http://teknologjiainformative.weebly.com/ http://klubiteknikmekatronikagjonserrec.weebly.com/ Bazat e Informatikës

KONCEPTET E PËRGJITHSHME TË TEKNOLOGJISË INFORMATIVE Bazat e Informatikës

Çka është Hardware-i Bazat e Informatikës

Hardware-i Hardware-i është term që përdoret për të përshkruar të gjitha pjesët fizike të një kompjuteri si: shtepiza, monitori, tastiera,motherboard-i, hard diksu etj. Bazat e Informatikës

HARDWARE Bazat e Informatikës

Çka është Software-i Bazat e Informatikës

Software janë programet për kompjuter. Software-i Software-i është term që përdoret për te përshkruar instruksionet që e bëjnë kompjuterin të punojë në mënyren e caktuar. Software janë programet për kompjuter. Bazat e Informatikës

Tregoni emërat softwere-ve që i dini Bazat e Informatikës

SOFTWARE Bazat e Informatikës

Çka dini per konceptin IT (Information technology) Bazat e Informatikës

Teknologjia e Informatës -IT IT(Information technology) është term që përmbledhë të gjitha format e teknologjisë që përdoren per të: Krijuar, Ruajtur, Shkëmbyer dhe Përdorur informatën ne format e saj te ndryshme. Bazat e Informatikës

Cilat punë i kryen IT-ja Bazat e Informatikës

Inxhinieria Softuerike Bazat e Informatikës

Inxhinieria Softuerike Inxhinieria softuerike, (ang.: Software Engineering.), është një degë e shkencave kompjuterike që merret me prodhimin, mirëmbajtjen, testimin dhe përmirësimin e programeve të ndryshme informatike (Software Maintenance). Bazat e Informatikës

Çka është Teknologjia Bazat e Informatikës

Teknologjia është një koncept i gjërë që merret me aplikimin e njohurive për veglat dhe profesionet, në funksion të kontrollimit dhe përshtatjes së rrethanave në ambientin jetësor në përputhje me nevojat e tij.

Informacioni Bazat e Informatikës

Informacioni Informacion (lat. informatio = formim; arsimim; lajm-ërim; njoftim; sqarim) quhet lajmi, d.m.th. dituria, e përçuar e sistemit të shenjave të çfarëdo lloji. Në përgjithësi informacion është çfarëdo lloj lajmi apo tregimi, çfarëdo bashkënjësim (komunikim) i shkruar apo gojor (i folur), është mjet njohës i mjedisit. Informacioni është diçka që mund të mësojmë, njohim apo kuptojmë. Bazat e Informatikës

Çka është Kibernetika Makina Njeriu Bazat e Informatikës

Kibernetika është degë shkencore e cila merret me krijimin e diagrameve për sistemet e automatizuara. Kibernetika është shkencë mbi qeverisjen dhe komunikimin me qenjeve të gjalla dhe makina.Fjala Kibernetikë rrjedh nga fjala greke "Kibernete" që do të thotë timonier i anijes duke u nisur nga një analogji midis "timonierit" dhe "qeverisësit" apo "drejtuesit" pra siq shihet nga emri Kibernetika është shkenca mbi qeverisjen udhëheqjen dhe rregullimin Bazat e Informatikës

Komunikacioni Bazat e Informatikës

Llojet e komunikacionit Bazat e Informatikës

Komunikacioni Komunikacioni (latinisht. communicare "komunikoj") është sistemi i rrugëve dhe i llojeve të ndryshme të ndërlidhjes tokësore, detare dhe ajrore në një vend ose ndërmjet disa vendeve. Ajo është tërësia e mjeteve që sigurojnë lëvizjen e njerëzve dhe të mallrave. Bazat e Informatikës

Çka kuptoni me fjalën problem Bazat e Informatikës

Problemi Bazat e Informatikës

Problemi Problemi (greq. προβλήμα, provlima - fj.p.fj. para hedhje; parashtrim, veshtiresi) është nje gjendje qe paraqet veshtiresi, pasiguri, ose nderlikim. Problemi është nje pengese, veshtiresi mendore e cila e ben te pamundeshme zgjidhjen dhe arritjen e synimit Bazat e Informatikës

Algoritmi Algoritmi në matematike dhe informatikë, është një veprim i përcaktuar saktë për zgjidhjen e njëproblemi ose të një lloji të caktuar problemesh. Algoritmi mund të përkufizohet si një ecuri që lejon të fitohet një rezultat i dhënë duke ndjekur, në një renditje të përcaktuar, një tërësi hapash të thjeshtë që përkojne me veprimet e zgjedhura nga një tërësi e kufizuar Bazat e Informatikës

PYETJE … Bazat e Informatikës

PËRSERITJE Bazat e Informatikës

ÇFARË TIPE TË KOMPJUTERËVE DINI ? Bazat e Informatikës

TIPET E KOMPJUTERËVE Bazat e Informatikës

Tipet e kompjuterve PC Macintosh Desktop Laptop ,Palmtop, Notebook PDA Serverët Mainframe Minicomputer Supercomputer Kompjuteri që vishet Workstation smartphone etj. Bazat e Informatikës

PC Bazat e Informatikës

Kompjuteri personal (PC) Për herë të parë është përdorur më 1981 nga IBM. Kompjuteri personal (PC) është mikrokompjuter që mund të përdoret nga një shfrytëzues dhe është i përshtatshëm për kryerjen e punëve te ndryshme, si: programim, kalkulime, procesimin e fjaleve, etj. Bazat e Informatikës

Mainframe kompjuterët Janë te mëdhenj, të fuqishëm dhe të shtrenjtë në prapavi te shumicës së organizatave të mëdha(kompanive të sigurimit,p.sh). Bazat e Informatikës

… Fuqia e tyre mund t’u shpërndahet shume shfrytëzuesve, duke iu qasur mainframe-it përmes PC-ve te tyre. Bazat e Informatikës

Apple Macintosh (Mac) Mac është prodhuar nga Apple, më 1984 Hyn në familjen e kompjuterve personal. Shfrytëzon sisteme operative të ndryshme dhe versione speciale te programeve aplikative. Bazat e Informatikës

Kompjuteri i rrjetit Bazat e Informatikës

Kompjuteri i rrjetit Rrjeti mundëson ledhjen e dy apo më shumë kompjuterëve , me qëllim të shfrytëzimit të përbashkët të të dhënave si dhe burimeve të tjera si p.sh. printerit, skanerit,etj. Bazat e Informatikës

Serverët (shërbyesit) Bazat e Informatikës

Serverët (shërbyesit) Bazat e Informatikës

Serverët (shërbyesit) Server është kompjuteri i cili është optimizuar të i ofrojë shërbime kompjuterëve tjerë në rrjetë. Serverët zakonisht kanë procesor të fuqishëm, shumë memorie dhe disqe me kapacitet shumë të madh. Bazat e Informatikës

Super kompjuterët Bazat e Informatikës

Super kompjuterët janë sisteme kompjuterike të cilat përdoren në fusha të ndryshme si meteroologjia apo ushtri. Në jetën e përditshme këto kompjutera nuk të ndihmojnë shumë, por në fushat e përmendura më sipër kan një ndikim shumë të madh. Nëse marrim rastin e meteorologjisë, këto kompjutera bëjnë aq shumë llogari edhe me një shpejtësi të paparë e mund të japin me saktësi parashikimin e motit. Bazat e Informatikës

Super kompjuterët Bazat e Informatikës

Bazat e Informatikës

Laptop kompjuterët Laptop-i mund të vendoset në prehër të përdoruesit. Njihet edhe si notebook kompjuter. Eshte PC mobil dhe peshon 1-3 kg. Bazat e Informatikës

Palmtop kompjuterët Janë më të mëdhenj se PDA-të dhe më të vegjël se notebook kompjuterët. Bazat e Informatikës

PDA (Personal Digital Assistant) Per perdorimin e tyre nevojitet laps special, pasi jane te vegjël për nga madhësia. Edhe ky e perkrah qasjen ne Internet Bazat e Informatikës

Bazat e Informatikës

Pyetje Bazat e Informatikës

Pjesët themelore të Kompjuterëve Personal Bazat e Informatikës

Shtëpiza Bazat e Informatikës

Janë Shtëpiza Pllaka amë-Motherboard Njësia qëndrore e përpunimit - CPU Memorjet e kompjuterit RAM ROM ROM BIOS Flash BIOS Bazat e Informatikës

Shtëpiza (Kutia e kompjuterit) Në te janë të vendosura pjesët kryesore të kompjuterit, si: Pllaka kryesore (motherboard) Memoria (Hard disku) Procesori Memoria e punës (RAM) Blloku për furnizim me tensione etj. Bazat e Informatikës

Motherboard (Pllaka kryesore –amë) Bazat e Informatikës

Motherboard (Pllaka kryesore –amë) Është pllaka më e madhe në brendësi të shtëpizës dhe në te janë të vendosura pjesët e rëndësishme të PC-së si: Procesori (cpu) Ram-i Kartela grafike (video) Kartela e rrjetit Kartela e zërit, etj. Bazat e Informatikës

Mikroprocesori CPU(Central procesing unit) Bazat e Informatikës

Mikroprocesori CPU(Central procesing unit) Është truri i kompjterit. Në te ekzekutohen të gjitha operacionet – veprimet, si dhe programet Posedon një memorie te vogël, por e shfrytëzon edhe memorien e “përkohme” – RAM Bazat e Informatikës

… Punon me takt të punës që matet me HZ (herc).Sa më e madhe shpejtësia e punës, kompjuteri është më i shpejtë – më i mirë. Procesorit e sotit e kanë shpejtësinë e punës të rendit GHz Njësia logjike aritmetik (ALU) dhe Njësia e kontrollimit (Control Unit) janë pjesë të rëndësishme të CPU-së. Bazat e Informatikës

RAM memoria (Random Access Memory) Bazat e Informatikës

RAM memoria (Random Access Memory) Është memoria e punës së kompjuterit Në te vendosen fajllat e programit i cili është në shfrytëzim Shumë i rëndësishëm për punën e procesorit – preferohet sa më i madh të jetë. Kapacitetet e RAM-ave të sotëm janë të rendit GB (Giga bajt) Bazat e Informatikës

… Janë të tipeve të ndryshëm si: DRAM (Dynamic Random Access Memory) SRAM (Static Random Access Memory) Bazat e Informatikës

ROM (read only memory) Bazat e Informatikës

ROM (read only memory) Memoria që mund vetëm të lexohet (jo edhe të shkruhet në të !) Edhe nëse i ndërpritet furnizimi me energji elektrike, nuk e humb përmbajtjen. Bazat e Informatikës

ROM-BIOS (read only memory – basic input output system) Bazat e Informatikës

ROM-BIOS (read only memory – basic input output system) Përdoret për vendosjen në të të informatave startuese të sistemit kompjuterit. Memorie e cila teston pjesët vitale të kompjuterit, para se të startoj sistemi operativ (POST – power on self test) Bazat e Informatikës

Flash BIOS Bazat e Informatikës

Flash BIOS Ka të njejtin destinim si edhe ROM Bios –i por me mundësi të “rishkruarjes” me ndonjë software më të ri (upgrade). Memeoria e tillë njihet si EEPROM (ROM me mundësi fshierje dhe riporgramimi – rishkruarjeje) Bazat e Informatikës

Paisjet Hyrëse Bazat e Informatikës

Paisjet Hyrëse Miu Tastiera Tracker ball Për lojna Për invalid Përdoret nga dizajnerët për grafikë; mundëson precizitet dhe kontroll më të madhe gjatë punës se sa mausi. Bazat e Informatikës

Reagon në shtypje të gishtit Përzgjedhja e objekteve me laps ndriçues … Skaneri Touch Pad Light Pen Joysticks Shndërron foton në fajll elektronik. Për lojë në kompjuter Reagon në shtypje të gishtit Përzgjedhja e objekteve me laps ndriçues Bazat e Informatikës

… Mikrofoni Web kamera Kamera digjitale Kamera digjitale Mikrofoni Bazat e Informatikës

Paisjet dalese Bazat e Informatikës

(Liquid crystal display) Paisjet dalese Monitori FTM (i rrafshët) LCD (Liquid crystal display) CRT ose VDU (me gyp katodik) Bazat e Informatikës

…. Projektori Fortazëri (Altoparlanti) Bazat e Informatikës

… Shtypësit Laserik (Përdorin tonerin Laserik me ngjyra (Përdor katër tonerë me ngjyra të ndryshme) Ink-Jet (Me ngjyra, por me kualitet të lartë) Matricor (me gjilpëra përcjellin ngjyrën përmes shiritit ribbon) Vizatuesi (ploteri) (Vizatues në fletë të dimensioneve të mëdha; përdoret në sektorët për hulumtime dhe për projekte) Bazat e Informatikës

Paisjet Hyrëse-Dalëse Bazat e Informatikës

Paisjet Hyrëse-Dalëse Modemi (Për lidhje në Internet përmes rrjetit telefonik. Bën modulimin dhe demodulimin e sinjalit nga analog në digjital dhe anasjelltas) Touchscreen-i ( Ekran i cili reagon edhe në prekje – pra merr komandë) Bazat e Informatikës

Kartelat, portet Bazat e Informatikës

Kartelat, portet Video memorja grafike (RAM-i i kartelës grafike, në të cilin vendoset imazhi para se të paraqitet në ekran. Sa më i madh RAM-i më i madh rezolucioni dhe kualiteti i imazhit) Porti serik (Interface për lidhje të paisjeve të jashtme si modemi p.sh. COM1,COM2) Porti paralel (Interface për lidhje të pasijes si, printeri p.sh. LPT1 ose LPT2) USB (mundëson lidhjen e më shumë paisjeve në sistemin kompjuterik dhe ate derisa kompjuteri është duke punuar!) Kartela e zërit (Vendoset në slotin e motherboardi-it – PCI sloti, dhe mundëson që të emetohet zëri nga fajlli elektronik) Bazat e Informatikës

Kartela grafike Kartela e zërit Kartela e rrjetit Porti Paralel (LPT) Porti USB Porti serik (COM) Bazat e Informatikës

Paisjet për ruajtjen e të dhënave Bazat e Informatikës

Paisjet për ruajtjen e të dhënave CD-ROM (Compact Disc-Read only Memory), Disk optik me kapacitet: 650MB (Në këtë memorie mund të ruhen deri: 300.000 faqe tekst; kapaciteti sa -450 flopi disqe) CD-R (CD-Recordable) – mund të “shkruhet” në ta. Pas shkruarjes(inçizimit) të dhënat nuk mund të fshihen! Kapaciteti -700MB. CD-RW (CD-Rewritable) – kapaciteti:650-700 (MB). Mund të shkruani dhe fshini të dhënat sa herë të doni. Bazat e Informatikës

DVD paisja Kapacitete më të mëdha se CD-të. Mund të ruhen edhe video informata. Llojet: SL SS (Single layer, single side), kapaciteti: 4.7GB TL SS (Two layer, single side), kapaciteti: 8.5GB TL DS (Two layer, double side), kapaciteti: 17GB Bazat e Informatikës

Disqet tjerë Bazat e Informatikës

Disqet tjerë Floppy disku, 1.44 MB Shiritat për backup, deri 200GB Zip disku, si disketat por shpejtësi më të madhe dhe kapacitet më të madh (250MB Shiriti magnetik Zip drive Bazat e Informatikës

Hard-disku Shërben për ruajtje të të dhënave. Ka kapcitet të madh (qindra GB) Ka shpejtësi më të madhe se CD ROM –i. Formatizimi i diskut i mundëson sistemit operativ që të përgatis diskun në mënyrë që t’i lexojë dhe t’i ruaj informatat në të. Bazat e Informatikës

Performanca e kompjuterit Bazat e Informatikës

Performanca e kompjuterit Faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e kompjuterit janë: Takti i punës së CPU-së - tregon se sa shpejt do të punoj CPU dhe jepet ne MHz ose GHz. Sot me shumë se 3000MHz (3GHz) Madhësia e Ram-it: Sa më shumë RAM aq më shpejt do të punoj kompjuteri. Shpejtësia e hard diskut: matet me numrin e rrotullimeve në minutë. Defragmentimi i diskut – mundëson “bashkimin” e pjesëve të fajllit dhe me këtë rritet shpejtësia e punës (shtegu: start/programs/acessories/system tools/disk defragmenter) Ekzekutimi i shume detyrave (multitasking) – njëkohësisht, ndikon në zvogëlimin e shpejtësisë. Bazat e Informatikës

Njesite matëse të memories së kompjuterit Bit Bajt (Byte): 8 bita Kilobajt: 1024 bajt Megabajt: 1024 (210)kilobajt, ose 1048476 bajt. Gigabajt: 1024 megabajt Terabajt: 1024 gigabajt etj. Bazat e Informatikës

SOFTWARE-I Software-i paraqet të gjitha të dhënat të cilat ruhen në kompjuter në formë elektronike. Software-i mund të ndahet në dy grupe kryesore: Sisteme operative dhe programe aplikative Bazat e Informatikës

Bazat e Informatikës

Sistemi Operativ Është programi më i rëndësishëm në kompjuter. Menaxhon dhe koordinon të gjitha proceset mundëson shfrytëzimin e memorieve (RAM) Mundëson ekzekutimin e çdo programi tjeter aplikativ. Mbanë shënime për ndryshimet ne fajlla dhe direktoriume Kontrollon paisjet periferike (disqet, shtypësit) … Bazat e Informatikës

Disa nga Sistemet Operative DOS (Disk operating system) - cli Windows (me versionet e tij duke filluar nga: 3.1, 95,98,2000,ME,XP,Vista, 2007) UNIX (cli) LINUX (Mbi bazën e Unix –it) … Bazat e Informatikës

Programet aplikative Janë programe që shfrytëzohen pas startimit (ngritjes) së sistemit operativ.Si p.sh. Programet për: Procesimin e fjalëve Kalkulimin e tabelave Përpunimin e bazës së të dhënave Krijimin e Prezentimeve, etj. Llogaritje pagash Web Browser (Internet Explorer, Mozila, Opera) Krijimin e Web faqeve (Front Page, Dreamweaver) Bazat e Informatikës

Modet e punës në kompjuter CLI(Command Line Interface) – përmes të cilit, urdhërat – komandat, i ipen kompjuterit në formë të shkruar saktësisht (DOS, UNIX) GUI(Graphical User Interface) – urdhërat i ipen me përzgjedhje të objektit grafik me maus ose me shkurtesat përmes tastierës.(Windows, Linux) Bazat e Informatikës

CLI Bazat e Informatikës

GUI I mundëson përdoruesit që t’i shfrytëzoj përparsitë grafike të kompjuterit. Shfrytëzuesi i kompjuterit nuk ka nevoje t’i mësojë urdhërat matematikor/programues të kompjuterit Shfrytëzuesi komunikon me kompjuter përmes elementeve të ndryshme (butonat, meny,lista, etj) Për këtë shfrytëzon mausin ose tastierën. Bazat e Informatikës

Perparësite e shfrytëzimit të GUI Te gjitha programet, pa marre parasysh prodhuesin e tyre, duken njejtë, prandaj shfrytëzimi i tyre është i ngjashëm. Programi aplikativ eshte i dizajnuar ashtu që t’ia lehtësoj punën shfrytëzuesit. Bazat e Informatikës

Zhvillimi i sistemeve ANALIZA (E kërkesave të shfrytëzuesit) DIZAJNI (Krijohet dizajni në bazë të kërkesave) PROGRAMI(Programerët bëjnë programin) TESTIMI-(Programi testohet dhe merren vrejtjet nga shfrytezuesit) TRAJNIMI (Bëhet trajnimi i shfrytëzuesëve të programit) Bazat e Informatikës

RRJETET KOMPJUTERIKE Bazat e Informatikës

LAN (Local Area Network) Është rrjet lokal i kompjuterëve të një: kompanie shkolle Institucioni qeveritar etj. Me qëllim të shkëmbimit të të dhënave dhe bashkë-shfrytëzimit të resurseve (printer, skener). Bazat e Informatikës

WAN (Wide Area Network) Rrjet i cili mundëson lidhjen e LAN-ve të larguar, ose edhe kompjuterëve të vetëm në largësi. P.sh.Kompanitë e mëdha që kanë zyra në dy qytete të largëta bëjnë shkëmbimin e informatave nga të dy zyrat. Bazat e Informatikës

Rrjetet: Client/server Janë rrjetet të cilat përmbajnë kompjuterët që sillen si: Klientë – kompjuterë normal që shfrytëzojnë të dhënat nga serverët, shfrytëzojnë printerët, skenerët, etj. Server - kompjuterë më të fuqishëm, me karakterikstika më të mira, në të cilët deponohen të dhënat e që janë të dispozicion për klientët. Në server edhe mund të menaxhohen dhe administrohen klientët në kuptim të lejimit ose jo të shfrytëzimit të informatave të caktuara.Mund të kërkojnë autentikim (identifikim të shfrytëzuesit me username dhe password) Bazat e Informatikës

Workgroup Është rrjet ku nuk ka server, e ku të gjithë kompjuterët e rrjetit janë të barabartë. Të gjithë mund të sillen si klientë – të kërkojnë të dhëna nga kompjuterët tjerë, ose si serverë – t’u ofrojnë të dhëna kompjuterëve tjerë. Edhe në këto rrjete bashkëshfrytëzohen paisjet si printer, skener. Bazat e Informatikës

INTERNETI Rrjet global që përbëhet nga shumë rrjete të lidhura në mes veti. Shërbimet kryesore te Internetit janë: W W W FTP E-MAIL E-COMMERCE Bazat e Informatikës

Dallimi në mes www dhe Internetit Interneti lidh me miliona kompjuterë mes veti, në të gjithë globin, përmes infrastrukturës (mediumeve: kabllo koaksial, UTP, optik, valëve), duke iu mundësuar komunikimin në çdo kohë. WWW është një mënyrë për t’iu qasur informatave përmes Intenetit. Është një model që ndërtohet mbi Internetin. Shfrytëzon protokolin: HTTP për transmetim të të dhënave Bazat e Informatikës

INTRANETI Është rrjet kompjuterik i bazuar në protokollin TCP/IP që i përket një organizate, anëtarët e së cilës mund të qasen në te me autorizim. Është vetëm për shfrytëzim të brendshëm. Bazat e Informatikës

Bazat e Informatikës

EXTRANETI Extraneti është një Intranet në të cilin parcialisht mund të kene qasje edhe persona të autorizuar nga jashtë Intranetit. Bazat e Informatikës

Rrjetet telefonike ne Teknologjinë e Informatës Linjat ekzistuese telefonike shfrytëzohen për lidhjen e shfrytëzuesve në rrjet. Këtë e mundëson paisja e quajtur Modem. PSTN (Public Switched Telephone Network) I referohet sistemit telefonik internacional që është i bazuar në rrjetin e përbërë nga kabllot prej bakri dhe mundëson bartjen e zërit në mënyrë analoge. Bazat e Informatikës

PSDN (Public Switched Data Network) Puna e këtij rrjeti komunikues bazohet në principet e dërgimit të pakove (sinjaleve) të cilat orientohen përmes Routerëve nga burimi në destinacion. Routerët janë paisje rrjeti të cilët i drejtojnë paketet e informatave në drejtimin e duhur kah caku (destinacioni) i tyre. Bazat e Informatikës

ISDN (Integrated Services Digital Network) Është standard internacional për komunikim, që mundëson për të derguar zë,video dhe informata tjera përmes linjave telefonike qofshin ato digjitale ose kabllo të thjeshta telefonike. Transferi i shënimeve deri ne 64Kbps për një kanal. Bazat e Informatikës

ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line) Është teknologji e re që mundëson dërgimin e sasive më të mëdha të shënimeve përmes linjave ekzistuese telefonike prej bakri. Download-i mund të jetë 1.5 deri 9 (Mbps), ndërsa upload, 16 deri 640 (kbps). Largësia fizike e shfrytëzuesit nuk mund të jetë më e madhe se 5.5km – pra ka limit në distancë për ta shfrytëzuar këtë lidhje. Bazat e Informatikës

Sistemet kompjuterike në jetën e përditshme Bazat e Informatikës

Kompjuterët në punë Detyrat e përseritshme (punët monotone) Punet e lehta automatike (ne telefoni) Kalkulimet matematikore Situatat e rrezikshme (Robotet) Bazat e Informatikës

Perdorimi i Aplikacioneve ne biznes Sistemi i administrimit në biznes Rezervimet në sistemin e fluturimeve Sistemet bankare dhe siguruese Bazat e Informatikës

Perdorimi i Aplikacioneve ne sistemin publik Regjistrimi i popullatës Regjistrimi i veturave Sistemi i doganave Votimi elektronik Bazat e Informatikës

Përdorimi i aplikacioneve në sistemin shëndetësor Sistemi i regjistrimit te pacientëve Sistemi i kontrollimit ambulantor Pajisjet diagnostike dhe aparaturat kirurgjikale. Bazat e Informatikës

Perdorimi i aplikacioneve ne sistemin edukativ Regjistrimi i studentëve Trajnimet e bazuara ne kompjuter Perdorimi i Internetit per te mundesuar punën nga shtepia. Sistemi i mësimit në distancë. Bazat e Informatikës

TELE-WORKING Bazat e Informatikës

Kur puna për një kompani kryhet nga shtëpia dhe komunikimi bëhet përmes rrjetit kompjuterik atëhere kemi te bëjme me Tele-working. Bazat e Informatikës

Përparësitë e tele-working Orari fleksibil i punës Produktiviteti më i lartë. Përqëndrimi më i mirë në një detyrë të vetme. Motivimi më i lartë. Zvogëlimi i harxhimeve te zyres. Integrimi më i mirë i punës dhe jetës private. Zvogëlimi i harxhimeve të trafikut. Menaxhimi më i mirë i personelit dhe mbajtja e punëtorëve me kualifikime te larta. Bazat e Informatikës

Aspektet negative te tele-working-ut Komunikimi i kufizuar Identifikimi i kufizuar me kompaninë. Identifikimi i zvogëluar me ideologjinë e kompanisë. Bazat e Informatikës

Përmes Internetit ekziston mundësia e blerjes dhe shitjes së mallrave. E-MAIL Ju mundëson që të dërgoni mesazhe tek një person tjetër ose edhe fajlla te bashkangjitur aty per aty ne çdo pjesë të botës. E-COMMERCE Përmes Internetit ekziston mundësia e blerjes dhe shitjes së mallrave. Bazat e Informatikës

Përparësitë e E-commerce Është i hapur 24 orë në dite - 7 ditë në javë. Kosto e ulët e mirëmbajtjes Ofron shumë artikuj Gjatë porosisë mund te kontrollohet disponueshmëria e artikullit. Makinat e kërkimit na ndihmojnë gjetjen e produktit te kërkuar. Porosia mund të kontrollohet ne çdo kohë. Shitja e çdo lloji te mallit, mundësohet Krahasimi i qmimeve Bazat e Informatikës

Mangësitë e E- commerce Zgjedhja kryhet vetëm përmes shitores virtuale Malli mund të kontrollohet vetëm online Nuk ka këshilla nga shitësi Rreziku nga metodat e pasigurta te pagesës. Bazat e Informatikës

E-banking Është mundësia e menaxhimit të hollave tuaja përmes Internetit. Mund të realizohen të gjitha shërbimet përveq deponimit dhe tërheqjes së parave të gatshme - CASH. Disa nga shërbimet janë: Transferimi i mjeteve prej një xhrllg. në xhrllg.tjeter. Blerja dhe shitja e letrave me vlerë. Pagesa e faturave. Pagesa e pagave, etj. Bazat e Informatikës

SHENDETI DHE AMBIENTI Bazat e Informatikës

ERGONOMIA Është lëmi e cila përkujdeset për adaptimin e produkteve dhe proceseve sipas anatomisë njerëzore në mënyrë që të përmirsojë mirëqenien e njeriut në punë dhe ta optimizoje produktivitetin Bazat e Informatikës

Disa nga praktikat qe ndikojne pozitivisht ne pune Përshtatshmëria e karriges suaj Përshtatshmëria e pozicionit të ekranit tuaj Ndjeshmëria e tastieres suaj Pozicioni i këmbëve gjatë punës Pauzat Ajrosja e ambientit, dukshmëria,etj Bazat e Informatikës

Për të mbrojtur shëndetin gjatë punës me kompjuter Duhet të pauzojmë herë pas here Duhet t’i pushojmë duart Duhet te kujdeseni per syte tuaj, të bëni kontrollë të herëpasherëshme tek mjeku. Duhet të kujdeseni për pozitën tuaj në kompjuter per shkak te lëndimeve të qafës dhe kurrizit Bazat e Informatikës

Përkujdesja Duhet të keni kujdes gjatë përdorimit të kabllove dhe kabllove vazhduese. Te mos mbingarkohen prizat. Kujdes i veçante duhet kushtuar: Ergonomisë së karriges Ergonomisë së tavolinës Hapësirës për këmbë Klimës në vendin e punës Sigurisë në vendin e punës Pikëpamjeve ekologjike Bazat e Informatikës

Duhet pasur parasysh Karriget e dizajnuara dobët shkaktojnë dhëmbje të eshtrave dhe të muskujve Ndryshimi i pozitës së uljes shkarkon tensionim në trup. Animi i trupit përpara subjektivisht ofron komfor, por vë ngarkesë të madhe ne kurriz Ulja e drejtë e largon ngarkesën nga kurrizi por vë ngarkesë në muskujt e shpinës Mbështetja e trupit pas është pozita më e mirë e uljes pasi që e largon stresin edhe nga kurrizi edhe nga muskujt e shpinës Ndërrimi i shpeshte i pozitës së uljes parandalon stresin statik nga kurrizi dhe muskujt e shpinës dhe rrjedhimisht evitohen demtimet afatgjata Bazat e Informatikës

Ke kujdes Lartësia e karriges së zyrës është korrekte kur pjesa e poshtme e duarve të vendoset në tavolinë dhe të formojë një kënd të drejtë me pjesën e sipërme të dorës. Të dyja këmbët duhet të shtrihen plotësisht në dysheme, dhe kofshët duhet të formojnë kënd të drejtë me pjesën e poshtme të këmbëve. Vendi ideal i punës ka një tavolinë e cila ka qëndrim stabil dhe nuk lëkundet. Lartësia e tavolinave duhet të jetë e ndryshueshme per t’iu pershtatur nevojave individuale.Tavolinat moderne mund ta ndryshojnë lartësine prej 68 deri 76 cm. Bazat e Informatikës

dhe Tavolina duhet të jetë e gjërë së paku 160 cm dhe e thellë rreth 80 cm. Distanca mes syve dhe ekranit duhet të jetë së paku 50 cm. Puna e vazhdueshme me ekran shkakton tensionim muskulor dhe dhembje pasi kurrizi dhe trupi kerkojnë levizje. Bazat e Informatikës

Prandaj Duhet bërë pushime të shpeshta për t’u zgjatur perdorni pushimin e drekës për të dalë në një shetitje të shkurtër shpesh pushoni sytë duke shikuar në një pikë të largët. Dalja ne nje shetitje te shkurter i relakson muskujt. Edhe Klima e zyres ndikon ne performansat e punes. Bazat e Informatikës

Mos harro Shpërndarja e pakujdesshme e kabllove mund të shkaktojë aksident. Shpërndarja e sistemit elektrik duhet të planifikohet asisoj që të barte ngarkesën e të gjitha paisjeve elektronike. Bazat e Informatikës

Ambienti Aplikimi në rritje i Teknologjsë së Informatës bartë rreziqe për ambientin. Paisjet elektronike janë produkt i shumë mineraleve,ajrit, ujit, mbeturinash, energjie dhe janë të dizajnuara pa u marrë parasysh ndikimi i tyre dhe dëmet në ambient. Bazat e Informatikës

… Për ndërtimin e një kompjuteri PC (22 kg të rëndë), nevojiten përafërsisht 16 -19 ton material bazë. Prandaj: Sa më shumë që ta përdorni formën elektronike të dokumenteve, aq me shumë do ta mbroni mjedisin duke mos harxhuar letër dhe duke e zvogëluar nevojën për materiale të shtypura. Ndihmoni dhe perkrahni riciklimin e letrës së vjetër dhe materialeve tjera shpenzuese (toneri të këthehet në vendin e shitjes për riciklim). Perdorni materialet e perfituara nga riciklimi. Bazat e Informatikës

SIGURIA E INFORMATAVE Bazat e Informatikës

Ç’është siguria e informatave Nnkupton mbrojtjen nga virusët dhe hakerat, rregulla për dhënien dhe ruajtjen e password-ëve, kontrollin e qasjes si dhe procedurat e backupi-it të të dhënave. Humbja e një laptopi dhe nje telefoni mobil mund të shkaktoje pasoja për shkak se mund të keqpërdoren informatat të cilat gjenden aty.Kjo ështe arsyeja pse duhet ta aktivizoni mbrojtjen me password edhe ne telefonin tuaj mobil. Bazat e Informatikës

PASSWORD-i Perdoret si masë primare e sigurisë për të kontrolluar qasjen e përdoruesve në te. Password-i duhet të zgjedhet me kujdes dhe mos t’i ipet askujt Bazat e Informatikës

Rëndësia e fikjes së kompjuterit Me ndërprerjen e furnizimit me energji elektrike në kompjuter mund të humbni shume shënime. Prandaj duhet perdorur UPS (Un-Interruptible Power Supply) e cila është paisje që i mundëson kompjuterit tuaj që të mos ndalet pas ndërprerjes së furnizimit me energji elektrike, dhe që ta ndalni pastaj në mënyrë të rregullt. Bazat e Informatikës

Ç’ka nëse kompjuteri juaj nuk punon Mos e hapni shtëpizën dhe as monitorin! Me këtë punë duhet të mirren specialistët! Bazat e Informatikës

User ID dhe password-i User ID përdoret për tu ndërlidhur në kompjuter. Këtë mund ta dinë edhe të tjerët, por passwordin duhet ta dini vetem ju! Passwordi duhet të jetë se paku 8 karaktere i gjate, duke përfshirë shkronja dhe numra. Passwordi duhet ndërruar në menyrë periodike. Bazat e Informatikës

Keqpërdorimi i informatave të fshira Kur ta fshini një fajll ai mbetet në shportë. Fshijeni atë nga shporta, nëse është i rëndësishëm. Edhe kur ta formatizojmë harddiskun ka programe speciale që mund t’i këthejnë fajllat e fshirë. Prandaj mënyra më e sigurtë për t’u ndarë prej një harddisku, floppy ose pajisjeje tjetër për ruajtje të të dhënave është shkatërrimi fizik i asaj pajisjeje. Bazat e Informatikës

BACKUP-i (krijimi i kopjes rezervë) Harddisku mund të shkatërrohet prandaj mund teëhumbasin shënimet e rëndësishme. Për këtë arësye krijoni me kohë rezerven (backup-in) e shënimeve tuaja. Kopjen e krijuar ruani në ndonjë vend te sigurtë, mundësisht jashtë objektit ku punoni. Bazat e Informatikës

Virusët e kompjuterëve Jane programe me qellim te shkaterrimit te shënimeve tuaja ose edhe qasjes ne kompjuterin tuaj. Kompjuteri infektohet përmes: Internetit:downlodim-i dhe hapja e fajllave te infektuar. Email programit: pranimi dhe hapja e fajllave të bashkangjitur. Rrjetit Bazat e Informatikës

Mbrojtja prej virusëve Bëhet përmes programeve anti-virus si : Norton Antivirus, McAfee, Trend Micro, etj, te cilët iu mundësojnë edhe marrjen e përditësimeve (update) te reja përmes Internetit. Menyra më thjeshtë e mbrojtjes është fshirja e e-mailave të pranuar nga burime te panjohura pa i hapur ato, Mos hapja e fajllave të panjohur të bashkangjitur (atachment) dhe mos shkarkimi i fajllave ose programeve nga web faqe të panjohura. Bazat e Informatikës

E DREJTA E AUTORIT DHE LIGJIT Bazat e Informatikës

E drejta mbrojtja e punës intelektuale, e drejta e autorit, Me nene të posaçme të ligjit të Kosovës, EU-së, dhe vendeve tjera garantohet: mbrojtja e punës intelektuale, e drejta e autorit, e shpikjes dhe e risive si dhe e artit e letersise. Bazat e Informatikës

Prandaj: Ibrave CD-ve Programeve Përmbajtjeve te web faqeve etj. Ndalohet reprodukimi dhe shpërndarja e pautorizuar e krijimtarive te çfarëdo forme: Ibrave CD-ve Programeve Përmbajtjeve te web faqeve etj. Bazat e Informatikës

Kërkoni lejen e autorit për përdorimin e atyre materialeve Pasojat Keqperdorimi i të drejtës së autorit sanksionohet në mënyrë shumë të ashpër nga shumica e shteteve. Për të qenë të sigurtë se jeni duke punuar konform ligjit, për çdo shfrytëzim të informatave të publikuara në Internet, ose në ndonjë formë tjetër, Kërkoni lejen e autorit për përdorimin e atyre materialeve Bazat e Informatikës

Materiali Shtesë Bazat e Informatikës

Asistenti personal digjital (PDA) Personal digital assistant ose PDA është një pajisje mobile, e cila shfrytëzohet për organizimin e shënimeve, kontakteve si dhe për kyçje në Internet. Modelet e reja të pajisjeve PDA posedojnë monitorë me ngjyra dhe mundësi audio-vizuale, ashtu që mund të shfrytëzohen edhe si telefona mobil (smart phones), shfletues të Internetit (web browser) ose sikur PMP (portable media player). Pajisjet PDA mund të shfrytëzohen edhe për kyçje në Internet dhe intranet. PDA-të më të njohura të cilat përdoren në botën e biznesit janë: BlackBerry dhe Palm Treo. Bazat e Informatikës

Bazat e Informatikës

Karakteristikat tipike të PDA-së PDA përbëhet nga • touch screen (ekrani që reagon në prekje), i cili përdoret për futjen e të dhënave. Mirëpo, ekzistojnë PDA të cilat mund të mos posedojnë touch screen. Në këto raste futja e shënimeve bëhet përmes tastierës. • kartela memorike,e cila përdoret për ruajtjen e shënimeve. • pjesa për ndërlidhje, e cila mund të jetë Bluetooth ose WiFi. Me ndihmën e kësaj pjese, PDA mund të lidhet me tastierë, kufje (headset) dhe GPS. (sistemin për pozicionim dhe navigim). Software-i cili instalohet në PDA përmban: kalendarin për termine, librin e adresave për menaxhimin e kontakteve, programin për shënime dhe to-do list ( lista e punëve që duhet bërë). Në PDA janë të instaluara edhe programet për E-mail dhe për shfletim të Internetit. Bazat e Informatikës

SmartPhone Smartphone (telefoni i mençur) është një telefon mobil me funksione të kompjuterit personal (PC -Personal Computer). Në industrinë e telefonisë nuk ekziston një përkufizim standard për smartphone-in. Për disa, smartphone-i është një telefon me sistem operativ, që siguron një platformë për instalimin dhe ekzekutimin e llojeve të ndryshme të programeve aplikative. Kurse për të tjerët, smartphone-i është një telefon me mundësi të dërgimit/marrjes së E-mailave, shfletimit të Internetit dhe leximit të librave elektronik (ebooks). Me fjalë të tjera, smartphone-i është një mini kompjuter që ka funksione të telefonit. Smartphone-i i parë është quajtur Simon dhe është dizajnuar në vitin 1992 nga IBM. Më 1996, Nokia e lanson smartphone-in Nokia Communicator 9000. Më pas vazhdojnë edhe kompanitë tjera me prodhimin e smartphone-ave siç janë Ericsson, RIM, Apple etj. Aktualisht, smartphone-at më të popullarizuar janë Apple –Iphone dhe RIM-BlackBurry. Bazat e Informatikës

Bazat e Informatikës

Multimedia Player Media player është një pajisje elektronike, e cila bënë ruajtjen e muzikës, video klipeve, fotografive etj. Si media player konsiderohen të jenë edhe Digital Audio Player(DAP), të cilët përveç ruajtjes, mund të bëjnë edhe shfletimin e fotografive dhe ekzekutimin e video klipeve. Nganjëherë, edhe telefonat celular referohen si media player, për shkak të posedimit të funksionit playback. Pajisja më e popullarizuar për ruajtjen e muzikës, lojërave dhe shënimeve tjera është Ipod i prodhuesit të njohur të kompjuterëve Apple. Bazat e Informatikës

Bazat e Informatikës

Karakteristikat e media player-ëve Media player përbëhet nga monitori LCD ( liquid crystal display), i cili shërben për paraqitjen dhe shfletimin e mediave (muzikës, foto, video), mikroprocesori dhe njësia për ruajtjen e të dhënave. Por, disa prodhues të media player-ëve, në pajisjet e tyre ofrojnë edhe mundësinë e incizimit të videove me ndihmën e mikrofonave të integruar, kabllove ose radiove (FM tuner). Prodhues të tjerë ofrojnë mundësinë e leximit të kartelave memorike ose edhe lojërave të ndryshme. Bazat e Informatikës

Të gjithë prodhuesit e këtyre pajisjeve e përkrahin: • audio formatin MP3 ose WMA (Windows Media Audio) • video formatin MPEG-4 , WMV (Windows Media Video) dhe AVI • formatin e fotografive JPEG, ose GIF, PNG, TIFF Bazat e Informatikës

Pjesët themelore të PC USB USB (Universal Serial Bus) është një interfejs, i krijuar për zëvendësimin e porteve serike dhe paralele të kompjuterit. USB shërben për ndërlidhjen e kompjuterit me pajisjet periferike siç janë: miu, tastiera, kamera digjitale, shtypësit, hard disqet eksterne, media player etj. Fillimisht USB është dizajnuar për PC me qëllim të zëvendësimit të një grumbulli të konektorëve të PC-së, të thjeshtësimit të procedurës së konfigurimit softverik të pajisjeve që ndërlidhen në USB dhe me qëllim të rritjes së shpejtësisë së komunikimit. Në ditët e sotme USB përdoret edhe nga pajisjet e tjera siç është: smartphone-at, PDA-të, konsolat e video lojërave etj. Sipas, burimeve të prodhuesve vetëm në vitin 2008 janë shitur më shumë se 2 Miliardë pajisje USB. Bazat e Informatikës

Shpejtësia e transferit të të dhënave tek USB 1 Shpejtësia e transferit të të dhënave tek USB 1.0 (në vitin 1998) ishte 12 Mbit/s, tek USB 2.0 (480 Mbit/s), kurse USB 3.0 e cila pritet të dal në treg ka një shpejtësi 625 Mbit/s. Bazat e Informatikës

Edhe pse USB mundëson ndërlidhjen e kompjuterit me shumë pajisje periferike, termi USB më së shumti përdoret gjatë ruajtjes së shënimeve në të ashtuquajturat USB flash drive. USB flash drive janë pajisje me USB interface, të cilat shfrytëzohen si mediume ku ruhen shënimet. USB flash drive shfrytëzohen për të njëjtat qëllime sikurse floppy disqet, por janë më të vogla për bartje dhe shumë më të shpejta se floppy-it. Kapaciteti aktual i tyre është 128 GB, kurse në vitin 2010 do të jetë 256GB. Bazat e Informatikës

FireWire FireWire është një interfejs serik që shfrytëzohet për komunikime të shpejtësisë së madhe dhe për transferim të të dhënave në kohë reale (real-time). Ky interfejs përdoret tek kompjuterët si dhe tek aplikacionet audio digjitale,video digjitale dhe aeronautike. Që nga viti 2003,të gjithë kompujterët vijnë të pajisur me portet FireWire/i.LINK. Fire Wire është emri I interfejsit, i zgjedhur nga prodhuesi Apple, kurse emri origjinal i interfejsit është IEEE 1394 . Bazat e Informatikës

FireWire mund të ndërlidh deri në 63 pajisje periferike, për dallim nga SCSI interfejs, i përdorur më herët. FireWire mundëson komunkimin peer-to-peer mes pajisjeve, p.sh. mes skanerit dhe printerit pa përdorur CPUnë dhe memorien e sistemit. Ky interfejs përdoret edhe për komunikim mes kompjuterëve të ndërlidhur në rrejte kompjuterike. Interfejsi FireWire gjendet edhe tek fijet optike, kabllot koaksiale is dhe tek rrjetet mobile. FireWire përdoret edhe tek TV kabllovike, aeroplanët, automobilat etj. Bazat e Informatikës

Bazat e Informatikës

Software-i Për pjesën dërmuese të njerëzimit, Interneti është burim kryesor i lajmeve, informatave, mundësive të ndryshme të argëtimit, edukimit në distancë (distance learning) etj. Por, ekziston edhe një përqindje jo e vogël e njerëzve, të cilët nuk mund ta shfrytëzojnë kompjuterin dhe Internetin, për shkak të barrierave të ndryshme. Në grupin e këtyre njerëzve bëjnë pjesë të verbëritë, personat me shikim të dëmtuar, personat me aftësi të kufizuara, të shurdhëritë, analfabetët etj. Me qëllim të reduktimit të barrierave dhe lehtësimit të shfrytëzimit të Internetit, janë zhvilluar shumë aplikacione dhe pajisje. Ndër programet software-ike që vlen të përmenden janë: njohja e të folurit (speech recognition), lexuesi i ekranit (screen reader), lupa e ekranit Bazat e Informatikës

Njohja e të folurit (speech recognition) Njohja e të folurit (speech recognition) bën shndërrimin e të folurit në tekst. Në jetën e përditshme përdoret edhe termi "voice recognition" apo njohja e zërit, i cili term shfrytëzohet për të ju referuar identifikimit të zërit të një personi të caktuar. Kurse ‘njohja e të folurit’ është një term i gjerë që përdoret për njohjen dhe identifikimin e të folurit të pothuajse secilit person, p.sh. sistemi i qendrës së konsumatorëve (call center system) në kompanitë telefonike është i dizajnuar ashtu që të njohë shumë zëra. Bazat e Informatikës

Sot, programet moderne për njohjen e zërit, i mundësojnë shfrytëzuesit të kompjuterit ta thotë (fletë) tekstin dhe komandat kompjuterit, pa pasur nevojë për përdorimin e tastierës dhe miut. Njohja e të folurit, si ide është hasur disa dekada më herët tek filmat shkencor, ku kompjuterët e njihnin dhe identifikonin të folurit e personit, pa marrë parasysh se sa shpejt dhe çfarë gjuhe fliste ai. Pra, kompjuteri e luante rolin e një personi poliglot. Por edhe sot e kësaj dite, në realitet nuk është arritur të dizajnohet një program për njohjen e të folurit ashtu siç përshkruhet në filmat shkencor. Bazat e Informatikës

Programi i parë për njohjen e të folurit u paraqit në vitin 1952 dhe mundësonte njohjen e vetëm disa shkronjave (tingujve të zërit). Kurse, programi i parë për qëllime komerciale ishte Voice Navigator, i cili u paraqit në treg diku rreth vitit 1990. Ky program kishte mundësi të njohjes së zërit të vetëm një personi, kurse për njohjen e të folurit të personave tjerë duhej bërë ri-trajnimi i pajisjes. Sot, në treg ekzistojnë shumë sisteme të sofistikuara të njohjes së të folurit që kanë gjetur aplikim në lëmin e mjekësisë, telefonisë, aviacionit, ushtrisë etj. Bazat e Informatikës

Sistemet për njohjen e të folurit përbëhen nga: Formimi i zërit (voice dialing) - Për shembull, ‘Thirrë në shtëpi’ bëhet formimi I numrit në telefon dhe thirrja në shtëpi. Rutimi i thirrjës (call routing) - P.sh, ‘Thirrëm’, përdoret në telefoni, atëherë kur nuk keni kredi të mjaftuar dhe dëshironi të realizoni thirrje. Futja e shënimeve (data entry) Futja e të dhënave të kredit kartës Përgaditja e dokumenteve Përdoret në mjekësi për përgatitjen e raporteve, p.sh. në radiologji. Përpunimi i të folurit në tekst Njohja e të folurit dhe pastaj shndërrimi dhe përpunimi në tekst, p.sh. teksti në Word, Email etj Bazat e Informatikës

Lexuesi i ekranit -Screen reader Lexuesi i ekranit (Screen reader) është një program aplikativ i cili së pari e bën identifikimin dhe interpretimin e përmbajtjes së ekranit, e pastaj ri-prezantimin e përmbajtjes tek shfrytëzuesit. Ri-prezantimi i përmbajtjes së ekranit bëhet përmes shndërrimit të tekstit-në-zë, ikonave me zë ose përmes pajisjeve Braille (kompjuterëve për të verbër).Lexuesit e ekranit shfrytëzohen nga personat e verbër, nga personat me shikim të dëmtuar,me aftësi të kufizuara ose nga analfabetët. Bazat e Informatikës

Sot, në treg ekzistojnë lloje të ndryshme të lexuesve të ekranit, por më të popullarizuarit janë lexuesit e ekranit të bazuar në web ose Internet (web- based screen readers). Një aplikacion i tillë është Spoken-Web (Interneti që flet), i cili në fakt është një portal i lajmeve, kohës dhe artikujve të ndryshëm nga lëmi i shkencës dhe biznesit. Ky aplikacion shfrytëzohet nga personat e verbër ose me shikim të dëmtuar. Një aplikacion tjetër është BrowseAloud (shfletimi me zë), i cili bënë shndërrimin e tekstit të web faqës në zë. Audienca kryesore për këtë aplikacion janë personat që kanë probleme në lexim për shkak të paaftësisë, ose për shkak të barrierave gjuhësore. Bazat e Informatikës

Bazat e Informatikës

Tastiera e ekranit (on-screen keyboard) Qëllimi i shfrytëzimit të tastierës së ekranit ose tastierës virtuale, është sigurimi i një mekanizmi alternativ për futjen e shënimeve për personat me aftësi të kufizuar që nuk mund ta përdorin tastierën fizike. Tastiera virtuale përdoret edhe nga personat bi-lingual ose multi-lingual, të cilët në mënyrë të vazhdueshme duhet të kalojnë nga një alfabet në tjetrin, p.sh. nga alfabeti kinezë në atë anglezë. Në këtë rast me përdorimin e tastierës virtuale, nuk ka nevojë për ndërrimin e tastierës fizike sa herë që kalohet nga gjuha kineze në atë angleze ose anasjelltas. Bazat e Informatikës

Lupa e ekranit Lupa e ekranit shërben për zmadhimin e fotografive në ekran dhe shfrytëzohet nga personat me shikim të dëmtuar Bazat e Informatikës

Interneti Transportimi i të dhënave Downloading and Uploading Një ndër shërbimet e shumta që ofron Interneti, është edhe transferimi i fajllave, respektivisht transferimi i të dhënave. Bazat e Informatikës

Termi download (shkarkimi) ka kuptimin e pranimit (marrjes) së kopjes së fajllit në kompjuterin lokal nga një sistemi kompjuterik në distancë. Shembuj të sistemeve kompjuterike në distancë, prej të cilave mund të bëhet shkarkimi i fajllave janë: serveri i web faqeve (webserver), serveri i fajllave të ndryshëm (FTP server), serveri i Email-ave (email server) etj. Si shembull praktik i shkarkimit të fajllave, shërben serveri i Microsoft-it për email-a, i njohur me emrin Hotmail, prej nga shfrytëzuesit çdo ditë e bëjnë shkarkimin e emailave të tyre në kompjuterin personal. Bazat e Informatikës

Upload është një operacion i anasjelltë me download Upload është një operacion i anasjelltë me download. Termi upload (ngarkimi) ka kuptimin e dërgimit të kopjës së fajllave prej kompjuterit lokal në një sistem kompjuterik në distancë qoft ai kompjuter server ose klientë. Si shembull i ngarkimit të fajllave është YouTube serveri, ku mund të ngarkojmë fajlla të ndryshëm muzikor. Bazat e Informatikës

Shpejtësia e ngarkimit dhe shkarkimit të fajllave në Internet varet nga shumë faktorë: madhësia e fajllit, shpejtësia e Internetit, shpejtësia e kompjuterit etj. Duke pasur parasysh se shpejtësia e kompjuterëve modern është shumë e madhe dhe se kompanitë të cilat i sigurojnë shërbimet e Internetit (Internet Service Providers-ISP) ofrojnëqasje në internet me një shpejtësi deri në 2 Mbit/s, ngarkimi dhe shkarkimi i fajllave bëhet shumë shpejtë, zakonisht brenda disa sekondave ose minutave. Bazat e Informatikës

Shpejtësia e transferit të të dhënave Fillimisht, qasja në Internet është bërë përmes telefonit (dial-up), duke i shfrytëzuar modemat të cilët kanë një shpejtësi të shkarkimit të fajllave deri në 56000 bits për sekonda. Sot, qasja përmes dial-up është zëvendësuar gati plotësisht nga broadband. Broadband quhet qasja në Internet me një shpejtësi shumë të madhe deri në 2 Mbits dhe paraqet një tekonologji që dallon plotësisht nga ajo e modemëve. Bazat e Informatikës

Modemat dial-up arrijnë një shpejtësi deri në 56kb/s dhe e zënë (okupojnë) plotësisht linjën telefonike, derisa teknologjia broadband ofron shpejtësi të transferit të fajllave dy herë më të madhe dhe zakonisht nuk e pengojnë shfrytëzimin e linjës telefonike. Varësisht nga shpejtësia e transferit të të dhënave, sot ekzistojnë definicione të ndryshme për broadband. Por, në përgjithësi çdo lidhje Interneti me shpejtësi prej 256 kbit/s (0.256 Mbit/s) ose më shumë, konsiderohet të jetë broadband. Bazat e Informatikës

Në praktikë, shfrytëzuesit nuk kanë gjithmonë shpejtësi të qasjes në Internet ashtu siç ju premtohet në fillim. Kompanitë e Internetit (ISP-itë), shpeshëherë kanë më shumë parapaguesë se sa që kanë kapacitete, prandaj edhe nuk mund të ofrojnë shpejtësinë e Internetit që e reklamojnë. Nëse dëshironi të testoni shpejtësinë e lidhjes së Internetit dhe të verifikoni a paguani më tepër për shpejtësi se sa ju ofrohet realisht nga kompania e Internetit (ISP), atëherë klikoni në linkun http://www.speedtest.net dhe për disa sekonda do të keni informatën për shpejtësinë e lidhjes së Internetit. Bazat e Informatikës

Për pagesën e lidhjes së Internetit, respektivisht të shpejtësisë së Internetit, sot ekistojnë disa modele të tarifimit. Një model shumë i popullarizuar është flat rate. Flat rate (tarifa e rrafshtë) është një çmim fiks për shfrytëzimin e shërbimeve të Internetit, pa marrë parasysh se kur dhe sa gjatë shfrytëzohen këto shërbime. Teorikisht, parapaguesit e tarifës flate rate mund të shfrytëzojnë shërbimet e Internetit 24/7 (24 orë, shtatë ditë në javë). Por, sa më gjatë që jemi të kyçur online në Internet, aq më i madh është edhe rreziku nga ndonjë çasje e paautorizuar nga jashtë. Bazat e Informatikës

Qasja e paautorizuar në kompjuterët e lidhur në Internet kryhet nga personat e quajtur piratë (hacker) dhe bëhet me qëllim të dëmtimit të sistemit të operativ të kompjuterit dhe të dhënave të rujatura në të, ose për shfrytëzimin e të dhënave personal siç janë: numri i xhirollogarisë bankare, numri i kartelës së bankës, paswordat e ndryshëm etj. Ruajtja nga sulmet e këtilla piraterike, bëhet duke e siguruar kompjuterin dhe rrjetet kompjuterike me password ose firewall (shih kapitullin 6). Bazat e Informatikës

Passwordi, preferohet të përbëhet prej së paku 10 shifrave të ndryshme (kombinime të shkronjave dhe numrave) dhe të ndryshohet sa më shpesh që është e mundur. Në këtë mënyrë mund të reduktohen qasjet e paautorizuara dhe ilegale të piratëve në kompjuterët personal, por fatkeqësisht nuk mund të eliminohen tërësisht. Bazat e Informatikës

Komunikimi në Internet Interneti ka mundësuar ose më mirë të themi e ka përshpejtuar krijimin e formave të reja të komunikimit mes njerëzve. Format e reja të komunikimit janë: email-i, VOIP, Blog, RSS Feed, Podcast, Internet forumet dhe shërbimi i rrjetit social. Bazat e Informatikës

Email Posta elektronike (Electronic mail-Email) është një metodë e shkëmbimit të mesazheve digjitale, e cila bazohet në modelin ruajdhe- përcjell më tutje. Sipas këtij modeli, sistemi i Email-it, respektivisht serveri i Email-ave, e pranon mesazhin e dërguar nga shfrytëzuesi, e ruan atë dhe pastaj e transmeton (përcjell) më tutje në adresën destinuese. Bazat e Informatikës

Fillimisht, email-at janë dërguar drejtpërdrejtë nga kompjuteri i një shfrytëzuesi në kompjuterin e shfrytëzuesit tjetër. Por, me zbulimin e Internetit një mënyrë e këtillë e komunikimit është shumë e rrallë. Bazat e Informatikës

Email-i i parë është dërguar në vitin 1970 dhe është dukur ngjashëm me email-at që sot dërgohen përmes Internetit. Email-i, ose mesazhi digjital, përbëhet nga dy pjesë: koka (header-i) dhe trungu (body). Koka, ose hederi i mesazhit përmban informata kontrolluese, siç janë :adresa e dërguesit të mesazhit, adresatë e pranuesve të mesazhit dhe titulli i mesazhit. Trungu i mesazhit paraqet përmbajtjen e email-it. Bazat e Informatikës

Për dërgimin ose pranimin e email-ave nevojitet një program kompjuterik për menaxhimin e email-ave. Një program i këtillë është Microsoft Outlook, i cili është pjesë e pakos Microsoft Office dhe është i instaluar në të gjithë kompjuterët që shfrytëzojnë sistemin operativ Microsoft Windows. Bazat e Informatikës

Sot, në kohën e mediave elektronike, nuk mund të paramendohet zhvillimi i komunikimit mes njerëzve pa shfrytëzimin e postës elektronike. Në rritjen e popullaritetit të postës elektronike në krahasim me postën tradicionale ka ndikuar përveç shpejtësisë së komunikimit edhe leverdia materiale. Sot, në Internet ka shumë web faqe të cilat ofrojnë shërbimet e postës elektronike pa pagesë, siç është për shembull Yahoo, Hotmail, dhe Google. Bazat e Informatikës

Voice over Internet VOIP VoIP ose telefonia përmes Internetit, quhet zhvillimi i komunikimit të të folurit përmes IP rrjetave, respektivisht Internetit. Bazat e Informatikës

Transmetimi i zërit përmes Internetit zhvillohet në disa hapa: shndërrimi i sinjalit analog të zërit në sinjal digjital, pastaj kompresimi i sinjalit digjital në IP paketa të cilat transmetohen nëpër Internet deri në adresën destinuese. Në pikën destinuese ndodhë procesi i kundërt, respektivisht, grumbullimi i IP paketave, dekompresimi i tyre dhe pastaj shndërrimi isinjalit digjital në sinjalin analog të zërit. Bazat e Informatikës

Në treg ekzistojnë shumë programe kjompjuterike të cilat mundësojnë zhvillimin e thirrjeve telefonike përmes Internetit. Skype, është programi më i popullarizuar, i cili për shfrytëzuesit e Internetit mundëson realizimin e thirrjeve telefonike, dërgimin e mesazheve, transferimin e fajllave dhe zhvillimin e video konferencave falas, pa pagesë. Derisa për realizimin e thirrjeve në telefona fiks ose mobil,kërkohet një pagesë simbolike. Bazat e Informatikës

Përparësitë e shfrytëzimit të VoIP-së janë: • Shfrytëzimi i infrastrukturës ekzistuese të rrjeteve të të dhënave për rutimin e thirrjeve • Reduktimi i shpenzimeve operacionale • Çmimet e ulëta për shërbime • Realizimi i disa thirrjeve telefonike në të njëjtën kohë • Fleksibiliteti etj. Bazat e Informatikës

Web Blog-u Blog-u është një webfaqe që përmban komente, përshkrime të ngjarjeve, video, fotografi dhe materiale tjera. Zakonisht blogjet përmbajnë komente dhe lajme lidhur me ndonjë temë të caktuar, por ka edhe blogje të cilat e kanë rolin e një ditari personal online. Shumica e blogjeve janë tekste, megjithëse një pjesë e tyre është e fokusuara në art(Artblog), fotografi (Photoblog), video (Videoblog), muzikë (MP3blog) etj. Bazat e Informatikës

Varësisht nga përmbajtja dhe mënyra e menaxhimit, blogjet ndahen në: • blogje personale – shërbejnë më tepër si ditar, për përshkrimin e ngjarjeve, paraqitjën e mendimeve dhe këndvështrimeve personale. Ekzistojnë ueb faqe, siç është Twitter, e cila ju mundëson shfrytëzuesve të saj shkëmbimin e mendimeve dhe pikëpamjeve me shokë dhe familje aty për aty dhe shumë më shpejtë se komunikimi përmes emailit. • blogje të organizatave dhe korporatave – shërbejnë për të ngritur nivelin e komunikimit brenda organizatës, për promovimin e kulturës së organizatës si dhe për qëllime marketingu. Ndarja e blogjeve bëhet varësisht edhe nga përmbajtja e blogut, kështu ekzistojnë blogje politike, blogje për modë, për edukim, sport, udhëtim etj. Bazat e Informatikës

RSS Feed Web furnizimi (Web feed) është një format i të dhënave që shfrytëzohet për furnizimin e shfrytëzuesve me informata aktuale nga webfaqe të caktuara. Web feed funksionon sipas këtij skenari: së pari ofruesi i këtij shërbimi e publikon linkun e feed-it (furnizuesit), ku shfrytëzuesit mund të regjistrohen duke shfrytëzuar programin për leximin e feed-it (feed reader), ndryshe i quajtur edhe grumbullues (aggregator). Bazat e Informatikës

Pas regjistrimit, programi grumbullues fillon kërkimin periodik të të gjithë serverëve që gjenden në listën e tij dhe në rast të gjetjes së informatave ose përmbajtjeve të reja bëhet informimi i shfrytëzuesit. Zakonisht, përmbajtja që ju dërgohet shfrytëzuesve, paraqet një html faqe (web faqe) ose lidhje (link) që dërgon direkt tek web faqet e caktuara.Web furnizuesi ndryshe quhet edhe si syndicated feed. Bazat e Informatikës

Web faqet siç janë iGoogle, My Yahoo dhe My MSN shfrytëzojnë shërbimin e web feed-it për informimin e shfrytëzuesve të vetë me lajmet më të reja nga politika, koha, sporti etj. Kohëve të fundit, shumë shkolla ofrojnë shërbimin web feed, me qëllim të informimit sa më mirë dhe sa më të shpejtë të nxënësve dhe personelit të tyre. Bazat e Informatikës

Përdorimi i web feed-it ka disa përparësi në krahasim me publikimin e informatave përmes email-it: • Shfrytëzuesit nuk e zbulojnë adresën e email-it me rastin e regjistrimit për shërbimin e web feed-it, ashtu që edhe nuk ju ekspozohen qasjeve të paautorizuara nga jasht. • Shfrytëzuesit nuk kanë nevojë të dërgojnë email për çregjistrim, nëse nuk ju pëlqen shërbimi i web feed-it, mjafton ta largojnë feed-in nga programi për grumbullim. • Përmbajtja e feed-it ruhet automatikisht dhe nuk kërkon organizim dhe menaxhim si në rastin e email-it. RSS (Really Simple Syndication) është një familje e web feed-it, që shfrytëzohet për publikimin e blogjeve, lajmeve, videove etj. Bazat e Informatikës

Podcast Podcast është një koleksioni i fajllave të mediave digjitale (qoftë audio ose video), të cilët publikohen në mënyrë episodike (pjesë –pjesë) dhe pastaj shpërndahen përmes RSS feed-it. Bazat e Informatikës

Podcast funksionon në mënyrë të ngjashëm sikurse lexuesi i web feed-it, me një ndryshim të vogël, që përmbajtja e web feed-it të abonuar përmban vetëm audio ose video fajlla. Kështu, në vend të leximit të përmbajtjes së feed-it, bëhet dëgjimi i tij. Edhe pse, fillimisht shërbimi podacast është caktuar për pajisjet iPod, dëgjimi i podcast-it mund të bëhet edhe në pajisjet tjera. Bazat e Informatikës

Podcast shfrytëzohet për: • Muzikë- interview dhe klipa promovues • Show – lajme informative, komente • Trajnime materiale informative • Tregime video tregime për fëmijë të vegjël Bazat e Informatikës

Rrjetet sociale (social networks) Ideja për ndërlidhjen e kompjuterëve personal me qëllim të krijimit të një rrjeti social mes njerëzve, daton shumë herët, që nga vitet kur është krijuar rrjeti i parë kompjuterik. Bazat e Informatikës

Por, web faqet e para që kanë ofruar mundësinë e krijimit të rrjeteve sociale janë paraqitur diku nga mesi i viteve ’80: The WELL (1985), Theglobe.com (1994), Geocities (1994) dhe Tripod.com (1995). Këto web faqe luanin rolin e një komuniteti (lobi) dhe kishin për qëllim zhvillimin e komunikimit dhe bashkimin njerëzve me interesime të përbashkëta përmes të ashtuquajturave dhoma për biseda (chat rooms). Bazat e Informatikës

Sot, në webfaqet të cilat ofrojnë shërbimin për krijimin e rrjeteve sociale, secili shfrytëzuese ka profilin vet dhe rrjetin social me të cilin mund të komunikojë duke zhvilluar biseda (chats), përmes emailit ose duke dërguar mesazhe aty për aty (instant messaging). Por, edhe komunitetet online, siç është për shembull komuniteti i personave që luajnë bashkërisht lojëra kompjuterike online, e luajnë rolin e rrjeteve sociale. Bazat e Informatikës

Webfaqet më të njohura të cilat kanë fituar popullaritet mu për shkak të ofrimit të shërbimit për krijimin e rrjetit social janë Facebook dhe Twitter. Bazat e Informatikës

Edhe pse, krijimi i komuniteteve online ka shumë rëndësi, sidomos duke pasur parasysh aspektin social, gjithmonë ekziston mundësia e keqpërdorimit të informatave dhe të të dhënave personale nga shfrytëzues tjerë të pandërgjegjshëm. Prandaj, duhet pasur shumë kujdes se çfarë informata ose fotografi publikohen në Internet dhe kujt i lejohet qasja. Sa më pak informata personale, aq më tepër do të jemi të mbrojtur nga mundësia e keqpërdorimit dhe cenimit të sferës sonë private. Bazat e Informatikës

Siguria Firewall Firewall është një pajisje e cila i mbron resurset e rrjeteve kompjuterike, duke bërë ndalimin e qasjeve të paautorizuar nga shfrytëzuesit tjerë dhe duke lejuar vetëm zhvillimin e komunikacionit të autorizuar.Firewall zakonisht përdoret për mbrojtjen e rrjeteve private të lidhura në Internet, posaçërisht për mbrojtjen e intraneteve Bazat e Informatikës

I gjithë trafiku që hynë ose del nga intraneti kalon nëpër firewall, i cili së pari e kontrollon çdo paketë të trafikut se a i plotëson kriteret e sigurisë dhe pastaj vendos se cilat paketa të trafikut lejohen të kalojnë në intranet dhe cilat jo. Bazat e Informatikës

Ekzistojnë disa lloje të firewall-ave: 1 Ekzistojnë disa lloje të firewall-ave: 1. Filtruesi i paketave (Packet filter): Ky firewall i kontrollon të gjitha paketat e trafikut që kalojnë nëpër rrjet dhe varësisht nga plotësimi i kritereve të sigurisë bën lejimin ose refuzimin e tyre. Konfigurimi i këtij firewall-i nuk është shumë i lehtë,por principi i punës së tij është mjaft trasparent. 2. Gateway-i i aplikacioneve (Application gateway): Ky firewall bën aplikimin e mekanizmave të sigurisë vetëm për disa aplikacione, siq janë FTP dhe Telnet. 3. Gateway-i i nivelit të qarqeve (Circuit-level gateway): Ky firewall bën aplikimin emekanizmave të sigurisë para se të vendoset lidhja. Kurse atëherë kur realizohet lidhja, paketat e trafikut nuk kontrollohen më tutje. 4. Proxy server: Bën kontrollimin e të gjitha mesazheve të cilat hyjnë dhe dalin nga rrjeti kompjuterik. Bazat e Informatikës