Νοσηλευτική φροντίδα ασθενών με καρκίνο Μανομενίδης Γεώργιος Νοσηλευτής PhD

Εισαγωγικά Ο καρκίνος αποτελεί μια σύνθετη ομάδα νοσημάτων , η οποία χαρακτηρίζεται από μη ελεγχόμενη ανάπτυξη και εξάπλωση ανώμαλων κυττάρων. Είναι αποτέλεσμα μετάλλαξης των φυσιολογικών κυττάρων σε παθολογικά, ανώμαλα κύτταρα τα οποία στη συνέχεια πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα και εξαπλώνονται μέσα στον οργανισμό Προσβάλλει οποιοδήποτε άτομο Η φροντίδα του ασθενούς περιλαμβάνει την πρόληψη, την έγκαιρη διάγνωση, τη θεραπεία, την εκπαίδευση, την παροχή συμβουλευτικής, την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων και τη φροντίδα τελικού σταδίου. Ο ασθενής με καρκίνο συνήθως αντιμετωπίζεται από μια ομάδα επαγγελματιών υγείας

Παράγοντες κινδύνου Κληρονομικότητα Στο 5% όλων των περιπτώσεων καρκίνου παίζει κάποιο ρόλο και η κληρονομικότητα Η οικογενής εμφάνιση κάποιων συγκεκριμένων μορφών καρκίνου του μαστού και του παχέως εντέρου είναι καλά τεκμηριωμένη Για το λόγο αυτό συμβουλεύουμε ασθενή με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του πνεύμονα να μην καπνίζει και να αποφεύγει να εργάζεται σε περιβάλλον όπου εκτίθεται σε εισπνεόμενα καρκινογόνα.

Ηλικία Ο καρκίνος σχετίζεται με τη γήρανση του πληθυσμού καθώς το 75% των καρκίνων διαγιγνώσκεται σε ασθενείς άνω των 55 ετών επειδή απαιτούνται: Πέντε στάδια γενετικών μεταλλάξεων Μακροχρόνια έκθεση σε καρκινογόνους παράγοντες Έκπτωση του ανοσοποιητικού συστήματος Η συσσώρευση ελευθέρων ριζών στα κύτταρα Οι ορμονικές μεταβολές λόγω γήρανσης σχετίζονται με την εμφάνιση καρκίνου 6. Το στρες που προέρχεται από σοβαρές αθροιστικές «απώλειες» επιδρά στην αλλαγή λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος

Φύλο Είναι παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση συγκεκριμένων μορφών καρκίνου Στις γυναίκες είναι ο καρκίνος του μαστού και στους άνδρες ο καρκίνος του προστάτη Στις γυναίκες ο καρκίνος του θυρεοειδούς παρατηρείται συχνότερα ενώ ο καρκίνος της ουροδόχου κύστης στους άνδρες Ένδεια Τα φτωχά άτομα έχουν αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση συγκεκριμένων τύπων καρκίνου Η ελλιπής ασφάλεια-πρόσβαση στο σύστημα υγείας βασικός παράγοντας

Στρες Η αυξημένη παραγωγή κορτιζόλης και επινεφρίνης οδηγούν σε «συστηματική» κόπωση του οργανισμού Αρχικά παρατηρείται αντίδραση συναγερμού- αντιμετώπιση του στρεσσογόνου παράγοντα Στάδιο αντοχής- μείωση του επιπέδου των ορμονών Ένα όμως υπάρξει ανάγκη για συνεχιζόμενη προσαρμογή ο οργανισμός οδηγείται στο στάδιο εξάντληση. Η ζωή διατηρείται μεν αλλά με κόστος και καταπόνηση του ανοσοποιητικού συστήματος.

Επάγγελμα Ο κίνδυνος ποικίλει ανάλογα με το επάγγελμα- αγρότες, οικοδόμοι, εργαζόμενοι σε νοσοκομεία, έκθεση σε αμίαντο Λοίμωξη Υπάρχουν μορφές καρκίνο που συνδέονται με ιούς Κάποιες δεν είναι δυνατόν να προληφθούν (Ebstein barr) Κάποιες όμως μπορούν (HPV) Κάπνισμα Καρκίνος του πνεύμονα μπορεί να προληφθεί σε μεγάλο βαθμό Οι καρκινογόνες ουσίες του καπνού προκαλούν βλάβη στο γενετικό υλικό Δόση –διάρκεια καπνίσματος Εμφάνιση καρκίνου του στοματοφάρυγγα, πνεύμονα, οισοφάγου, στομάχου, παγκρέατος, ήπαρ Κάπνισμα πούρου-καρκίνος του στοματοφάρυγγα και λάρυγγα Μάσημα καπνού- καρκίνος του στόματος- οισοφάγου

Χρήση αλκοόλ Ενισχύει την επαφή καρκινογόνων κυττάρων με τα επιθηλιακά κύτταρα της στοματικής κοιλότητας, του λάρυγγα και του οισοφάγου. Χρήση ναρκωτικών ουσιών Υπάρχει συνήθως συνδυασμός με ανθυγιεινό τρόπο ζωής Οι χρήστες έχουν προβλήματα θρέψης- καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος Η μαριχουάνα έχει ενοχοποιηθεί για πρόκληση χρωμοσωμικών βλαβών και μεταλλάξεων Παχυσαρκία Σχετίζεται με εμφάνιση ορμονοεξαρτώμενων μορφών καρκίνου Οι ορμόνες του φύλου συντίθενται και στον λιπώδη ιστό με συνέπεια να κυκλοφορούν αυξημένες ποσότητες και τροφοδοτούν καρκίνους όπως των ωοθηκών, του εντέρου, του προστάτη

Έκθεση στον ήλιο Καρκίνος του δέρματος- περισσότερο ευπαθή τα άτομα με ανοιχτό δέρμα και μάτια- μελανίνη

Νεοπλάσματα Αποτελεί μια μάζα νέο-σχηματισμένου ιστού που αυξάνεται ανεξάρτητα από τις γύρω ανατομικές δομές και όργανα, χωρίς να εξυπηρετεί κάποια λειτουργία. Πρόκειται για αυτόνομους ιστούς καθώς η ανάπτυξή τους δε συνάδει με τις ανάγκες του οργανισμού. Ωστόσο χρειάζονται αιμάτωση ώστε να λαμβάνουν θρεπτικά συστατικά και οξυγόνο. Είδη νεοπλασμάτων Καλοήθη-κακοήθη Καλοήθη Είναι εντοπισμένες συναθροίσεις κυττάρων που συνεχώς αυξάνονται. Τα κύτταρα σχηματίζουν συμπαγείς μάζες και συχνά περιβάλλονται από κάψα. Αυξάνονται αργά και συχνά παραμένουν σταθερά σε μέγεθος. Δεν προκαλούν βλάβες αν και μπορεί να προκαλέσουν πρόβλημα συμπιέζοντας άλλους ιστούς. Π.χ καλοήθες μηνιγγίωμα – αύξηση ενδοκράνιας πίεσης

Προειδοποιητικά σημεία για κακοήθη νεοπλάσματα Μεταβολές σε ούρηση και αφόδευση Έλκος κυρίως ανώδυνο που δεν επουλώνεται Ασυνήθης αιμορραγία ή έξοδος υγρού από κάποια κοιλότητα του σώματος Επίμονη δυσπεψία και δυσκαταποσία Επίμονος βήχας και βράγχος φωνής Οποιαδήποτε μεταβολή σε σπίλο

Κακοήθη νεοπλάσματα Αυξάνονται επιθετικά και δεν απαντούν σε ομοιοστατικούς μηχανισμούς. Δεν συμπιέζουν παρακείμενους ιστούς αλλά διηθούν σε αυτούς. Είναι δυνατόν τα κύτταρα να μεταναστεύσουν μέσα από το αίμα και τη λέμφο σε άλλους ιστούς και όργανα. Μπορεί να υποτρoπιάζουν ακόμη και μετά την εφαρμογή θεραπευτικών μεθόδων. Τα κακοήθη νεοπλάσματα ποικίλουν όσον αφορά το βαθμό διαφοροποίησής τους. Τα καλά διαφοροποιημένα κύτταρα μιμούνται την ειδική λειτουργία του ιστού από την οποία προέρχονται. Οι αδιαφοροποίητοι καρκίνοι, δεν έχουν σχεδόν τίποτα κοινό με τους ιστούς από τους οποίους προέρχονται και αποστερούν από τον οργανισμό θρεπτικά συστατικά και στοιχεία..

Χαρακτηριστικά κακοήθων κυττάρων Απώλεια ελέγχου του ρυθμού μίτωσης Απώλεια της εξειδίκευσης και της διαφοροποίησης (παραγωγή ορμονών-ενζύμων) Απώλεια της αναστολής εξ επαφής Μη αναστρέψιμη εξαλλαγή (σπάνια η μετατροπή κακοήθους σε καλοήθες) Διαταραχές στη δομή του κυττάρου Δυνατότητα μετάστασης Ικανότητα να προάγουν τα ίδια την επιβίωσή τους (παραγωγή δικών τους ορμονών)- αγγειογέννηση

Σωματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις του καρκίνου Διαταραχή της λειτουργίας των οργάνων Η λειτουργία του οργάνου είναι δυνατόν να επηρεασθεί λόγω απόφραξης ή άσκησης πίεσης. Διαταραχές του αιμοποιητικού συστήματος Επηρεάζεται η φυσιολογική λειτουργία των κυττάρων του αίματος Λευχαιμία: ανώριμα λευκοκύτταρα αδυνατούν να επιτελέσουν τις φαγοκυτταρικές τους λειτουργίες- καταστέλλεται η παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων και αιμοπεταλίων Λοίμωξη Εάν ένας όγκος δημιουργήσει καρκινωματώδεις συμφύσεις και συρίγγιο μεταξύ δυο οργάνων που φυσιολογικά δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, είναι δυνατόν να αναπτυχθεί λοίμωξη. Mε τον τρόπο αυτό δημιουργείται μια πύλη εισόδου μικροοργανισμών στο αίμα.

Αιμορραγία Η διήθηση των αιμοφόρων αγγείων από τον όγκο είναι δυνατόν να προκαλέσει σοβαρή αιμορραγία-βαριά αναιμία- υπογκαιμικό σοκ. Σύνδρομο καχεξίας- ανορεξίας Σημαντική εξάντληση-νεοπλασματική καχεξία Ανεξήγητη απώλεια βάρους αποτελεί το πρώτο σύμπτωμα, ενώ είναι δυνατόν να οφείλεται και σε άλλους παράγοντες όπως είναι οι ανεπιθύμητες ενέργειες της χημειοθεραπείας και της ακτινοθεραπείας. Το σύνδρομο καχεξίας-ανορεξίας είναι χαρακτηριστικό του καρκίνου και οφείλεται στην επίδραση των καρκινικών κυττάρων στο μεταβολισμό του οργανισμού. Κάποιες μορφές καρκίνου δημιουργούν στον ασθενή αποστροφή για συγκεκριμένες τροφές όπως σοκολάτα, κόκκινο κρέας, καφές κα. Οι καρκίνοι που προσβάλλουν το πεπτικό σύστημα επιδεινώνουν ακόμη περισσότερο την ανορεξία-καχεξία, μειώνοντας την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών.

Καρκινικός πόνος Δυο κύριες κατηγορίες Οξύς-χρόνιος πόνος Οξύς καρκινικός πόνος -καθορισμένος τρόπος έναρξης -εμφανίζει χαρακτηριστικά σημεία και συμπτώματα -έντονη δραστηριότητα του αυτόνομου νευρικού συστήματος Χρόνιος καρκινικός πόνος -δεν παρουσιάζει συγκεκριμένες εκδηλώσεις -προσαρμογή του αυτόνομου νευρικού συστήματος στο χρόνιο στρες -μεταβολή της προσωπικότητας του ατόμου, διαταραχή της ζωής του Ο οξύς πόνος συχνά αποτελεί για τους καρκινοπαθείς την έναρξη της νόσου και γι αυτό ερμηνεύουν την επανεμφάνισή του ως ενδεικτικό της ύπαρξης νέου καρκίνου Ο χρόνιος πόνος μπορεί να σχετίζεται με τη θεραπεία ή να υποδηλώνει επιδείνωση της νόσου και έχει σημασία στην ψυχολογική κατάσταση του ασθενούς.

Αιτίες καρκινικού πόνου Στον όγκο αυτό καθεαυτό Οι μεταστάσεις στα οστά, η συμπίεση των νεύρων και η διήθηση των σπλαγχνικών οργάνων Χημικές ουσίες που παράγονται λόγω ισχαιμίας και τοξίνες από τον ίδιο τον όγκο Οι παρενέργειες της θεραπείας (ακτινοθεραπείας, χημειοθεραπείας) Διάγνωση καρκίνου Πλήρης κλινική εξέταση Η ανίχνευση των όγκων γίνεται με τη χρήση Xray, CT, MRI, US Η μικροσκοπική ιστολογική εξέταση γίνεται με βιοψία, συλλογή εκκρίσεων, συλλογή κυττάρων Ο προληπτικός έλεγχος περιλαμβάνει απλές εργαστηριακές εξετάσεις (π.χ PSA) Αυξημένη αλκαλική φωσφωτάση παρατηρείται στις οστικές μεταστάσεις. Καρκινικοί δείκτες

Θεραπεία του καρκίνου Είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί με : Χειρουργική επέμβαση Χημειοθεραπεία Ακτινοθεραπεία Ανοσοθεραπεία Μεταμόσχευση μυελού των οστών Ορμονοθεραπεία Συμπληρωματικές θεραπείες Στόχοι της θεραπείας είναι: Εξάλειψη του όγκου ή κακοήθων κυττάρων Πρόληψη της μετάστασης Μείωση της κυτταρικής ανάπτυξης Προαγωγή των λειτουργικών ικανοτήτων και παροχή ανακούφισης από τον πόνο

Χειρουργική επέμβαση Προφυλακτική χειρουργική επέμβαση Διαγνωστική χειρουργική επέμβαση Θεραπευτική χειρουργική προσέγγιση: συνήθως προκαλούν ριζικές διαφοροποιήσεις της λειτουργίας του οργανισμού Επανορθωτική-αποκατάσταση αισθητική Παρηγορητική χειρουργική

Χημειοθεραπεία Χρήση κυτταροτοξικών φαρμάκων για τη θεραπεία πχ λευχαιμίας, λεμφωμάτων, συμπαγών όγκων Στόχος: η μείωση του όγκου, συμπληρωματική θεραπεία ή πρόληψη μεταστάσεων ή αντιμετώπιση μεταστατικών εστιών Η χημειοθεραπεία προκαλεί διαταραχή του κυτταρικού κύκλου σε διάφορες φάσεις Τα περισσότερα πρωτόκολλα περιλαμβάνουν συνδυασμούς φαρμάκων Απαιτούνται αρκετοί κύκλοι χημειοθεραπείων

Χορήγηση χημειοθεραπευτικών φαρμάκων Από το στόμα Ενδοφλέβια Άμεση έγχυση μέσα στον όγκο Ενδοϋπεζωκοτική ή ενδοπεριτοναΐκή έγχυση Μέτρα προστασίας νοσηλευτών κατά τη διάλυση χημειοθεραπευτικών φαρμάκων

Νοσηλευτική φροντίδα ασθενή που υποβάλλεται σε χημειοθεραπεία Προετοιμασία αρρώστου με κατατοπιστικές συζητήσεις πριν αρχίσει η θεραπεία Χορήγηση αντιεμετικών πριν την έναρξη της θεραπείας Επαρκής ενυδάτωση, καταγραφή προσλαμβανόμενων-αποβαλλόμενων υγρών Χορήγηση υπακτικών σε περίπτωση δυσκοιλιότητας Γεύματα μικρά συχνά, πλούσια σε θρεπτικά συστατικά Φροντίδα στόματος Προστασία ασθενή από μολύνσεις Προσοχή για τοξικές εκδηλώσεις σε ΚΝΣ, νεφρούς, ήπαρ Παρακολούθηση ούρων και κοπράνων για αιμορραγία Ψυχολογική υποστήριξη του αρρώστου αποδοχής του σωματικού του ειδώλου Λήψη μέτρων το φάρμακο να μην έρθει σε επαφή με το δέρμα του ασθενή Λήψη μέτρων για την αποφυγή εξόδου του φαρμάκου από τη φλέβα και διήθη των γύρω ιστών.

Ακτινοθεραπεία Συνίσταται στη χορήγηση ιονίζουσας ακτινοβολίας γάμμα και ακτίνων Χ με τους εξής τρόπους: Εξωτερική Ακτινοθεραπεία Ακτινοβόληση της πάσχουσας περιοχής από μια πηγή που βρίσκεται σε κάποια απόσταση από τον ασθενή. Στον όγκο παρέχεται μια σταθερή δόση ακτινοβολίας Εσωτερική Ακτινοθεραπεία Το ραδιενεργό υλικό τοποθετείται μέσα στο σώμα, δίπλα στον όγκο ή εντός του. Αυξημένες δόσεις και αποφυγή βλάβης παρακείμενων ιστών

Αποτελέσματα τοξικότητας ακτινοθεραπείας Πρώιμα-Όψιμα Πρώιμα τοπικές βλάβες (τριών βαθμών) Ερυθηματώδης Φυσσαλιδώδης Εσχαροποιητική Αλωπεκία Μεταβολές στο στοματικό βλενογόννο Ερεθισμός οισοφάγου Ναυτία, έμετος Κόπωση, πονοκέφαλος, κακουχία

Ανοσοθεραπεία ή βιοθεραπεία Τροποποιεί τη βιολογική διαδικασία που έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση κακοήθων κυττάρων, ενισχύοντας την ανοσολογική αντίδραση του ίδιου του οργανισμού. Mε την ανοσοθεραπεία αναπτύσσονται μονοκλωνικά αντισώματα που ενισχύουν την ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να καταπολεμά τον καρκίνο. Πρόσφατη ελπιδοφόρα ανακάλυψη είναι η πρόσφατη αναγνώριση των κυττάρων φονέων (NK cells), που διαθέτουν κυτταροτοξική δράση εναντίον κάποιων μορφών καρκινικών κυττάρων Ωστόσο έχει και πολλές παρενέργειες όπως: διαταραχές πεπτικού, καρδιάς, ηπατικές και νοητικές λειτουργίες.

Μεταμόσχευση του μυελού των κυττάρων Ενεργοποίηση του μυελού ή αντικατάσταση αυτού Χρησιμοποιείται κυρίως στις λευχαιμίες Αρχικά αφαιρούνται τα αρχέγονα κύτταρα που κυκλοφορούν στο περιφερικό αίμα με ισχυρά χημικοθεραπευτικά φάρμακα και στη συνέχεια γίνεται επαναχορήγησή τους. Συμπληρωματικές θεραπείες Βότανα Διατροφικά συμπληρώματα Ασκήσεις πνεύματος και σώματος

Ασθενής με αθεράπευτο κακοήθες νόσημα Νοσηλευτική φροντίδα Διατήρηση του ασθενή στην καλύτερη δυνατή φυσική και ψυχολογική κατάσταση Σχεδιασμός συμμετοχής του ασθενή σε κοινωνικές και άλλες εκδηλώσεις Ευκαιρίες να μοιράσει ο ασθενής τους φόβους και τις αγωνίες του Ενίσχυση αισθήματος αυτοεκτίμησης Βοήθεια του ασθενή να σηκώνεται και να αλλάζει θέση Αξιολόγηση του πόνου Χρήση φαρμάκων κατευναστικών ανάλογα με την ιατρική οδηγία Αντιμετώπιση τυχόν διαταραχών από κύστη και έντερο Συμπτωματική αγωγή