ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΙΙ Μ. Δ. Χρυσομάλλης Αναπληρωτής Καθηγητής

Έδρα Jean Monnet

"The European Commission support for the production of this publication does not constitute an endorsement of the contents which reflects the views only of the authors, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein."

Ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων Η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων διακρίνεται στην: Ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων (ά. 45 επ. ΣΛΕΕ) Ελευθερία εγκαταστάσεως (ά. 49 επ. ΣΛΕΕ) και συνδέεται με την: Ελεύθερη παροχή των υπηρεσιών (ά. 56 επ. ΣΛΕΕ)

Ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων Η υπαγωγή στη μία ή στην άλλη από τις παραπάνω διατάξεις δεν εξαρτάται από το είδος της επαγγελματικής δραστηριότητας (πχ ιατρός) άλλα από τον τρόπο που ασκείται κάθε φορά (πχ μισθωτός) από αυτόν, που θέλει να επωφεληθεί των πλεονεκτημάτων που διασφαλίζει η Ενιαία Εσωτερική Αγορά (βλ. Άσκηση 1)

Ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων Οι σχετικές διατάξεις των ά. 45 επ, 49 επ, 56 επ ΣΛΕΕ, σε ότι αφορά την προβλεπόμενη απ’ αυτές απαγόρευση των διακρίσεων λόγω ιθαγένειας, κατά πάγια νομολογία του ΔΕΚ (41/74 Van Duyn, 2/74 Reyners, 33/74 Van Bisbergen αντίστοιχα) αναπτύσσουν άμεση ισχύ

Ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων πεδίο εφαρμογής Ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων πεδίο εφαρμογής Οι διατάξεις της Συνθήκης για την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων εφαρμόζονται: στις περιπτώσεις που ο διακινούμενος επιδιώκει έναν οικονομικό (κερδοσκοπικό) σκοπό η κατάσταση παρουσιάζει κάποιο στοιχείο διασυνοριακότητας. Αυτό πρωτίστως υπάρχει όταν ο ενδιαφερόμενος διασχίζει τα σύνορα για να εργασθεί πχ στο έδαφος Κράτους-μέλους διαφορετικού από το Κράτος της ιθαγένειάς του. αντίθετα, μια αμιγώς εσωτερική έννομη σχέση διέπεται από τους κανόνες του εθνικού δικαίου Προσοχή!! Τα παραπάνω σχετικοποιήθηκαν αρκετά με την εισαγωγή της Ευρωπαϊκής Ιθαγένειας.

Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων φορείς του δικαιώματος Έννοια εργαζομένου (ΔΕΚ, 66/85, Lawrie-Blum) : «κάποιος που για μια ορισμένη χρονική περίοδο παρέχει για λογαριασμό άλλου και σύμφωνα με τις εντολές του υπηρεσίες, για τις οποίες λαμβάνει ως αντάλλαγμα μια αμοιβή».

1. Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων Στοιχεία έννοιας εργαζομένου 1. Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων Στοιχεία έννοιας εργαζομένου α. Η παροχή υπηρεσιών: «πραγματικών και γνήσιων οικονομικών δραστηριοτήτων, που δεν είναι τόσο περιορισμένες ώστε να παρουσιάζονται ως εντελώς ασήμαντες και μη ουσιώδεις» β. Η παροχή υπηρεσιών υπό τις εντολές άλλου: ο εργαζόμενος, ως μισθωτός ή υπάλληλος, προσφέρει τις υπηρεσίες του ευρισκόμενος κάτω από ένα γνήσιο διευθυντικό δικαίωμα του εργοδότη του, υπακούοντας στις εντολές του σε αντίθεση με τον ελεύθερο ή ανεξάρτητο επαγγελματία. γ. Η αμοιβή ως αντάλλαγμα των προσφερόμενων υπηρεσιών: Η ύπαρξη αμοιβής είναι αυτή που θεμελιώνει την ύπαρξη οικονομικής δραστηριότητας, που πρέπει να συντρέχει για την υπαγωγή στις διατάξεις της Συνθήκης για τις θεμελιώδεις ελευθερίες και ειδικά για την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων. Το ύψος της αμοιβής άλλα και το είδος αυτής είναι αδιάφορα.

1. Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων κύκλος φορέων του δικαιώματος Εργαζόμενοι υπήκοοι των Κρατών-μελών Τα μέλη της οικογένειας του εργαζόμενου, ανεξάρτητα από τη ιθαγένεια τους. Τέτοια είναι ο/η σύζυγος ή ο/η σύντροφος, οι απευθείας κατιόντες οι οποίοι είναι κάτω της ηλικίας των 21 ετών ή είναι συντηρούμενοι καθώς και εκείνοι του/της συζύγου ή του/της συντρόφου, οι συντηρούμενοι απευθείας ανιόντες καθώς και εκείνοι του/της συζύγου ή του/της συντρόφου. Υπήκοοι τρίτων κρατών, υπέρ των οποίων αναγνωρίζονται δικαιώματα αντίστοιχα με αυτά του ά 45 ΣΛΕΕ με διεθνή συμφωνία που έχει συνάψει η Ένωση. Οι συνταξιούχοι υπήκοοι των Κρατών-μελών, οι οποίοι έχουν το δικαίωμα να εγκαθίστανται στο Κράτος-μέλος της αρεσκείας τους και να εισπράττουν εκεί τη σύνταξή τους. Οι φοιτητές, που έχουν δικαίωμα διαμονής στο έδαφος άλλου Κράτους-μέλους, όταν μπορούν να τεκμηριώσουν ότι διαθέτουν επαρκή οικονομικά μέσα για τη διαβίωσής τους.

Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων Το περιεχόμενο της ελευθερίας Η Συνθήκη επιχειρεί να υλοποιήσει την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων κινούμενη σε τρία επίπεδα: Πρώτον, εξαγγέλλοντας, ως θεμέλιο της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων, την αρχή της μη διάκρισης λόγω ιθαγενείας μεταξύ των εργαζομένων πολιτών της ΕΕ. Δεύτερον, απαριθμώντας, κατά τρόπο μη εξαντλητικό, τα βασικά δικαιώματα, που συνεπάγεται η ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων. Τρίτον, παρέχοντας την αναγκαία νομοθετική εξουσιοδότηση στα όργανα της Ένωσης, για να αποσαφηνίσουν και να εμπλουτίσουν το περιεχόμενο της ελεύθερης κυκλοφορίας με πράξεις του παραγώγου δικαίου, διευκολύνοντας, έτσι, την άσκησή της.

Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων οι αρχές της μη διάκρισης και της ίσης μεταχείρισης «η ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων συνεπάγεται την κατάργηση κάθε διακρίσεως λόγω ιθαγενείας μεταξύ των εργαζομένων των κρατών μελών, όσον αφορά την απασχόληση, την αμοιβή και τους άλλους όρους εργασίας» (ά. 45 παρ. 2 ΣΛΕΕ) «το δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας απαιτεί να εξασφαλισθεί πραγματικά και νομικά η ισότητα μεταχειρίσεως» (εδ. ε Προοιμίου Καν. 1612/68 ΕΚ)

1. Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων οι αρχές της μη διάκρισης και της ίσης μεταχείρισης «ο εργαζόμενος υπήκοος ενός Κράτους μέλους δεν δύναται στην επικράτεια των άλλων Κρατών μελών, να έχει, λόγω της ιθαγενείας του, διαφορετική μεταχείριση από τους ημεδαπούς εργαζομένους, ως προς τους όρους απασχολήσεως και εργασίας, ιδίως όσον αφορά την αμοιβή, την απόλυση, την επαγγελματική επανένταξη ή την επαναπασχόληση, αν έχει καταστεί άνεργος» και «απολαμβάνει των ιδίων κοινωνικών και φορολογικών πλεονεκτημάτων με τους ημεδαπούς εργαζομένους». (ά. 7 Καν. 1612/68 ΕΚ)

Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων η κατάργηση των διακρίσεων Η απαγόρευση των διακρίσεων λόγω ιθαγένειας και η αρχή της ισότητας μεταξύ των εργαζομένων (πυρήνας του δικαιώματος) επιβάλλουν την κατάργηση κάθε διάκρισης, που είναι: Άμεση ή προφανής Συγκαλυμμένη, όταν (α) εφαρμόζονται άλλα κριτήρια, απ’ αυτό της ιθαγένειας, που, όμως, οδηγούν στην πράξη στο ίδιο αποτέλεσμα, επειδή το εφαρμοζόμενο κριτήριο αφορά κατά κανόνα τους αλλοδαπούς (β) αν και εφαρμόζονται αδιακρίτως σε ημεδαπούς ή αλλοδαπούς, τελικά, εμποδίζουν ή αποτρέπουν τον πολίτη ενός Κράτους-μέλους να εγκαταλείψει την χώρα προέλευσης εμποδίζοντας ή κάνοντας λιγότερο ελκυστική την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων

Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων Δικαιώματα: (α) βασικά Κατά το άρθρο 45 παρ. 3 ΣΛΕΕ η ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων περιλαμβάνει τα εξής δικαιώματα: Το δικαίωμα πρόσβασης στην απασχόληση Το δικαίωμα διακίνησης Το δικαίωμα διαμονής Το δικαίωμα παραμονής και μετά την άσκηση ορισμένης οικονομικής δραστηριότητας Τα δικαιώματα αυτά, ως προβλεπόμενα από τη Συνθήκη, χαρακτηρίζονται βασικά, χωρίς η σχετική απαρίθμηση να είναι εξαντλητική

1. Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων Δικαιώματα: (β) επικουρικά Τα δικαιώματα αυτά, που αποτέλεσαν προϊόντα είτε της νομολογίας του ΔΕΕ είτε του παραγώγου δικαίου της Ένωσης (ά 7 ως 12 Καν.1612/68/ΕΟΚ), με σκοπό την διευκόλυνση της άσκησης των βασικών δικαιωμάτων άλλα και τη διεύρυνση της παρεχόμενης προστασίας. Τα δικαιώματα αυτά συνδέονται με: Όρους εργασίας, αμοιβής και επαγγελματικής επανένταξης Φορολογικά πλεονεκτήματα Κοινωνικές παροχές Συνδικαλιστικά δικαιώματα Απόκτηση στέγης Τις οικογένειες των διακινούμενων εργαζομένων

Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων (α) Περιορισμοί Σύμφωνα με το ά 45 παρ. 3 ΣΛΕΕ τα δικαιώματα, που συνεπάγεται η ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων, τελούν: «υπό την επιφύλαξη των περιορισμών που δικαιολογούνται για λόγους δημόσιας τάξης, δημόσιας ασφάλειας και δημόσιας υγείας». Τα Κράτη-μέλη διαθέτουν την διακριτική ευχέρεια να προσδιορίσουν τις περιπτώσεις κατά τις οποίες θίγεται η δημόσια τάξη και η δημόσια ασφάλεια. Η διακριτική αυτή ευχέρεια, πάντως, ελέγχεται από το Δικαστήριο.

1. Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων περιορισμοί: (α) Δημόσια υγεία Οι μόνες ασθένειες, που δικαιολογούν περιοριστικά μέτρα, είναι οι ασθένειες που εγκλείουν κίνδυνο επιδημίας, όπως ορίζονται στις οικείες πράξεις της ΠΟΥ, Άλλες λοιμώδεις νόσοι ή μεταδοτικές παρασιτικές ασθένειες, εφόσον αποτελούν, στο Κράτος- μέλος υποδοχής, αντικείμενο διατάξεων προστασίας εφαρμοστέων στους ημεδαπούς. Οι ασθένειες, που επέρχονται τρεις μήνες μετά την ημερομηνία άφιξης, δεν δικαιολογούν την απέλαση από την επικράτεια.

1. Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων περιορισμοί: (β) Δημόσια τάξη Η δημόσια τάξη συνδέεται με την ποινικώς κολάσιμη συμπεριφορά του ατόμου στο παρελθόν και την πρόβλεψη παράνομης συμπεριφοράς στο μέλλον, ικανής, όμως, να προσβάλλει κάποια από τις θεμελιώδεις αξίες της κοινωνίας. Το Κράτος- μέλος υποδοχής, για να εξακριβώσει κατά πόσον ο ενδιαφερόμενος συνιστά απειλή για τη δημόσια τάξη ή τη δημόσια ασφάλεια, το αργότερο εντός τριών μηνών από την ημερομηνία άφιξής του στην επικράτειά του ή από την ημερομηνία γνωστοποίησης της παρουσίας του ενδιαφερόμενου στην επικράτειά του, μπορεί, εφόσον το κρίνει απαραίτητο, να ζητεί από το Κράτος-μέλος καταγωγής και, ενδεχομένως, από άλλα Κράτη-μέλη, να παρέχουν πληροφορίες για το ποινικό μητρώο του ενδιαφερομένου. Η έρευνα αυτή δεν μπορεί να έχει συστηματικό χαρακτήρα.

1. Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων περιορισμοί: (γ) Δημόσια ασφάλεια Η δημόσια (εθνική) ασφάλεια διακρίνεται σε: Εξωτερική (στρατιωτική απειλή, διατάραξη των εξωτερικών σχέσεων της χώρας) και Εσωτερική (ύπαρξη του κράτους και των θεσμών του, επιβίωση του πληθυσμού).

1. Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων η εφαρμογή των περιορισμών Με την Οδ. 64/221/ΕΚ αρχικά και την Οδ. 2ΟΟ4/38/ΕΚ κατόπιν επιχειρήθηκε η εναρμόνιση των εθνικών κανόνων, που σχετίζονται με την εφαρμογή των παραπάνω περιορισμών. Από μια συνδυασμένη ανάγνωση της Συνθήκης και της Οδ. 2ΟΟ4/38/ΕΚ αλλά και τη νομολογία του ΔΕΕ συνάγονται τα εξής: Η απαρίθμηση των περιορισμών από τη Συνθήκη είναι περιοριστική και δεν μπορούν να προστεθούν νέοι με πράξεις του παραγώγου δικαίου. Οι περιορισμοί πρέπει να ερμηνεύονται στενά, ενώ τα εθνικά μέτρα θα πρέπει να είναι σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, δηλαδή να μην είναι υπερβολικά, να είναι εύλογα και αναγκαία. Εξάλλου, δεν θα πρέπει να παραβιάζουν θεμελιώδη δικαιώματα του ενωσιακού δικαίου

1. Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων η εφαρμογή των περιορισμών (συνέχεια) Οι περιοριστικές του δικαιώματος αποφάσεις των Κρατών-μελών δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να στηρίζονται σε οικονομικούς λόγους. Όλα τα μέτρα που αναφέρονται στην ελεύθερη κυκλοφορία και διαμονή πρέπει να θεμελιώνονται με βάση την προσωπική συμπεριφορά του ατόμου και μόνο. Μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπου συντρέχουν επιτακτικοί λόγοι δημόσιας ασφάλειας, θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα απέλασης κατά πολίτη της Ένωσης, ο οποίος διέμενε στο Κράτος-μέλος υποδοχής κατά τη διάρκεια των έξι προηγούμενων ετών ή είναι ανήλικος. Προηγούμενες ποινικές καταδίκες δεν αποτελούν αυτομάτως λόγο απομάκρυνσης. Η λήξη ισχύος του εγγράφου που επέτρεψε την είσοδο στη χώρα υποδοχής δεν μπορεί να αποτελέσει λόγο λήψης τέτοιου είδους μέτρου.

1. Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων η εφαρμογή των περιορισμών (συνέχεια) Πριν από τη λήψη απόφασης απομάκρυνσης το Κράτος-μέλος υποδοχής οφείλει να αξιολογήσει ορισμένα στοιχεία, όπως τη διάρκεια διαμονής του στην επικράτειά του, την ηλικία, την κατάσταση της υγείας του, την οικογενειακή και οικονομική του κατάσταση, την κοινωνική και πολιτιστική ένταξή του στο Κράτος-μέλος υποδοχής και τους δεσμούς του με τη χώρα καταγωγής. Κατά τη λήψη των περιοριστικών μέτρων πρέπει να διασφαλίζεται η τήρηση της αρχής της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας. Εκτός από περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, η προθεσμία για την εγκατάλειψη της επικράτειας δεν μπορεί να είναι μικρότερη του ενός μηνός από την ημερομηνία κοινοποίησης. Σε καμία περίπτωση δεν είναι δυνατόν να ληφθεί το μέτρο της ισόβιας απαγόρευσης εισόδου στην επικράτεια του Κράτους-μέλους. Ο ενδιαφερόμενος δύναται να υποβάλει αίτηση επανεξέτασης της κατάστασής του μετά από τρία έτη.

Ελεύθερη κυκλοφορία εργαζομένων Εξαίρεση: η απασχόληση στην δημόσια διοίκηση Η απασχόληση στην δημόσια διοίκηση σύμφωνα με το ά 45 παρ. 4 ΣΛΕΕ εξαιρείται από το πεδίο εφαρμογής των διατάξεων για την ελεύθερη κυκλοφορία. Στην εξαίρεση υπάγονται «οι θέσεις εκείνες που συμμετέχουν άμεσα ή έμμεσα στην άσκηση δημόσιας εξουσίας και σε λειτουργίες, που αποσκοπούν στην προάσπιση των γενικών συμφερόντων του κράτους ή άλλων δημόσιων αρχών και προϋποθέτουν την ύπαρξη μιας ιδιαίτερης σχέσης αλληλεγγύης προς το κράτος, καθώς και την αμοιβαιότητα των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων που αποτελούν το θεμέλιο του δεσμού της ιθαγένειας» Κατά βάση: στρατός, σώματα ασφαλείας, φορολογικές υπηρεσίες αλλά και θέσεις που παρέχουν την αρμοδιότητα έκδοσης μονομερών διοικητικών πράξεων, όπως πχ διοίκηση οργανισμών κοινωνικών ασφαλίσεων ή παροχών.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν την έννοια του εργαζόμενου στο ενωσιακό δίκαιο; Ποια δικαιώματα εξασφαλίζει στον διακινούμενο εργαζόμενο το ενωσιακό δίκαιο; Ποιοι είναι κατά τη Συνθήκη οι θεμιτοί (νόμιμοι) περιορισμοί της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων και πως αυτοί πρέπει να εφαρμόζονται κατά την ενωσιακή νομοθεσία και νομολογία του ΔΕΕ;