Διεθνής οικονομική Θεωρία και πολιτική 4η βελτιωμένη έκδοση PAUL R. KRUGMAN MAURICE OBSTFELD, MARC J. MELITZ Διεθνής οικονομική Θεωρία και πολιτική 4η βελτιωμένη έκδοση

Εθνικολογιστικά μεγέθη Κεφάλαιο 13 Εθνικολογιστικά μεγέθη και ισοζύγιο πληρωμών

Περίγραμμα Οι εθνικοί λογαριασμοί μέτρηση εθνικού εισοδήματος μέτρηση προϊόντος μέτρηση δαπάνης Εθνική αποταμίευση, επένδυση και τρέχουσες συναλλαγές Ισοζύγιο πληρωμών

Οι εθνικοί λογαριασμοί Καταγράφουν την αξία του εθνικού εισοδήματος, που προκύπτει από την παραγωγή και τη δαπάνη. Το εισόδημα των παραγωγών προέρχεται από τους αγοραστές, που δαπανούν χρήματα σε προϊόντα και υπηρεσίες. Δαπάνη αγοραστών = εισόδημα πωλητών = αξία παραγωγής. Το εθνικό εισόδημα συχνά ορίζεται ως το εισόδημα που αποκτούν οι συντελεστές παραγωγής μιας χώρας.

Οι εθνικοί λογαριασμοί (συνέχεια) Το ακαθάριστο εθνικό προϊόν (ΑΕΠ) είναι η αξία όλων των τελικών αγαθών και υπηρεσιών, που παράγονται από τους συντελεστές παραγωγής μιας χώρας, σε μια δεδομένη χρονική περίοδο. Ποιοι είναι οι συντελεστές παραγωγής; Συντελεστές που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών: εργαζόμενοι (εργασία), φυσικό κεφάλαιο (όπως οι εγκαταστάσεις και ο εξοπλισμός), φυσικοί πόροι και άλλοι συντελεστές. Η αξία των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται από αμερικανικούς συντελεστές παραγωγής μετριέται από το ΑΕΠ των ΗΠΑ.

Οι εθνικοί λογαριασμοί (συνέχεια) Το ΑΕΠ υπολογίζεται με την άθροιση όλων των δαπανών σε τελικά αγαθά και υπηρεσίες: Κατανάλωση: δαπάνη από τους εγχώριους καταναλωτές Επένδυση: δαπάνη από τις επιχειρήσεις σε εγκαταστάσεις και εξοπλισμό Δημόσιες δαπάνες: δαπάνη από το δημόσιο σε αγαθά και υπηρεσίες Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (εξαγωγές μείον εισαγωγές): καθαρή δαπάνη από το εξωτερικό σε εγχώρια αγαθά και υπηρεσίες.

Σχήμα 13.1: Το ΑΕΠ των ΗΠΑ και οι συνιστώσες του

Οι εθνικοί λογαριασμοί (συνέχεια) Το ΑΕΠ είναι ένα μέτρο του εθνικού εισοδήματος, αλλά ένα πιο ακριβές μέτρο του εθνικού εισοδήματος είναι το ΑΕΠ, που έχει προσαρμοσθεί για τα ακόλουθα: Η απόσβεση του φυσικού κεφαλαίου μειώνει το εισόδημα των κεφαλαιούχων και άρα αφαιρείται από το ΑΕΠ. Οι μονομερείς μεταβιβάσεις από και προς άλλες χώρες αλλάζουν το εθνικό εισόδημα: μεταναστευτικά εμβάσματα, εξωτερική βοήθεια και συντάξεις προς συνταξιούχους που κατοικούν στο εξωτερικό.

Οι εθνικοί λογαριασμοί (συνέχεια) Ένα άλλο μέτρο του εθνικού εισοδήματος είναι το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕγχΠ): – Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν μετρά την τελική αξία όλων των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται εντός των συνόρων μιας χώρας, σε μια δεδομένη χρονική περίοδο. – ΑΕγχΠ = ΑΕΠ – εισπράξεις από άλλες χώρες για συντελεστές παραγωγής + πληρωμές προς άλλες χώρες για συντελεστές παραγωγής

Εθνικολογιστικά μεγέθη σε μια ανοικτή οικονομία Η ταυτότητα εθνικού εισοδήματος σε μια ανοικτή οικονομία είναι: Y = C + I + G + EX – IM = C + I + G + CA Καθαρή δαπάνη από κατοίκους (ιδιώτες, οργανισμοί) της αλλοδαπής Καθαρή δαπάνη από κατοίκους (ιδιώτες, οργανισμοί) της ημεδαπής

Εθνικολογιστικά μεγέθη σε μια ανοικτή οικονομία (συνέχεια) CA = EX – IM = Y – (C + I + G ) Όταν παραγωγή > εγχώρια δαπάνη, εξαγωγές > εισαγωγές: τρέχουσες συναλλαγές > 0 και εμπορικό ισοζύγιο > 0 όταν οι εξαγωγές μιας χώρας είναι μεγαλύτερες από τις εισαγωγές της, το εισόδημα που αποκτά από τις εξαγωγές της είναι μεγαλύτερο από το εισόδημα που δαπανά για τις εισαγωγές της ο καθαρός εξωτερικός πλούτος αυξάνεται Όταν παραγωγή < εγχώρια δαπάνη, εξαγωγές < εισαγωγές: τρέχουσες συναλλαγές < 0 και εμπορικό ισοζύγιο < 0 όταν οι εξαγωγές μιας χώρας είναι μικρότερες από τις εισαγωγές της, το εισόδημα που αποκτά από τις εξαγωγές της είναι μικρότερο από το εισόδημα που δαπανά για τις εισαγωγές της ο καθαρός εξωτερικός πλούτος μειώνεται

Πίνακας 13.1: Λογαριασμοί εθνικού εισοδήματος της Aγροτίας, μιας ανοικτής οικονομίας (σε κιλά σιταριού)

Αποταμίευση και τρέχουσες συναλλαγές Εθνική αποταμίευση (S) = εθνικό εισόδημα (Y) που δεν δαπανάται σε κατανάλωση (C) ή δημόσιες δαπάνες (G). S = Y – C – G Μια ανοικτή οικονομία μπορεί να αποταμιεύει είτε αυξάνοντας το απόθεμα κεφαλαίου της, είτε αποκτώντας πλούτο στο εξωτερικό. S = I + CA

Ιδιωτική και δημόσια αποταμίευση Ιδιωτική αποταμίευση είναι το τμήμα του διαθέσιμου εισοδήματος (εθνικό εισόδημα, Y, μείον φόροι, T) που αποταμιεύεται αντί να καταναλώνεται: Sp = Y - T – C Δημόσια αποταμίευση είναι η διαφορά των καθαρών εσόδων από φόρους, T, μείον τις δημόσιες δαπάνες, G: Sg = T - G Το άθροισμα της ιδιωτικής και δημόσιας αποταμίευσης είναι η εθνική αποταμίευση. S = (Y – T – C) + (T – G) = Sp + Sg

Σχήμα 13.2: Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και η καθαρή διεθνής επενδυτική θέση των ΗΠΑ, 1976-2012

Οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών Οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών μιας χώρας παρακολουθούν τις εισπράξεις από το εξωτερικό και τις πληρωμές προς το εξωτερικό. Μια διεθνής συναλλαγή αποτελείται από δύο μέρη και καταχωρίζεται δύο φορές στους λογαριασμούς: μια ως πίστωση (+) και μια ως χρέωση (-).

Οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών (συνέχεια) Οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών χωρίζονται σε τρεις γενικούς λογαριασμούς: τρέχουσες συναλλαγές: ροές αγαθών και υπηρεσιών (εισαγωγές και εξαγωγές). χρηματοοικονομικές συναλλαγές: ροές χρηματοοικονομικών στοιχείων (χρηματοοικονομικό κεφάλαιο). κεφαλαιακές μεταβιβάσεις: ροές ορισμένων ειδικών περιουσιακών στοιχείων (κεφάλαιο): συνήθως, αφορούν περιουσιακά στοιχεία για τα οποία δεν υπάρχει αγορά, δεν αποφέρουν εισόδημα ή είναι άυλα, όπως οι διαγραφές χρεών, τα πνευματικά δικαιώματα και τα εμπορικά σήματα.

Παράδειγμα της λογιστικής του ισοζυγίου πληρωμών Εισάγετε ένα τηλεομοιοτυπικό μηχάνημα από την Olivetti. Η Olivetti καταθέτει την επιταγή σας σε μια αμερικανική τράπεζα. Τηλεομοιοτυπικό μηχάνημα (τρέχουσες συναλλαγές, εισαγωγή αγαθού για τις ΗΠΑ) –$80 Τραπεζική κατάθεση (χρηματοοικονομικές συναλλαγές, πώληση περιουσιακού στοιχείου για τις ΗΠΑ) +$80

Παράδειγμα της λογιστικής του ισοζυγίου πληρωμών (συνέχεια) Αγοράζετε ένα γεύμα στη Γαλλία και πληρώνετε με πιστωτική κάρτα. Το γαλλικό εστιατόριο εισπράττει το ποσό από την εταιρεία που έχει εκδώσει την κάρτα σας. Αγορά γεύματος (τρέχουσες συναλλαγές, εισαγωγή υπηρεσίας για τις ΗΠΑ) –$30 Πώληση απαίτησης (χρηματοοικονομικές συναλλαγές, πώληση περιουσιακού στοιχείου για τις ΗΠΑ) +$30

Παράδειγμα της λογιστικής του ισοζυγίου πληρωμών (συνέχεια) Αγοράζετε μια μετοχή της BP Η BP καταθέτει τα χρήματα σε μια αμερικανική τράπεζα Αγορά μετοχής (χρηματοοικονομικές συναλλαγές, αγορά περιουσιακού στοιχείου για τις ΗΠΑ) –$90 Τραπεζική κατάθεση (χρηματοοικονομικές συναλλαγές, πώληση περιουσιακού στοιχείου για τις ΗΠΑ) +$90

Παράδειγμα της λογιστικής του ισοζυγίου πληρωμών (συνέχεια) Οι αμερικανικές τράπεζες χαρίζουν, λόγω αναδιάρθρωσης, χρέος $50 εκατ. στην Αργεντινή. Επομένως, οι αμερικανικές τράπεζες μειώνουν το χρέος, πιστώνοντας τους τραπεζικούς λογαριασμούς της Αργεντινής. Διαγραφή χρέους (Κεφαλαιακές μεταβιβάσεις, μεταβιβαστική πληρωμή για τις ΗΠΑ) –$50 εκ. Μείωση των απαιτήσεων των τραπεζών (χρηματοοικονομικές συναλλαγές, πώληση περιουσιακού στοιχείου για τις ΗΠΑ) +$50 εκ.

Πώς ισοσκελίζονται οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών; Λόγω της διπλογραφικής μεθόδου καταχώρισης κάθε συναλλαγής, οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών θα ισοσκελίζονται σύμφωνα με την ακόλουθη εξίσωση: τρέχουσες συναλλαγές + χρηματοοικονομικές συναλλαγές + κεφαλαιακές μεταβιβάσεις = 0

Οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών Οι 3 γενικοί λογαριασμοί χωρίζονται με τη σειρά τους στους ακόλουθους λογαριασμούς: Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών: εισαγωγές και εξαγωγές Εμπορικό ισοζύγιο (αγαθά, όπως τα DVD) Ισοζύγιο υπηρεσιών (αμοιβές νομικών υπηρεσιών, ναυτιλιακοί ναύλοι, τουριστικές δαπάνες κτλ.) Ισοζύγιο εισοδημάτων (τόκοι και μερίσματα, επιχειρηματικά κέρδη και εισοδήματα από εργασία στο εξωτερικό)

Οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών (συνέχεια) Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών: καθαρές μονομερείς μεταβιβάσεις δώρα (μεταβιβάσεις) μεταξύ χωρών που δεν αφορούν αγορές αγαθών ή υπηρεσιών, ούτε αποτελούν εισόδημα για αγαθά και υπηρεσίες που έχουν παραχθεί. Ισοζύγιο κεφαλαιακών μεταβιβάσεων: αφορά ειδικές μεταβιβάσεις περιουσιακών στοιχείων, αλλά το μέγεθος αυτού του λογαριασμού στις ΗΠΑ είναι επουσιώδες.

Οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών (συνέχεια) Ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών: η διαφορά ανάμεσα στις πωλήσεις εγχώριων περιουσιακών στοιχείων προς κατοίκους της αλλοδαπής και τις αγορές ξένων περιουσιακών στοιχείων από τους κατοίκους της ημεδαπής. Χρηματοοικονομικές εισροές Οι κάτοικοι της αλλοδαπής δανείζουν τους κατοίκους της ημεδαπής αγοράζοντας εγχώρια περιουσιακά στοιχεία. Τα εγχώρια περιουσιακά στοιχεία που πωλούνται σε κατοίκους της αλλοδαπής καταχωρίζονται ως πιστώσεις (+) γιατί η εγχώρια οικονομία λαμβάνει χρήμα κατά τη συναλλαγή.

Οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών (συνέχεια) Χρηματοοικονομικές εκροές Οι κάτοικοι της ημεδαπής δανείζουν τους κατοίκους της αλλοδαπής αγοράζοντας ξένα περιουσιακά στοιχεία. Τα ξένα περιουσιακά στοιχεία που αγοράζονται από κατοίκους της ημεδαπής καταχωρίζονται ως χρεώσεις (–) γιατί η εγχώρια οικονομία δίνει χρήμα κατά τη συναλλαγή.

Οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών (συνέχεια) Το ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών αποτελείται από 3 τουλάχιστον επιμέρους κατηγορίες: Τα συναλλαγματικά διαθέσιμα Τα λοιπά περιουσιακά στοιχεία Τη στατιστική διαφορά (τακτοποιητέα στοιχεία)

Οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών (συνέχεια) Στατιστική διαφορά (τακτοποιητέα στοιχεία) Τα στοιχεία για τις συναλλαγές μπορεί να προέρχονται από διαφορετικές πηγές, που διαφέρουν ως προς το εύρος την ακρίβεια και το χρόνο καταχώρισης. Επομένως, το ισοζύγιο πληρωμών σπάνια ισοσκελίζεται στην πράξη. Η στατιστική διαφορά είναι ο λογαριασμός που προστίθεται (ή αφαιρείται) στο ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών, προκειμένου το τελευταίο να ισοσκελιστεί με το άθροισμα των ισοζυγίων τρεχουσών συναλλαγών και κεφαλαιακών μεταβιβάσεων.

Οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών (συνέχεια) Συναλλαγματικά διαθέσιμα: ξένα περιουσιακά στοιχεία που διατηρούν οι κεντρικές τράπεζες, ως προστατευτικό μέσο απέναντι στις δύσκολες εθνικές οικονομικές συγκυρίες. Αυτά τα περιουσιακά στοιχεία περιλαμβάνουν κρατικά ομόλογα, μετρητά, χρυσό και λογαριασμούς καταθέσεων στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Τα συναλλαγματικά διαθέσιμα που αποκτούνται από τις ξένες κεντρικές τράπεζες (δηλαδή, πωλούνται σε αυτές) καταχωρίζονται ως πίστωση (+) γιατί η εγχώρια κεντρική τράπεζα μπορεί να δαπανήσει περισσότερα χρήματα για να αντιμετωπίσει μια αστάθεια.

Οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών (συνέχεια) Τα συναλλαγματικά διαθέσιμα που αποκτούνται από την εγχώρια κεντρική τράπεζα (δηλαδή, αγοράζονται απ' αυτήν) καταχωρίζονται ως χρέωση (–) γιατί η εγχώρια κεντρική τράπεζα μπορεί να δαπανήσει λιγότερα χρήματα για να αντιμετωπίσει μια αστάθεια. Η αρνητική τιμή του λογαριασμού του ισοζυγίου χρηματοοικονομικών συναλλαγών στον οποίο παρακολουθούνται οι συναλλαγές συναλλαγματικών διαθεσίμων ονομάζεται ισοζύγιο συναλλαγματικών διαθεσίμων ή απλά “ισοζύγιο πληρωμών.” Είναι το άθροισμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, του ισοζυγίου κεφαλαιακών μεταβιβάσεων, του τμήματος του ισοζυγίου χρηματοοικονομικών συναλλαγών που δεν αφορά σε συναλλαγματικά διαθέσιμα και της στατιστικής διαφοράς.

Οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών (συνέχεια) Όταν το ισοζύγιο συναλλαγματικών διαθεσίμων είναι αρνητικό τότε μια χώρα μπορεί: να μειώνει τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα ή να δανείζεται σημαντικά ποσά από τις άλλες κεντρικές τράπεζες, προκειμένου η εγχώρια κεντρική τράπεζα να μπορεί να δαπανήσει πολλά χρήματα για την αντιμετώπιση μιας χρηματοοικονομικής αστάθειας.

Πίνακας 13.2: Ισοζύγιο πληρωμών των ΗΠΑ για το 2012 (δισεκ. δολάρια)

Το ισοζύγιο πληρωμών των ΗΠΑ Οι ΗΠΑ έχουν τον πιο αρνητικό καθαρό εξωτερικό πλούτο στον κόσμο, δηλαδή είναι ο μεγαλύτερος οφειλέτης στην υφήλιο. Το 2012, είχαν έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών ύψους $440 δισεκατομμυρίων, δηλαδή ο καθαρός εξωτερικός πλούτος τους συνεχίζει να μειώνεται. Η αξία των απαιτήσεων των ΗΠΑ από κατοίκους του εξωτερικού αυξάνεται από το 1980 και μετά, αλλά οι αντίστοιχες υποχρεώσεις τους (δηλαδή, το χρέος τους προς κατοίκους του εξωτερικού) αυξάνονται ταχύτερα.

Σχήμα 13.3: Ακαθάριστες απαιτήσεις και υποχρεώσεις ΗΠΑ έναντι κατοίκων του εξωτερικού, 1976-2012

Το ισοζύγιο πληρωμών των ΗΠΑ (συνέχεια) Περίπου το 70% των περιουσιακών στοιχείων που διατηρούν οι ΗΠΑ στο εξωτερικό είναι εκφρασμένα σε ξένα νομίσματα, ενώ σχεδόν όλες οι υποχρεώσεις των ΗΠΑ (χρέος) είναι εκφρασμένες σε δολάρια. Οι μεταβολές της συναλλαγματικής ισοτιμίας επηρεάζουν την αξία του καθαρού εξωτερικού πλούτου (η διαφορά μεταξύ των ακαθάριστων απαιτήσεων και υποχρεώσεων της χώρας έναντι κατοίκων της αλλοδαπής) Η ανατίμηση των ξένων νομισμάτων αυξάνει την αξία των περιουσιακών στοιχείων που διατηρούν οι ΗΠΑ στο εξωτερικό, ενώ δεν επηρεάζει την αξία σε δολάρια των υποχρεώσεών τους προς το εξωτερικό, οι οποίες είναι εκφρασμένες δολάρια.

Πίνακας 13.3: Διεθνής επενδυτική θέση των ΗΠΑ στο τέλος του έτους, 2011 και 2012 (εκατ. δολάρια)

Περίληψη Το ΑΕΠ μιας χώρας είναι σε γενικές γραμμές ίσο με το εισόδημα που λαμβάνουν οι συντελεστές παραγωγής της. Σε μια ανοικτή οικονομία, το ΑΕΠ είναι ίσο με το άθροισμα της κατανάλωσης, της επένδυσης, των δημόσιων δαπανών και των τρεχουσών συναλλαγών. Το ΑεγχΠ είναι ίσο με τη διαφορά του ΑΕΠ μείον το καθαρό εισόδημα των συντελεστών παραγωγής από το εξωτερικό. Μετρά την αξία του προϊόντος που παράγεται εντός των συνόρων μιας χώρας. Η διαφορά της εθνικής αποταμίευσης μείον την εγχώρια επένδυση είναι ίση με το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (≈ εξαγωγές μείον εισαγωγές).

Περίληψη (συνέχεια) Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ισούται με την καθαρή ξένη επένδυση της χώρας (δηλαδή, τις καθαρές εκροές χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων). Το ισοζύγιο πληρωμών παρακολουθεί τις ροές αγαθών και υπηρεσιών, καθώς και τις ροές χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, μεταξύ των χωρών. Αποτελείται από 3 μέρη: το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, το ισοζύγιο κεφαλαιακών μεταβιβάσεων και το ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών, τα οποία ισοσκελίζονται μεταξύ τους. Στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παρακολουθούνται οι συναλλαγές αγαθών και υπηρεσιών, ενώ στο ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών παρακολουθούνται οι συναλλαγές χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων.

Περίληψη (συνέχεια) Τα συναλλαγματικά διαθέσιμα είναι ξένα περιουσιακά στοιχεία που διατηρούν οι κεντρικές τράπεζες και παρακολουθούνται στο ισοζύγιο χρηματοικονομικών συναλλαγών. Το ισοζύγιο συναλλαγματικών διαθεσίμων είναι η αρνητική τιμή του λογαριασμού παρακολούθησης των συναλλαγών συναλλαγματικών διαθεσίμων, ο οποίος αποτελεί τμήμα του ισοζυγίου χρηματοοικονομικών συναλλαγών και δείχνει τα ξένα περιουσιακά στοιχεία που διατηρεί η κεντρική τράπεζα της χώρας σε σχέση με τα εγχώρια περιουσιακά στοιχεία, που διατηρούν οι κεντρικές τράπεζες των άλλων χωρών. Οι ΗΠΑ αποτελούν το μεγαλύτερο οφειλέτη στον κόσμο και το εξωτερικό τους χρέος συνεχίζει να αυξάνεται, γιατί το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών τους συνεχίζει να έχει ελλείμματα.

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη, σύμφωνα με το Ν. 2121/1993 και τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με τον Ν. 100/1975)