBD - United Nations Convention on Biological Diversity.

ΟΗΕ-Σύνδεση ΚΑ με Ασφάλεια Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, τον Σεπτέμβριο του 2009, αναγνώρισε 5 διαύλους μέσω των οποίων η κλιματική αλλαγή μπορεί να επηρεάσει την ασφάλεια: Α. Τρωτότητα: Η κλιματική αλλαγή απειλεί τη διατροφική ασφάλεια και την ανθρώπινη υγεία και αυξάνει την ανθρώπινη έκθεση σε ακραία φαινόμενα. Β. Ανάπτυξη: Εάν η κλιματική αλλαγή επιβραδύνει την ανάπτυξη τότε θα υπονομευθεί η ικανότητα των κρατών στη διατήρηση της σταθερότητας. Γ. Αντιμετώπιση και Ασφάλεια: Η μετανάστευση, ο ανταγωνισμός για τους φυσικούς πόρους και οι διάφορες αντιδράσεις των νοικοκυριών και των κοινοτήτων, στις απειλές της κλιματικής αλλαγής, μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο των τοπικών συγκρούσεων με πιθανές διεθνείς προεκτάσεις. Δ. Απώλεια Κρατικής Υπόστασης: Θα υπάρξουν συνέπειες για τα δικαιώματα, την ασφάλεια και την κυριαρχία από την απώλεια της κρατικής υπόστασης λόγω της απώλειας της κυριαρχίας. Ε. Διεθνής Σύγκρουση: Μπορεί να υπάρξουν επιπτώσεις στη διεθνή κοινότητα για τους διασυνοριακούς πόρους.

ΑΛΛΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΦΟΡΕΙΣ ΝΑΤΟ: Science for Peace and Security Programme [SPS-συγχώνευση Επιτροπών: Committee on the Challenges of Modern Society (CCMS) και Science Committee] στόχος: μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τις στρατιωτικές δραστηριότητες, πραγματοποίηση περιφερειακών μελετών συμπεριλαμβάνοντας και διασυνοριακές δραστηριότητες, πρόληψη των συγκρούσεων σε σχέση με την ανεπάρκεια των πόρων Παγκόσμια Τράπεζα- World Bank Περιβαλλοντική Στρατηγική: “Making Sustainable Commitments An Environment Strategy for the World Bank” (ισορροπία της οικονομικής ανάπτυξης, της κοινωνικής συνοχής και της προστασίας του περιβάλλοντος) Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη Organization for Security and Cooperation in Europe (OSCE) διασφάλιση της ειρήνης και της σταθερότητας μέσω της ενίσχυσης της βιώσιμης χρήσης των φυσικών πόρων Οργανισμός Οικονομικής Ανάπτυξης και Συνεργασίας-Organization for Economic Cooperation and Development (OECD) παροχή στις κυβερνήσεις για ανάπτυξη περιβαλλοντικών πολιτικών οικονομικά αποδοτικών, εκθέσεις και δεδομένα