Davolash fakultetining fakultet va gospital terapiya, tibbiy profilaktika fakultetining ichki kasalliklar kafedrasi BRONXIAL ASTMA

BRONXIAL ASTMA (BA). nafas yo`llarining surunkali yallig`lanish kasalligi bo`lib, bunda turli xildagi xujayralar, jumladan semiz xujayralar va eozinofillar ishtirok etadi. moyilligi b¢lgan individuumlarda bu yallig`lanish nafas yo`llarining tarqalgan, lekin doimiy b¢lmagan obstruksiyasi bilan bog`liq bo`lgan simptomlar rivojlanishini keltirib chiqaradi. bronxlar obstruksiyasi k¢pincha spontan yoki davo natijasida qaytar b¢lib, nafas yo`llarining turli tashqi ta'sirlarga sezuvchanligining oshishi bilan kechadi

TARQALGANLIGI yer yuzasining 4 – 10% qismi ba bilan kasallangan, bolalar o`rtasida tarqalganligi 10-15%. ni tashkil etadi. 10 yoshgacha – o`g`il bolalarda, katta yoshda ayollarda ko`p uchraydi .

ETIOLOGIYA XAVFLI OMILLAR allergen bilan kontaktda bo`lish nasliy moyillik

TRIGGERLAR (PROVAKATORLAR) nafas yo`llari infeksiyasi (avvalambor orvi), b-adrenoblokatorlar qabul qilish, pollyutantlar (SO-2, NO-2 va boshqalar), sovuq havo, jismoniy zo`riqish. «aspirinli» bronxial astmali bemorlarda asetilsalisilat kislotasi va boshqa , psixologik, ekologik va professional omillar, o`tkir hidlar. chekish faol na nofaol), yondosh kasalliklar: oshqozon-qizilo`ngach reflyuksi, sinusitlar, tireotoksikoz va boshqalar.

PАTОGЕNЕZI BA asosini surunkali yallig`lanish patogenezi tashkil etadi. astma uchun bronxlar yallig`lanishining ularning giperreaktivligi (turli nospesifik ta'sirlarga sezuvchanlikning me'yoridan ortiq bo`lishi) shakllanishiga olib keluvchi alohida shakli xosdir; yallig`lanishda eozinofillar, semiz hujayralar va limfositlar muhim ¢rin tutadi. yallig`langan giperreaktiv bronxlar triggerlar ta'siriga hansirash va b¢g`ilish xurujlari bilan namoyon bo`luvchi obstruktiv sindromga olib keluvchi nafas y¢llari silliq mushaklarining spazmi bilan, shilimshiqning gipersekresiyasi bilan, nafas y¢llari shilliq qavatining shishi va hujayrali yallig`lanish infiltrasiyasi bilan javob beradi.

PАТОМОRFОLОGIYA Bronxlarda yallig`lanish belgilari, shilliq qavatining shishi, shilliq tiqin, silliq mushaklar giperplaziyasi, bazal membrana qalinlashishi va dezorganizasiyasi aniqlanadi. Bronxial astmada endobronxial biopsiyada bronx epiteliysining ko’chishi, shilliq qavat eozinofil infiltrasiyasi ko`riladi. Bronxlar yuvindi suvida ko`p miqdorda epitelial, semiz xujayralar, eozinofillar va limfositlar topiladi.

КLINIКА SHIKOYATLAR VA ANAMNEZ Ekspirator xansirash va/yoki yo`tal xurujlari Masofadan xushtaksimon xirillashlar eshitilishi Ko`krak qafasida og`irlik xissi OB’EKTIV Ekspirator xansirash Burun kataklarini nafas olganda kengayishi quzg`alish Nafas aktida qo`shimcha mushaklar ishtiroki Majburiy xolat PERKUSSIYADA: emfizema shakllanganda qutisimon perkutor tovush AUSKULTASIYADA: qurug` xushtaksimon va g`o`ngillovchi xirillashlar xamda nafas chiqarish fazasining uzayishi

BA DIAGNOSTIKASI VA OG`IRLIK DARAJASINI ANIQLASH qaytalanuvchi xirillashlar epizodlari kechasi va erta tongda iztirobli yo`tal va xirillashlar jismoniy zo`riqishdan so`ng yo`tal va xirillashlar allergen yoki pollyutantlar bilan kontaktdan keyin yo`tal, xirillashlar yoki ko`krak qafasida og`irlik his qilish tumov, keyinchalik «ko`krakka tushadi» yoki 10 kundan ortiq davom etadi astmaga qarshi dorilar qabul qiladimi agar qabul qilsa, qancha vaqt oralig`ida imkoniyat bo`lsa nafas faoliyatini spirometriya yoki pikfloumetriya tekshiring.

BА ОG`IRLIK DARAJASINING ANIQLANISHI Pag`оnаlari Davolashdan oldingi klinik ko`rinishi Kerakli bo`lgan medikamentoz davo 1 pog`ona intermittirlovchi astma Simptomlar haftasiga 1 martadan kam, kasalliknin qisqa vaqtga qo`zishi (bir necha soatdan bir necha kungacha), tungi simptomlar 1 oyda 2 marta va undan kam, qo`zish davrlari orasidagi vaqtda simptomlar kuzatilmasligi va upkalar faoliyatining me'yorida bo’lishi NChAT yoki JNChQ1 me'yorning 80% o`zgaruvchanlik < 20% Faqat lozim bo`lganda tayinlanadigan preparatlar kechiktirib b¢lmaydigan yordam ko`rsatish uchun qisqa vaqt ta'sir etuvchi ingalyasion 2-agonistlar Davoning intensivligi qo`zish davrining og`irlik darajasiga bog`liq: tabletkalar ko`rinishidagi kortikosteroidlar qo`llanilishi mumkin

simptomlar haftasiga 1 marta yoki ko`proq, lekie kuniga 1 martadan kam   2 pog`ona engil persistirlovchi astma simptomlar haftasiga 1 marta yoki ko`proq, lekie kuniga 1 martadan kam kasallikning qo`zishi faollik va uyquni buzishi mumkin astmaning tungi simptomlari 1 oyda 2 martadan k¢p kuzatiladi NChAT yoki JNChQ me'yorning 80% o`zgaruvchanlik – 30% yallig`lanishga qarshi biror- bir preparat. uzoq ta'sir etuvchi bronxodilatatorlar qo`shish mumkin (ayniqsa tungi simptomlarda)

kundalik preventiv davo:   kundalik preventiv davo: ingalyasion kortikosteroidlar va uzoq ta'sir etuvchi bronxodilatatorlar (ayniqsa tungi simptomlarda) 3 pog`ona. o`rta darajadagi persistirlovchi astma Har kuni kuzatiladigan simptomlar kasallikning qo`zishi faollik va uyquni buzadi tungi simptomlar haftasiga 1 martadan ortiq kuzatiladi qisqa vaqt ta'sir etuvchi 2-agonist-larni har kuni qabul qilish NChAT yoki JNCh1 me'yorning 60 dan 80% gacha o`zgaruvchanlik > 30%

BА ОG`IRLIK DARAJASINING ANIQLANISHI kerakli bo`lgan medikamentoz davo Pog`оnаlari   davolashdan oldingi klinik ko`rinishi uzoq preventiv davo: yuqori dozada ingalyasion steroidlar, uzoq davom etuvchi bronxolitik preparatlar va uzoq davom etuvchi kurslar bilan peroral glyukokortiko-steroidlar 4 pog`ona. og`ir persistirlovchi astma doimiy simptomlar tez-tez qaytalanish tez-tez tungi simptomlar jismoniy faollik cheklangan NChAT YOKI JNChQ1 me'yorning 60% sutka davomida o’zgarishi > 30%

BA ning TASNIFI ASOSIY PATOGENETIK VARIANTLARI (G. B BA ning TASNIFI ASOSIY PATOGENETIK VARIANTLARI (G.B.Fedoseev tomonidan to`ldirilgan tasnif bo`yicha ) infeksion-bog`liq atopik autoimmun disgormonal disovarial asabiy-ruxiy adrenergik disbalans xolinergik jismoniy zo`rig`ishdagi astma aspirin astmasi (triada)

BRONXIAL ASTMA KEChIShI OG`IRLIGI DARAJASI engil kechishi o`rtacha og`irlikda kechishi og`ir kechishi

BRONXIAL ASTMA KECHISH FAZALARI qo`zish nostabil remissiya muhim remissiya (2 yildan uzoq

ASOSLARI o`pka tomonidan: atelektaz, pnevmotoraks, o`pka yetishmovchiligi va boshqalar. o`pkadan tashqari: o`pka-yurak, yurak yetishmovchiligi

DIFFERENSIAL TASHXIS 1) surunkali obstruktiv kasallik 2)      o`pka emfizemasi 3)      yurak astmasi

Xuruj davrida qo`llaniladigan dori vositalari Dаvоlаsh Pag`onalar Xuruj davrida qo`llaniladigan dori vositalari 1 pog`ona intermittirlovchi astma ingalyasion kortikosteroidlar ko`rsatilmagan Haftasiga 1 martadan ko`p bo`lmagan simptomlar mavjudligida qisqa vaqt ta'sir etuvchi bronxodilatatorlar: ingalyasion b2- agonistlar davolash intensivligi kasallik qo`zishining og`irlik darajasigi bog`liq      ingalyasion b2-agonistlar jismoniy yuklamadan yoki allergen bilan kontaktdan oldin kromoglikat

  2 pog`ona engil persistirlovchi astma har kuni: · ingalyasion kortikosteroidlar 200-500 mkg, kromoglinat yoki nedokromil, yoki uzoq vaqt ta'sir etuvchi teofillinlar; · lozim bo`lsa, ingalyasion kortiko-steroidlar dozasini oshirish. agar kortikosteroidlarning doimiy dozasi 500 mkg bo`lsa, uni 800 mkg gacha k¢taring yoki uzoq vaqt ta'sir etuvchi bronxodilatatorlar qo`shing (ayniqsa tungi simptomlarda): ingalyasion b2-ago-nistlar, teofillinlar, yoki b2-ago-nistlar tabletkalarda yoki siropda lozim bulganda (kuniga 3-4 martagacha): kiska vakt ta'sir etuvchi bronxodilatatorlar –ingalyasion b2-agonistlar

har kuni: ·ingalyasion kortikosteroidlar 800-2000 mkg; ·  uzoq vaqt ta'sir etuvchi bronxodilatatorlar, ayniqsa tungi simptomlarla: ingalyasion 2-agonistlar yoki teofillinlar, yoki 2-agonistlar tabletkalarda yoki siropda lozim bo`lganda (lekin kuniga 3-4 martadan kam): qisqa vaqt ta'sir etuvchi bronxodilatatorlar - ingalyasion 2-agonistlar   3 pog`ona. o`rta darajadagi persistirlovchi astma

Xuruj davrida qo`llaniladigan dori vositalari Pag`onalar Xuruj davrida qo`llaniladigan dori vositalari lozim b¢lganda: qisqa vaqt ta'sir etuvchi bronxodilatatorlar - ingalyasion 2-agonistlar   Xuruj davrida qo`llaniladigan dori vositalari 4 poqona. og`ir persistirlovchi astma   har kuni: ·     ingalyasion kortikosteroidlar, 800-2000 mkg va undan ortiq; ·     uzoq ta'sir etuvchi bronxodilatatorlar: ingalyasion ?2-agonistlar yoki teofillinlar va/yoki ?2-agonistlar tabletkalarda yoki siropda; ·     uzoq vaqtga peroral kortikosterodlar

Ustivor(bazis) davo BA ning ustivor davosi asosini yalig`lanishga. qarshi terapiya tashkil etadi. 1.Kromoglikat natriy. 2. Nedokromil natriy. 3. Kortikosteroidlar (ingalyasion, sistemali). 4. Spesifik immunterapiya.

Kromoglikatnatriy va nedokromil natriy yengil BA ni davolashda asosiy o`rinni egallaydi. O`rtacha og`ir va og`ir kechishida samara kam. Mazkur moddalar surunkali yalig`lanishda allergik reaksiyani ingibir-laydi va bronxning giperreaktivligini kamaytiradi

Kortikosteroidlar BA ni davolashda yallig`lanishga qarshi samarali modda hisoblanadi. Araxidon kislotasi metabolizmga, leykotrienlar va prostoglandin sinteziga ta'sir qiladi, kapillyarlarlar o`tkazuvchanligini pasaytiradi, sitokinlar ishlab chiqarilishini ingibirlaydi, yallig`lanish xujayralar faollashuvini tormozlaydi, nafas yo`li silliq mushaklari β-reseptorlari reaktivligini oshiradi

PROGNOZ Kasallikning vaqtida aniqlanishi, bemorning ongi va o`zini nazorat qila bilish qobiliyatiga bog`liq. Tajovuzkor omillar yo`qotilishi va o`z vaqtida malakali tibbiy yordamga murojaat qilish hal qiluvchi ahamiyatga ega.