Κλασική Οικονομική Θεωρία & Ελληνικός Μεταπολεμικός Καπιταλισμός Μάθημα: Πολιτική Οικονομία Περσεφόνη Τσαλίκη, Ph.D. Αν. Καθηγήτρια Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Κλασική Οικονομική Θεωρία & Ελληνικός Μεταπολεμικός Καπιταλισμός

Η Πρώτη Μεταπολεμική Περίοδος 1950- 1973 Χρυσή Περίοδος Καπιταλιστικής Συσσώρευσης Παγκοσμίως Για την Ελλάδα: Η δεκαετία του ’50 ήταν της αναδόμησης μετά από πόλεμο και εμφύλιο. Την περίοδο 1960-73, η Ελλάδα είχε από τους μεγαλύτερους ρυθμούς μεγέθυνσης Σταδιακή μεταμόρφωση από αγροτική σε βιομηχανική οικονομία με τα εξής χαρακτηριστικά: μείωση του αγροτικού τομέα, αύξηση του μορφωτικού επιπέδου, αστυφιλία, μετανάστευση , χαμηλό κόστος εργασίας Η μεγάλη εισροή ΞΑΕ (FDI) βοήθησε στην τεχνολογική αναβάθμιση της οικονομίας και ιδιαίτερα της βιομηχανίας

Περίοδος Σιωπηρής Κρίσης 1973-1989 Λόγω των Κεϋνσιανών πολιτικών η κρίση δεν είχε τις ίδιες επιπτώσεις με αυτές του ’30 Για την Ελλάδα Στις δεκαετίες ’70 και ’80 έχουμε στασιμοπληθωρισμό Η μείωση των ΞΑΕ, που ήταν η βασική δίοδος εισαγωγής τεχνολογίας, οδήγησε στη μερική απαξίωση του μηχανολογικού εξοπλισμού Ραγδαία μείωση των εξαγωγών και αύξηση των εισαγωγών ως αποτέλεσμα των «σοσιαλιστικών» πολιτικών τόνωσης της ζήτησης Διόγκωση του δημόσιου τομέα Σταδιακή μετατόπιση σε οικονομία υπηρεσιών

Περίοδος Αναιμικής Άνθησης 1990-2008 Επικράτηση των Νεοφιλελεύθερων πολιτικών Αποδόμηση των Κεϋνσιανών οικονομικών Για την Ελλάδα Στις δεκαετίες ’70 και ’80 έχουμε στασιμοπληθωρισμό Η μείωση των ΞΑΕ, που ήταν η βασική δίοδος εισαγωγής τεχνολογίας, οδήγησε στην απαξίωση του μηχανολογικού εξοπλισμού Ραγδαία μείωση των εξαγωγών και αύξηση των εισαγωγών ως αποτέλεσμα των «σοσιαλιστικών» πολιτικών τόνωσης της ζήτησης Διόγκωση του δημόσιου τομέα Σταδιακή μετατόπιση σε οικονομία υπηρεσιών

Εξέλιξη Βασικών Μακρο-Μεγεθών Συνιστώσες Ζήτησης Μέχρι το ’95, η κατανάλωση είναι ο βασικός προωθητικός μοχλός αύξηση του ΑΕΠ Ο ρυθμός αύξησης της ιδιωτικής κατανάλωσης και η ανάκαμψη των επενδύσεων στην περίοδο μετά το ’95 οδήγησε στην αύξηση της εγχώριας ζήτησης με αποτέλεσμα την άνοδο των εισαγωγών. η ενίσχυση των εξαγωγών την ίδια περίοδο απέτρεψε την επιδείνωση του εξωτερικού ελλείμματος Απασχόληση και Ανεργία Το συνολικό ποσοστό συμμετοχής του εργατικού δυναμικού είναι μικρό Παρατηρείται μια τάση παρατεταμένου αποκλεισμού κάποιων κατηγοριών του ελληνικού εργατικού δυναμικού όπως, νέοι, γυναίκες και άνδρες >50 χρόνων. Άρα δομική ανεργία Η Ελλάδα μαζί με την Πορτογαλία έχουν τις αυστηρότερες ρυθμίσεις για την προστασία των απασχολουμένων Επενδύσεις και Παραγωγικότητα Αρνητικές επενδύσεις μέχρι και το 1994 και μεγάλη μεταβλητότητα σε σχέση με ΕΕ Κατακόρυφη πτώση του ποσοστού επένδυσης από 28% το 1970 στο 21% για το 1999 Η μείωση οφείλεται στην πτώση των κατασκευών και όχι του μηχανολογικού εξοπλισμού που παραμένει περίπου σταθερό στο 8% Μικρή παραγωγικότητα κεφαλαίου (ΑΕΠ/Κ) και εργασίας (ΑΕΠ/Ε). Παρατηρείται μείωση του φυσικού κεφαλαίου στην παραγωγική διαδικασία.

Παραγωγική-Μη Παραγωγική Εργασία «Αυτό που διαφεύγει [του Ricardo] είναι οι διαρκώς αυξανόμενοι αριθμοί των μεσαίων τάξεων, αυτών που βρίσκονται μεταξύ των εργαζομένων από τη μια πλευρά και των καπιταλιστών μαζί με τους γαιοκτήμονες από την άλλη. Οι μεσαίες τάξεις συντηρούνται αποσπώντας, σε μια διαρκώς αυξανόμενη κλίμακα, εισόδημα και έτσι αποτελούν ένα βαρύ φορτίο στην εργαζόμενη βάση και [ταυτόχρονα] αυξάνουν την κοινωνική ασφάλεια και δύναμη του κορυφαίου ενός χιλιοστού του πληθυσμού [άρχουσας τάξης]» Karl Marx (1869, ΙΙ, σ.573) «Μια μάζα από παρασιτικά σώματα συνωστίζονται γύρω από το κεφάλαιο και υπό τον έναν ή τον άλλον τίτλο, βάζουν στο χέρι τόσο πολύ από τη συνολική παραγωγή έτσι ώστε να μη κινδυνεύουν ποτέ οι εργάτες από υπεραφθονία» Karl Marx (1857, σ.757) « H διάκριση μεταξύ παραγωγικής και μη παραγωγικής εργασίας είναι ζωτικής σημασίας για τη συσσώρευση κεφαλαίου, διότι μόνο η ανταλλαγή του κεφαλαίου με παραγωγική εργασία μπορεί να ικανοποιήσει έναν από τους όρους για την επαναμετατροπή της υπεραξίας σε κεφάλαιο» (Results, σ. 1048)

Η Σημασία της διάκρισης «Τα μεγάλα έθνη δεν αποδυναμώνονται ως το αποτέλεσμα της ιδιωτικής αλλά ενίοτε της δημόσιας σπατάλης και της ανάρμοστης συμπεριφοράς. Το σύνολο, ή σχεδόν το σύνολο των δημοσίων εσόδων, στις περισσότερες χώρες κατανέμεται στη διατήρηση μη παραγωγικών εργαζομένων. Σε αυτήν την κατηγορία συγκαταλέγονται οι άνθρωποι που απαρτίζουν ένα υπέροχο και πολυμελές δικαστήριο, ένα μεγάλο εκκλησιαστικό ίδρυμα, μεγάλους στόλους και στρατούς, που εν καιρώ ειρήνης δεν παράγουν τίποτε, και εν καιρώ πολέμου δεν αποφέρουν κάτι που να μπορεί να αντισταθμίσει την δαπάνη συντήρησής τους, ενώ ακόμη διαρκεί ο πόλεμος. Οι άνθρωποι αυτοί καθώς οι ίδιοι δεν παράγουν απολύτως τίποτα συντηρούνται από τον παραγόμενο πλούτο της εργασίας των άλλων εργαζομένων. Όσο λοιπόν ο πληθυσμός αυτής της κατηγορίας των μη παραγωγικά εργαζομένων αυξάνεται υπέρμετρα πολύ, μπορεί σε ένα συγκεκριμένο έτος να καταναλώσει ένα τόσο μεγάλο μερίδιο του παραγόμενου πλούτου, ώστε να μην υπολείπεται αρκετά για τη συντήρηση των παραγωγικών εργατών, οι οποίοι θα πρέπει να αναπαράγουν το επόμενο έτος. Το αποτέλεσμα είναι, η παραγωγή του επόμενου έτους να είναι μικρότερη από εκείνη του προηγούμενου, και αν η ίδια εκτροπή [στην κατανάλωση του πλούτου] θα πρέπει να συνεχιστεί, τότε η παραγωγή το τρίτο έτος θα είναι ακόμη μικρότερη από εκείνη του δεύτερου» (Smith 1776, σ. 325)

Η έννοια της Παραγωγικής εργασίας ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ / ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ Παραγωγή Διανομή Συντήρηση και Κατανάλωση Αναπαραγωγή της Κοινωνικής Τάξης Σφαίρες κοινωνικής αναπαραγωγής και παραγωγική εργασία. Α Α Β Γ Β Γ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η έννοια της Παραγωγικής εργασίας

Οικονομική Κρίση (Θεωρητικές Ερμηνείες) Ρωγμή στην Αναπαραγωγή του Συστήματος Αυτορυθμιζόμενο Σύστημα Νεοκλασική → αόρατο χέρι→ όχι κρίση Κεϋνσιανή → ορατό χέρι του κράτους → όχι κρίση Ανίκανο από μόνο του για αυτό-επέκταση Εξωγενώς: Θεωρίες υποκατανάλωσης (Luxemburg, Lenin, Sweezy) → αύξηση της παραγωγικής ικανότητας και μείωση των εισοδημάτων → πτώση της ενεργούς ζήτησης → ανάγκη για εξωτερικές αγορές (ιμπεριαλισμός) → έλλειψη τους οδηγεί σε κρίση → προσανατολισμός στην κατανάλωση Ενδογενώς: Εσωτερική φύση του καπιταλισμού(Smith, Ricardo, Marx) → πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους Συμπίεση κερδών Αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου- μηχανοποίηση

Μακροχρόνια Πτωτική Τάση του Ποσοστού του Κέρδους The most important law of political economy (Marx) Αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου – μηχανοποίηση της εργασιακής διαδικασίας Το κεφάλαιο ως αυτό-επεκτεινόμενη αξία – συσσώρευση Ανταγωνισμός: Ενάντια στους εργάτες Ενάντια στα άλλα κεφάλαια Το ποσοστό του κέρδους μακροχρόνια πέφτει: π = Π / Κ Συμπίεση κερδών - Αύξηση του μεριδίου-μισθών οδηγεί στην πτώση της κερδοφορίας μηχανοποίηση

Ο λόγος κεφαλαίου-εργασίας Μηχανοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας

Παραγωγικότητα της εργασίας και πραγματικός μισθός Παραγωγικότητα της εργασίας και πραγματικός μισθός

Ποσοστό υπεραξίας στην ελληνική οικονομία

Ποσοστό υπεραξίας σε ΗΠΑ και Ελλάδα

Η εξέλιξη του γενικού ποσοστού κέρδους.

Μερίδιο μη παραγωγικών μισθών και εργαζομένων

Υπεραξία, καθαρά κέρδη και μη παραγωγικές δραστηριότητες

Κερδοφορία στην ελληνική οικονομία, 1958-2013

Καθαρά κέρδη αποπληθωρισμένα με το δείκτη τιμών επενδύσεων.

Επενδύσεις στην ελληνική οικονομία, 1960-2013 Επενδύσεις στην ελληνική οικονομία, 1960-2013

Οριακό και μέσο ποσοστό κέρδους, 1960-2013.