Εισαγωγή στην Ψυχολογία Γλώσσα και σκέψη Στέλλα Βοσνιάδου Εισαγωγή στην Ψυχολογία Στέλλα Βοσνιάδου 11/23/2018

Τι είναι η γλώσσα; Συμβολικό Σύστημα Με σκοπό την Επικοινωνία Ένα φαινόμενο αποκλειστικά ανθρώπινο Επικοινωνία στα ζώα (μέλισσες, μυρμήγκια, πτηνά. φάλαινες, κλπ) Γλώσσα στον χιμπαντζή; Keith & Katharine Hayes (Βίκυ – 5 χρόνια για να μάθει να λέει 3-4 λέξεις (μαμά, μπαμπά, φλιτζάνι-) Σημειωτική – Gardners’ – Γουόσο 500 σημεία + γενίκευση+ περιορισμένο συντακτικό (330 προτάσεις) Premkacks – Σάρα, πλαστικά γεωμετρικά σύμβολα Savage –Rumbaugh (Punbanisha- γεωμετρικά σύμβολα -3000 λέξεις – απλές προτάσεις 14 χρονών) Γλώσσα Στέλλα Βοσνιάδου 11/23/2018

Η Ανθρώπινη Γλώσσα Η γλώσσα είναι ένα σύστημα για επικοινωνία με τους άλλους το οποίο χρησιμοποιεί σήματα που μεταφέρουν νόημα και συνδυάζονται σύμφωνα με τους κανόνες της γραμματικής. Εμφανίστηκε πριν από περίπου 3 εκατομμύρια χρόνια ως προφορικό σύστημα και ως γραπτό σύστημα περίπου πριν 6 χιλιάδες χρόνια Υπάρχουν περίπου 4.000 ανθρώπινες γλώσσες που ανήκουν σε περίπου 50 κατηγόριες Σύνθετη δομή Συμβολική – αναφορική λειτουργία των λέξεων Χρήση της γλώσσας για να σκεφτόμαστε συνειδητά Γλώσσα Στέλλα Βοσνιάδου 11/23/2018

Οι τέσσερις τομείς της γλώσσας

Κανόνες της γλώσσας Φωνολογικός τομέας – φώνημα (μικρότερη μονάδα ήχου που αναγνωρίζεται ως ομιλία) – π – π – β, κλπ Φωνολογικοί κανόνες – για συνδυασμό φωνημάτων για να δημιουργήσουν λέξεις Μορφήματα –μικρότερες γλωσσικές μονάδες με νόημα – λέξεις (Τ-ο = Το αγόρι κλπ…) Γραμματική Κανόνες μορφολογίας – πως τα μορφήματα συνδυάζονται σε λέξεις (μορφήματα περιεχομένου– σκύλος, γάτα, κλπ. - και λειτουργικά μορφήματα – και, το, άλλο, κλπ. Συντακτικοί κανόνες – καθορίζουν τους συνδυασμούς λέξεων σε προτάσεις Γλώσσα Στέλλα Βοσνιάδου 11/23/2018

Πραγματολογικοί κανόνες (1) Κλείσε την πόρτα. (2) Σε παρακαλώ, κλείσε την πόρτα. (3) Κλείνεις την πόρτα; (4) Μπορείς να κλείσεις την πόρτα; (5) Η πόρτα θα έπρεπε να είναι κλειστή. (6) Κάνει πολύ κρύο σ’ αυτό το δωμάτιο.

Η Γλωσσολογία και η Ψυχολογία της Γλώσσας Περιγραφική γλωσσολογία Roman Jacobson – φωνολογία Noam Chomsky – συντακτικό – παραγωγική - μετασχηματιστική γραμματική Κανόνες Παραγωγικότητα της γλώσσας (περιορισμένος αριθμός κανόνων που μπορούν να παράγουν έναν απεριόριστο αριθμό προτάσεων) Βαθιά δομή – νόημα της πρότασης Επιφανειακή δομή – πως διατυπώνεται μια πρόταση Γλώσσα Στέλλα Βοσνιάδου 11/23/2018

H μετασχηματιστική γραμματική του Chomsky

Φραστική Δομή

Η ψυχολογική πραγματικότητα της μετασχηματιστικής γραμματικής Πειράματα των Miller & Isaard, 1963; Marks & Miller, 1964). Συντακτικά και σημασιολογικά σωστές προτάσεις ανακαλούνται πιο εύκολα από αυτές που δεν είναι συντακτικά και σημασιολογικά σωστές (1) Τα σαπωνοειδή απορρυπαντικά διαλύουν του λαδερούς λεκέδες. (2) Τα αναμμένα απορρυπαντικά πολεμάνε τις συντετριμμένες εκτιμήσεις. (3) Τους απορρυπαντικά λεκέδες διαλύουν σαπωνοειδή λαδερούς τα. (4) Ακριβείς τις σαπωνοειδή οι βοηθάνε αγριόγατοι αναθυμιάσεις.

Η αρνητική πρόταση, "Το φορτηγό δεν έπεσε πάνω στο Ι Η αρνητική πρόταση, "Το φορτηγό δεν έπεσε πάνω στο Ι.Χ", παίρνει λιγότερο χρόνο να επαληθευτεί από την θετική αλλά ψευδή πρόταση, "Το φορτηγό έπεσε πάνω στο Ι.Χ", όταν δίνεται σε σχέση με την παραπάνω Εικόνα. (Miller & McKean, 1964; McMahon, 1963, κλπ). Αυτό όμως δεν συμβαίνει αναγκαστικά όταν οι προτάσεις παρουσιάζονται στο κατάλληλο γλωσσικό και εξω-γλωσσικό πλαίσιο (Vosniadou, 1982).

Ψυχολογία της Γλώσσας - Ψυχογλωσσολογία Προφορικός λόγος (παραγωγή – κατανόηση) Γραπτός λόγος (γραφή – ανάγνωση – κατανόηση κειμένων) Γλωσσική ανάπτυξη Γλώσσα Στέλλα Βοσνιάδου 11/23/2018

Γλωσσική ανάπτυξη Πώς μαθαίνουμε να μιλάμε; Εξαιρετικά γρήγορα (1 έτους 10 λέξεις επόμενα 4 χρόνια 10,000 λέξεις, 3-4 χρονών – μπορεί να σχηματίζουν αρκετά πολύπλοκες εκφράσεις) – Κάνουν λίγα σχετικά λάθη Η κατανόηση της γλώσσας αναπτύσσεται γρηγορότερα από την παραγωγή της γλώσσας Γλώσσα Στέλλα Βοσνιάδου 11/23/2018

Ανάπτυξη του λεξιλογίου ως συνάρτηση της ηλικίας Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης της ανάπτυξης του λεξιλογίου σε μικρές ηλικίες δείχνουν τη ραγδαία επιτάχυνση της ανάπτυξης του λεξιλογίου γύρω στην ηλικία των 24 μηνών. Μελέτες του πραγματικού μεγέθους του λεξιλογίου ποικίλλουν ανάλογα με τις τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν για τη δειγματοληψία της γνώσης λέξεων από τα παιδιά, αλλά η μορφή της καμπύλης είναι εντυπωσιακή για όλους τους υπολογισμούς.

Γλωσσική Εξέλιξη στην Παιδική Ηλικία

Τα νοήματα που εκφράζονται πρώτα στην παιδική γλώσσα Ύπαρξη («είναι φεγγάρι», «να το σπίτι») Εξαφάνιση («μπάλα πάει») Επανάληψη («κι άλλο γάλα») Κτήση («ρόδα τουτού») Τόπος («Τουτού πόρτα») Υποκείμενο-αντικείμενο («μαμά άτα») Υποκείμενο-πράξη («μαμά πάει») Πράξη-αντικείμενο («πάει άτα») Ερώτηση («μπάλα πού»)

Η γλωσσική επικοινωνία λαμβάνει χώρα σ’ ένα εξωγλωσσικό πλαίσιο, στο οποίο οι ενήλικες παίζουν σημαντικό ρόλο. Οι γονείς ενισχύουν τη χρήση της γλώσσας στα παιδιά τους, τόσο συνειδητά όσο και ασυνείδητα. Η ενίσχυση όμως της χρήσης της γλώσσας δεν μπορεί να εξηγήσει από μόνη της το φαινόμενο της κατάκτησης της γλώσσας από το παιδί.

Τα μικρά παιδιά δεν διαφοροποιούν το λεξιλόγιο τους έτσι όπως οι ενήλικες

Ένας συνηθισμένος τρόπος να ελέγξει κανείς την κατανόηση λόγου είναι να δώσει στο παιδί οικεία αντικείμενα και να του ζητήσει να κάνει κάτι με αυτά. Στην εικόνα αυτή έχει ζητηθεί από το παιδί να δραματοποιήσει ενεργητικές και παθητικές προτάσεις όπως «το φορτηγό ακολουθεί το αυτοκίνητο» και «το φορτηγό ακολουθείται από το αυτοκίνητο». Τα παιδιά των τεσσάρων χρονών συνήθως ερμηνεύουν τις παθητικές προτάσεις σαν ενεργητικές δίνοντας σημασία στην σειρά με την οποία είναι βαλμένες οι λέξεις μέσα στην πρόταση και όχι στις καταλήξεις του ρήματος «ακολουθώ».

Η αρνητική πρόταση, "Το φορτηγό δεν έπεσε πάνω στο Ι Η αρνητική πρόταση, "Το φορτηγό δεν έπεσε πάνω στο Ι.Χ", παίρνει λιγότερο χρόνο να επαληθευτεί από την θετική αλλά ψευδή πρόταση, "Το φορτηγό έπεσε πάνω στο Ι.Χ", όταν δίνεται σε σχέση με την παραπάνω Εικόνα. Γλώσσα Στέλλα Βοσνιάδου 11/23/2018

Θεωρίες γλωσσικής ανάπτυξης Μίμηση, κανόνες, αναλογικοί μηχανισμοί; - εμφάνιση λαθών (runned – eated – εθελε – εξερε) δείχνει ότι η γλώσσα δεν είναι απλή μίμηση της ομιλίας των ενήλικων. Το παιδία μαθαίνουν κανόνες (χωρίς να τους διδαχθούν και χωρίς να έχουν επίγνωση των κανόνων που ξέρουν) Γλώσσα Στέλλα Βοσνιάδου 11/23/2018

Παράδειγμα από το πείραμα της Berko για την κατάκτηση των γραμματικών κανόνων από το παιδί.

Θεωρίες γλωσσικής ανάπτυξης Η εξήγηση των συμπεριφοριστών Αρχές της λειτουργικής εξάσκησης Μίμηση, ενίσχυση Δεν εξηγεί τα λάθη των παιδιών και τη μάθηση κανόνων Η εξήγηση των νατιβιστων Η ανάπτυξη της γλώσσας εξηγείται καλύτερα ως μια βιολογική ικανότητα Η παραγωγικότητα της γλώσσας και η υπόθεση του Chomsky για το Μηχανισμό Απόκτησης της Γλώσσας (Language acquisition device – LAD). Η ιστορία του Κρίστοφερ (γενετική δυσφρασία ή ειδική γλωσσική διαταραχή – ανικανότητα να μάθει κανείς τη γραμματική της γλώσσας του) Κρίσιμες περίοδοι για την ανάπτυξη της γλώσσας Γλώσσα Στέλλα Βοσνιάδου 11/23/2018

Αλληλεπιδραστικές εξηγήσεις Τα βρέφη γεννιούνται με μια εγγενή ικανότητα κατάκτησης της γλώσσας αλλά οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο Κωφά παιδία στη Νικαράγουα – ανέπτυξαν μόνα τους νοηματική γλώσσα η οποία σταδιακά αναπτύχθηκε περαιτέρω (δυο διαφορετικές χειρονομίες για να διαφοροποιήσουν την κατεύθυνση και τον τρόπο κίνησης ενός αντικειμένου – κυλάει κάτω) Γλώσσα Στέλλα Βοσνιάδου 11/23/2018

Νευρωνική εξειδίκευση Περιοχή Broca – αριστερός μετωπιαίος λοβός Περιοχή Wernicke – αριστερός κροταφικός λοβός Αφασία Γλώσσα Στέλλα Βοσνιάδου 11/23/2018

Φώνηση μιας λέξης που ακούμε Φώνηση μιας γραμμένης λέξης Κινησιακή περιοχή Κινησιακή περιοχή Περιοχή του Broca Περιοχή του Broca Γωνιώδης έλικα Κύρια ακουστική περιοχή Περιοχή του Wernicke Κύρια οπτική περιοχή Φώνηση μιας λέξης που ακούμε Φώνηση μιας γραμμένης λέξης Το μοντέλο Wernicke-Geschwind Τα αριστερό σχήμα απεικονίζει την ακολουθία των γεγονότων όταν μια λέξη παρουσιάζεται και το άτομο επαναλαμβάνει τη λέξη σε φωνηματική μορφή. Νευρικές ώσεις στέλνονται από το αυτί στην κύρια ακουστική περιοχή, αλλά η λέξη δεν μπορεί να γίνει κατανοητή πριν μεταφερθεί το σήμα στην περιοχή του Wernicke. Στην περιοχή του Wernicke η ακουστική μορφή της λέξης ανευρίσκεται και μεταφέρεται μέσω μιας δέσμης νευρικών ινών στην περιοχή του Broca. Στην περιοχή του Broca ενεργοποιείται ένας αρθρωτικός κώδικας για τις λέξεις, ο οποίος με τη σειρά του καθοδηγεί την κινησιακή περιοχή . Η κινησιακή περιοχή οδηγεί τα χείλη, τη γλώσσα και το λάρυγγα να παράγουν τη φωνούμενη λέξη. Στο δεξί σχήμα, μια γραμμένη λέξη παρουσιάζεται και το άτομο εκφωνεί τη λέξη. Το οπτικό εισερχόμενο στο μάτι αρχικά μεταφέρεται στην κύρια οπτική περιοχή και μετά μεταβιβάζεται στη γωνιώδη έλικα. Η γωνιώδης έλικα συνδυάζει την οπτική μορφή της λέξης με τον ανάλογο ακουστικό κώδικα στην περιοχή του Wernicke. Μόλις ο ακουστικός κώδικας ανευρίσκεται και η σημασία της λέξης αναγνωρίζεται, η εκφώνηση της λέξης επιτυγχάνεται μέσω της ίδιας ακολουθίας γεγονότων όπως και προηγουμένως. Γλώσσα Στέλλα Βοσνιάδου 11/23/2018

Γλώσσα και σκέψη Η υπόθεση της γλωσσικής σχετικότητας (Benjamin Whorf – χιόνι – Ινουιτ – Καναδάς ) Eleanor Rosch (1973) Nτάνι – Νέα Γουινέα – 2 λέξεις για το χρώμα – σκούρο και φωτεινό - μπορούσαν όμως να διακρίνουν αποχρώσεις των χρωμάτων τόσο καλά όσο και οι αμερικανοί Πρόσφατες έρευνες (Roberson et al., 2004) έχουν δείξει ότι παιδιά από την Αγγλία ( 11 λέξεις για χρώματα) κάνουν λιγότερα λάθη στη διάκριση χρωμάτων που είχαν μάθει σε σχέση με παιδιά των Χίμπα (μόνο 5 λέξεις για χρώματα) Γλώσσα Στέλλα Βοσνιάδου 11/23/2018

Οι εξελικτικοί ψυχολόγοι διαφωνούν για το ποια είναι η ακριβής σχέση ανάμεσα στην γλώσσα και στην σκέψη. Ο Piaget νομίζει ότι η δραστηριότητα του παιδιού καθορίζει τη σκέψη που αντανακλάται απλώς στη γλώσσα. Οι Whorf & Sapir πιστεύουν ότι η γλώσσα καθορίζει τις νοητικές διαδικασίες των ανθρώπων. Ο Vygotsky υποστηρίζει την άποψη ότι η σκέψη και η ομιλία αρχίζουν σαν δυο ξεχωριστά υποσυστήματα που αργότερα ενοποιούνται σε νοήματα.