Ορτέγκα υ Γκασσέτ Ortega y Gasset (Μαδρίτη, 1883 – 1955) Παρουσίαση της ζωής και του έργου του Σωτήρης Μπεκάκος

Ortega: Eτυμολογία τσουκνίδα - πέρδικα Η μητέρα του ήταν ιδιοκτήτρια μιας εφημερίδας της Μαδρίτης «El Imparcial», και ο πατέρας του ο Jose Ortega Munilla, ήταν δημοσιογράφος και διευθυντής της ίδιας εφημερίδας. Η δημοσιογραφία και η ζωή των δημοσιογράφων με τη συνεχή αναζήτηση και τις εντάσεις επηρέασαν τα παιδικά και εφηβικά χρόνια της ζωής του Ortega, με αποτέλεσμα και ο ίδιος να αρχίσει να γράφει άρθρα και να γίνει γνωστός ως μαθητευόμενος δημοσιογράφος, κατά τη νεανική του ηλικία. Ήταν πεπεισμένος ότι ο ισπανικός λαός έπρεπε να μάθει να σκέφτεται και να εκφράζεται με απλότητα και αμεσότητα. Γι’ αυτό, ο Ortega προσπάθησε να εκλαϊκεύσει την γνώση μέσα από τα άρθρα του στην εφημερίδα, συνδυάζοντας την αγάπη για την φιλοσοφία με την πολιτική. Ο Ortega ήταν βαθιά θρησκευόμενος και τελείωσε το καθολικό σχολείο των Ιησουιτών μοναχών της Μάλαγα.

Η διδακτορική του διατριβή είναι επάνω στην σχέση ιστορίας και ανθρωπολογίας. Το 1902 ανακηρύχθηκε διδάκτορας από την Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Complutense της Μαδρίτης. Ο τίτλος της πτυχιακής του είναι: Los terrores del año mil. Crítica de una legenda (Oι φόβοι του έτους 1000. Ιστορία ενός μύθου), μία διδακτορική διατριβή πενήντα οκτώ σελίδων. Στην συνέχεια, πήγε στην Γερμανία, για να συνεχίσει τις σπουδές. Σπούδασε από το 1905 ως το 1907 στην Λειψία, στη Νυρεμβέργη, στην Κολωνία, στο Βερολίνο και το Μαγδεμβούργο. Επηρεάστηκε σημαντικά από το ρεύμα του Νεοκαντιανισμού των Hermann Cohen και Paul Natorp, αλλά έδειξε ιδιαίτερη προτίμηση στις θέσεις των Friedrich Nietzsche και Max Scheler. Αργότερα, ακολούθησε τις απόψεις του Martin Heidegger. Το 1914 εκδίδει το πρώτο του φιλοσοφικό – λογοτεχνικό δοκίμιο με τίτλο: Meditaciones del Quijote (Oι σκέψεις του Δον Κιχώτη), το οποίο αναφέρεται στο έργο του Θερβάντες. Το 1909 φεύγει από την Γερμανία και το 1910 ξεκινά να εργάζεται ως καθηγητής μεταφυσικής στο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης (Universidad Complutense de Madrid) από το 1910 ως το 1936 και ίδρυσε το 1923, το περιοδικό «Revista de Occidente». Το 1922 εκδίδει το δοκίμιο με τίτλο: España invertebrada. Με την έλευση της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας, ο Ortega άρχισε να ασχολείται με την πολιτική, ιδρύοντας το κίνημα «Agrupación al Servicio de la República» (Όμιλος στην Υπηρεσία της Δημοκρατίας). Το 1931 εξελέγη βουλευτής. Κατά την διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου μετανάστευσε στο εξωτερικό και επέστρεψε στην Ισπανία το 1948. Το ίδιο έτος δημιούργησε και το Institudo de Humanidades (Ίδρυμα Ανθρωπιστικών Σπουδών), μαζί με το μαθητή του Julián Marias και συνέχισε την διδασκαλία της Φιλοσοφίας.

Βασικές έννοιες της φιλοσοφίας του Gasset Με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, ο Ortega ανέδειξε μέσα από τα έργα του τον υπαρξισμό και τον προοπτικισμό, ενώ αργότερα επινόησε τον όρο «racionvitalismo», ένα νέο φιλοσοφικό όρο, o οποίος είναι σύνθετος και αποτελείται από τους όρους «racion»και «vida». Σύμφωνα με τον Ortega ο άνθρωπος δεν είναι προικισμένος με λογική, αλλά χρειάζεται να μάθει να χρησιμοποιεί την λογική, για να ζήσει. Η ζωή είναι μία συνεχής δημιουργική προσπάθεια, είναι δημιουργία (quehacer). Η ζωή είναι πρόβλημα, ναυάγιο και ανησυχία. Είναι δηλαδή πρόγραμμα ζωής. Ο άνθρωπος πρέπει να εργασθεί, για να πραγματώσει τον εαυτό του και το πεπρωμένο του. Όσο πιο πολύ αγωνίζεται, τόσο περισσότερο γίνεται αληθινός. Το πιο διάσημο έργο του Ortega είναι «Η Επανάσταση των Μαζών» (1930). Η αξία του έργου του είναι ότι πέτυχε να καταστήσει την φιλοσοφία κατανοητή σε όλους. Χρησιμοποιεί μία γλώσσα απλή, επειδή αποβλέπει στην άμεση διάδοση του περιεχομένου, εκφράζοντας τις ιδέες του μέσα από άρθρα που δημοσιεύονται στον ημερήσιο τύπο και μιλώντας πιο πολύ με τον απλό κόσμο παρά με τα βιβλία. Αυτός ήταν ο καλύτερος τρόπος για τον Ortega, για να πλησιάσει τον ισπανικό λαό, ο οποίος δεν έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον για την φιλοσοφία. Ο τρόπος αυτός διάδοσης των ιδεών θα χρησιμοποιηθεί στις αρχές της δεκαετίας του ’60 από τον Umberto Eco, ο οποίος θα αρχίσει να γράφει άρθρα για την φιλοσοφία, σε απλά ιταλικά, σε διάφορες ιταλικές εφημερίδες και περιοδικά μεγάλης κυκλοφορίας, με σκοπό να φέρει πιο κοντά στην Φιλοσοφία τον απλό αναγνώστη . Η εκλαΐκευση της φιλοσοφίας από τον Ortega δεν άρεσε στους Ισπανούς ακαδημαϊκούς και τους διανοούμενους, πολλοί από αυτούς τον κατηγόρησαν ως ψευδοφιλόσοφο, επειδή συνήθιζε να εκλαϊκεύει την γνώση και να παρουσιάζει κάθε ζήτημα με σαφήνεια, χωρίς να αναφέρεται σε επιστημονικές μεθόδους. Κατά την διάρκεια της ζωής του οι μαθητές του, μεταξύ αυτών και ο Julián Marías (πατέρας του συγγγραφέα Javier Marías), τον υπερασπίστηκαν και τον βοήθησαν να αντιμετωπίσει τα προβλήματα. Συνεχιστής του έργου του Ortega ήταν ο μαθητής του Luis Abad Carretero (Almerìa. 1895 – Gadòr, Almerìa, 1971) Βασικές έννοιες της φιλοσοφίας του Gasset

Προοπτική & Ιστορική Προοπτική κατά τον Ortega y Gasset H προοπτική είναι μία από τις θεμελιώδεις έννοιες της φιλοσοφίας του Ortega y Gasset. O Ortega ακολουθεί το παράδειγμα του Max Scheler (1874 – 1928) και δημιουργεί τον όρο «ιστορικός προοπτικισμός» (ισπ. prospectivismo historico), αναφερόμενος σε μία θέση, σύμφωνα με την οποία η ιστορία μπορεί να αναλυθεί βάσει διαφορετικών προοπτικών. Η πρόσληψη της ιστορίας βάσει μίας ή περισσότερων προοπτικών στηρίζεται στην θεωρία περί λειτουργικότητας των αξιών του Scheler, πατέρα της Φιλοσοφικής Ανθρωπολογίας. Η διαμόρφωση των αξιών είναι αποτέλεσμα μιας σύνθετης διαδικασίας παιδευτικής και ερμηνευτικής φύσεως. Υπάρχει μία λειτουργικότητα των αξιών, η οποία εκφράζει έναν προοπτικισμό μοναδικό και ανεπανάληπτο για κάθε πρόσωπο. Για τον Scheler, πράγματι, η αφετηρία του ανθρώπου δεν είναι η τάξη (ordo amoris), αλλά η αταξία της καρδιάς. Αυτή πρέπει να διορθωθεί σταδιακά και με σταθερά βήματα, χάρις στο παράδειγμα του άλλου (Vorbild). Ο ίδιος άνθρωπος, με την προσωπικότητα και την ταυτότητά του, διαθέτει μία οπτική της πραγματικότητας, η οποία ανήκει μόνο σ’ εκείνον. Το σύνολο των ειδών προοπτικής όλων των ανθρώπων διαμορφώνει μία αληθινή και πραγματική οπτική του κόσμου. Στην ουσία, η ποικιλία των μορφών της προοπτικής μας επιτρέπει να έχουμε μια ολοκληρωμένη και αντικειμενική εικόνα της πραγματικότητας. Ο Ortega θεωρεί ότι ένα από τα αποτελέσματα του προοπτικισμού είναι να θεωρούμε αξιόπιστη και σεβαστή κάθε θέση, μολονότι αυτή μπορεί να είναι αντίθετη ή διαφορετική από την δική μας. Κάθε πρόσωπο, συνεπώς, έχει ξεχωριστή αξία, λόγω της μοναδικής και πρωτότυπης θέσης του. Χάρις σε αυτήν. είναι δυνατή η αναγνώρισή του, η διαφορετικότητα του. Αυτή το καθιστά διαφορετικό και μπορεί να μην συμφωνεί μαζί μας σε πολλές απόψεις, ωστόσο, η διαφορετικότητα των απόψεων είναι σημαντική, επειδή μας δίνει την δυνατότητα να εμπλουτίσουμε με διαφορετικές ιδέες και αντιλήψεις την προοπτική μας, την προσωπικότητά μας. Η αποφυγή εντάσεων, οι οποίες προκαλούνται λόγω του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας, είναι εφικτή χάρις στην ανοχή και στην καλλιέργεια πνεύματος διαλόγου. Ο προοπτικισμός είναι όρος που δημιούργησε ο Gustav Teichmüller (Die Wirkliche und die Scheinbare Welt, 1882). Δηλώνει μία θεώρηση, σύμφωνα με την οποία ο κόσμος, τα πράγματα και τα γεγονότα μπορούν να αναλυθούν από διαφορετικές απόψεις, καθεμία από τις οποίες συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση της πραγματικότητας με την περιορισμένη, σχετική, ιδιαίτερη, συγκεκριμένη και αναπόφευκτη συνεισφορά του.