1. Το οικονομικό σύνταγμα της Ελλάδας

Σχέσεις δικαίου και οικονομίας Συνήθως οι οικονομολόγοι υποβαθμίζουν το ρόλο και τη σημασία της έννομης τάξης. Ενδιαφέρονται για τις διαδικασίες παραγωγής, κατανάλωσης και ανταλλαγής των αγαθών, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τη διαμόρφωση των νομικών ρυθμίσεων. Η κατάσταση άλλαξε με τους Coase, Calabresi, Posner, που έθεσαν τις βάσεις μιας θεσμικής οικονομικής ανάλυσης. Εξέτασαν τις συνέπειες των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας στην αποτελεσματική κατανομή των πόρων, τη συμβολή της οικονομικής ιστορίας στη διαμόρφωση και εξέλιξη των θεσμών και την οικονομική ανάλυση του Συντάγματος.

Η θεσμική οικονομική ανάλυση Νομική επιστήμη: διαπλάθει και ερμηνεύει κανόνες επιχειρώντας να δώσει δίκαιες λύσεις σε κοινωνικές διαφορές και συγκρούσεις συμφερόντων (δεοντολογική επιστήμη, όπως η επιστήμη της Ηθικής). Οικονομική επιστήμη: προσδιορίζει το οικονομικό σύστημα, ερευνά τις λειτουργίες του και τους προσδιοριστικούς παράγοντες της ανθρώπινης οικονομικής συμπεριφοράς. Είναι εμπειρική επιστήμη με διαρκή προσπάθεια μαθηματικοποίησή της. Δεν υπάρχει όμως πάντοτε αυξημένο πληροφοριακό περιεχόμενο στις υποθέσεις της. Επιβάλλεται μεγαλύτερη ακρίβεια στις υποθέσεις της σε διεπιστημονική βάση.

Μεθοδολογική συνεργασία Η μεθοδολογική συνεργασία έγκειται στη νομική αξιοποίηση των οικονομικών ερευνών. Η λογική κίνηση είναι από τη γνώση του όντος στη σωστή διαμόρφωση του δέοντος. Οικονομική ανάλυση του δικαίου: η νομική αξιοποίηση των πορισμάτων της οικονομικής επιστήμης. Ερευνά αν και σε ποιο βαθμό οι νομικές ρυθμίσεις αυξάνουν την αποτελεσματικότητα της κατανομής των παραγωγικών πόρων. Τα κοινωνικά φαινόμενα, όπως η οικογένεια, το Σύνταγμα, οι κώδικες δικαίου, ερευνώνται μέσα από οικονομικά υποδείγματα, όπως οι αγορές και η οικονομική συμπεριφορά του ανθρώπου.

Οικονομική σημασία ενός θεσμού Πλέον, η έννομη τάξη ενσωματώνεται στην οικονομική ανάλυση, δεν θεωρείται ως δεδομένο, εξηγείται και συλλαμβάνεται ως μια ορισμένη μεταβλητή του οικονομικού συστήματος. Οικονομική αποτελεσματικότητα και υψηλότεροι σκοποί και αξίες: ελευθερία, ισότητα, δημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη. Η διανομή του εισοδήματος είναι άδικη; Πρέπει να αποδειχθεί εμπειρικά. Οι ιδέες και οι αγώνες για μια δικαιότερη κοινωνία είναι αντικείμενο έρευνας ειδικών κοινωνικών επιστημών.

Τα θεμέλια του οικονομικού συντάγματος Άρθρο 5.1 του Συντάγματος: «Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει του Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη». [Δικαίωμα στην οικονομική ελευθερία] Άρθρο 106.1 του Συντάγματος: «Για την εδραίωση της κοινωνικής ειρήνης και την προστασία του γενικού συμφέροντος το Κράτος προγραμματίζει και συντονίζει την οικονομική δραστηριότητα στη Χώρα, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την οικονομική ανάπτυξη όλων των τομέων της εθνικής οικονομίας. Λαμβάνει όλα τα επιβαλ

Παρεμβάσεις στην οικονομία -λόμενα μέτρα για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου, από την ατμόσφαιρα και τα υπόγεια ή υποθαλάσσια κοιτάσματα, για την προώθηση της περιφερειακής ανάπτυξης και την προαγωγή ιδίως της οικονομίας των ορεινών, νησιωτικών και παραμεθόριων περιοχών. Άρθρο 106.2 του Συντάγματος: «Η ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται σε βάρος της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή προς βλάβη της εθνικής οικονομίας».

Το δικαίωμα στην οικονομική ελευθερία Το άρθρο 5.1 κατοχυρώνει για πρώτη φορά την οικονομική ελευθερία του ατόμου κατά γενικό τρόπο. Θεωρείται ισοδύναμης αξίας με την κοινωνική και πολιτική δραστηριότητα. Είναι ατομικό δικαίωμα με δυνατότητα περιορισμών για τη διαφύλαξη ευρύτερων έννομων αγαθών (106 Σ). Συμπληρώνεται από το δικαίωμα στην ιδιοκτησία και στην εργασία, καθώς και από τις απαιτήσεις της αρχής της ισότητας. Τα δικαιώματα αυτά επιδέχονται περιορισμούς, οι οποίοι προσδιορίζονται από το Σύνταγμα,αρχή αναλογικότητας.

α) Η επαγγελματική ελευθερία Συνιστά στοιχείο της οικονομικής ελευθερίας. Υπόκειται σε περιορισμός δημοσίου συμφέροντος (περιορισμένη πρόσβαση πχ φαρμακεία, άδεια, ΒΙΠΕ). Άδεια νομιμότητας και άδεια σκοπιμότητας. Άδεια νομιμότητας, αν υπάρχου αποχρώντες λόγοι δημοσίου συμφέροντος, οι περιορισμοί είναι αναλογικοί του σκοπού και ελεγχόμενη η διοικητική ευχέρεια (βάσει αντικειμενικών κριτηρίων). Άδεια σκοπιμότητας, δεν επιτρέπεται εάν η άδεια εξαρτάται από εκτιμήσεις σκοπιμότητας, οικονομικής ή κοινωνικής πολιτικής, μη προκαθορισμένων και μη δυναμένων να ελεγχθούν αντικειμενικά. Η αρμοδιότητα πρέπει να είναι δεσμία. .

Άδεια και περιβάλλον Άρθρο 24 Συντάγματος: 1) η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του κράτους και δικαίωμα του καθενός. 2) Υποχρέωση λήψης μέτρων προληπτικού ή κατασταλτικού περιεχομένου, στη πλαίσιο της αρχής της αειφορίας. Στάθμιση εννόμων αγαθών για τη χορήγηση άδειας εγκατάστασης παραγωγικών επενδύσεων. Αρχή της αειφορίας, εξασφάλιση βιώσιμης ανάπτυξης που δεν οδηγεί σε εξάντληση των φυσικών πόρων και σε επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης. Νόμος 3919/2011, κατάργηση περιορισμών, πλην εάν.

Ελευθερία των συμβάσεων Ισχύει η αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων, πλην αν ο νόμος τις απαγορεύει. Άκυρες συμβάσεις: 1) μεταβίβαση κάθε μέλλουσας περιουσίας, 2) προσδιορισμός της παροχής από τον συμβαλλόμενο. Καταχρηστική άσκηση (καλή πίστη, χρηστά ήθη, κοινωνικός ή οικονομικός σκοπός του δικαιώματος) (25 Σ, 281 ΑΚ) Καταναλωτές (καταχρηστικοί όροι, συλλογική αγωγή). Χρηστά ήθη (σωματεμπορία, ανθρώπινη αξιοπρέπεια, έστω και με συναίνεση, προσωπική κράτηση). Ατομικές συμβάσεις εργασίας και νομοθετική επέμβαση, αρχές της αναλογικότητας, ισότητας, δικαιολογημένη εμπιστοσύνη.

Ελευθερία ίδρυσης εταιρειών Ενώσεις κερδοσκοπικού χαρακτήρα, εμπορικές εταιρείες, εμπόδια στη σύσταση, νομολογία (αναγκαστική συγχώνευση τραπεζικών εταιρειών, αναγκαστική αύξηση κεφαλαίου, ΟΑΕ) Νόμος 3853/2010, «απλοποίηση διαδικασιών σύσταση προσωπικών και κεφαλαιουχικών εταιρειών», σκοπός: ίδρυση εταιρείας σε μια ημέρα με ολοκλήρωση του Γενικού Μητρώου Επιχειρήσεων.

Ελευθερία ανταγωνισμού Ελευθερία πρόσβασης και παραμονής στην αγορά Προτεραιότητα στην ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία. Παρέμβαση κράτους, όταν διαπιστωθεί ανεπάρκεια του ιδιωτικού τομέα (κινηματογράφος από Δήμο). Ελεύθερη διαμόρφωση τιμών (επιβολή διατίμησης φαρμάκων, αρχή της αναλογικότητας, αντισυνταγματικότητα, ορθολογικά οργανωμένη επιχείρηση, κόστος+ εύλογο ποσοστό κέρδους). 5) Ελευθερία διαφημίσεων (Όρια, η προστασία υπέρτερων έννομων αγαθών, μη διαφήμιση προϊόντων καπνού)

Το δικαίωμα στην ιδιοκτησία Προϋπόθεση ελευθερίας, περιορισμοί (πολεοδομία, φορολόγηση, χωροταξία, περιβάλλον). 1) Ως εμπράγματο δικαίωμα (Άρθρο 17 Σ, στέρηση: δημόσια ωφέλεια, πλήρης αποζημίωση, δικαστικός προσδιορισμός, 18 Σ, διάθεση μεταλλείων, ορυχείων, υδάτων, λίμνες, κρατικοποίηση επιχειρήσεων). Κατασκευή αγωγού φυσικού αερίου (ΔΕΠΑ ΑΕ) Υπόγειος πλούτος, αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης, εξόρυξη πρώτων υλών και σεβασμός της φέρουσας ικανότητας.

Ως ενοχικό δικαίωμα 1ο πρόσθετο πρωτόκολλο της ΕΣΔΑ Κοινωνικές παροχές, επέμβαση στο δικαίωμα για σύνταξη, δίκαιη ισορροπία, μερική στέρηση, πλήρη στέρηση, διαδικαστικές εγγυήσεις. 3) Κρατικοποίηση και αποκρατικοποίηση Εξαγορά επιχειρήσεων, αναγκαστική συμμετοχή (106 Σ). Γαλλία. Ελλάδα, αποκρατικοποίηση και πλήρες τίμημα. Αξία της μετοχής. Περίπτωση Eurobank.

γ) Το δικαίωμα στην εργασία Η οικονομική ελευθερία περιορίζεται από το κοινωνικό δικαίωμα προς εργασία, 25.2 Σ, επεμβάσεις στη λειτουργία των επιχειρήσεων, συμμετοχή των εργαζόμενων στην διοίκηση, στο μετοχικό κεφάλαιο, στα κέρδη. Άρθρο 22.2 Σ, με νόμο οι γενικοί όροι εργασίας, συμπληρωματικά οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας (διαπραγματεύσεις και διαιτησία). Όχι στην πλήρη αποδυνάμωση του θεσμού. Οι αποδοχές των εργαζόμενων και μέσω των συλλογικών συμβάσεων. Αποκλειστικότητα μόνον σε έκτακτες καταστάσεις. Αρχή της αναλογικότητας. Υπέρβαση ορίων. Προστασία του πυρήνα.

δ) Αρχή της ισότητας Διάκριση σε διαφορετικές καταστάσεις. Δικαίωμα ίσης αμοιβής για εργασία ίσης αξίας. Κρατικοποιήσεις τραπεζών, Γαλλία, 1981. Και οι συνεταιριστικές τράπεζες. Ατομικές ρυθμίσεις μέσω τυπικού νόμου και αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Ναι σε εξαιρετικές περιπτώσεις (κυρώσεις συμβάσεων παραχώρησης). Απαλλαγή από τη φορολογία κερδών από πώληση μετοχών στο ΧΑΑ, των αλλοδαπών νομικών προσώπων. Αντίστροφες διακρίσεις.

ε) Επίπεδο προστασίας Η έννοια του δημόσιου συμφέροντος στην ουσιαστική εκτίμηση της εκτελεστικής εξουσίας. Υπέρβαση ακραίων ορίων. Προστασία της εθνικής οικονομίας. Αρχή της αναλογικότητας και αρχή του κράτους δικαίου. Μεγάλη διακριτική ευχέρεια (παράδειγμα Γερμανίας για ΕΜΣ). Φαρμακεία, η θέσπιση πληθυσμιακών κριτηρίων μη συνταγματική. Η δημόσια υγεία μπορεί να προστατευθεί με τις κατάλληλες εγγυήσεις.