RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

ANATOMİYA VƏ FİZİOLOGİYANIN İNKİŞAFI ABDULLA QARAYEV (1910 – 1968) RANA HASANOVA

ANATOMİYA Anatomiya – (yunanca anatemno – yarıram) insan orqanizmin mütənasibliyini, kütləsini, boyunu, onun hüceyrə, toxuma və orqanlarının quruluşunu öyrənir. RANA HASANOVA

FİZİOLOGİYA Fiziologiya – (phуsis – təbiət, logos – elm) – tam orqanizmin və onu təşkil edən orqan toxumalar və hüceyrələrin müxtəlif funksiyalarını öyrənən elmdir. RANA HASANOVA

PSİXOLOGİYA Psixologiya – (yunanca psixo – ruh) konkret şəxsin fərdi xüsusiyyətlərini və psixi proseslərin ümumi qanunauyğunluqlarını öyrənən elmdir. RANA HASANOVA

GİGİYENA Gigiyena – (yunanca gigienos – sağlam)-insanın sağlamlığını qorumaq və orqanizmini möhkəmləndirmək, onun məişətini, əməyini və istirahətini düzgün təşkil etmək üçün zəruri olan bilikləri öyrənir. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

HÜCEYRƏ RANA HASANOVA

HÜCEYRƏNİN QURULUŞU RANA HASANOVA

HÜCEYRƏNİN KİMYƏVİ TƏRKİBİ ÜZVİ Zülallar Yağlar Karbohidratlar Nuklein turşuları QEYRİ – ÜZVİ Su Mineral maddələr RANA HASANOVA

HÜCEYRƏNİN ORQANOİDLƏRİ Mitoxondri - Enerji əmələ gətirən maddələr sintez olunur. Ribosom - Zülal sintez olunur. Lizosom - Fermentlər saxlayır, hüceyrədaxili həzm prosesində iştirak edir. Endoplazmatik şəbəkə - Zülal, yağ, polisaxaridlərin sintezi baş verir. Holci kompleksi - Endoplazmatik şəbəkənin kanal və boşluqlarına toplanmış maddələrin daşınmasında iştirak edir. Hüceyrə mərkəzi - Hüceyrənin bölünməsində iştirak edir. Plastidlər - Xloroplastlar ATF sintezetmə və ikiyə bölünmə yolu ilə çoxalmasına görə mitoxondriyə oxşardır.Qeyri - üzvi maddələrdən üzvi maddə sintez edir. Xromolaslar - DNT, RNT, ribosom və fermentlər olur. Leykoplastlar - DNT, RNT, ribosom, fermentlərə malikdir. RANA HASANOVA

TEST Qılaf sitoplazma nüvə 23 cüt Su və Ca,Na,K,Mg və s. Hüceyrənin əsas hissələri hansılardır? Hüceyrənin orqanoidləri? Bir hüceyrədə neçə cüt xromosom olur? Hüceyrənin qeyri - üzvi maddələri hansılardır? Hüceyrənin üzvi maddələri hansılardır? Qılaf sitoplazma nüvə 23 cüt Su və Ca,Na,K,Mg və s. Mitoxondri, endoplazmatik şəbəkə, holci kompleksi, lizosom Zülal, yağ, karbohidrat, nuklein turşuları RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

1.2.3 - Profaza, 4.5 - Metafaza, 6 - Anafaza, 7.8 - Telefaza MİTOZ BÖLÜNMƏ 1.2.3 - Profaza, 4.5 - Metafaza, 6 - Anafaza, 7.8 - Telefaza RANA HASANOVA

TEST Hüceyrənin əsas həyat xassələri Biosintez nədir? Maddələr mübadiləsi nədir? Çoxalma nədir? Qıcıqlanma nədir? Orqanizmin daxili mühitini nə təşkil edir? Oyanma nədir? Sintez və parcalanma Zülal, yağ, karbohidrat əmələ gəlir Bir ana hüceyrədən iki qız hüceyrə əmələ gəlir Qan toxuma mayesi limfa Fiziki, kimyəvi dəyişiklərə cavab vermə Nisbi sakitlik halından fəal iş vəziyyətinə keçmə Qıcıqlanma, oyanma, çoxalma, biosintez, böyümə, üzvi maddələrin parçalanması RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

TOXUMALARIN TİPLƏRİ Epiteli Birləşdirici Əzələ Sinir RANA HASANOVA

TOXUMALAR Toxumaların adı Toxumaların növləri Hansı toxumadan qurulmuşdur Funksiyası Epiteli Çoxqatlı epiteli Vəz epiteli Kirpikli epiteli Tər, ağız suyu,mədəaltı şirə və s. ifraz edən vəzlər Mübadilə İfrazat Müdafiə Birləşdirici Lifli birləşdirici toxuma Qığırdaq toxuması Sümük toxuması Piy toxuması Sümük Qığırdaq Qan Limfa Elastiki liflər Dayaq Əzələ Saya əzələ Eninəzolaqlı əzələ Ürək əzələsi Qan damarlarının, mədə, bağırsaq, bronxların işləməsini təmin edir. Yığılmaq və boşalmaq Sinir Neyron və neyroqliya Sinir toxuması Qidalandırıcı RANA HASANOVA

EPİTELİ TOXUMASI Çoxqatlı epiteli Vəz epiteli Kirpikli epiteli RANA HASANOVA

BİRLƏŞDİRİCİ TOXUMA Lifli birləşdirici toxuma Qığırdaq toxuması RANA HASANOVA Piy toxuması Sümük toxuması

ƏZƏLƏ TOXUMASI Eninəzolaqlı əzələ Ürək əzələsi Saya əzələ RANA HASANOVA Saya əzələ

SİNİR TOXUMASI 1-Dendrit 2-Mielin qişası 3-Akson 4-Aksonun uçları 6-Neyronun çismi NEYRONUN QURULUŞU RANA HASANOVA

TEST Epiteli toxumasnın növləri. Birləşdirici toxumanın növləri. Sinir toxumasının funksiyası. Əzələ toxumasnın quruluşu. Neyronun quruluşu. Qan.limfa, qığırdaq, sümük, piy İfrazat, müdafiə, mübadilə Eninəzolaqlı əzələ, saya Akson, dendrit Dayaq, müdafiə, qidalandırıcı RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

ORQANİZMİN TƏŞKİLİ SƏVİYYƏLƏRİ MOLEKUL → HÜCEYRƏ → TOXUMA → ORQAN → ORQANLAR SİSTEMİ → TAM ORQANİZM TAM ORQANİZM RANA HASANOVA

ORQANLAR SİSTEMİ Sinir sistemi Tənəffüs sistemi Ürək-damar sistemi İfrazat sistemi Çoxalma sistemi Sümük-əzələ sistemi Örtük sistemi Endokrin sistemi RANA HASANOVA

DAXİLİ ORQANLAR Qan damarları Qırtlaq Ağciyərlər Traxeya Ürək Diafraqma Mədə Qaraciyər Mədəaltı vəzi Öd kisəsi Onikibarmaq bağırsaq Böyrəklər Dalaq Yoğun bağırsaq Nazik bağırsaq Düz bağırsaq Appendiks Sidik kisəsi RANA HASANOVA

TEST 1. Hansı daxili orqanları tanıyırsınız? 2. Funksional sistem nədir? 3. Hansıları orqandır? 4. Tam orqanizm nədir? 5. Hansıları orqanlar sistemidir? 6. Dayaq-hərəkət aparatına nələr aiddir? A. Ürək, ağ ciyər, əllər,ayaqlar və s. B. Ürək –damar, tənəffüs, həzm, çoxalma C. Molekul-hüceyrə-toxuma-orqan-orqanlar sistemi- tam orqanizm D. Sümüklər, əzələlər və onların birləşmələri. E. Ürək, ağ ciyər, qan damarları, mədə, bağırsaqlar, qaraciyər, dalaq və s. F. Orqanların birlikdə fəaliyyəti. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

SİNİR SİSTEMİNİN ƏHƏMİYYƏTİ Sinir sistemi orqanizmin bütün orqanlarının işini öz aralarında uzlaşdırır və orqanizmin daxili mühitinin sabitliyini təmin edir. Baş beyin işləyən orqanlara ünvanlı əmrlər göndərir və həmin orqanların necə ışləməsi haqqında onlardan informasiyaları qəbul edir. Beyin və işləyən orqanlar arasında ikitərəfli sinir əlaqəsinin saxlnılması orqanizmin tam halda fəaliyyət göstərməsinin funksional əsasını təşkil edir. Funksional əlaqə müntəzəm olaraq xarici mühitdən informasıyaları qəbul etməsi sayəsində mümkün olur. Sinir sistmi insanın psixoloji keyfiyyətinin (nitqin, qavramanın, yaddaşın və s.)maddi əsasını təşkil edir. RANA HASANOVA

SİNİR HÜCEYRƏSİNİN QURULUŞU 1-Dendrit 2-Mielin qişası 3-Akson 4-Aksonun uçları 5-Akson 6-Neyronun çismi RANA HASANOVA

NEYRONUN ÇIXINTILARI RANA HASANOVA

NEYRONUN QURULUŞU HİSSİ HƏRƏKİ ARA QARIŞIQ Mərkəzə qaçan Mərkəzdən qaçan Sinir sistemindən kənara çıxmayan Mərkəzdən oyanmanı mərkəzə və işçi orqana nəql edir RANA HASANOVA

SİNİR SİSTEMİ RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

MƏRKƏZİ SİNİR SİSTEMİNİN QURULUŞU 1-Böyük yarımkürələr 2-Orta beyin 3-Ara beyin 4-Uzunsov beyin 5-Beyinçik 6-Beyin kötüyü 7-Onurğa kanalı 8,9-Onurğa beyni 10-Onurğa beynindən çıxan sinirlər RANA HASANOVA

TEST Sinir sisteminin əhəmiyyəti nədir? Beyin və orqanlar arasında ikitərəfli sinir əlaqəsinin nə kimi əhəmiyyəti var? Neyronun cismi və dendritləri sinir toxumasının hansı maddəsini əmələ gətirir? Funksiyasına görə sinir hüceyrələri neçə cürdür? Sinir sisteminin hissələri hansılardır? Mərkəzi sinir sisteminin quruluşu necədir? Somatik sinir sistemi nəyi sinirləndirir? Vegetativ sinir sistemi nəyi tənzimləyir? Baş beyin və onurğa beyin daxildir. Skelet əzələlərini sinirləndirir. Daxili orqanların fəaliyyətini tənzimləyir. Bütün orqanların işini öz aralarında uzlaşdırır və orqanizmin daxili mühitinin nisbi sabitliyini təmin edir. Orqanizmin tam halda fəaliyyət göstərməsinin funksional əsasını təşkil edir. Hissi, hərəki, ara neyronları. Sinir toxumasının ağ maddəsini əmələ gətirir. Baş beyin və onurğa beyin. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

VEGETATİV (AVTONOM) SİNİR SİSTEMİ Simpatik Parasimpatik Əzələlərin qanla təchiz olunmasını yaxşılaşdırır Ürəyin işini gücləndirir Arteriya damarlarında qan təzyiqini yüksəldir Qanda şəkərin miqdarını artırır Ürəyin işini sakitlik vəziyyətinə gətirir Qan təzyiqini aşağı salır Qanda şəkərin miqdarını azaldır RANA HASANOVA

VEGETATİV SİNİR SİSTEMİNİN QURULUŞ SXEMİ RANA HASANOVA

REFLEKS Refleks qövsü Reseptor sahə Hissi sinir Mərkəzi hissə Hərəki sinir Effektor orqan RANA HASANOVA

REFLEKS QÖVSÜ RANA HASANOVA

Diz refleksinin reseptorları DİZ REFLEKSİNİN SXEMİ Ara neyron Hissi neyron Hərəki neyron Ara neyron Reseptor sahə Hissi neyron Diz refleksinin reseptorları Əzələ RANA HASANOVA

TEST Vegetativ sinir sisteminin şöbələri hansılardır? Refleks qövsü nədir? Refleks nədir? Simpatik və parasimpatik sinir mərkəzləri onurğa beyninin hansı hissəsində yerləşir? Tormozlanma nədir? A. Hissi, hərəki, mərkəz, effektor sahə. B. Simpatik, parasimpatik. C. Xarici və daxili qıcıqların təsirinə qarşı mərkəzi sinir sisteminin cəld cavab reaksiyası. D. Sinir hüceyrəsinə daxil olan impulsların oyanmanı ləngitməsi. E. Bel, oma, döş. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

ONURĞA BEYNİNİN QURULUŞU ONURĞA BEYNİNİN FUNKSİYALARI Onurğa beyni siniri Reflektor Nəqledici Ön kök-hərəki Arxa kök-hissi RANA HASANOVA

MƏRKƏZİ SİNİR SİSTEMİ RANA HASANOVA

ONURĞA BEYNİNİN QURULUŞU Onurğa beyni sinirləri Beyin kötüyü Onurğa beyni Onurğa beyni sinirləri Disk Fəqərə Fəqərə Onurğa beyni Dal buynuz Hissi kök At quyruğu Ön buynuz Sinir Hərəki kök Onurğa beyninin quruluşu RANA HASANOVA

ONURĞA BEYNİNİN EN KƏSİYİ Ağ maddə Mərkəzi kanal Boz maddə Ön kök Sinir düyünləri Arxa kök RANA HASANOVA

TEST Onurğa beyni baş beyinlə necə birləşir? Onurğa beyninin ağ və boz maddəsi necə paylanmışdır? Ön və arxa köklərə aid olan sinir liflərinin funksional fərqi nədir? Qalxan və enən sinir yollarının funksional əhəmiyyəti? Boz maddə nədən əmələ gəlmişdir? Ağ maddə nədən əmələ gəlmişdir? Ağ maddə boz maddənin üzərini örtür. Boz maddə mərkəzi kanalın ətrafında yerləşir. Onurğa beyni ənsə dəliyi ilə baş beyinə birləşir. Ön köklər hərəki, arxa köklər hissi funksiya daşıyır. Onurğa beynində boz maddə daxildə, ağ maddə onun üzərini örtür. Qalxan yollar sinir impulslarını baş beynə, enən yollar baş beyindən onurğa beyinə gətirir. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

BAŞ BEYNİN ŞÖBƏLƏRİ VƏ FUNKSİYALARI Böyük yarımkürələr Beyincik Ara beyin Beyin sütunu (uzunsov beyin, beyin körpüsü, orta beyin) RANA HASANOVA

İNSANIN BAŞ BEYNİ 3 1 4 2 1-Alın payı. 2-Gicgah payı. 3-Təpə payı. 4-Ənsə payı. RANA HASANOVA

BAŞ BEYNİN MƏRKƏZLƏRİ Uzunsov beynin mərkəzləri Orta beynin mərkəzləri Müdafiə Göz qırpma Asqirma Öskürmə Tənəffüs Ürək, qan-damar Mədə və s. Orta beynin mərkəzləri Əzələ tonusu Bələdləşmə refleksi Bədənin möhkəmlənməsininsaxlanması Pozanın dəyişməsi Ara beynin mərkəzləri Görmə Eşitmə Beynin hərəki sisteminin koordinasiya- larına aid informasiyalar Beyinciyin (kiçik beyin) mərkəzləri Bədənin pozasının tənzimi Müvazinətin saxlanması RANA HASANOVA

TEST Baş beynin şöbələri hansılardır? Baş beyin harada yerləşir? Uzunsov beyində yerləşən mərkəzlər hansılardır? Orta beyində yerləşən mərkəzlər hansılardır? Ara beyində yerləşən mərkəzlər hansılardır? Beyinciyin zədələnməsi nə üçün insanın hərəkətinin pozulmasına səbəb olur? Kəllə boşluğunda yerləşir. Tənəffüs, qida, həzm, udma, asqırma, öskürmə və s. mərkəzlər yerləşir. Böyük yarımkürələr, beyincik, ara beyin və beyin sütunu (uzunsov beyin, beyin körpüsü, orta beyin) daxildir. Çünki hərəkətin nizamlanması mərkəzi beyincikdə yerləşir. Əzələ tonusu, pozanın dəyişməsi, bədənin möhkəmliyinin saxlanması mərkəzləri yerləşir. Görmə, eşitmə, hərəki sistemlərin koordinasiyalarına aid informasiyaların mərkəzləri yerləşir. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

BAŞ BEYNİN QURULUŞU VƏ PAYLARI RANA HASANOVA

BAŞ BEYİN YARIMKÜRƏLƏRİ Hərəki mərkəz Alın payı Nitq Eşitmə Yan şırım Görmə, eşitmə və hisse etmə Gicgah payı Mərkəzi şırım Hissi mərkəz Təpə payı Beyincik Beyin kötüyü Ənsə payı Nitq mərkəzi Görmə RANA HASANOVA

BÖYÜK BEYİN YARIMKÜRƏLƏRİNİN QURULUŞU VƏ FUNKSİYALARI Böyük yarımkürələrin quruluşu Boz maddə Ağ maddə Yarımkürələrin səthində boz maddədən əmələ gəlmiş qabıq yerləşir. Ağ maddənin əmələ gətirdiyi döyənək cismi ilə yarımkürələr bir-birilə birləşir. Boz maddənin üzərində əyriliklər və şırımlar yerləşir. Qabığın altında yerləşir. RANA HASANOVA

BÖYÜK BEYİN YARIMKÜRƏLƏRİNİN ƏSAS FUNKSİONAL SAHƏLƏRİ Görmə Eşitmə Nitq Toxunma İybilmə Hissi mərkəz Hərəki mərkəz RANA HASANOVA

TEST Böyük yarımkürələr bir-birilə necə birləşir? Beyin qabığının quruluşu necədir? Ənsə və gicgah payında hansı mərkəzlər yerləşir? Sinir mərkəzləri necə yaranır? İnsanın hansı keyfiyyətləri onu heyvandan fərqləndirir? Qabığın üzərində boz, altında ağ maddə yerləşir. Ağ maddənin əmələ gətirdiyi döyənək cismi ilə birləşir. Ağ maddənin qalınlığında boz maddənin iri yığınları yerləşir, bunlar neyronlardan qurulmuş sinir mərkəzləridir. Qoxu, görmə, eşitmə mərkəzləri yerləşir. Beyin və onun sahəsinin tam fəaliyyət göstərməsi. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

VƏZİLƏR Xarici Daxili Qarışıq RANA HASANOVA

Xarici sekresiya vəziləri Daxili sekresiya vəziləri Ağız suyu Tər Piy və s. Daxili sekresiya vəziləri Qalxanabənzər vəz Qalxanabənzər ətraf vəz Böyrəküstü vəz Hipofiz Epifiz Çəngələbənzər və ya timus vəzi Qarışıq vəz Mədəaltı vəz Cinsiyyət vəzləri RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

Qalxanabənzər ətraf vəzi ENDOKRİN VƏZİLƏRİ Vəzilər İfraz olunan hormon Funksiyası Hipofiz Somatotropin Hipofunksiya-cırtdan boylu-karlik Hiperfunksiya-nəhəng adam Epifiz Melatonin Cinsi yetişkənliyi ləngidir, bioloji saat mexanizmini tənzim edir. Qalxanabənzər Trioksin Hipofunksiya-kretinizm Hiperfunksiya-Bazedov xəstəliyi Qalxanabənzər ətraf vəzi Parathormon Sümüklərin böyüməsi pozulur. Timus Uşaqlarda cinsiyyət vəzilərin vaxtından əvvəl inkişafının qarşısını alır. Mədəaltı İnsulin Qanda şəkərin miqdarı yüksəlir,şəkərlı diabet yaranır. Böyrəküstü Adrenalin,noradrenalin Qan təzyiqi yüksəlir,ürəyin işi yüksəlir. Çatışmayanda tunc xəstəliyi əmələ gəlir. Cinsi Progestoren Kişılərdə,qadınlarda ikincili cinsi əlamətlər inkişaf edir. RANA HASANOVA

ENDOKRİN SİSTEMİ RANA HASANOVA

HİPOFİZ VƏ EPİFİZ VƏZİ Epifiz vəzi RANA HASANOVA

QALXANABƏNZƏR VƏZ TİROİD RANA HASANOVA

BÖYRƏKÜSTÜ VƏZİ Böyrəküstü vəzlər RANA HASANOVA

MƏDƏALTI VƏZ Mədəaltı vəz RANA HASANOVA

TİMUS VƏZİ Timus RANA HASANOVA

TEST Qalxanabənzər vəz harada yerləşir? Böyrəküstü vəzinin ifraz etdiyi hormon hansılardır? Qalxanabənzərətraf vəzinin ifraz etdiyi hormon hansıdır? Timus vəzi nəyə təsir edir? Epifiz vəzi harada yerləşir və hansı hormonu ifraz edir? Hipofiz vəzi harada yerləşir və neçə paydan ibarətdir? Mədəaltı vəzdə hansı hormonlar ifraz olunur? Boyunda qırtlağın yanında və nəfəs borusunun yuxarı hissəsində yerləşir. Adrenalin, noradrenalin. Parathormon Döş sümüyünün arxasında, uşaqlarda cinsiyyət vəzlərinin vaxtından əvvəl inkişaf etməsinin qarşısını alır, sümüyün böyüməsinə və inkişafına, qanda limfositlərin miqdarının artmasına. Ara beynin üst artımında yerləşir, melatonin hormonu ifraz edir. Baş beynin aşağı hissəsində yerləşir, ön və arxa paylara ayrılır. G. Bəzi hüceyrələrdə həzm şirələri, bəzilərində hormonlar ifraz olunur. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

DAYAQ-HƏRƏKƏT APARATI ƏZƏLƏLƏR SÜMÜKLƏR SÜMÜK BİRLƏŞMƏLƏRİ RANA HASANOVA

DAYAQ-HƏRƏKƏT APARATININ FUNKSİYASI Müdafiə RANA HASANOVA

SÜMÜYÜN KİMYƏVİ TƏRKİBİ Üzvi Üzvi-elastiklik verir Qeyri – üzvi Qeyri üzvi-sərtlik verir RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

SÜMÜYÜN QURULUŞU Süngəri maddə Qan damarı Sərt maddə Havers kanalı RANA HASANOVA

UZUN SÜMÜKLƏRİN QANYARATMA FUNKSİYASI RANA HASANOVA

TEST Dayaq-hərəkət aparatı hansı funksiyanı yerinə yetirir? Sümüyün hansı formalarına təsadüf olunur? Sümüküstlüyü hansı funksiyanı yerinə yetirir? Sümüklərin eninə böyüməsi nəyin hesabına baş verir? Sümüyün tərkibində mineral madddələr çatışmazsa nə baş verər? Qısa, uzun, yastı, qarışıq Dayaq, hərəkət, müdafiə Mühafizəni, qidalanmanı, sümüyün eninə böyüməsini, sümüyün regenerasiyasını təmin edir. Sümüklərin sərtliyi artar. Sümüküstlüyünün hesabına baş verir. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

İNSANIN SKELETİ Skeletin funksiyası Mühafizə İstinad RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

İNSANIN SKELETİ Kəllə Körpücük Kürək sümüyü Döş sümüyü Bazu Qabırğalar Fəqərə Mil Dirsək Əl sümükləri Said Bud Çanaq Diz sümüyü İncik Qamış Baldır Ayaq sümükləri RANA HASANOVA

KƏLLƏNİN SKELETİ Burun sümüyü Təpə sümüyü Alın sümüyü Gicgah sümüyü Almacıq sümüyü Üst çənə sümüyü Alt çənə sümüyü RANA HASANOVA

KƏLLƏNİN SKELETİ Təpə sümüyü Alın sümüyü Gicgah sümüyü Üst çənə sümüyü Ənsə sümüyü Almacıq Alt çənə sümüyü RANA HASANOVA

YUXARI VƏ AŞAĞI ƏTRAFLARIN SKELETİ Əl daraqarxası sümükləri Çanaq Körpücük Bud Bazu Mil sümüyü Əl daraqarxası sümükləri Dirək sümüyü İncik Qamış Əl darağı sümükləri Ayaq sümükləri Yuxarı ətraf Aşağı ətraf RANA HASANOVA

DÖŞ QƏFƏSİNİN QURULUŞU Döş sümüyü Fəqərə Qabırğalar RANA HASANOVA

ONURĞANIN QURULUŞU Boyun şöbəsi VI boyun fəqərəsi Döş şöbəsi VIII döş fəqərəsi Bel şöbəsi III bel fəqərəsi Oma şöbəsi Büzdüm şöbəsi RANA HASANOVA

YUXARI ƏTRAF SÜMÜKLƏRİ Mil Dirsək RANA HASANOVA

SÜMÜK BİRLƏŞMƏLƏRİ. OYNAQLAR Çanaq-bud oynağı Dirsək oynağı Diz oynağı Hərəkətli birləşmə Yarımhərəkətli birləşmə Hərəkətsiz birləşmə RANA HASANOVA

TEST 1. Skeletin funksiyası? 2. İnsanın skeleti nədən təşkil olunmuşdur? 3. Kəllənin hansı sümüyü hərəkətsizdir? 4. Kəllə qapağı sümükləri hansılardır? 5. Lordoz nədir? 6. Döş qəfəsini əmələ gətirən sümüklərin sayı neçədir? A. Sümük,oynaq, bağlar,qığırdaq B. İstinad,mühafizə,müdafiə C. Alt çənə sümüyü. D. Sayı 37-dir. E. Onurğanın boyun və bel nahiyəsindəki əyrilik. F. Alın,təpə,2gicgah,ənsə sümükləri. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

ƏZƏLƏLƏR Əzələlərin növləri Saya Eninəzolaqlı RANA HASANOVA

ƏSAS ƏZƏLƏ QRUPLARI Baş Gövdə Yuxarı ətraf Aşağı ətraf Mimiki Çeynəmə Boyun Döş Qarın Arxa Çiyin Bazu Said Əl Çanaq Bud Baldır Ayaq RANA HASANOVA

ƏZƏLƏNİN QURULUŞU Miofibril Örtük Nüvə Liflər RANA HASANOVA

ƏZƏLƏLƏRİN İŞİ RANA HASANOVA

ƏZƏLƏNİN QURULUŞU Trapesiyaya bənzər əzələ Deltavari əzələ Böyük dişli əzələ Böyük döş əzələ Arxanın enli əzələsi Bazunun üçbaşlı əzələsi Arxanın açıcı əzələsi Qarın basması əzələsi Əl və barmaqların açıcı əzələsi Böyük sarğı əzələsi Əl və barmaqların bükücü əzələsi Budun ikibaşlı əzələsi Dərzi əzələsi Baldırayaq əzələsi Dördbaşlı əzələ Ön böyük baldır əzələsi RANA HASANOVA

TEST 1. Fizioloji xüsusiyyətlərinə görə saya əzələlər eninəzolaqlı əzələlərdən nə ilə fərqlənir? 2. Hansı əzələ qrupları vardır? 3. Əzələlərin işi necə idarə olunur? 4. Yuxarı ətraf əzələləri hansılardır? 5. Aşağı ətraf əzələləri hansılardır? 6. Orqanizmin itirilmiş iş qabiliyyətini bərpa etmək üçün nə etmək lazımdır? A. Qeyri-iradi olmasına görə B. Çanaq,bud,baldır,ayaq C. Saya, eninəzolaqlı əzələ D. Orqanizmdə üzvi maddələrin parçalanması nəticəsində ayrılan enerji sayəsində baş verir. E. Fəal istirahət etmək. F. Çiyin,bazu,said,əl. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

Onurğanın əyrilikləri DAYAQ-HƏRƏKƏT APARATININ İNKİŞAFI VƏ FOMALAŞMASINDA FİZİKİ MƏŞQLƏRİN ROLU Onurğanın əyrilikləri Normal Qeyri- normal RANA HASANOVA

ONURĞANIN ƏYRİLİKLƏRİ Normal Anormal RANA HASANOVA

ONURĞANIN ƏYRİLİKLƏRİ Boyun Döş Bel Oma Büzdüm Normal Skalioz-yanlara əyilmə Düzgün oturmamaq nəticəsində onurğanın əyilməsi RANA HASANOVA

Yastıayaqlılıq zamanı onun dəyişilməsi YASTIAYAQLILIQ Ayağın normal skeleti Yastıayaqlılıq zamanı onun dəyişilməsi RANA HASANOVA

TEST 1.İnsanın hərəkət aktivliyini artırmaq üçün nədən istifadə edilməlidir? 2.Onurğanın qeyri-normal əyriliklərinin qarşısını necə almaq olar? 3.Onurğanın əyriliklərində daxili orqanlarda nə kimi dəyişəklik baş verir? 4.Yastıayaqlılığı doğuran səbəblər nədir? 5.Fiziki iş,idmanla məşğul olmaq orqanizmə necə təsir edir? A. Fiziki iş, idman, bədən tərbiyəsi. B. Əzələlər daha çox inkişaf edir.Belə insanlar güclü,çevik, dözümlü, aktiv olurlar. C. Orqanizmdə patoloji dəyişiklik baş verir. D. Bədəni şaquli tutmaq,düzgün oturmaq,döş qəfəsini batıq vəziyyətdə saxlamamaq. E. Ayağın tağının yastılanması. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

QANIN TƏRKİBİ VƏ FUNKSİYALARI Orqanizmin daxili mühiti 2.Toxuma mayesi 3.Limfa RANA HASANOVA

ORQANİZMİN DAXİLİ MÜHİTİ Limfa Hüceyrəarası və ya toxuma mayesi RANA HASANOVA

Qan orqanizmdə müxtəlif funksiyaları yerinə yeturur. QANIN ƏHƏMİYYƏTİ Qan orqanizmdə müxtəlif funksiyaları yerinə yeturur. Qana daim bir çox maddələrin daxil olmasına baxmayaraq qanın tərkibi dəyişmir. RANA HASANOVA

QANIN FUNKSİYALARI Qida maddələrini toxuma və hüceyrələrə çatdırır. Maddələr mübadiləsinin parçalanma məhsullarını xaric edir. Oksigeni ağ ciyərlərdən toxumalara və karbon qazını toxumalardan ağ ciyərlərə çatdırır. Bədən temperaturunu tənzimləyir. Mikroorqanizmlərlə və yad cisimlərlə mübarizə aparmaq ücün müəyyən maddələr hasil edir. 6 Maddələr mübadiləsini və müxtəlif orqanların işini tənzimləyən hormonları daşıyır. 7. Müxtəlif orqanlar və sistemlər arasında əlaqə yaradır. 8. Artıq qan itkisinin qarşısını almaq məqsədilə qan laxtalanır. RANA HASANOVA

QANIN TƏRKİBİ RANA HASANOVA

QANIN FORMALI ELEMENTLƏRİ Eritrositlər Qırmızı- qan kürəcikləri Leykositlər Ağ-qan kürəcikləri Trombositlər Qan lövhəcikləri İki tərəfi basıq, kürəşəkilli nüvəsiz, bölünməyən hüceyrələrdir. Nüvəsi və sitoplazması var. Nüvələri yoxdur,fibrinogen zülalını həll olmayan fibrin zülalına çevirir. RANA HASANOVA

PLAZMA VƏ ONUN TƏRKİBİ Az sarımtıl rəngli, şəffaf mayedir. Qeyri-hüceyrəvi quruluşa malik maye və hüceyrəarası maddədir. Qanın 55-60%-ni təşkil edir. Pazmanın 90-92%-ni su, 8-10%-ni isə qeyri-üzvi maddə təşkil edir. Üzvi maddələr: zülallar,yağlar,qlükoza,vitaminlər,hormonlar və s. Qeyri-üzvi maddələri: natrium-xlorid, kalium-xlorid, kalsium-xlorid RANA HASANOVA

UZUN SÜMÜKLƏRİN QANYARATMA FUNKSİYASI RANA HASANOVA

QANIN TƏRKİBİ Damarın xarici divarı Leykosit Eritrosit Trombosit RANA HASANOVA

TEST 1. Qan hansı toxumaya aiddir? 2. Orqanizmin daxili mühitini nə təşkil edir? 3. Qan orqanizmdə hansı funksiyanı yerinə yetirir? İnsanda hansı xəstəlik zamanı qanın laxtalanma qabiliyyəti pozulur? A. Qan, toxuma mayesi və limfa B. Birləşdirici toxuma C. Hemofiliya D. Qida maddələrini toxuma və hüceyrələrə çatdırır, oksigeni ağ ciyərlərdən toxumalara və karbon qazını toxumalardan ağ ciyərlərə daşıyır, qan laxtalanır, bədən temperaturunu tənzimləyir, yad cisimciklərlə mübarizə aparır, maddələr mübadiləsini və müxtəlif orqanların işini tənzimləyənhormonları daşıyır, orqanlar və orqanlar sistemi arasında əlaqə yaradır. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

ERİTROSİTLƏR. QANKÖÇÜRMƏ Qırmızı qan kürəcikləri İki tərəfdən basıq, kürəşəkilli, nüvəsiz, bölünməyən hüceyrələdir RANA HASANOVA

ERİTROSİTLƏR ZƏİF BİRLƏŞMƏ MÖHKƏM BİRLƏŞMƏ RANA HASANOVA

QANIN QRUPLARI Qruplar A B α β I _ + II III IV A,B-aqqlütinogen, α,β-aqlyütinin RANA HASANOVA

QAN QRUPUNUN SXEMİ Qruplar I(O) II(A) III(B) IV(A B) Verir I, II, III, IV II, IV III, IV IV Alır I I, II I,III RANA HASANOVA

QAN QRUPUNUN SXEMI O I A II B III AB IV RANA HASANOVA

TEST 1. Eritrositlər necə hüceyrələrdir və harada yaranər? 2. Qanazlığının əmələ gəlməsinin səbəbləri hansılardır? 3. Qan qrupları hansılardır? 4. Rezus- amil nədir? 5. Hemoliz nə zaman baş verir? A. I(O), II(A),III(B),IV(A B) B. Rezus - eritrositlərdə xüsusi zülal C. Üzv və toxumalara oksigenin çatdırılmasının pozulması (erirositlərin çatışmaması),hemoqlobinin miqdarının azalması, hemoqlobinən tərkibində dəmirin çatmaması D. İki tərəfdən basıq, kürəşəkilli nüvəsiz, bölünməyən hüceyrələrdir,qırmızı sümük iliyində yaranır. E. Eritrositlərin bir-birinə yapışaraq parçalanması. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

Nüvə və sitoplazması var. LEYKOSİTLƏR Leykositlər Ağ qan kürəcikləri Quruluşu Nüvə və sitoplazması var. Yaranması Qirmlzı sümük iliyi Miqdarı 1mm3-də 6-8 min-dir. Funksiyası Mühafizə RANA HASANOVA

İMMUNİTET RANA HASANOVA

İmmunitetin təmin edilməsində iştirak edir: Qan Qalxanabənzər vəz Dalaq Sümük iliyi Kor bağırsağın soxulcanabənzər çıxıntısı və s. RANA HASANOVA

Orqanizmin özünəməxsus mühafizə səddi İMMUNİTET Orqanizmin özünəməxsus mühafizə səddi Dəri və selikli qişa Qaraciyər Böyrək Bağırsağın ifrazedici funksiyası Limfa düyünlərinin süzücü xassəsi RANA HASANOVA

TEST 1 . Leykositlər harada əmələ gəlir? 2. Faqositoz hadisəsi nəyə deyilir? 3. T vəB limfositlərin funksiyası nədən ibarətdir? 4. Təbii və süni immunitet nədir? 5. Müalicə zərdabı nədən hazırlanır? 6. İmmunitet nədir? A. Anadangəlmə,qazanılmış –təbii, müalicə zərdabı, peyvəndlər-süni immunitet. B. Orqanizmin hər hansı yolxucu xəstəliyə tutulmamaq qabiliyyəti. C. Orqanizmi yad cisimciklərdən mühafizə edir. D. Zəiflədilmiş və ya ölmüş xəstəlik törədicilərindən alınır. E. Yad cisimləri udmaq qabiliyyəti. F. Qıırmızı sümükmiliyi, limfa düyünü, dalaq. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

QAN DÖVRANININ ƏHƏMİYYƏTİ Qan- orqanlar, orqanlar sisteminə,toxuma və hüceyrələrə qida maddələri və oksigeni çatdırır. Maddələr mübadiləsinin bir sıra zərərli məhsullarını ifrazat orqanlarına nəql edir. Hormonları, bioloji aktiv maddələri, toxuma və hüceyrələrə çatdırır. RANA HASANOVA

QAN DÖVRANI Ürək Sağ mədəcik Sağ qulaqcıq Sol qulaqcıq RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

QAN DAMARLARININ QURULUŞU Vena Kapilyar Torşəkilli, cox xırda, birqat yastı epiteli hüceyrələrindən qurulmuşdur. Arteriya Ürəkdən çıxan qalın və elastiki divarlı damarlar Arteriyanın damarının divarı üç qatdan ibarətdir. RANA HASANOVA

Arteriya damarının quruluşu 3 qatdan ibarətdir. ARTERİYA DAMARLARI Arteriya damarının quruluşu 3 qatdan ibarətdir. Daxili qat-epiteli Orta qat-saya əzələ lifləri Xarici qat-elastiki liflər RANA HASANOVA

ARTERİYA VƏ VENA DAMARLARININ DAXİLİ QURULUŞU RANA HASANOVA

QAN DÖVRANI Sağ ağ ciyər arteriyası Sol ağ ciyər arteriyası Sağ ağ ciyər venası Sağ qulaqcıq Sol ağ ciyər venası Sol qulaqcıq Sağ mədəcik Sol mədəcik Ürək əzələsi RANA HASANOVA

Maddələr mübadiləsinin QAN DÖVRANI Qida maddələri, oksigen Maddələr mübadiləsinin məhsulları Kapilyar qan damarları Toxuma mayesi Qan LİMFA SİSTEMİ Limfa kapilyarları Limfa damarları Döş və boyun limfa axacaqları LİMFA DÖVRANI Limfa kapilyarları limfa damarları döş limfa axarları körpücükaitı vena RANA HASANOVA

LİMFA SİSTEMİ Sağ limfa axarları Döş limfa axarı Limfa düyünü Limfa damarları RANA HASANOVA

TEST 1. Qan dövranının fizioloji əhəmiyyəti nədən ibarətdir? 2. Aşağı boş venaya venoz qan haradan gətirilir? 3. Yuxarı boş venaya venoz qan haradan gətirilir? 4. Böyük qan dövranının keçdiyi yolu sayın. 5. Kiçik qan dövranının keçdiyi yolu sayın. 6. Limfanın bir istiqamətdə axmasına səbəb nədir? Kapilyar qan damarları hansı funksiyanı yerinə yetirir? Sol mədəcikdən qan damarları vasitəsilə sağ qulaqcığa qədər keçdiyi yol böyük qan dovranı adlanır. Sağ mədəcikdən sol qulaqcığa qədər keçdiyi yol. Baş,boyun və yuxarı ətraflardan gəlir. Qarın boşluğu orqanlarından vəaşağı ətraflardan. Toxuma mayesinə qida maddələri və oksigen, toxuma mayesindən qana maddələr mübadiləsinin son məhsulları keçir. Qan dövranı orqan və orqanlar sisteminə,hüceyrə və toxumalara qida maddələri vəoksigen çatdırır, maddələr mübadiləsinin son məhsullarını ifrazat orqanlarına nəql edir. Tənəffüs zamanı döş boşluğunda mənfi təzyiq və limfa damarlarında qapaqların olması limfanın vena məcrasına tərəf axmasına imkan yaradır. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

ÜRƏYİN QURULUŞU İkitaylı Üçtaylı Aypara Sol qulaqcıq və mədəcik arasında Sağ qulaqcıq və sağ mədəcik arasında Sol mədəcik ilə aorta arasında Sağ mədəcik ilə ağciyər arteriyası arasında RANA HASANOVA

Ürək döyünməsi – 0,8 san I- faza II-faza III-faza 0,1 san 0,3 san Qulaqciqların sistolası Mədəciklərin diastolası Mədəciklərin sistolası Qulaqcıqların diastolası Qulaqcıqlarla mədəciklərin eyni vaxtda diastolası-ümumi boşalma Taylı qapaqlar açıq olur, qan qulacıqdan mədəciyə keçir. Qan sol mədəcikdən aortaya,sağ mədəcikdən isə ağciyər arteriyasına keçir. Qan sərbəst surətdə yuxarı və aşağı boş venalarla sağ qulaqcığa, ağciyər venalarından isə sol qulaqcığa axır RANA HASANOVA

ÜRƏYİN QURULUŞU Yuxarı boş vena Aorta Ağciyər arteriyası Ağciyər venaları Ağciyər venaları Sol qulaqcıq Aypara qapaqlar Sağ qulaqcıq İkitaylı qapaqlar Üçtaylı qapaqlar Sol mədəcik Sağ mədəcik Ürək əzələsi Aşağı boş vena RANA HASANOVA

ÜRƏK DÖYÜNMƏSİNİN FAZALARI RANA HASANOVA

TEST 1. Ürək bədənin hansı hissəsində yerləşir? 2. Ürək kisəsinin nə kimi əhəmiyyəti vardır? 3. Qulacıqlar və mədəciklər arasında hansı qapaqlar yerləşir? 4. Ürəyin mədəcikləri ilə arteriya damarları arasında hansı qapaqlar yerləşir? 5. Qanın axma istiqamətinə ürəyin qapaqları nə kımı təsir göstərir? A. Kisənin içərisindəki maye ürəyi sürtünmədən qoruyur. B. İkitaylı qapaq. C. Aypara qapaqlar. Döş qəfəsində, ağciyərlərin arasında sağdan sola doğru çəpinə istiqamətdə. Qanın yalnız bir istiqamıtdə-qulaqcıqlardan mədəciyə və mədəciklərdən damarlara tərəf axmasını təmin edir. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

ÜRƏK FƏALİYYƏTİNİN TƏNZİMİ Sinir tənzimi Humoral tənzimi RANA HASANOVA

QAN TƏZYİQİ Aortada-təzyiq yüksək Yuxarı və aşağı boş venada-təzyiq aşağı Maksimal təzyiq-mədəcıklərin sistolası(yığılması) Minimal təzyiq-mədəciklərin diastolası(boşalması) Maksimal təzyiqlə minimal təzyiq arasındakı fərq-nəbz təzyiqi. RANA HASANOVA

QAN TƏZYİQİNİN ÖLÇÜLMƏSİ Arteriya RANA HASANOVA

QANIN HƏRƏKƏT SÜRƏTİ Aorta 0,5 m/san Kapilyar 0,2 m/ san Vena 0,5 mm/ san Kapilyar 0,2 m/ san RANA HASANOVA

NƏBZ RANA HASANOVA

TEST 1. Ürək fəaliyyətinin tənzimi hansı yolla həyata keçirilir? 2. Uzunsov beyindən gələn sinirlər ürəyin işinə necə təsir edir? 3. Onurğa beynindən gələn sinirlər ürəyin işinə necə təsir edir? 4. Humoral tənzim nəyin təsirindən baş verir? 5. Maksimal və minimal təzyiq nəyə deyilir? 6. Qanın venalarda hərəkətinə səbəb nədir? A. Ləngidir, zəiflədir. B. Sinir, humoral. Sürətləndirir, gücləndirir. Hormonlar və mineral duzların təsirindən. E. Kiçik və böyük venalarda qan təzyiqi fərqinin olmas F. Mədəciklərin sistolası-maksımal, mədəciklərin diastolası-minimal. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

KAPİLYAR QANAXMA ZAMANI STERİL SARĞININ QOYULMASI RANA HASANOVA

VENOZ QANAXMA ZAMANI SIXICI SARĞININ QOYULMASI RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

Tənəffüsün əhəmiyyəti: Tənəffüs nədir? Orqanizmin toxuma və hüceyrələri və atmosfer havası arasında gedən qazlar mübadiləsi tənəffüs adlanır. Tənəffüsün əhəmiyyəti: Canlı orqanizmdə gedən oksidləşmə proseslərinin oksigenlə təmini. Oksidləşmə proseslərində əmələ gələn karbon qazının xaric edilməsi. RANA HASANOVA

Traxeya (nəfəs borusu) Bronxlar Ağciyərlər Ağciyər alveolları TƏNƏFFÜS ORQANLARI Burun boşluğu Burun-udlaq Qırtlaq Traxeya (nəfəs borusu) Bronxlar Ağciyərlər Ağciyər alveolları RANA HASANOVA

TƏNƏFFÜS SİSTEMİ Burun boşluğu Traxeya Ağız boşluğu Bronxiol Ağciyər Alveollar Bronxiollar Vena Arteriya Diafraqma Kapilyarlar Plevra pərdəsi RANA HASANOVA

NƏFƏS BORUSU Sağ bronx Sol bronx Bronxiollar Alveollar RANA HASANOVA

DANIŞIQ SƏSLƏRİ NECƏ ƏMƏLƏ GƏLİR? Nəfəs verdiyimiz hava Səs telləri Səs yarığı daralır 10000 Səs telləri titrəyir 80 1 2 3 4 5 S a n i y ə Səs əmələ gəlir RANA HASANOVA

SƏS TELLƏRİNİN QURULUŞU Susduqda Danışdıqda Ağciyər Diafraqma RANA HASANOVA

TEST 1. Tənəffüs prosesi neçə mərhələyə bölünür? 2 . Tənəffüs orqanları hansılardır? 3. Səs telləri,səsyarığı harada yerləşir? 4. Alveolların divarı nədən qurulmuşdur? 5. Plevra qişası neçə vərəqdən ibarətdir? Plevra mayesi harada yerləşir? A. Burun boşluğu, burun- udlaq, qırtlaq, traxeya, bronxlar, ağciyərlər və ağciyər alveolları. B. Dörd mərhələyə. C. Birqat epiteli hücerələrindən. D. İki vərəqədən. E. Plevra vərəqələri arasında. F. Qırtlaqda. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

Nəfəsalma Qabırğaarası,diafraqma TƏNƏFFÜS HƏRƏKƏTLƏRİ Nəfəsalma Qabırğaarası,diafraqma əzələlər yığılır. Nəfəsvermə Qabırğaarası,diafraqma əzələləri boşalır. RANA HASANOVA

Döş boşluğu genişlənir TƏNƏFFÜS HƏRƏKƏTLƏRİ Nəfəs alma Nəfəs vermə Döş boşluğu genişlənir Döş boşluğu sıxılır Qabırğalar Ağciyərlər Diafraqma Diafraqma boşalır Diafraqma sıxılır RANA HASANOVA

AĞCİYƏRLƏRIN HƏYAT TUTUMU Tənəffüs və ya dəyişən hava Sakit nəfəs alarkən – 500ml Sakit nəfəs verərkən – 500ml Əlavə hava Dərindən nəfəs aldıqda udulan hava – 1500m Ehtiyat hava Dərindən nəfəs verdikdə xaric edilən hava – 1500ml Agciyərlərin həyat tutumu – 3500ml RANA HASANOVA

AĞCİYƏRLƏRİN HƏYAT TUTUMUNU ÖLÇƏN CİHAZ - SPİROMETR Hava Həcm L Su Zaman RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

AĞCİYƏRLƏRDƏ VƏ TOXUMALARDA QAZLAR MÜBADİLƏSİ Tənəffüs Qəbul edilən havanın tərkibi Xaric edilən havanın tərkibi Nəfəsalma Oksigen-20,94%, karbon qazı-0,03% Azot-79,03% Az miqdarda (su buxarı,təsirsiz qazlar) Nəfəsvermə Oksigen- 16,3% Karbon qazı-4% Azot-79,7% Çoxlu su buxarı RANA HASANOVA

QAZLAR MÜBADİLƏSİ Eritrosit- lərin hemoqlo-bini Oksihemo-qlobin RANA HASANOVA

AĞCİYƏRLƏRDƏ VƏ TOXUMALARDA QAZLAR MÜBADİLƏSİ Kapilyarlar Yuxarı boş vena Ağciyər arteriyası Ağciyərlər Ağciyər venası Sol qulaqcıq Sağ qulaqcıq Aorta Sağ mədəcik Sol mədəcik Aşağı boş vena Alveollar Kapilyarlar Kapilyarlar RANA HASANOVA

TƏNƏFFÜSÜN AVTOMATİZMİ REFLEKTOR HUMORAL Qan damarlarının və alveolların divarlarında olan reseptorların qıcıqlanması sayəsində yaranır. Tənəffüs iradi olaraq tənzimlənə bilir. Qoruyucu refleks əmələ gətirir. Qanda karbon qazının artması tənəffüs mərkəzini oyandırır RANA HASANOVA

SÜNİ TƏNƏFFÜS RANA HASANOVA

TEST Nəfəsalma zamanı nə qədər oksigen qəbul olunur? Nəfəsvermə zamanı nəqədər oksigen xaric olunur Ağciyərlərdə qazlar mübailəsi necə gedir? Toxumalarda qazlar mübadləsi necə gedir? Tənəffüsün avtomatizmi nədir? Tənəffüsün avtomatizmi hansı yolla tənzim olunur? Süni tənəffüs nə zaman tətbiq olunur? Alveol vəkapilyarın divarından oksigenqan plazmasına diffuziya edərək eritrositlərin hemoqlobini ilə birləşərək oksihemoqlobin əmələ gətirir. 16,3% oksigen 20,94% oksigen Sakit vəziyyətdə tənəffüsün ritmik oyanması. Suda boğulan zaman, elektrik cərəyanı və ildırım vurduqda, dəm qazından zəhərləndikdə və s. Toxumalarda karbon qazı ilə zənginləşən venoz qan böyük qan dövranının venaları ilə ürəyin sağ yarısına gəlir, sonra ağcıyər arteriyaları ilə ağciyərlərə keçir və yenidən arterial qana çevrilir. G. Reflektor və humoral yolla. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

TƏNƏFFÜSÜN GİGİYENASI RANA HASANOVA

TƏNƏFFÜS SİSTEMİ XƏSTƏLİKLƏRİ RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

Qidalanmanın əhəmiyyəti HƏZM Qidalanmanın əhəmiyyəti Orqanizm ilə xarici mühit arasında əlaqə yaradır. Bütün toxuma və orqanların tərkibi yenilənir. Orqanizm zəruri enerji ilə təmin olunur. Hüceyrələrin bərpası,böyümə və inkişaf proseslərində iştirak edir. Qida maddələri Heyvan mənşəli Bitki mənşəli RANA HASANOVA

HƏZM SİSTEMİ ORQANLARI RANA HASANOVA

HƏZM KANALINDA GEDƏN PROSESLƏR HƏZM SİSTEMİ ORQANLARININ İFRAZ ETDİYİ MADDƏLƏR Ağız boşluğu → Ağız suyu Udlaq →Selik Qida borusu → Selik Mədə → Mədə şirəsi Onikibarmaq bağırsaq → Öd, bağırsaq şirəsi, mədəaltı vəzin şirəsi Nazik bağırsaq → Bağırsaq şirəsi Yoğun bağırsaq → Bağırsaq şirəsi Düz bağırsaq RANA HASANOVA

YALANÇI QİDALANDIRMA RANA HASANOVA

TEST İnsan qidasının əsasını hansı üzvi maddələr təşkil edir? Qeyri-üzvi tərkibli qida maddələri hansılardır? Üzvi maddə molekullarında kimyəvi enerji ehtiyatı necə toplanır? Ferment nədir və hansı şəraitdə təsir göstərir? Həzm sistemi orqanlarını ardıcıllıqla sayın. Həzm orqaniarının funksiyasını öyrənmək üçün hansı metodlardan istifadə olunur? Su,mineral maddələr. Zülal, yağ, karbohidrat. Zülal mənşəli olub, həzm kanalında qida maddəlirinin kimyəvi çevrilməyə uğramasını sürətləndirir, lakin özləri kimyəvi reaksiyaya girmir. Həzm kanalının müxtəlif şöbələrində mexaniki və kimyəvi çevrilməyə uğrayaraq sadə birləşmələr şəklində qana,limfaya sorulur hüceyrələrdə onlara uyğun yeni üzvi maddələr sintez olunur və enerji kimi sərf olunur. Zondlama, rentgenoqrafiya, radiotelemetriya, endoskopiya. Ağız boşluğu, udlaq, qida borusu, mədə, nazik və yoğun bağırsaq, düz bağırsaq. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

AĞIZ BOŞLUĞUNDA HƏZM RANA HASANOVA

AĞIZ SUYUNUN TƏRKİBİ RANA HASANOVA

DİŞLƏRİN TİPLƏRİ Kiçik azı dişlər Kiçik azı dişlər Köpək diş Köpək diş Böyük azı dişlər Böyük azı dişlər Kəsici dişlər Kəsici dişlər RANA HASANOVA

DİŞİN QURULUŞU Tac Dentin Özək Boyun Diş sementi Kök Çənə sümüyü Mina Dentin Özək Boyun Diş əti Diş sementi Kök Çənə sümüyü Arteriya Vena RANA HASANOVA

KİÇİK YAŞLI UŞAQLARIN DİŞLƏRİNİN QURULUŞU RANA HASANOVA

TEST Ağız boşluğunda qida maddələri hansı dəyişilmələrə uğrayır? Ağız suyunda hansı fermentlər var? Dişin quruluşu neçə hissədən ibarətdir? Dişləri kariesdən necə qorumaq olar? 5. Udma mərkəzi beynin hansı hissəsində yerləşir? Ptialin,maltaza,lizosim. Kök,boyun,tac. Gündə iki dəfə yumaq, yemək yedikdən sonra ağızı yaxalamaq, bərk şeylər sındırmamaq. Uzunsov beyində. Mexaniki və kimyəvi dəyişilmələrə. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

Mədə vəzilərinin funksiyası MƏDƏDƏ HƏZM Mədə vəzilərinin funksiyası Əsas Örtük Əlavə RANA HASANOVA

Sıx birləşdirici toxuma MƏDƏ Qida borusu Epiteli toxuması Əzələ qatları Sıx birləşdirici toxuma Sfinktor-büzücü Onikibarmaq bağırsaq Əzələ qatı Selikli qişa RANA HASANOVA

MƏDƏDƏ HƏZM RANA HASANOVA

TEST Mədənin formasını deyin. Mədə vəzilərinin funksiyası hansılardır? Mədə şirəsinin tərkibi? Pepsin fermenti nəyin təsirindən aktivlışir? Mədə vəzilərinin şirə ifrazı necə tənzim olunur? Əsas, örtük, əlavə. Mədə həzm kanalının genişlənmiş hissəsidir,forma və ölçüsü yeyilən qidanın həcmindən asılıdır. Xlorid turşusunun təsirindən Reflektor və humoral. Pepsin, ximozin, lipaza. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

BAĞIRSAQLARDA HƏZM VƏ SORULMA Nazik bağırsaqlarda həzmin gedişi Boşluq həzmi Membran həzmi Sorulma RANA HASANOVA

SORULMA RANA HASANOVA

BAĞIRSAQLARDA HƏZM RANA HASANOVA

QARACİYƏR VƏ MƏDƏALTI VƏZİ Dalaq Öd Mədəaltı vəzi Onikibarmaq bağırsaq RANA HASANOVA

YOĞUN BAĞIRSAQ Yoğun bağırsaq Nazik bağırsaq Kor bağırsaq Appendiks Düz bağırsaq RANA HASANOVA

BAĞIRSAQLARIN SELİKLİ QİŞASI VƏ XOVLARI Nazik bağırsaq Yoğun bağırsaq Selik RANA HASANOVA

HƏZMİN TƏNZİMİ Sinir tənzimi Humoral tənzim Ağız boşluğu Ağız suyu vəzilər Qida borusu Mədə vəziləri Mədəaltı vəzi RANA HASANOVA

TEST Onikibarmaq bağırsağa hansı vəzilərin axarları açılır? Qaraciyərdə hansı maddələrin zərərsizləşdirilməsi prosesi gedir? Həzmin tənzimi. Nazik bağırsaqlarda həzm necə gedir? Nazik bağırsaqlarda sorulma prosesi nələrin sayəsində gedir? Xovların quruluşu. Zəhərli maddələrin zərərsizləşdirilməsi. Ödün axarları, mədəaltı vəzi, bağırsaq şirəsi. Boşluq həzmi, membran həzmi, sorulma. Birqat epiteli hüceyrələri. Qida maddələrinin bağırsaqdan qana keçməsi sayəsində. Sinir və humoral tənzim RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

MADDƏLƏR VƏ ENERJİ MÜBADİLƏSİ RANA HASANOVA

MADDƏLƏR MÜBADİLƏSİNİN SON MƏHSULLARI Karbon qazı və su buxarı Su, mineral duzlar, həzm olunmayan qalıq Su, mineral duzlar, qismən sidik cövhəri Su, mineral duzlar, sidik cövhəri bəzi zəhərli birləşmələr və.s RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

ÜZVİ MADDƏLƏRİN MÜBADİLƏSİ Zülal mübadiləsi 1qr zülal parçalandıqda 17,6 kc enerji ayrılır Karbohidrat mübadiləsi 1qr karbohidrat parçalandıqda17,6 kc enerji ayrılır Yağ mübadiləsi 1qr yağ parçalandıqda38,9kc enerji ayrılır RANA HASANOVA

ÜZVİ MADDƏLƏR Karbohidrat Yağ Zülal RANA HASANOVA

TEST Maddələr mübadiləsinin tənzimi. Maddələr mübadiləsinin son məhsulları hansılardır? Assimilyasiya nədir? Dissimilyasiya nədir? Enerji çevrilməsinin əhəmiyyəti nədir? Sadə maddələrin yeni üzvi birləşmələrə keçməsi-biosintez. Üzvi maddələrin oksidləşməsi və parçalanması. Sinir və humoral yolla. Karbon qazı,su,sidik cövhəri, mineral duzlar və s. Maddələr mübadiləsi proseslərini yerinə yetirir. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

Çatışmadıqdahansı xəstəlik baş verir Xəstəliyin əlamətləri VİTAMİNLƏR Vitaminin adı Hansı qidada çoxdur Çatışmadıqdahansı xəstəlik baş verir Xəstəliyin əlamətləri C İtburnu, qara qarağat, quşüzümü,kələm,pomidor limon, soğan, sarımsaq Skorbut Dişlərin əti qanayır,dişlər tökülür,oynaqlarda ağrılar baş verir, ağızın selikli qişasında yaralar əmələ gəlir. A Balıq,kərə yağı, süd, yumurta, qara ciyər, böyrək Toyuq korluğu Qaranlıqda görmə qabiliyyəti zəifləyir B1 Dənmeyvələr, paxlameyvə, yumurta Beri-beri Sinir sisteminin fəaliyyıti pozulur, iflic əmələ gəlir B2 Dənmeyvələr, qaraciyər, süd, yumurta Göz zəifliyir,ağızın selikli qişası zədələnir D Balıq, qaraciyər, yumurta Raxit Skelet düzgün formalaşmır. RANA HASANOVA

QİDA MƏHSULLARINDA OLAN VİTAMİNLƏR RANA HASANOVA

TEST Orqanizmdə vitaminlərin əhəmiyyəti. Avitaminoz nədir? C vitamini orqanizmdə hansı prosesləri yerinə yetirir? A, B, C, D və.s vitaminləri çatışmayanda hansı xəstəliklər baş verir? Avitaminoz Vitaminlər çatmadıqda. İnfeksion xəstəliklərə qarşı müqaviməti. D. Maddələr mübadiləsinə, böyüməyə və orqanizmin ümumi vəziyyətinə təsir edir. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

ENERJİ MÜBADİLƏSİ RANA HASANOVA

GÜNDƏLİK ENERJİ SƏRFİYYATI Peşələrin adı Qida payı kc-la enerji dəyəri Fiziki işlə məşğul olanlar 105000kc Zehni əməklə məşğul olanlar 13474kc Mexanikləşdirilmiş işlə məşğul olanlar 15086kc Mexanikləşdirilməmiş işlə məşğul olanlar 17270kc Ağır əməklə məşğul olanlar 19942kc RANA HASANOVA

QİDALANMA NORMALARI RANA HASANOVA

TEST Orqanizmdə enerjinin hansı çevrilmələri baş verir? Qida normaları nəyə görə hesablanır? Düzgün qidalanma rejimi nədir? Piylənmədən azad olmaq üçün nə etmək lazımdır? İşin xarakterinə görə. İstilik, mexaniki, kimyəvi və elektrik enerjisi şəklində. İdman və fiziki işlə məşğul olmaqla. Vaxtlı-vaxtında gündə 3-4 dəfə yemək RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

İFRAZAT SİSTEMİNİN ƏHƏMİYYƏTİ Su,sidik cövhəri, mineral duzlar, sidik cövhəri və böyrəklər vasitəsilə orqanizmdən xaric edilir. Orqanizmin daxili mühitinin nisbi sabitliyini təmin edir, onun infeksiyalara qarşı müqavimətini artıran və qanyaranma prosesinə təkan verən maddələr əmələ gətirir. RANA HASANOVA

İFRAZAT SİSTEMİ ORQANLARI Böyrəklər Böyrək arteriyası Sidik axarları Sidik kisəsinin əzələləri Sidik kisəsi Sidik kanalı RANA HASANOVA

BÖYRƏYİN QURULUŞU Qabıq Beyin maddəsi Arteriya Vena Nefron Böyrək ləyəni Sidik axarı RANA HASANOVA

TEST İfrazat sistemi orqanlarına hansılar daxildir? Mübadilənin hansı məhsulları orqanizmdən xaric olunur? Böyrəklərin divarı neçə qatdan ibarətdir? İfrazat prosesi orqanizmdə nəyi təmin edir? Su, sidik cövhəri, mineral duzlar və s. İki qatdan (qabıq və beyin qatı). Orqanizmin daxili mühitinin nisbi sabitliyini təmin edir. Böyrəklər, sidik axarları, sidik kisəsi və sidik çıxarıcı kanal. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

BÖYRƏKLƏRİN MİKROSKOPİK QURULUŞU NEFRON Böyrək cisimciyi Böyrək borucuqları Qədəhəbən-zər kapsul Kapilyar yumaq I və II dərəcəli Henle ilgəyi Qıvrım sidik kanalları RANA HASANOVA

NEFRONUN QURULUŞU Qıvrım kanalcıq Kapsul Kapilyar yumaqcıq Gətirici arteriya Nefron venası Çıxarıcı arteriya Nefronun kanalcığı RANA HASANOVA Kapsulun xarici və daxili divarı

SİDİYİN ƏMƏLƏ GƏLMƏSİ RANA HASANOVA

TEST Nefron nədir? Sidiyin yaranması neçə mərhələdə gedir? Kapilyar yumaq hansı funksiyanı icra edir? Böyrək kanalcıqları funksiyasının pozulması nəyin təsirindən yarana bilər? İki mərhələdə Böyrəklərin struktur və funksional vahidi nefron adlanır Kapilyar yumaqda qan təmizlənir Qanın tərkibində olan zəhərli maddələrin təsirindən RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

DƏRİNİN ƏHƏMİYYƏTİ Dəri müdafiə əhəmiyyəti daşıyır. Daxildə yerləşən toxuma və orqanları mexaniki təsirlərdən,xəstəlik törədənbakteriyaların orqanizmə daxil lmasının və su itkisinin qarşısını alır. Orqanizmlə xarici mühit arasında qarşılıqlı əlaqə yaradır. Bəzi parçalanma məhsullarını bədəndən xaric edir. Bədənın temperaturunun tənzim olunmasında iştirak edir. RANA HASANOVA

DƏRİNİN QURULUŞU Tər vəzilərinin çıxışı Piy vəzisi Epidermis Xüsusi dəri Sinirlər Dərialtı piy təbəqəsi Piy toxuması Tük soğanı Tər vəziləri RANA HASANOVA Qan damarları

TEST Dərinin funksional əhəmiyyətinə nələri aid etmək olar? Dəri neçə qatdan ibarətdir? Epidermis qatında hansı hüceyrələr yerləşir? Melanin piqmenti nəyin təsirindən yaranır? Xüsusi dəri qatı nədən əmələ gəlmişdir? Birləşdirici toxumadan. Üç qatdan ibarətdir. Müdafiə funksiyası daşıyan buynuzlaşmış hüceyrələr. Günəş şüasının təsirindən. Müdafiə,qoruyucu,ifrazat,temperaturun tənzimi,orqanizmlə xarici mühit arasında əlaqə, piqment sintez etmək . RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

DƏRİNİN GİGİYENASI Tər və piy vəzilərinin ifraz etdiyi maddələri müntəzəm olraq dəri səthindən təmizləmək. Paltar təmiz, yüngül olmalı, ayaqqabını düzgün seçməli. İş otağını havasını dəyişmək. Sudan, günəş şüasından, təmiz havadan istifadə etmək. Hərəkət etmək, fiziki iş görmək, idmanla məşğul olmaq. RANA HASANOVA

DƏRİNİN GİGİYENASI RANA HASANOVA

DƏRİ YANIQLARI RANA HASANOVA

TEST Orqanizmi möhkəmləndirməyin hansı üsullarını bilirsiniz? Su prosedurası dəri-qan damar sisteminə necə təsir göstəririr? Günəş şüasının orqanizmə təsiri. Yanıqlar neçə dərəcəyə ayrılır? Su prosedurasının təsirindən qan damarları cəld yığılır və ya boşalır, normal işləyir. Dərinin zərərli amillərə qarşı müqaviməti yüksəlir. Üç dərəcəyə bölünür. Su prosedurası, təmiz hava, günəş şüası. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

ÇOXALMANIN ƏHƏMİYYƏTİ Canlılar öz nəsillərini davam etdirmək məqsədilə çoxalırlar. Insan da digər canlılar kimi nəsil törətmək qabiliyyətinə malikdir. Isan cinsiyyət sisteminin mürəkkəb quruluşu yeni fərdin əmələ gəlməsinə xidmət edir. Yeni fərddə hər iki valideynin irsi məlumatını daşıyan yeni kombinasiyalar yaranır. Əmələ gələn genetik müxtəliflik bu ziqotdan inkışaf edən fərdin dəyişən mühit şəraitinə daha tez uyğunlaşmasına imkan verir. RANA HASANOVA

İNSANIN DOĞULDUQDAN SONRA BÖYÜMƏSI VƏ İNKİŞAFI. Doğulduqdan sonra inkişaf 25 yaşda başa çatır. 25 yaşdan ömrün axırına qədər davam edir. RANA HASANOVA

BÖYÜMƏ VƏ İNKİŞAFA TƏSİR EDƏN FAKTORLAR Mühit Qidalanma RANA HASANOVA

AKSELERASİYA Uşaqların əqli və fiziki inkişafinin sürətli getməsi AKSELERASİYA Uşaqların əqli və fiziki inkişafinin sürətli getməsi. Akselerasiyanı doğuran səbəblər. İşıqlı günün uzadılması Maqnit sahəsinin daxili sekresiya vəzilərinə təsiri Yaşayış və mədəni səviyyənin yüksəlməsi İdmanla məşgul olmaq Texniki tərəqqi RANA HASANOVA

YAŞ DÖVRÜNÜN XÜSUSİYYƏTLƏRİ YAŞ DÖVRLƏRİ Yenidoğulma və çağa dövrü İlk 4 həftə Südəmərlik dövrü 4 həftədən 1 yaşa qədər Yaşli dövrü 1 yaşdan 3 yaşa qədər Məktəbəqədər dövr 3 yaşdan 6 yaşa qədər dövr Məktəb dövrü 6 yaşdan 17-18 yaşa qədər dövr RANA HASANOVA

TEST Çoxalmanın əhəmiyyəti nədir? Uşağın böyüməsi və inkişafına əsir edən amillər hansılardır? Məktəbə gedənə qədər uşağın inkişafında nə kimi xüsusiyyətlər əmələ gəlir? 2-4 yaşlarında uşaqlarda nə kimi xüsusiyyətlər əmələ gəlir? Spirtli içkilər, papiros çəkmək yeniyetməyə necə təsir edir? İnsanın öz növünün sabit qalmasını təmin edir. İşıqlı günün uzadılması, qidada vitaminlərin bolluğu ,idmanla məşğul olmaq və s. Beyin qabığı inkişaf edir, beynin həcmi inkişaf edir, danışmağa başlayır və yaddaş inkişaf edir. Əqli və fiziki cəhətdən inkişaf ləngiyir. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA Rana Hasanova

DUYĞU ORQANLARI Görmə Eşitmə Qoxu Dad Dəri RANA HASANOVA

ANALİZATORLAR VƏ HİSS ORQANLARI Görmə Dəri Eşitmə Qoxu və dad RANA HASANOVA

ANALİZATOR RANA HASANOVA

ANALİZATORLARIN QURULUŞU Görmə Dad və qoxu Eşitmə Hərəki Dəri Əzələ və daxili orqanlar RANA HASANOVA

ANALİZATORLARIN YERLƏŞDİYİ MƏRKƏZLƏR RANA HASANOVA

TEST Duyğu orqanları hansılardır? Analizator hansı hissədən ibarıtdir? Çəkisizlik şəraitində fəzada vəziyyəti hansı duyğu orqanı vasitəsi ilə təyin edirlər? Reseptorlarda əmələ gəlmiş oyanma hara nəql olunur? A. Eşitmə,görmə,qoxu,dad,dəri. B. Gözlə D. Baş beyin və beyin yarımkürələri qabığı C. Reseptor sahə,sinir yolu,mərkəz. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA Rana Hasanova

GÖRMƏNİN ƏHƏMİYYƏTİ Görmə orqanı xaricə açılan pəncərədir. İnsan yaşamaq üçün lazim olan məlumatların 70-80%-ni görmə analizatoruruvasitəsilə alır. Göz əşyanın rəngi,forması,ölçüsü,bizdən nə qədər uzaq məsafədə olduğu yeri hərəkəti haqqında təsəvvür yaradır. RANA HASANOVA

GÖZÜN QURULUŞU Göz harada yerləşir? Kəllənin ön tərəfində göz yuvasında yerləşir, göz alması görmə siniri vasitəsi ilə baş beynə birləşir. RANA HASANOVA

GÖZÜN QURULUŞU Üst çəpinə əzələ Üst çəpinə vətər Üst uzununa əzələ Yan uzununa əzələ Ağlı qişa Görmə siniri Alt çəpinə əzələ Alt uzununa əzələ RANA HASANOVA

GÖZÜN QURULUŞU Qaş Göz yaşı vəzisi Kirpik Göz yaşı vəzisi Göz qapağı Göz yaşı kanalı Göz yaşı kisəsi Burun boşluğu RANA HASANOVA

GÖRMƏ ORQANI Göz alması Köməkçi aparat Kürə formasında olub, görmə analizatorunun mühit hissəsini təşkil edir. Köməkçi aparat Qaşlar Göz qapaqları Kirpiklər Göz yaşı vəziləri Gözü hərəkət etdirən əzələlər Sinirlər Qan damarları RANA HASANOVA

GÖZ ALMASININ QURULUŞU Ön kamera Görmə siniri Buynuz qişa Qüzehli qişa Büllur Kor ləkə Bəbək Sarı ləkə Torlu qişa Arxa kamera Şüşəyəbənzər cisim Kirpikli cisim Saya əzələ RANA HASANOVA

TORLU QİŞANIN QURULUŞU Bipolyar hüceyrələr Görmə siniri Çöpcüklər Piqment qatı Görmə siniri Sinir düyünləri Üfiqi hüceyrələr Kolbacıqlar Sklera RANA HASANOVA

Görmə mərkəzində xəyalın təsviri Xəyalın tərsinin alınması XƏYALIN ALINMASI Görmə mərkəzində xəyalın təsviri Xəyalın tərsinin alınması İşıq RANA HASANOVA

ƏŞYALARIN RƏNGİNİN BEYİNDƏ TƏSVİRİ RANA HASANOVA

İŞIQ DALĞALARININ QƏBULU VƏ NƏQL OLUNMASI RANA HASANOVA

GÖZ UYUMLARI (AKKOMODASİYA) Yaxın məsafədə əşyadan gələn işıq göz bəbəyini daraldır, bülluru qabarıq edir Uzaq məsafədə əşyadan gələn işıq göz bəbəyini genəldir, bülluru yastı edir RANA HASANOVA

TORLU QİŞADA XƏYALIN ALINMASI Torlu qişada xəyalın alınması RANA HASANOVA

GÖRMƏ ANALİZATORU Görmə mərkəzi Torlu qişa Görmə siniri RANA HASANOVA

TEST 1. Qüzehli qişa A. Gözün rəngini müəyyənləşdirir. 2. Bəbək B. Yaxından,uzaqdan görməni müəyyənləşdirir. 3. Büllur C. Gözü xarici təsirlərdən qoruyur. 4. Şüşəyəbənzər cisim D. Qanla təmin edir. 5. Torlu qişa E. Büllurun arxasında yerləşir. 6. Kor ləkə F. Kolbacıqlar çox olan sahə. 7. Sarı ləkə G. Çöpcük vəkolbacıq olmur. 8. Çöpcüklər H. İşıq şüasının gözün içərisinə daxil olmasını təmin edir 9. Kolbacıqlar K. İşığa həssas resptorlar yerləşir 10. Buynuz qişa. M. Göz almasının içərisinə işıq şüaları daxil olur 11. Ağlı qişa. N. Sayı-130 mln-r 12. Damarlı qişa P. Sayı-7 mln-r RANA HASANOVA

RANA HASANOVA Rana Hasanova

GÖRMƏ ORQANININ FUNKSİYASININ POZĞUNLUQLARI Görmənin pozulması zamanı nə baş verir? Bizi əhatə edən dünya haqqında əsas məlumat mənbəyindən məhrum olur. İnformasiyanın tamlığı və etibarlılığı itir. İnsanlar yaşlandıqca göz bülluru öz elastikliyini və əyriliyini dəyişmək imkanını itirir. RANA HASANOVA

GÖRMƏ QABİLİYYƏTİ Yaxindangörmə Uzaqdangörmə Anadangəlmə yaxındangörmə Göz alması uzun olur-uzaqda olan əşyalar aydın görünmür,əşyanın xəyalı torlu qişanın ön tərəfində alınır. Yaşlı insanlarda büllurun qabarıqlıgı artması da yaxındangörmə yaradır. Uzaqdangörmə Anadangəlmə uzaqdangörmə Göz alması qısa oiur-yaxında olan əşyaları ,kitabın hərflərini pis seçir, əşyanın xəyalı torlu qişanın arxasına düşür. RANA HASANOVA

YAXINDAN UZAQDAN GÖRMƏ Normal görmə Akkomodasiya Yaxından görmə Uzaqdan görmə Akkomodasiya RANA HASANOVA

GÖRMƏNİN GİGİYENASI Otaq, iş yeri düzgün və kifayət qədər işıqlı olmalı İşıq ön və sol tərəfdən düşməli Gözlə əşya arasındakı məsafə 30-35sm-dən az olmamalı Kitabla uzun iş zamanı 30-40 dəqiqədən sonra 10 dəqiqə fasilə etməli. Kompüterdən istifadə etdikdə məsafə 60-70 sm olmalı. Məktəbyaşlı şagirdlər televizora1,5saatdan artıq baxmamalı Gözə toz zərrəciyi düşübsə,əvvəlcə əllərinizi yuyun,sonra gözü yuyun,göz qapagından onu təmiz dəsmalla çıxarın. RANA HASANOVA Rana Hasanova

GÖZ ZƏDƏLƏNDİKDƏ İLK YARDIM RANA HASANOVA

TEST Yaxındangörmə necə əmələ gəlir? Uzaqdangörmə necə əmələ gəlir? Daltonizm nədir? Gözü infeksiyadan necə qorumalı? Kolbacıqların normal fəaliyyətinin pozulması. Əşyanın xəyalı torlu qişanın ön tərəfində alınır. Əşyanın xəyalı torlu qişanın arxasında alınır. Gözü çirkli əllə ovuşdurmaq, işlənmiş dəsmalla silmək olmaz. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA Rana Hasanova

EŞİTMƏ ORQANININ QURULUŞU RANA HASANOVA

EŞİTMƏNİN ƏHƏMİYYƏTİ Eşitmə analizatoru xarici mühitdə baş verən müxtəlif hadisələri bildirən səs dalğalarını qəbul edir. Qəbul edilmiş səs dalğalarını eşitmə sinirləri ilə eşitmə mərkəzinə (baş beynin gicgah payına) nəql edir. Eşitmə mərkəzində səsin xarakteri,gücü,ucalığı analiz və sintez olunur. RANA HASANOVA

EŞİTMƏ ORQANININ QURULUŞU RANA HASANOVA

SƏS DALĞALARININ QƏBULU VƏ NƏQLİ Səs dalğası qulaq seyvanı qulaq keçəcəyi təbil pərdəsi çəkic zindan üzəngi oval pəncərə vestibulyar aparat perilimfa endolimfa kortiyev orqanı eşitmə siniri eşitmə mərkəzi RANA HASANOVA

EŞİTMƏ ORQANININ ŞÖBƏLƏRİ RANA HASANOVA

EŞİTMƏ ANALİZATORU Eşitmə mərkəzi Nəqledici yollar Reseptorlar RANA HASANOVA

DAXİLİ QULAĞIN QURULUŞU Dairəvi pəncərə Oval pəncərə Ön yarımdairəvi kanal Arxa yarımdairəvi kanal Endolimfa kisəsi Yan yarımdairəvi kanal Endolimfa kanalı RANA HASANOVA Perilimfa

DAXİLİ QULAĞIN QURULUŞU Zarlı labirintin divarı Korti orqanı Örtük membranı Eşitmə siniri Tükcüklü hüceyrələr Əsas membran Eşitmə siniri RANA HASANOVA

TEST Eşitmə orqanının quruluşu. Xarici qulağa hansı sümüklər aiddir? Orta qulaqda yerləşən sümükləri hansılardır? Daxili qulaq harada yerləşir? Sümük labirint hansı hissələrdən ibarətdir? Qulaq seyvanı,xarici qulaq keçəcəyi. Xarici qulaq, orta qulaq, daxili qulaq. Dəhliz, ilbiz, üç yarımdairəvi kanal. Gicgah sümüyünün içərisində. Çəkic, zindan, üzəngi. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA Rana Hasanova

İNSANDA MÜVAZİNƏT, ƏZƏLƏ, DƏRİ, QOXU VƏ DAD HİSSİYYATI Hissiyat orqanları Yerləşdiyi yer və quruluşu Funksiyası Müvazinət orqanı-vestibulyar aparat Daxili qulaq,üç yarımdairəvi kanal və kisəciklər Bədənin müvazinətini saxlayır Əzələ Əzələlərdə(vətərlərdə) və oynaqlarda Bədənin fəzadakı vəziyyətinin dəyişməsini seçir, analiz edir Dəri Selikli qişada və dəri Təzyiq, isti,soyuq, ağrı və toxunmanı qəbul edir Qoxu Burun boşluğunun yuxarı hissəsində və arakəsməsində Havada olaniyli maddələrin qoxusunu duymaq Dad Ağız boşluğunda Şirin, turş, acı, duzlu, ağrı və temperaturu hiss edir RANA HASANOVA

ANALİZATORLAR RANA HASANOVA

Arxa yarımdairəvi kanal Yan yarımdairəvi kanal MÜVAZİNƏT ORQANI Dairəvi pəncərə Oval pəncərə Ön yarımdairəvi kanal Arxa yarımdairəvi kanal Endolimfa kisəsi Yan yarımdairəvi kanal Endolimfa kanalı Perilimfa Endolimfa RANA HASANOVA

Baş beyin yarımkürələri qabığı ƏZƏLƏ HİSSİYATI Baş beyin yarımkürələri qabığı Mərkəzi sinir sistemi Əzələ və oynaqlar RANA HASANOVA

DƏRİ HİSSİYATI Epiderma Derma Hipoderma Termoreseptorlar Təzyiq Ağrı və temperatur RANA HASANOVA Toxunma və təzyiq

QOXU ANALİZATORU Seliki vəzi Qoxu reseptorları Baş beyin Qoxu siniri Sinir lifləri Kirpikciklər Dayaq hüceyrələri Qoxu soğanağı Burun boşluğu RANA HASANOVA

DAD ANALİZATORU ACI TURŞ DUZLU ŞİRİN RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

DAVRANIŞIN FİZİOLOGIYASI HAQQINDA TƏLİMİN YARANMASI İnsan və ətraf mühit arasında qarşılıqlı təsir təmin olunur. Orqanizmin daxili mühitinin sabitliyi təmin olunur. İ.P.Pavlov (1849 – 1936) RANA HASANOVA

ŞƏRTİ VƏ ŞƏRTSİZ REFLEKSLƏR İrsi deyil,həyat təcrübığəsi əsasında yaranır. Daimi deyil,sönür,yenidən yaranır. Fərdidir. Təsirsiz qıcıqlandırıcıların şərtsiz qıcıqlandırıcılarla birləşməsi nəticəsində yaranır. Refleks qövsü baş beyin yarmkürələri qabığından keçir. İrsidir,nəsildən-nəslə ötürülür. Orqanizmin bütün həyatı boyu qalır,daimidir. Növü əmələ gətirən fərdlərin hamısını əhatə edir. Əmələ gəlməsi üçün spesifik qıcıqlar (qida,səs)tələb olunur. Refleks qövsü onurğa beyni,beyin kötüyü və baş beynin qabıqaltı nüvələrindən keçir. RANA HASANOVA

ŞƏRTSİZ VƏ ŞƏRTİ REFLEKSLƏR RANA HASANOVA

ŞƏRTİ VƏ ŞƏRTSİZ REFLEKSLƏR Qida refleksləri-həzm şirələrinin ifrazı,udma,əmmə Müdafiə refleksləri-öskürmə, asqırma, gözqırpma, isti əşya toxunduqda əlin geri çəkilməsi. Cinsiyyət refleksləri-çoxalma prosesləri. Səmt refleksləri-başını döndərmək, səs gələn tərəfə qulaq asmaq, fikrə getmək və s. Şərti reflekslər Səs (zəng səsi) İşıq (elektrik lampası) RANA HASANOVA

ŞƏRTSİZ REFLEKSLƏR RANA HASANOVA

ŞƏRTİ REFLEKSLƏR RANA HASANOVA

ŞƏRTİ REFLEKSLƏRİN TORMOZLANMASI Tormozlanmanın növləri. Xarici tormozlanma-qüvvətli kənar qıcıqların təsiri nəticəsində beyin yarımkürələri qabığında fəaliyyətdə olan şərti refleksin tormozlanmasıdır. Daxili tormozlanma-şərti qıcıqlandırıcı şərtsiz qıcıqlandırıcı ilə möhkəmlədirilmir.Belə halda beyin qabığında əvvəlcədən yaradılmış şərti refleks sönür. RANA HASANOVA

TEST Hansı şərti refleksləri tanıyırsınız? Davranışın anadangəlmə formasının əsasını nə təşkil edir? Vərdişləri qazanılan vərdişlərə aid etmək olarmı? Şərti reflekslərin sönməsi hansı hallarda baş verir? İnstinktlər davranışın əsasını təşkil edir. Qida, müdafiə, cinsiyyət, səmt. Tormozlanma zamanı. Vərdişlər qazanılan hərəki şərti reflekslərdir. RANA HASANOVA

İNSANIN ALİ SİNİR FƏALİYYƏTİNİN XÜSUSİYYƏTLƏRİ VƏ PSİXİKASI RANA HASANOVA

ALİ SİNİR FƏALİYYƏTİNİN SƏVİYYƏSİ Şərtsiz refleks və instinktlərin səviyyəsi Onurğa beyin və baş beynin bir çox sahələri ilə əlaqəlidir. Şərti refleks sahələri Baş beyin qabığı səviyyəsində əmələ gəlir. Söz siqnalları səviyyəsi Baş beyin qabığı ilə əlaqəlidir. RANA HASANOVA

ALİ MEYMUNLARDA DAVRANIŞIN ÖYRƏNİLMƏSİ RANA HASANOVA

BEYNİN FUNKSİONAL ASİMMETRİYASI RANA HASANOVA

TEST İnsan və heyvanların ali sinir fəaliyyətində hansı oxşarlıqlar var? İnsana xas olan hansı ali sinir fəaliyyəti mövcuddur? İnsanın psixi fəaliyyətinə nələr aiddir? Insanın nitqi ilə təfəkkürü arasında nə kimi əlaqə var? Təfəkkür sözlə, nitqlə ifadə olunur. Şərti, şərtsiz relekslərlə və instinktlərlə oxşardır. Psixi fəaliyyəti sayəsində insan başqaları ilə əlaqə yaradır və özünü idarə edir (şəxsi maraq, yaddaş, hiss, düşüncə və s.) D. Söz siqnalları. RANA HASANOVA

EMOSİYA VƏ YADDAŞ RANA HASANOVA

EMOSİYA Müsbət emosiyalar Mənfi emosiyalar Sevinc Qorxaqlıq İnsanın özünə və ətraf aləmə münasibətinin dəyişməsi ilə əlaqədar keçirdiyi hissi təzahürlərə emosiya deyilir. Müsbət emosiyalar Mənfi emosiyalar Sevinc Qorxaqlıq Heyranlıq Qəzəb Razılıq Nifrət və s. Həzz almaq Sevgi və s. RANA HASANOVA

EMOSİYA RANA HASANOVA

YADDAŞ Yaddaşın növləri Yaddaş-mərkəzi sinir sistemində gedən və fərdi təcrübə toplamağa,onu uzun müddət saxlamağa,idarə etməyə kömək edən proseslərin məcmusudur. Yaddaşın növləri Hərəki Obrazlı Emosional Söz İradi RANA HASANOVA

TEST Emosiya nəyə deyilir? Emosiyanın hansı formaları vardır? Emosiyalar hansı tələbatdan əmələ gəlir? Yaddaş növləri hansılardır? Yaddaş hansı yaşa qədər inkişaf edir? Müsbət,mənfi. Orqanizmin xarici qıcıqlara verdiyi cavab reaksiyasıdır. Bioloji, sosioloji, ideal. Hərəki, obrazlı, söz, emosional, iradi. 25 yaşa qədər. RANA HASANOVA

YUXU VƏ OYAQLIQ RANA HASANOVA

YUXU VƏ OYAQLIQ Yuxu-orqnizmin normal yaşaması üçün lazım olan mühüm fiziolji hadisədir. Yuxunun mərhələləri Ləng yuxu Tez yuxu RANA HASANOVA

Yeni doğulmuş körpələr Yemək yeyəndə yatmırlar. YUXUYA OLAN TƏLƏBAT Yeni doğulmuş körpələr Yemək yeyəndə yatmırlar. 2-4 yaşa qədər uşaqlar 14-15saat 12-16 yaşlı məktəblilər 9 saat Yaşlı insanlar 7-8 saat RANA HASANOVA

TEST Orqanizm üçün yuxunun əhəmiyyəti. Yuxunun fazaları hansılardır? Yuxugörmə nədir? Yuxusuzluğu qarşısının alınmasını almaq üçün nə etmək lazımdır? A. Orqanizmin normal yaşaması üçün. B. Psixi fəaliyyətdir. C. Ləng yuxu,tez yuxu. D. Yuxu rejiminə nəzarət etmək lazımdır. RANA HASANOVA

RANA HASANOVA

ƏMƏYİN ƏSAS NÖVLƏRİ RANA HASANOVA

MÜXTƏLİF ƏMƏK NÖVLƏRİ RANA HASANOVA

Peşələrin adı Qida payı kc-la enerji dəyəri Fiziki işlə məşğul olanlar 105000kc Zehni əməklə məşğul olanlar 13474kc Mexanikləşdirilmiş işlə məşğul olanlar 15086kc Mexanikləşdirilməmiş işlə məşğul olanlar 17270kc Ağır əməklə məşğul olanlar 19942kc RANA HASANOVA

TEST Əməyin fiziologiyası nəyi öyrənir? Əmək fəaliyyətinin komponentləri hansılardır? Əmək qabiliyyəti nədir? Əməyin əsas növləri hansılardır? Mexaniki, psixoloji Müəyyən vaxt daxilində icra etdiyi işin növü və işin həcmi. Mexanikləşdirilməmiş, mexanikləşdirilmiş, avtomatik, yarımavtomatik. Əlverişli əmək və istirahət reyimi tövsiyə edən,orqanizmin funksional vəziyyətini və imkanlarımı öyrənən elm sahəsi. RANA HASANOVA

QEYRİ-ADİ İŞ ŞƏRAİTDƏ İNSANIN FƏALİYYƏTİ RANA HASANOVA

QEYRİ –ADİ İŞ ŞƏRAİTİNDƏ İNSANIN FƏALİYYƏTİ Ekoloyi fiziologiya insanın yeni coğrafi mühitin iqlim şəraıtınə uygunlaşması və adaptasiyası proseslərini öyrənir. Coğrafi mühit Uzaq şimal və cənub Susuz səhralar Dağ rayonları və s. Qeyri-adi iş şəraiti Maqnit sahəsi Cəkisizlik Vibrasiyavə s. RANA HASANOVA

MÜXTƏLİF İQLİM ŞƏRAİTİ RANA HASANOVA

ÇƏKİSİZLİK ŞƏRAİTİNDƏ İNSANIN FƏALİYYƏTİ RANA HASANOVA

TEST Ekoloji-fiziologiya nəyi öyrənir? Coğrafi mühit hansılardır? Qeyri-adi iş şəraiti nədir? Çəkisizlik orqan və orqanlar sisteminə necə təsir edir? Fəzada səmti itirir, qanın miqdarı və təzyiqi dəyişir,insanda yangı hissi azalır və s. Uzaq şimal vəcənub,susuz səhra və dağ rayonları Cəkisizlik,maqnit sahəsi, vibrasiya və s. İnsanın yeni coğrafi mühitin iqlim səraitinə uyğunlaşması və adaptasiyası proseslərini öyrənir. RANA HASANOVA

İNSAN SAĞLAMLIĞI VƏ ONUN QORUMAĞIN VASİTƏLƏRİ RANA HASANOVA

İNSANIN SAĞLAMLIĞI Sağlamlıq- insanın əmək qabiliyyətini müəyyənləşdirən və onun şəxsiyyətinin ahəngdar inkişafını təmin edən birinci və ən əhəmiyyətlı tələbatlarından biridir. Sağlamlıq- təkcə fiziki qüsurun və xəstəliyin yoxlugu deyil,eyni zamanda insanın bütünlükdə fiziki,psixi və sosial rifahıdır. RANA HASANOVA

İNSANIN SAĞLAMLIĞI VƏ ONUN QORUNMASI Yaş fiziologiyası Gənclik 17-21 yaş Yetkinlik 21-61 yaş Ahıl 61-64 yaş Qocalıq 75-90 yaş Uzunömürlülük 90 yaşdan ömrün sonuna qədər RANA HASANOVA

ORQANİZMİN QORUYUCU-UYĞUNLAŞMA REAKSİYALARI Xəstə orqanlardan beyinə verilən ağrı siqnalları İltihab Xəstəliktörədən mikrobların tutulub məhv edilməsi. Qızdırma Leykosıtlərin faqositoz fəallığının yüksəlməsi. RANA HASANOVA

SAĞLAMLIĞIN POZULMASI Narkomaniya Spirtli içkilərin qəbulu Papiros çəkmək Düzgün qidalanmamaq Passiv hərəkətlər Həddindən çox zehni və fiziki işlə məşğul olmaq Doyunca yatmamaq RANA HASANOVA

SAĞLAMLIĞIN POZULMASI RANA HASANOVA

SAĞLAMLIĞI QORUYAN AMİLLƏR Düzgün qidalanma Fiziki hərəkətlər Açıq hava Su, günəş vannaları RANA HASANOVA

SAĞLAMLIĞIN QORUNMASI RANA HASANOVA

TEST Sağlamlığa zərər yetirən amillər hansılardır? Orqanizmin qoruyucu-uyğunlaşma reaksiyalarına nələr aiddir? İltihab reaksiyalarının əhəmiyyəti nədir? Temperaturun 40 C- dən yuxarı qalxması həyat üçün niyə təhlükəlidir? Sağlamlığı qoruyan amillər hansılardır? Ağrı, qızdırma,temperatur. Mikrobları tutub orqanizmə yayılmasının qarşısını alır. Su,günəş vannaları,fiziki hərəkətlər, açıq hava. Narkomaniya, nikotin vəspirtli içkilər, düzgün qidalanmamaq və s. Zülalların parçalanmasına səbəb olur. RANA HASANOVA