4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εξελικτικής Ψυχολογίας 8-11 Μαΐου 2014, Ρέθυμνο Δημιουργία ανιχνευτικού εργαλείου για την Κακοποίηση και Παραμέληση βρεφών και νηπίων Κορίνα Χατζηνικολάου, Βασιλική Καρβέλη, Αγγελική Σκουμπουρδή, Γιώργος Νικολαΐδης, Ελεάννα Ρίτσου Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας, Κέντρο για τη Μελέτη και Πρόληψη της Κακοποίησης Παραμέλησης των Παιδιών, Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού

Παρουσίαση Προγράμματος Intovian Τίτλος: «Προστασία βρεφών και νηπίων από την ενδοοικογενειακή βία: Δημιουργία διαγνωστικού πρωτοκόλλου για την κακοποίηση και παραμέληση βρεφών και νηπίων και η εισαγωγή του στο Εθνικό Σύστημα Υγείας» (Αρ. Συμβολαίου JUST/2011/DAP/AG/3283) www.intovian.eu

Ταυτότητα του Προγράμματος Διάρκεια: 2 χρόνια Ημερομηνία Έναρξης: 3/12/2012 Συντονιστής Φορέας Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού (ΙΥΠ), Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας, Κέντρο για την Μελέτη και την Πρόληψη της Κακοποίησης – Παραμέλησης των Παιδιών, Αθήνα, Ελλάδα Φορείς- Eταίροι Πανεπιστήμιο Κύπρου (Λευκωσία, Κύπρος) Πανεπιστήμιο Roehampton (Ηνωμένο Βασίλειο) Πανεπιστήμιο Λισαβόνας (Πορτογαλία) Αυτόνομο Πανεπιστήμιο Βαρκελώνης (Ισπανία) Μ.Κ.Ο. «Focolare Maria Regina» (Ιταλία) Εξωτερική Αξιολόγηση Πανεπιστήμιο Portsmouth - Καθ. Vasudevi Reddy

Το Σκεπτικό του Προγράμματος … Η προστασία των βρεφών και των νηπίων από την ενδοοικογενειακή βία αποτελεί πρωτεύον ζήτημα δημόσιας υγείας Η ενδοοικογενειακή βία προς βρέφη και νήπια σπανίως προλαμβάνεται ή διαγιγνώσκεται πριν τη νοσηλεία των τελευταίων σε νοσοκομεία και άλλες δομές υγείας, δεδομένου ότι ο συγκεκριμένος πληθυσμός έχει περιορισμένη επαφή με άλλες κοινωνικές ομάδες εκτός οικογένειας Ακόμη και κατά τη νοσηλεία η Kακοποίηση-Παραμέληση (ΚαΠα) των παιδιών βρεφικής και νηπιακής ηλικίας μπορεί να μην ανιχνευθεί ή πολύ περισσότερο να μην καταγγελθεί

Τα στάδια κατασκευής του Εργαλείου Ανίχνευσης ΚαΠα βρεφών/νηπίων Τα στάδια κατασκευής του Εργαλείου Ανίχνευσης ΚαΠα βρεφών/νηπίων Στάδια Δράσεις Μέθοδος 1o Εντοπισμός χρήσιμων συμπεριφορικών χαρακτηριστικών της αλληλεπίδρασης γονιού- παιδιού από το Σύστημα Διαγνωστικής Ταξινόμησης DC: 0-3R 1η Πιλοτική Μελέτη 2o Ποιοτική αξιολόγηση της εφαρμογής των διαγνωστικών κατηγοριών του Άξονα ΙΙ του DC: 0-3R από τους επαγγελματίες που το χρησιμοποίησαν 3o Εντοπισμός εργαλείων ανίχνευσης ΚαΠα-Π δημοσιευμένων στη διεθνή βιβλιογραφία Βιβλιογραφική Ανασκόπηση 4o Εντοπισμός των κοινών συμπεριφορικών χαρακτηριστικών που αναφέρονται στα δημοσιευμένα Εργαλεία Ανίχνευσης της ΚαΠα σε οικογένειες με βρέφη/νήπια 5o Εντοπισμός πρόσφατων ερευνητικών ευρημάτων που δε συμπεριλαμβάνονται στα Εργαλεία Ανίχνευσης 6o Κατασκευή του πρώτου προσχεδίου του Εργαλείου 2η Πιλοτική Μελέτη 7o Χορήγηση του Εργαλείου σε δείγμα 10 οικογενειών τουλάχιστον 8o Αξιολόγηση του προσχεδίου του Εργαλείου από τους επαγγελματίες που το εφάρμοσαν σε οικογένειες του γενικού (παιδιατρικού) πληθυσμού σε δημόσια κλινικά πλαίσια 9o Σύγκριση του Εργαλείου Ανίχνευσης με άλλα εργαλεία μέτρησης ΚαΠα 10o Μελέτη των αποτελεσμάτων των σταδίων 7,8,9 και οριστικοποίηση του Εργαλείου

Στάδιο 1ο: Το ταξινομικό σύστημα Ψυχικής Υγείας και Αναπτυξιακών Διαταραχών της Βρεφικής και Νηπιακής Ηλικίας DC:0-3R Πρωτοδημοσιεύτηκε το 1994 Αναθεωρήθηκε το 2005 Στόχος: να δημιουργήσει μια «κοινή γλώσσα» ανάμεσα σε ερευνητές/-τριες και κλινικούς (γιατρούς, ψυχολόγους) που θα διευκολύνει τη διάγνωση και κλινική αξιολόγηση των αναπτυξιακών διαταραχών και διαταραχών ψυχικής υγείας αποκλειστικά για την βρεφονηπιακή ηλικία (0-3 ετών) Χρησιμοποιείται στην κλινική πράξη ευρέως για την αξιολόγηση παιδιών έως και 5 ετών Δεν αντικαθιστά τα ταξινομικά συστήματα ψυχικών διαταραχών DSM-IV-TR (American Psychiatric Association, 2000) & ICD-10 (WHO, 1994) αλλά προτείνεται να χρησιμοποιείται συμπληρωματικά Σηματοδοτεί την αναγνώριση ότι τα βρέφη και νήπια αφενός βιώνουν συναισθηματικά και συμπεριφορικά προβλήματα και αφετέρου έχει συμβάλει στην ανάπτυξη πρώιμων παρεμβάσεων με βασικά κριτήρια το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού και την ποιότητα της σχέσης με το γονιό/φροντιστή του

DC:0-3R vs. DSM-IV (Egger and Emde, 2011)

Κριτήρια DC:0-3R για την κλινική εκτίμηση της Ταξινόμησης Σχέσης Βασικού Προσώπου Φροντίδας-Βρέφους/Νηπίου Συνέντευξη με το γονιό/-εις σχετικά με το αναπτυξιακό ιστορικό του παιδιού Άμεση παρατήρηση της λειτουργίας της οικογένειας, της σχέσης του παιδιού με τον βασικό φροντιστή (μοτίβα αλληλεπίδρασης) Απόκτηση πληροφορίας, μέσω της άμεσης παρατήρησης και αναφοράς, για τα ατομικά χαρακτηριστικά του παιδιού, τη γλωσσική, γνωστική και συναισθηματική έκφραση, και Αξιολόγηση αισθητηριακής αντίδρασης και επεξεργασίας, κινητικός τόνος και ικανότητες κινητικού σχεδιασμού.

Στάδιο 1: Μεθοδολογία της 1ης Πιλοτικής Μελέτης (Ελλάδα) 1η Συνάντηση: Α.10-λεπτη βιντεοσκόπηση της αλληλεπίδρασης γονιού-βρέφους/νηπίου μέσα από το παιχνίδι Β. Δομημένη συνέντευξη με το βασικό πρόσωπο φροντίδας: Σύντομο Ψυχο-Κοινωνικό Ιστορικό Γονιού & Αναπτυξιακό Ιστορικό παιδιού Maternal/Paternal Postnatal Attachment PBQ-Postpartum Bonding Questionnaire EPDS ICAST-P (!!) Μέσος χρόνος: 1 ώρα και 40 λεπτά 2η Συνάντηση (7-10 ημέρες μετά): Α.10-λεπτη βιντεοσκόπηση της αλληλεπίδρασης γονιού-βρέφους/νηπίου μέσα από το παιχνίδι Β. Δομημένη συνέντευξη με το βασικό πρόσωπο φροντίδας: Maternal/Paternal Postnatal Attachment PBQ-Postpartum Bonding Questionnaire EPDS Μέσος χρόνος: 40 λεπτά

Κωδικοποίηση της αλληλεπίδρασης φροντιστή-παιδιού μέσω παιχνιδιού Κωδικοποίηση της αλληλεπίδρασης φροντιστή-παιδιού μέσω παιχνιδιού Εργαλεία: Ζεύγος γονιού-βρέφους 0-12 μηνών: Global Ratings For Mother-infant Interactions at two and four months (revised Hatzinikolaou, 2002) (Murray, Fiori-Cowley, Hooper, et al., 1996) Ζεύγος γονιού-νηπίου 12+-41 μηνών: Coding Scheme for Structured Mother-Infant Play Interaction at 12 Months (Murray and Karpf, 2000) Inter-rater reliability για την Κλίμακα PIR-GAS μεταξύ των 3 μελών της ερευνητικής ομάδας: (Kendall’s tau-b = .960, p < .017, Hotelling’s T Squared Test = .374, p < .05) Ειδικότητες επιστ. ομάδας: 2 Ψυχολόγοι (αναπτυξιακή, κλινική), 1 Κοινωνική Λειτουργός και 1 παιδοψυχίατρος (εξωτερική συνεργάτιδα)

Στάδιο 1ο: Μεθοδολογία της 1ης Πιλοτικής Μελέτης Δειγματοληψία Τυχαία δειγματοληψία των οικογενειών από ένα μη τυχαίο δείγμα συνεργαζόμενων φορέων του (ευρύτερου) Δημόσιου φορέα Υγείας & Κοινωνικής Πρόνοιας στην περιοχή του Νομού Αττικής Γενικός πληθυσμός Κλινικός πληθυσμός Σταθμοί Προστασίας Μητέρας-Παιδιού & Εφήβου ΕΟΠΠΥ Κέντρο Υγείας του Παιδιού Καισαριανής Ιατροκοινωνικό Κέντρο Παιδιατρικές Κλινικές Νοσοκομείων Παίδων Παιδοψυχιατρικές Κλινικές Νοσοκομείων Παίδων Κέντρα Ψυχικής Υγιεινής Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα

Μεθοδολογία της 1ης Πιλοτικής Μελέτης Δείγμα (για την Ελλάδα) 20 ζεύγη γονιού/βασικού προσώπου φροντίδας-παιδιού 10 από τον γενικό (παιδιατρικό) πληθυσμό: χωρίς προηγούμενη παραπομπή/αναφορά ΚαΠα ή γενικότερα ενδοοικογενειακής βίας 10 από τον κλινικό πληθυσμό: με παραπομπή για θέματα βίας (πχ σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική κακοποίηση, παραμέληση υγειονομική ή συναισθηματική, έκθεση σε ενδοοικογενειακή βία- σύνδρομο «αμέτοχου θεατή» κλπ) Κριτήρια μη επιλεξιμότητας: Βρέφη/Νήπια με χρόνια προβλήματα υγείας και λοιπές διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές Βρέφη/Νήπια που νοσηλεύονται με προβλήματα σωματικής υγείας Γονείς/Βασικά πρόσωπα φροντίδας που δε μιλούν αρκετά καλά την ελληνική γλώσσα Οικογένειες που λαμβάνουν υπηρεσίες ψυχολογικής στήριξης ή βρίσκονται σε οποιαδήποτε ψυχοθεραπευτική παρέμβαση

Αποτελέσματα 1ης Πιλοτικής Μελέτης για την Ελλάδα Αποτελέσματα 1ης Πιλοτικής Μελέτης για την Ελλάδα Συχνότητες Φύλο παιδιού Κορίτσι: Ν=5 (33.3%) Αγόρι: Ν=10 (66.7%) Ηλικία παιδιού (σε μήνες) <12 μηνών: Ν=5 (33.3%) ≥12 μηνών: Ν=10 (66.7%) Min=5 μηνών, Max=38 μηνών Mean=16.53 μήνες (1.38 έτη) Std. Deviation=8.97 μήνες (0.75έτη) Σχέση συνεντευξιαζόμ ενου/-ης με το παιδί Μητέρα: Ν=13 (86.7%) Πατέρας: Ν=1 (6.7%) Παππούς: Ν=1 (6.7%) Φύλο συνεντευξιαζόμ ενου Γυναίκες: Ν=13 (86.7%) Άνδρες: Ν=2 (13.3%) Ηλικία προσώπου φροντίδας (σε έτη) Min=30 ετών, Max=54 ετών Mean=40 έτη Std. Deviation=6.67 μήνες Χαρακτηριστικά Δείγματος

(DC: 0-3R) Άξονας ΙΙ: Ταξινόμηση Σχέσεων Η Κλίμακα Συνολικής Αξιολόγησης της Σχέσης Γονέα-Βρέφους (PIR-GAS) 91–100 : Καλά προσαρμοσμένη 81–90 : Προσαρμοσμένη 71–80 : Τεταμένη 61–70 : Σημαντικά Τεταμένη 51–60 : Δυσφορική 41–50 : Διαταραγμένη 31–40 : Αποδιοργανωμένη 21–30 : Σημαντικά Αποδιοργανωμένη 11–20 : Εξαιρετικά Βλαπτική 1–10: Τεκμηριωμένη Κακοποίηση Προσαρμοσμένες σχέσεις Χαρακτηριστικά Διαταραγμένων σχέσεων –Παραπομπή για θεραπευτική παρέμβαση Διαταραγμένες Σχέσεις

(DC: 0-3R) Άξονας ΙΙ: Ταξινόμηση Σχέσεων ΛΙΣΤΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΣΧΕΣΗ Ποιότητα Σχέσης Δεν τεκμηριώνεται Υπάρχουν κάποια τεκμήρια - Απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση Υπάρχουν σημαντικά τεκμήρια Υπερεμπλεγμένη Χαμηλής εμπλοκής Αγχώδης/Τεταμένη Θυμωμένη/Εχθρική Λεκτικά Κακοποιητική Σωματικά Κακοποιητική Σεξουαλικά Κακοποιητική

Κλίμακα Συνολικής Αξιολόγησης της Σχέσης Γονέα-Βρέφους (PIR-GAS) Αποτελέσματα 1ης Πιλοτικής Μελέτης για την Ελλάδα PIR-GAS Περιγραφικά Χαρακτηριστικά Ν=15 % 1-10 (Τεκμηριωμένη Κακοποίηση) - 11-20 (Εξαιρετικά Βλαπτική) 21-30 (Σημαντικά Αποδιοργανωμένη) 31-40 (Αποδιοργανωμένη) 1 6.7% 41-50 (Διαταραγμένη) 51-60 (Δυσφορική) 61-70 (Σημαντικά Τεταμένη) 3 20% 71-80 (Τεταμένη) 2 13.3% 81-90 (Προσαρμοσμένη) 7 46.7% 91-100 (Καλά προσαρμοσμένη ) Κλίμακα Συνολικής Αξιολόγησης της Σχέσης Γονέα-Βρέφους (PIR-GAS)

Post Partum Bonding Questionnaire (PBQ) Οι ερωτήσεις του ερωτηματολογίου διακρίνονται σε 4 επιμέρους υπο-κλίμακες: 1. Γενικός δείκτης/Ελλειμματικός δεσμός (12 ερωτ.) 2. Απόρριψη και παθολογικός θυμός (7 ερωτ.) 3. Άγχος για το βρέφος/για τη φροντίδα του βρέφους (4 ερωτ.) 4. Αρχόμενη κακοποίηση/Επικινδυνότητα για κακοποίηση (2 ερωτ.)

Αποτελέσματα 1ης Πιλοτικής Μελέτης για την Ελλάδα Αποτελέσματα 1ης Πιλοτικής Μελέτης για την Ελλάδα PIR-GAS * PBQ Δεν βρέθηκε στατιστικώς σημαντική εξάρτηση του Postpartum Bonding Questionnaire (PBQ) με την Κλίμακα Συνολικής Αξιολόγησης της Σχέσης Γονέα-Βρέφους (PIR-GAS) στην 1η μέτρηση [Spearman’s rho -0.340 (sig.=0.215)] & στη 2η μέτρηση [-0.262 (sig.=0.346)]

Αποτελέσματα 1ης Πιλοτικής Μελέτης για την Ελλάδα Αποτελέσματα 1ης Πιλοτικής Μελέτης για την Ελλάδα Edinburgh Postnatal Depression Scale (EPDS) Ο μέσος όρος είναι υψηλότερος για την 1η συνάντηση κατά 2.27 μονάδες (Ζ=-2.611, Exact Sig.= 0.008) Oι απαντήσεις μεταξύ των δύο συναντήσεων διαφέρουν στατιστικά σημαντικά σε 2 ερωτήσεις: «Στη διάρκεια της εβδομάδας που πέρασε, ήμουν αγχωμένη ή ανήσυχη χωρίς συγκεκριμένο λόγο» (Ζ=-2.264, Exact Sig.=0.031) «Στη διάρκεια της εβδομάδας που πέρασε, ένιωθα φόβο ή πανικό χωρίς σπουδαίο λόγο» (Ζ=-2.232, Exact Sig.=0.031) Η γραμμική συσχέτιση του γενικού EPDS δείκτη στις δύο μετρήσεις προκύπτει στατιστικά σημαντική (r=0.769, sig.=0.001)

Αποτελέσματα 1ης Πιλοτικής Μελέτης για την Ελλάδα Αποτελέσματα 1ης Πιλοτικής Μελέτης για την Ελλάδα Συσχέτιση Pearson correlation 1η συνάντηση 2η συνάντηση Συνολικός EPDS δείκτης- Συνολικός PBQ δείκτης r=0.304, sig=0.271 r=0.467, sig=0.079 Συνολικός EPDS δείκτης- Γενικός δείκτης/Ελλειμματικός δεσμός παράγοντας r=0.532, sig=0.041 r=0.616, sig=0.014 Γενικός EPDS δείκτης/Απόρριψη και παθολογικός θυμός r=0.175, sig=0.533 r=0.504, sig=0.055 Γενικός EPDS δείκτης- Άγχος για το βρέφος/για τη φροντίδα του r=-0.024, sig=0.933 r=-0.218, sig=0.435 Γενικός EPDS δείκτης- Επικινδυνότητα για κακοποίηση r=-0.186, sig=0.507 - EPDS * PBQ Δε βρέθηκε συνάφεια μεταξύ PIR-GAS * EPDS

Αποτελέσματα 1ης Πιλοτικής Μελέτης για την Ελλάδα Αποτελέσματα 1ης Πιλοτικής Μελέτης για την Ελλάδα ICAST-P (τροποποιημένο, BECAN) 41 ερωτήσεις, ομαδοποιημένες σε 6 κλίμακες: Θετικοί τρόποι ανατροφής των παιδιών (positive parenting) (2 ερωτήσεις) Παραμέληση (neglect) (4 ερωτήσεις) Σεξουαλική κακοποίηση (5 ερωτήσεις) Ψυχολογική κακοποίηση (4 ερωτήσεις) Λεκτική κακοποίηση (10 ερωτήσεις) Σωματική κακοποίηση (16 ερωτήσεις) Μετράει επίπτωση και επιπολασμό ΚαΠα-Π: Αυτο-αναφορά γονιών για την έκθεση παιδιού σε βίαια γεγονότα, στο σπίτι

Συχνότητες εμφάνισης των κλιμάκων θετικών μεθόδων πειθαρχίας και Κακοποίησης-Παραμέλησης του ICAST-P

Συχνότητες εμφάνισης ICAST-P * PIR-GAS

ICAST-P * PIR-GAS Η Κλίμακα Συνολικής Αξιολόγησης της Σχέσης Γονέα-Βρέφους (PIR-GAS) ΔΕΝ μετράει εμπειρίες βίας ή κακοποίησης, αλλά το βαθμό λειτουργικότητας της σχέσης γονιού-παιδιού Η Λίστα Ελέγχου των Προβλημάτων στη Σχέση (Άξονας ΙΙ) μπορεί να χρησιμοποιηθεί επεξηγηματικά περιγράφοντας τα βασικά μοτίβα της δυσλειτουργικής σχέσης

Στάδιο 3-4: Εργαλείο βάσης Louwers, E.C.F.M, et al. (2013, in press). Accuracy of a screening instrument to identify potential child abuse in emergency departments. Child Abuse & Neglect

Στάδιο 6: Κατασκευή του πρώτου προσχεδίου Α.Α. Ερώτηση Ναι Όχι Ν/Α 1 Στην περίπτωση που έχετε παρατηρήσει κάποιο σωματικό τραύμα/σημάδι ή έχετε πληροφορηθεί για κάποιο ατύχημα που συνέβη στο παιδί, α. είναι η ερμηνεία που δίνει ο φροντιστής για τον τραυματισμό συνεπής; β. θα μπορούσε το ατύχημα ή ο σωματικός τραυματισμός να είχε αποφευχθεί με επίβλεψη του παιδιού, που να είναι κατάλληλη για την ηλικία του; 2 Η αλληλεπίδραση φροντιστή-παιδιού χαρακτηρίζεται από: α. Θυμό/Εχθρότητα; β. Ψυχρότητα/ Συναισθηματική αποστασιοποίηση; γ. Ένταση/Υπερβολικό άγχος; 3 Είναι οι σωματικοί χειρισμοί του παιδιού από τον φροντιστή απότομοι και επικίνδυνοι; 4 Υπάρχουν άλλες ενδείξεις , που να σας κάνουν να αμφιβάλετε για τη σωματική και συναισθηματική ασφάλεια του βρέφους/νηπίου; 5 Λοιπές παρατηρήσεις:

4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εξελικτικής Ψυχολογίας 8-11 Μαΐου 2014, Ρέθυμνο Σας ευχαριστώ πολύ! Στοιχεία επικοινωνίας: Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας Φωκίδος 7, Αθήνα Email: ich_dos@otenet.gr www.ich-mhsw.gr www.intovian.eu