ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Γ.ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗΣ

Εισαγωγή Στο σημερινό μάθημα θα ασχοληθούμε με τον παγκόσμιο πληθυσμό αλλά και την κινητικότητα του. Επομένως ασχολούμαστε με θέματα πληθυσμιακής γεωγραφίας/ δημογραφίας αλλά και πολιτικής γεωγραφίας (η μετανάστευση ανήκει και στα δύο) Όπως είπαμε, η παγκοσμιοποίηση αφορά πολύ διαφορετικές ροές. Ροές κεφαλαίων, εμπορευμάτων, υπηρεσιών, ανθρώπων, ιδεών, εικόνων. Σήμερα, θα ασχοληθούμε κυρίως με τις ροές ανθρώπων στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης ή όπως ο Appadurai λέει με τα εθνοτικά τοπία. Στο πλαίσιο της μετανάστευσης θα ασχοληθούμε με το φαινόμενο της Ευρωπαϊκής μετανάστευσης: τόσο με την παγκόσμια μετανάστευση, ενδοευρωπαϊκή μετανάστευση όσο και από Τρίτες χώρες.

Πληθυσμιακή γεωγραφία Η γεωγραφία του πληθυσμού ένας από τους πιο μοντέρνους κλάδους της ανθρωπογεωγραφίας Παγκόσμιος πληθυσμός κοντά στα 7 δισ. Η γεωγραφική κατανομή του πληθυσμού ή καλύτερα ασύμμετρη κατανομή του παγκόσμιου πληθυσμού Αλλά και του εθνικού και του αστικού κτλ. Πολυάνθρωπες συγκεντρώσεις, ολιγάριθμες αλλά και ανθρώπινη απουσία Που βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος τους παγκόσμιου πληθυσμού; Στο Νότο που είναι και ο φτωχότερος. Δημογραφία και οικονομική ανισότητα. Παγκόσμια μετανάστευση. Η έννοια του υπερπληθυσμού της γης. Ποιο είναι το γεωπολιτικό περιεχόμενο του υπερπληθυσμού της γης; Η έννοια της υπογεννητικότητας και της υψηλής γεννητικότητας; Πληθυσμιακή γεωγραφία: ζωή, θάνατος, και ανισότητα σε σχέση με αυτά

Παγκόσμιος πληθυσμός: αναπτυγμένος και αναπτυσσόμενος κόσμος

Δημογραφικό μέρισμα Η θεωρία του «δημογραφικού μερίσματος» ως παράθυρο οικονομικής ανάπτυξης αλλά και ανάπτυξης των ανθρωπίνων πόρων. Ίσως ή έννοια της αναδυόμενης οικονομίας να περικλείει την έννοια ενός εν ενεργεία δημογραφικού μερίσματος. Όταν τα επίπεδα αναπαραγωγής μειώνονται λόγω οικονομικής ανάπτυξης αλλά και πολιτικών πραγματοποιείται δημογραφική μετάβαση. Ταυτόχρονα παρατηρείται μείωση της βρεφικής θνησιμότητας και αύξηση του προσδόκιμου ζωής εξαιτίας της ανάπτυξης. Εξαιτίας των λιγότερων γεννήσεων λιγότεροι πόροι χρησιμοποιούνται σε αυτόν το τομέα. Καλύτερο επίπεδο ζωής και επενδύσεις στο ανθρώπινο δυναμικό. Οι γυναίκες μερικώς απελευθερώνονται και εισέρχονται στην αγορά εργασίας. Αυξάνει τον αριθμό των παραγωγικών ηλικιών σε σχέση με τους οικονομικά μη ενεργούς πληθυσμούς. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού δεν είναι ούτε παιδιά ούτε Τρίτη ηλικία, είναι εν δυνάμει οικονομικά ενεργά άτομα. Το δημογραφικό μέρισμα δεν κρατάει για πάντα καθώς ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός γερνάει σε μια γενιά και δεν αντικαθίσταται. Ως αποτέλεσμα οι οικονομικά εξαρτημένοι πληθυσμοί αυξάνονται ως προς την Τρίτη Ηλικία. Οι περισσότερες περιοχές του πλανήτη βρίσκονται στο στάδιο κατά το οποίο κλείνει αυτό το παράθυρο ευκαιρίας (βλέπε Κίνα) εκτός από την Αφρική, την Ινδία και κάποιες άλλες. Το δημογραφικό μέρισμα απαιτεί και ταυτόχρονη οικονομική ανάπτυξη αλλιώς μπορεί να προκαλέσει επαναστάσεις (βλέπε Αραβική Άνοιξη)

Η μεγάλη πρόκληση;

Παγκόσμια μετανάστευση

Χώρες προέλευσης και υποδοχής

Θεωρίες μετανάστευσης ή τρόποι να εξηγήσουμε το γιατί οι άνθρωποι μεταναστεύουν Ανάλυση κόστους/ κέρδους σε ατομικό επίπεδο (νέο-κλασσική οικονομική θεωρία). Κερδίζω τόσο-χάνω τόσο, οπότε πράττω ανάλογα. «’Άμα κερδίζω αυτά τα λεφτά πάω Ζυρίχη και ζω σαν μετανάστης, κάνω λάντζα και όλα, δε μασάω» Push and Pull factors: παράγοντες έλξης και απώθησης. Μας διώχνουν τα μέρη ή μας τραβάν οι προορισμοί; Μια διαφορετική αντίληψη προσφοράς και ζήτησης μεταναστευτικής εργασίας. Η προσφορά ως απώθηση ή ζήτηση ως έλξη. Μήπως παίζουν το ρόλο τους και τα δύο; Υπάρχουν περιπτώσεις όπου το 80% των ατόμων μιας χώρας θέλουν να μεταναστεύσουν (Democratic republic of Congo, RPC). New economics of migration ή αλλιώς βλέποντας τα κίνητρα σε σχέση με την οικογένεια και όχι το άτομο. Μοίρασμα ρίσκου και η επιβίωση της οικογένειας. Η γέννηση της δια-εθνικής οικογένειας. Το ίδιο ισχύει και για την εσωτερική μετανάστευση. Θεωρία δικτύων: Οι άνθρωποι προκείμενου να μεταναστεύσουν χρειάζονται πόρους. Δεν είναι απλό για φτωχούς ανθρώπους να μετακινηθούν και να διασχίσουν σύνορα. Η ύπαρξη δικτύων (πληροφόρησης, αλληλοβοηθείας κτλ.) διευκολύνει και στηρίζει τη μετανάστευση (Αλβανοί στην Ελλάδα, Ρουμάνοι στην Ιταλία από το 2007 και μετά αυτή τη στιγμή η μεγαλύτερη κοινότητα) αλλά και οι Έλληνες αυτή τη στιγμή που ψάχνουν τη τύχη τους στο εξωτερικό («έχω ένα θείο στην Αυστραλία το λένε Νίκο»)

Παράγοντες επίδρασης σε σχέση με το μέγεθος των μεταναστευτικών ροών Ύπαρξη προηγούμενων αποικιακών δεσμών: οι δεσμοί αυτοί μπορεί να είναι πολιτιστικοί, οικονομικοί ή να διασφαλίζουν ευκολότερη είσοδο στη χώρα (Αφρό-Καραϊβικής προέλευσης πληθυσμοί και Ινδοί μεταπολεμικά στο Η.Β, Αλγερινοί στη Γαλλία) Ειδικά καθεστώτα μετακίνησης (Διεύρυνση της Ε.Ε.(15) σε Ε.Ε.(27). Οι πρώτες χώρες που «άνοιξαν» τα σύνορα τους βλέπε Η.Β., Ιρλανδία το 2004 αποκτούν τις μεγαλύτερες μεταναστεύσεις τους σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, το ίδιο και στην Ιταλία οι Ρουμάνοι όταν όλοι ανοίγουν τα σύνορα τους). Γιατί οι πληθυσμοί αυτοί δεν έρχονται στην Ελλάδα; Γιατί στην Ελλάδα είναι ακόμα οι Αλβανοί η μεγαλύτερη κοινότητα και όχι οι Ρουμάνοι όπως στην Ιταλία (που οι Αλβανοί από πρώτοι έγιναν δεύτεροι); Στην περίπτωση αυτή τη ανάλυση θα κάνατε; Δίκτυα ή παράγοντες έλξης; Σημαντικό να καταλάβουμε το μεταναστευτικό παζλ της Ευρώπης και των αλλαγών στις συνθήκες μετακίνησης. Οι Πολωνοί γυρίζουν από τη Αγγλία τα τελευταία χρόνια, οι Ρουμάνοι πάνε στην Ιταλία, οι 12 χώρες που έχουν χάσει πληθυσμούς έχουν δεχτεί μετανάστες από άλλες τρίτες χώρες. Ανθρώπινα δικαιώματα και μετανάστευση: Η οικογενειακή επανένωση ως σημαντικότατος παράγοντας αύξησης των μεταναστευτικών πληθυσμών στην Ευρώπη (Πακιστανοί στην Αγγλία, Τούρκοι στη Γερμανία) Χωρική Εγγύτητα : Κοντινά σύνορα μεγάλη μετανάστευση (βλέπε Ελλάδα Αλβανία αλλά και αλλού όσο πιο κοντά τα σύνορα τόσο πιο μικρό το κόστος να τα διασχίσεις). Γειτονικές χώρες και άτυπη κυκλική μετανάστευση (Ελλάδα και Αλβανία ως μια οικονομική περιοχή). Τέλος τα διαμορφωμένα δίκτυα διακίνησης και η γεωγραφική τους κατανομή

Μετανάστευση και κλιματική αλλαγή

Από το «δέντρο» (Ελλάδα) στο «δάσος» της μετανάστευσης To μεγαλύτερο μέρος της διεθνούς μετανάστευσης από το Νότο προς το Βορρά πραγματοποιείται από χώρες μεσαίου εισοδήματος και όχι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες (DAC List: middle income, less developed, least developed). Βλέπε Τούρκους στη Γερμανία, Μαροκίνους στην Ισπανία. Η κινητικότητα σχετίζεται με την ύπαρξη πόρων. Επίσης από αυτές τις χώρες δεν μεταναστεύουν οι φτωχότεροι. Μετανάστευση και ανάπτυξη: εμβάσματα, μεταφορά τεχνογνωσίας, διαφορετικά βιώματα, εμπειρίες (κοινωνικά εμβάσματα), διαεθνικό εμπόριο, επιστροφή μεταναστών κτλ. Ο κύκλος της μετανάστευσης και επιστροφής των χωρών: μετανάστευση, προσαρμογή, ένταξη των πληθυσμών στις χώρες υποδοχής, εμβάσματα, επιστροφή. Η περίπτωση της ελληνικής ομογένειας; Οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες μένουν έξω από αυτό παιχνίδι. Η έννοια της ‘ανάπτυξης ως ελευθερίας’ Amartya Sen. Η «μετανάστευση ως ανάπτυξη σε κίνηση» και η «αναπτυξιακή βοήθεια ως ανάπτυξη στο έδαφος». Η συμπληρωματικότητα των δυο διαδικασιών. Μεγάλο μέρος της διεθνούς μετανάστευσης πραγματοποιείται μεταξύ αναπτυσσόμενων χωρών Οι μεγαλύτερες ροές λαμβάνουν χώρα μεταξύ γειτονικών χωρών (αναπτυσσόμενες χώρες, έλλειψη υποδομών, φύλαξη συνόρων υποτυπώδης). Η εσωτερική μετανάστευση παραμένει το μεγαλύτερο μέγεθος με διαφορά (σκεφτείτε τις μεταναστεύσεις από το εσωτερικό της Κίνας στις παράκτιες πόλεις και στην Ινδία) Κλιματική αλλαγή και εσωτερικά εκτοπισμένοι πληθυσμοί. Κλιματική αλλαγή και διάβρωση γης και εγκατάλειψη υπαίθρου. Από τον πολιτικό πρόσφυγα στον κλιματικό πρόσφυγα. Κλιματική αλλαγή και διεθνής μετανάστευση.

Η περίπτωση της Ευρώπης: Δημογραφία Η πληθυσμιακή αύξηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ-27) έχει βασισθεί κυρίως σε συνεχιζόμενα υψηλά επίπεδα καθαρής μετανάστευσης[1] (μεταναστευτική εισροή μείον αποδημία). Ο πληθυσμός της Ευρώπης γερνάει. Η γήρανση του πληθυσμού οφείλεται στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής των υπηκόων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στα χαμηλά επίπεδα των δεικτών γονιμότητας που χαρακτηρίζουν τα επιμέρους κράτη-μέλη. Οι εξελίξεις αυτές οδηγούν αναπόφευκτα στη συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού και στην αύξηση των δεικτών εξάρτησης των ηλικιωμένων ατόμων. [1] Eurostat, Statistics in Focus (94/2009), Population and Social Conditions, author Katya Vasileva. Η κατάσταση στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένη καθώς η χώρα έχει από τα υψηλότερα επίπεδα γήρανσης του γηγενούς πληθυσμού[1]. Ο πληθυσμός της χώρας αυξάνεται λόγω της μετανάστευσης. Παρά την οποιαδήποτε αύξηση πληθυσμού, προβλέπεται στο μέλλον δραματική μείωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού και συνακόλουθη αύξηση των οικονομικά μη ενεργών ατόμων[2]. [1] Eurostat, Statistics in Focus (45/2010), Population and Social Conditions, author Katya Vasileva [2] Voulgaris K. (2008), Demographic Outlook: National reports on the Demographic Developments in 2007, Methodological and Working papers, Eurostat, European Commission.

Ένδο-ευρωπαϊκή μετανάστευση;

Παράνομη μετανάστευση

Οικογενειακή συνένωση

Άσυλο- μεικτή μετανάστευση

Διαεθνισμός

μετανάστευση και εκπαίδευση

Ένας κινέζος φοιτητής στο Ηνωμένο Βασίλειο Τι κοινό έχουν; Ένας κινέζος φοιτητής στο Ηνωμένο Βασίλειο Ένας Σομαλός αιτών άσυλο στην Ομόνοια Μία Ρουμάνα καθαρίστρια στην Ιταλία Ένας Ινδός ΙΤ μηχανικός στη Γαλλία Μια Μαροκινή νύφη στο Βέλγιο Είναι όλα υποκείμενα της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής και ενδο-ευρωπαϊκής κινητικότητας

Μια περιοδική απλοποίηση Η ευρωπαϊκή μετανάστευση στο νέο κόσμο Τα μεταπολεμικά ρεύματα από τις αποικίες στις μητέρες πατρίδες Η ταυτόχρονη μετανάστευση από τον ευρωπαϊκό Νότο στο Βορρά Η πτώση του κομμουνισμού Μετανάστευση για ανθρωπιστικούς λόγους Η διεύρυνση της Ευρώπης Α8 (2004) και Α2 (2007) Ταυτόχρονη παγκοσμιοποίηση των μεταναστευτικών ροών Οι νέες χώρες της ΕΕ 27 γίνονται και αυτές πολύ-πολιτισμικές. Μετανάστευση από τρίτες χώρες και ανθρωπιστικοί λόγοι Η νέα μετανάστευση από τον Ευρωπαϊκό Νότο στο Βορρά: Γιατροί στη Σουηδία, ΙΤ στη Γερμανία και η «διαρροή μυαλών» από τις Νότιες χώρες.

Ορισμένα στατιστικά Το 2011 ο πληθυσμός της ΕΕ (27) ήταν 502.5 εκ. Σε σχέση με 1/1/2010 1.4 εκ. περισσότεροι. Ο.5 εκ. φυσικοί λόγοι (γεννήσεις μείον θανάτους), 0.9 καθαρή μετανάστευση. Ανομοιότητα μεταξύ των επίπεδων γεννητικότητας στα κράτη μέλη. Από το 2015, εκτίμηση ότι οι θάνατοι περισσότεροι από γεννήσεις. Οποιαδήποτε αύξηση πληθυσμού από καθαρή μετανάστευση.

Ορισμένα στατιστικά Σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία της Απογραφής Πληθυσμού του 2011, όπως αυτά δημοσιοποιήθηκαν από την Ελληνική Στατιστική Αρχή[1], οι μόνιμοι κάτοικοι της χώρας ανέρχονται σε 10.787.690 άτομα. Πρέπει να σημειωθεί ότι η μεθοδολογία της Απογραφής του 2011 διαφέρει σημαντικά από αυτή των προηγούμενων απογραφών (καταγραφή μονίμου πληθυσμού αντί de facto πληθυσμού, δηλαδή άτομα που βρέθηκαν παρόντα στον τόπο Απογραφής), γεγονός . Ο πληθυσμός της χώρας έχει μειωθεί κατά 176.310 άτομα σε σχέση με την προηγούμενη Απογραφή. Μείωση του συνολικού πληθυσμού της χώρας συμβαίνει για πρώτη φορά μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφυλίου που ακολούθησε[2] (Απογραφή 1951: 7.632.801 άτομα, Απογραφή 1961: 8.388.553, Απογραφή 1971: 8.768.372, Απογραφή 1981: 9.739.589, Απογραφή 1991: 10.259.900, Απογραφή 2001: 10.974.020). Η αύξηση του συνολικού πληθυσμού μεταξύ των Απογραφών του 1991 και του 2001 (704.120 άτομα), οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση της μετανάστευσης καθώς σύμφωνα με την Απογραφή του 2001 οι αλλοδαποί στη χώρα ανέρχονταν σε 762,000 άτομα ή 7% του συνολικού πληθυσμού (η Απογραφή του 1981 είχε εντοπίσει 180.000 αλλοδαπούς ή μόλις το 2% του συνολικού πληθυσμού). Διατηρώντας πάντα τις επιφυλάξεις μας σχετικά με τη συγκρισιμότητα των στοιχείων μεταξύ των διαφορετικών Απογραφών καθώς και της αξιοπιστίας των προσωρινών στοιχείων της Απογραφής 2011 της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, μπορούμε να υποθέσουμε ότι μέρος της μείωσης συνολικού πληθυσμού που παρατηρείται το 2011 οφείλεται στη μείωση των μεταναστών στης χώρα. [1] Ελληνική Στατιστική Αρχή 22/7/2011, Δελτίο Τύπου: Ανακοίνωση Προσωρινών Αποτελεσμάτων Απογραφής Πληθυσμού 2011. [2] Ελληνική Στατιστική Αρχή Απρίλιος 2011, τόμος 56/4, Μηνιαίο Στατιστικό Δελτίο.

Ορισμένα στατιστικά Προβλέψεις 2008-2060 και το «δημογραφικό μέρισμα»: Μεγαλύτερη αύξηση σε Κύπρο +66, Ιρλανδία +53, Λουξεμβούργο +52, Ηνωμένο Βασίλειο +25, Σουηδία +18%. Μεγαλύτερες μειώσεις Βουλγαρία -28, Λάτβια -26, Λιθουανία -24%. Το Ηνωμένο Βασίλειο ως η πολυπληθέστερη χώρα 77 εκ (3η Γερμανία 71 εκ). Το μέλλον «λιγότεροι, μεγαλύτεροι και πολυπολιτισμικοί;». Χώρες με χαμηλά επίπεδα γεννητικότητας και υψηλή καθαρή μετανάστευση θα αλλάξει πολύ η εθνοτική σύσταση του πληθυσμού τους.

Λίγα ακόμα στατιστικά 2010: 32.5 εκ. αλλοδαποί στην ΕΕ(27) ή 6,5% του συνολικού πληθυσμού. 20.2 εκ από τρίτες χώρες και 12.3 εκ. Ευρωπαίοι πολίτες. Μόνο στο Λουξεμβούργο, Ιρλανδία, Βέλγιο, Κύπρο, Σλοβακία, Ουγγαρία πιο πολύ ΕΕ πολίτες από πολίτες τρίτων χωρών 2010: 47.3 εκ. άτομα που είχαν γεννηθεί σε άλλη χώρα (foreign born). 31.4 εκ. από τρίτες χώρες και 16 από ΕΕ (27). Πάνω από 75% των μεταναστών ζουν στη Γερμανία, Ισπανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία και Γαλλία. Οι μεγαλύτερες κοινότητες Τούρκοι (7,5%), Ρουμάνοι (6,2) %, Μαροκινοί, (5,8%) Πολωνοί (4,6%), Ιταλοί (4%), και Αλβανοί (3,2%). 2001-2009: Μεγαλύτερη αύξηση οι Ρουμάνοι, ακολουθούν οι Πολωνοί και οι Κινέζοι. Από το 2001, 5,5 εκ άτομα έχουν αποκτήσει υπηκοότητα. Η απόκτηση υπηκοότητας ως πολιτική ένταξης. Οι περισσότεροι πολίτες τρίτων χωρών προέρχονται από Χώρες μεσαίου εισοδήματος, μόνο το 7.4% από λιγότερο αναπτυγμένες χώρες.

Και λίγα ακόμα Πολυπληθέστερες κοινότητες ανά χώρα: Βέλγιο-Ιταλοί, Δανία-Τούρκοι, Ιρλανδία-Πολωνοί, Ιταλία-Ρουμάνοι, Ουγγαρία-Ρουμάνοι, Πολωνία- Ουκρανοί, Σλοβενία-Βόσνιοι, Φιλανδία-Ρώσοι, Ισλανδία-Πολωνοί, Ελβετία-Ιταλοί, Τσεχία-Ουκρανοί, Γερμανία-Τούρκοι, Ισπανία-Ρουμάνοι, Λάτβια-Ρώσοι, Ολλανδία-Τούρκοι, Πορτογαλία-Βραζιλία, Νορβηγία- Πολωνοί, Σουηδία-Φιλανδία, Ιράκ. Ροές: 2009-2.3 νέες άδειες διαμονής. 28,2% για οικογενειακή συνένωση, 27,6% για εργασία, 21,8% σπουδές. Η.Β. (671.000), Ιταλία (507.000), Ισπανία (291.000) Μεγαλύτερες ομάδες: Ινδοί (191.000), Αμερικάνοι (175.000), Κινέζοι (171.000) Μαροκινοί (158.000). Το Ηνωμένο Βασίλειο πρώτο σε άδειες για σπουδές, η Ιταλία πρώτη σε εργασία.

Το πολιτικό καλειδοσκόπιο

Λόγοι για να χρησιμοποιήσουμε μια τέτοια μεταφορά Μια ωραιοποιημένη εικόνα (κινητικότητας και ασφάλειας) Η δημιουργία συσχετισμών δύναμης Η δυνατότητα μεταβολής της πολιτικής Το πως κάθε κομμάτι σχετίζεται με το άλλα για τη δημιουργία της εικόνας. Το πως κάθε κομμάτι στηρίζεται στα άλλα. Αλληλεξάρτηση