ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ (res) ΡΩΜΑΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Αθηνά Δημοπούλου

Δίκαιο των πραγμάτων (ius quod ad res pertinet) Στο σύγχρονο δίκαιο, αντιστοιχεί στο: εμπράγματο δίκαιο, το ενοχικό δίκαιο (καθώς οι ενοχές θεωρούνται ασώματα πράγματα) και το κληρονομικό δίκαιο (που αποτελεί τρόπο κτήσεως κυριότητας μέσω κληρονομικής διαδοχής).

Αποτελεί κατ' ουσίαν το δίκαιο που περιλαμβάνει όλες τις σχέσεις με οικονομική αξία. Ρυθμίζει την δημιουργία, μεταβίβαση και απόλαυση δικαιωμάτων με οικονομικό περιεχόμενο, την εν ευρεία εννοία ιδιοκτησία, περιλαμβάνοντας μεγάλο μέρος του ιδιωτικού δικαίου. Η διάκριση αυτή, χαρακτηριστική του ius civile, δεν υιοθετήθηκε στο σύγχρονο δίκαιο, καθώς θεωρήθηκε ότι εννοιολογικά, το μεν εμπράγματο και ενοχικό δίκαιο αφορούν δύο είδη περιουσιακών στοιχείων, ενώ το κληρονομικό αφορά τρόπο απόκτησης αυτών.

Τα πράγματα και οι διακρίσεις τους Το δίκαιο των πραγμάτων στηρίζεται στην διάκρισή τους σε πολλές νομικές κατηγορίες. Την κατηγοριοποίηση, ως μέθοδο, δανείστηκαν οι Ρωμαίοι νομικοί από την ελληνική φιλοσοφία.

Ενσώματα και ασώματα πράγματα Στην καθομιλουμένη κάνουμε λόγο για πράγματα εννοώντας όσα έχουν φυσική υπόσταση. Όμως η περιουσία ενός προσώπου μπορεί να συνίσταται, πέραν των υλικών πραγμάτων και από απαιτήσεις: όταν κάποιος μας οφείλει κάτι, π.χ. ένα δάνειο που έχουμε χορηγήσει, το πιστωθέν τίμημα ενός πράγματος που έχουμε πωλήσει, η απαίτηση για το μισθό μας, η απαίτηση έναντι μίας τράπεζας για τα χρήματα που της έχουμε εμπιστευθεί. Οι Ρωμαίοι νομικοί προσέδωσαν επομένως στον όρο πράγμα (res) πολλές διαφορετικές έννοιες.

Res corporales Στην απλούστερη μορφή του αποτελεί ένα ενσώματο πράγμα (res corporales), που κατά την έκφραση του Γάιου, είναι "αυτό που μπορεί να αγγίξει κανείς" (res quae tangi possunt), όπως είναι το άλογο, μία οικία. Σε αντίθεση με το σύγχρονο δίκαιο, οι άνθρωποι (δούλοι) θεωρούντο πράγματα και μπορούσαν να είναι, πέραν από υποκείμενα δικαίου, αντικείμενο εμπράγματων δικαιωμάτων. Κικέρων, Σενέκας, Γάιος Ενσώματο: ανεξάρτητα από το αν είναι στερεό ή υγρό – στο σύγχρονο δίκαιο όχι μόνον η αφή, αλλά να υποπίπτει σε μία από τις αισθήσεις, π.χ. Αέριο –όσφρηση. Έμψυχο ή άψυχο.

RES INCORPORALES Επιπλέον πρώτοι οι Ρωμαίοι κατέταξαν στα "πράγματα" αφηρημένες έννοιες που έχουν οικονομική αξία (δικαιώματα). Π.χ. μία απαίτηση που έχουμε κατά τρίτου. Τα ονόμασαν ασώματα πράγματα (res incorporales).

Ασώματα = Νομικές κατασκευές Κατά τον Γάιο, ασώματα είναι τα πράγματα που "υφίστανται μόνο κατά νομική κατασκευή" (res quae iure consistunt), όπως τα δικαιώματα, η κληρονομία, η επικαρπία, οι ενοχές, οι δουλείες, που ενσωματώνουν αντίστοιχα περιουσιακά στοιχεία. Σημαντική κατηγορία ασωμάτων πραγμάτων αποτελούσαν τα δικαιώματα σε ιδιοκτησίες τρίτων (iura in re aliena), με κυριότερο τις δουλείες. Η διάκριση έχει σημασία για το θέμα της κτήσεως κυριότητας, όπου απαιτείται η παράδοση της νομής του πράγματος (traditio). Αρχικά επομένως δεν μπορούσε να αποκτηθεί η νομή των ασωμάτων με παράδοση, γι’ αυτό δημιουργήθηκε η έννοια της οιονεί νομής.

ΑΚ Ο ΑΚ ως πράγματα θεωρεί μόνο τα ενσώματα (άρθρο 947 παρ.1). Κατ’ εξαίρεση (947 παρ. 2) θεωρούνται πράγματα και οι φυσικές δυνάμεις ή ενέργειες (ηλεκτρικό ρεύμα, θερμότης) εφόσον, περιοριζόμενα εντός ορισμένου χώρου, υπόκεινται σε εξουσίαση. Στις ρυθμίσεις για τα ακίνητα υπάγει ο ΑΚ και την επικαρπία και τις πραγματικές δουλείες επί ακινήτων (άρθρο 949). Ο ορισμός του ΑΚ δεν είναι πλήρης. Το νομικό πλάσμα «λογίζονται» = από αμφισβήτηση αν ρεύμα = για ρευματοκλοπή

Κινητά (res mobiles)- ακίνητα (res immobiles) βασίζεται στην οικονομική σημασία των πρώτων και τον κινητό χαρακτήρα των δεύτερων. Στα ακίνητα περιλαμβανόταν, πέραν από την επιφάνεια, ο χώρος υπέρ και υπό τη γη. Tα ιταλικά ακίνητα μεταβιβάζονταν μόνον με έναν από τους τρόπους του ius civile. Η διάκριση ήταν σημαντική και όσον αφορά τις προϋποθέσεις απόκτησης κυριότητας με χρησικτησία, καθώς στο Δωδεκάδελτο προβλέπεται διαφορετικός χρόνος για τα ακίνητα (2 έτη) απ' ό,τι για τα κινητά (ένα έτος). Ο ΑΚ 948 ορίζει ως ακίνητα το έδαφος και τα συστατικά του μέρη, κατ' αντιδιαστολή τα κινητά είναι όσα δεν είναι ακίνητα. Η διάκριση αυτή είναι σημαντική για πολλούς κλάδους του δικαίου. 949 ΑΚ ερμηνευτική διάταξη, συνάγεται ότι κινητά/ακίνητα = μόνο τα ενσώματα.

Ορισμός των κινητών στον Πανδέκτη D. 50 16. 241. Quintus Mucius Scaevola, Definitions. Movable property is such as is not attached to the soil, that is to say, everything which does not form part of a building or other structure.

ΑΣΤΙΚΑ – ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΑΚΙΝΗΤΑ Τα ακίνητα, ανάλογα με τον οικονομικό τους προορισμό, διακρίνονται σε: αστικά (praedia urbana) που προορίζονται για οίκηση και αγροτικά (praedia rustica) που προορίζονται για γεωργική εκμετάλλευση. Κριτήριο ο βασικός προορισμός τους κατά την αντίληψη των συναλλαγών και όχι η περιστασιακή χρήση τους.

Εντός και εκτός συναλλαγής Ανάλογα με το εάν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο ιδιωτικών δικαιωμάτων, τα πράγματα διακρίνονται στα: εντός συναλλαγής (res in commercio-patrimonio) και τα εκτός συναλλαγής (res extra patrimonium). Τα πράγματα που δεν μπορούσαν να είναι ιδιωτικά (εκτός συναλλαγής) διακρίνονταν σε περισσότερες κατηγορίες.

Παύλος D.18.1.34(1) A sale can legally be made of all the property which anyone has either in his possession, or which he may subsequently acquire; but there can be no sale of that which either the Law of Nature or of Nations, or the customs of the State, have removed from commerce.

Κοινόχρηστα (res communes) – κοινά τοις πάσι Όπως: ο αέρας, το συνεχώς ρέον ύδωρ, η θάλασσα, ο αιγιαλός. Σύγχρονο δίκαιο: ρέοντα ύδατα, δρόμοι, πλατείες, αιγιαλοί, λιμάνια, όρμοι, όχθες πλεύσιμων ποταμών, μεγάλες λίμνες και όχθες τους κ.λπ. Μπορεί να γίνει «αφιέρωση» ή «καθιέρωση» πράγματος ως κοινόχρηστου, με διοικητική πράξη.

Δημόσια πράγματα (res publicae) Δημόσια (res publicae) ήταν όσα πράγματα ανήκαν στη ρωμαϊκή πολιτεία, η οποία τα χορηγούσε σε κοινή χρήση του ρωμαϊκού λαού (publico usu destinate). Π.χ. τα δημόσια κτίρια, τα θέατρα, οι πλατείες, οι δημόσιοι οδοί, τα στάδια.

Παρακώλυση χρήσης Ενώ τα κοινόχρηστα δεν μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο ιδιοκτησίας, όλοι είχαν δικαίωμα απόλαυσής τους. Η παρακώλυση κάποιου από τη χρήση τους συνιστούσε οιονεί αδίκημα, δίδοντας βάση για την άσκηση της αγωγής προσβολής της προσωπικότητας (actio iniuriarum).

ΑΚ Κατά τρόπο αντίστοιχο προς το Ρ.Δ. ορίζονται στο 966 ΑΚ τα πράγματα εκτός σναλλαγής και στο 967 ΑΚ τα κοινόχρηστα. Συνέπεια του ότι τα κοινά σε όλους δεν αποτελούν κατ' ακριβολογία "πράγματα" αφού δεν είναι δεκτικά εξουσίας, στο σύγχρονο δίκαιο, η προσβολή τους δεν συνιστά προσβολή εμπράγματου δικαιώματος, αλλά δικαιώματος της προσωπικότητας (ΑΚ 57). Αντιστοίχως προς το Ρ.Δ., σε περίπτωση ζημιών στο περιβάλλον, όσοι έχουν έννομο συμφέρον μπορούν να ασκήσουν αγωγή προσβολής της προσωπικότητας (ΑΚ 59). Τα δικαιώματα του Κράτους στον εναέριο χώρο και την αιγιαλίτιδα ζώνη δεν είναι εμπράγματα δικαιώματα, αλλά ρυθμίζονται από το δημόσιο δίκαιο (κρατική κυριααρχία).

ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ Στην κατηγορία των δημοσίων πραγμάτων ανήκαν τα λάφυρα πολέμου και όλες οι γαίες των επαρχιών που είχε κατακτήσει η Ρώμη, στην οποία, αν και ένας ιδιώτης δεν μπορούσε να έχει την εκ του ρωμαϊκού δικαίου κυριότητα, αναγνωριζόταν παρόμοια μορφή δικαιώματος και προστασίας. Διάκριση επαρχιών: Συγκλητικές (ανήκουν στο ρωμαΪκό λαό) – Αυτοκρατορικές (ανήκουν στον ίδιο).

ΑΙΓΙΑΛΟΣ Για τις θαλάσσιες ακτές, αν και σε ορισμένα χωρία του Πανδέκτη γίνεται λόγος για τον δημόσιο χαρακτήρα τους και ότι πρέπει να είναι ανοιχτές σε όλους, αλλού αναφέρεται ότι κάποιος μπορούσε να χτίσει επ' αυτών, ενδεχομένως μετά από ειδική άδεια, αρκεί να μην παρεμπόδιζε την ελεύθερη πρόσβαση σε αυτές. "Ο θαλάσσιος αιγιαλός φθάνει μέχρι το μέγιστο κύμα. Λέγεται ότι ο Marcus Tullius δημιούργησε πρώτος τον κανόνα αυτό ενεργώντας ως διαιτητής ". Κέλσος, D. 50.16.96.

ΠΟΤΑΜΟΙ Οι ποταμοί θεωρούντο δημόσιοι αν ήταν αέναοι, δεν στέρευαν δηλαδή το καλοκαίρι. Οι όχθες των ποταμών, και των δημόσιων, μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο ιδιωτικών δικαιωμάτων, αν και πιθανώς η πρόσβαση σε αυτούς έπρεπε να είναι ελεύθερη.

Προστασία δημόσιου χαρακτήρα κοινοχρήστων Η ελεύθερη πρόσβαση και χρήση των δημοσίων πραγμάτων διασφαλιζόταν με ειδικά ασφαλιστικά μέτρα (interdicta).

Θείου δικαίου πράγματα (res divini iuris) Ιερά πράγματα (res sacrae): Πράγματα που δια πολιτειακής πράξης είχαν αφιερωθεί στους θεούς, όπως ναοί (αργότερα και οι χριστιανικοί) και τα αντικείμενα της λατρείας. Μετά την επικράτηση του χριστιανισμού, ανήκουν στην εκκλησία.

Καθαγιασμένα πράγματα (res sanctae): τελούσαν υπό την προστασία των θεών, όπως τα τείχη και οι πύλες των πόλεων, όντας σημαντικά για την άμυνα της πόλης. Η παραβίασή τους επέσυρε ποινικές κυρώσεις (το όνομά προέρχεται από τη sanctio), περιλαμβανομένης της θανατικής.

Θρησκευτικού χαρακτήρα πράγματα (res religiosae): οι τάφοι και εν γένει κάθε χώρος ταφής, εφ' όσον κάποιος είχε ήδη ταφεί σε αυτούς. Υφίστατο δικαίωμα ταφής (ius mortuum inferendi), η παραβίαση του οποίου επέσυρε πρόστιμο. Καθώς στην πράξη οι ρωμαϊκοί τάφοι αποτελούσαν συχνά αντικείμενο αγοραπωλησίας ή δωρεάς, πιθανώς η απαγόρευση κυριότητάς τους αφορούσε τυχόν διαφορετική χρήση τους (π.χ. ως τόπος διαμονής).

ΑΚ Ο ΑΚ διατηρεί τη διάκριση των πραγμάτων σε εντός και εκτός συναλλαγής (άρθρο 966, 971), ασχολούμενος ιδιαίτερα με τα κοινόχρηστα (άρθρο 967-970). Από τα εκτός συναλλαγής εκ του θείου δικαίου διατηρείται η κατηγορία των ιερών πραγμάτων, (άρθρο 966), ως πραγμάτων εξυπηρετούντων θρησκευτικό σκοπό. Τα πράγματα που προορίζονται στην εξυπηρέτηση δημοσίων κ.λπ. σκοπών (που αντιστοιχούν στις res publicae του Ρωμαϊκού Δικαίου), διακρίνονται επίσης από τα κοινόχρηστα πράγματα κατ’ άρθρο 967ΑΚ. Στο Εκκλησιαστικό Δίκαιο διατηρείται επίσης μέχρι και σήμερα η διάκριση των πραγμάτων σε ιερά (που διακρίνονται περαιτέρω σε καθιερωμένα και καθαγιασμένα) και άγια.

Αντικαταστατά και μη Τα αντικαταταστατά (res fungibiles) υπολογίζονται συνήθως στις συναλλαγές κατά βάρος, αριθμό, ή μέτρο (π.χ. Σιτάρι, οίνος) Γάιος: res quae ponder, numero, mensure consistunt και όχι με βάση τα ατομικά τους χαρακτηριστικά (π.χ. το συγκεκριμένο άλογο ή αγρός) = ανανατικατάστατα. Η διάκριση αυτή έχει κυρίως σημασία για τον προσδιορισμό της ευθύνης σε περίπτωση απωλείας του οφειλομένου πράγματος. Κανόνας genera non pereunt (τα γένη ουκ απόλλυνται): ο οφειλέτης οφείλει να αντικαταστήσει πράγμα κατά γένος ορισμένο. Αναλωτά και αντικαταστατά συμπίπτουν ενίοτε, όχι πάντα. Τα αναλωτά είναι πάντα αντικαταστατά, τα αντικαστατά δεν είναι πάντα αναλωτά, π.χ. Τα ενδύματα. Πρακτική σημασία στην χρήση ή κάρπωση αναλωτών πραγμάτων, οπότε ο λήπτης πρέπει να αποδώσει όχι τα ίδια τα πράγματα, αλλά ίδιας ποιότητας και ποσότητας.

Αναλωτά και μη Τα αναλωτά πράγματα (res quae usu consummuntur) προορίζονται σύμφωνα με τη χρήση τους για ανάλωση (π.χ. κρασί), αντίθετα προς τα μη αναλωτά (π.χ. ένα τραπέζι). Προς τα αναλωτά εξομοιώνονται και τα χρήματα, αν και δεν καταναλώνονται υλικώς, αλλά ξοδεύονται και παύουν έτσι να αποτελούν μέρος της περιουσίας του κατόχου τους.

Απλά, Σύνθετα,\ Ολότητες Αυτοτελών Πραγμάτων Απλά, Σύνθετα,\ Ολότητες Αυτοτελών Πραγμάτων Βασίζεται στη διδασκαλία των Ελλήνων στωικών φιλοσόφων. Απλά = όσα πράγματα έχουν φυσική αυτοτέλεια και συνοχή, π.χ. ένας λίθος Σύνθετα = όσα πράγματα συντίθενται από περισσότερα απλά, ενωμένα συνήθως με ανθρώπινη ενέργεια, π.χ. οικία, πλοίο Ολότητες αυτοτελών πραγμάτων (universitas rerum), π.χ. ένα κοπάδι ζώων.

UNIVERSITAS RERUM Η κυριότητα ολότητας πραγμάτων περιλαμβάνει κάθε ένα από τα απλά πράγματα που τη συνθέτουν (=αρχή ειδικότητας στο σύγχρονο εμπράγματο δίκαιο). Όμως η ολότητα μπορεί να γίνει αντικείμενο συναλλαγής (όπως αγοραπωλησίας ή δωρεάς) ως σύνολο (π.χ. μία βιβλιοθήκη με όλα τα βιβλία της). Η ταυτότητα της ομάδας δεν μεταβάλλεται με τη μεταβολή των επιμέρους στοιχείων της. Αν η μεταβίβαση γίνεται με μία πράξη, σε αυτήν ενυπάρχουν τόσες εμπράγματες δικαιοπραξίες όσα και τα πράγματα που την αποτελούν, για κάθε ένα από τα οποία πρέπει να συντρέχουν οι αναγκαίοι όροι. Π.χ. Δεν αποκτώνται τα βιβλία μίας βιβλιοθήκης που λείπουν γιατί έχουν δανεισθεί. Αν ασκηθεί αγωγή διεκδικητική, εγείρονται τόσες αγωγές όσες και τα πράγματα (αντικειμενική σώρευση αγωγών).

UNIVERSITAS IURIS (ομάδα δικαίου ή περιουσίας) Της universitas rerum διαφέρει η universitas iuris, που αποτελείται από περιουσιακά στοιχεία που συνδέονται με κοινή νομική σχέση, π.χ. η κληρονομία. Στο σύγχρονο Αστικό Δίκαιο στο άρθρο 479 ΑΚ ρυθμίζεται η μεταβίβαση «ομάδας περιουσίας» (περιουσίας ή επιχείρησης).

Διαιρετά-αδιαίρετα Τα διαιρετά πράγματα μπορούν να διαιρεθούν σε περισσότερα πράγματα χωρίς βλάβη της ουσίας τους, διαφέροντας κατά ποσότητα μόνον έναντι του αρχικού (π.χ. αγρός, ύφασμα), αντιθέτως προς τα αδιαίρετα. Διαφορετική είναι η διαίρεση κατά ιδανικά μερίδια (partes pro indiviso). Η διάκριση είναι σημαντική στο εμπράγματο (συγκυριότητα), όπου αν το πράγμα είναι αδιαίρετο, μπορεί να πωληθεί με πλειστηριασμό, και στο ενοχικό, όπου σε αδιαίρετο πράγμα δεν χωρεί μερική μόνον εκπλήρωση της παροχής.

Κύρια πράγματα – παρεπόμενα– παραρτήματα Διάκριση σημαντική για τις συναλλαγές Κύριο πράγμα (res principalis). Είναι το πράγμα που έχει ανεξάρτητη υπόσταση μεταξύ δύο ή περισσοτέρων και επιτελεί τη σημαντικότερη λειτουργία.

Παρεπόμενο (accessio). Είναι το πράγμα που είναι κατά μόνιμο τρόπο υλικώς συνδεδεμένο με το κύριο, είτε φυσικά είτε με τεχνητό τρόπο, έτσι ώστε να αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο. Τα συστατικά ακολουθούν το κύριο πράγμα στις συναλλαγές = Αccessio cedat principali (Ουλπιανός) Ερμηνευτικός κανόνας: σε περίπτωση αμφιβολίας, αν δεν έχει συμφωνηθεί κάτι για το παρεπόμενο, ακολουθεί στη συναλλαγή το κύριο.

Παρεπόμενα-Συστατικά Διακρίνονται σε: όσα έχουν αυθυπαρξία, ώστε να είναι δυνατός ο αποχωρισμός τους (π.χ. ο λίθος από δακτυλίδι), οπότε δύο διαφορετικά πρόσωπα μπορούν να έχουν χωριστή κυριότητα σε κύριο και συστατικό πράγμα και σε όσα δεν έχουν αυθυπαρξία (π.χ. δέντρο φυτεμένο σε αγρό), οπότε αποκλείεται η διαφορετική κυριότητα δύο προσώπων επ’ αυτών. Τα αυθύπαρκτα δεν μπορούν να πωληθούν αν δεν αποχωριστούν από το κύριο. Η κυριότητά τους παραμένει χωριστή και μετά την ένωση των πραγμάτων, π.χ. Του λίθου με το δακτυλίδι. Μπορεί ο κύριος να ζητήσει τον αποχωρισμό με ειδική αγωγή (actio ad exhibendum).

Συστατικά με αυθυπαρξία: ο ιστός του πλοίου ο λίθος του δακτυλιδιού Οι σωλήνες του σπιτιού

Ποιο το κύριο; D. 34.2.19.(13) (Ulpianus). Let us now discuss jewels set in gold and silver. Sabinus says that they are accessory to the gold and silver, as smaller things are accessory to those that are greater. This is correctly stated, for as we are sometimes at a loss to determine which of two articles is accessory, we must consider which one of them is used for the purpose of ornamenting the other, as the accessory follows the principal. Therefore, jewels inserted in drinking cups, or in gold or silver plates, are accessories to the same.

Στο ξένο δέντρο που ριζώνει σε αγρό χάνεται η κυριότητα.

Παραρτήματα (instrumenta). Τα παραρτήματα αποτελούσαν κινητά πράγματα με φυσική αυτοτέλεια που είχαν τεθεί σε σχέση διαρκούς εξυπηρετήσεως κυρίου πράγματος, κινητού (π.χ. το κουπί της λέμβου, η βάρκα ενός πλοίου), ή ακινήτου (π.χ. το κλειδί οικίας). Συνηθέστερες περιπτώσεις αποτελούσαν η απαραίτητη επίπλωση ή τα εργαλεία για την εκμετάλλευση ενός ακινήτου (instrumenta fudi-tabernae), αν και η ιδιότητα ενός πράγματος ως παραρτήματος εξεταζόταν κατά περίπτωση. Τα παραρτήματα ακολουθούν, σε περίπτωση αμφιβολίας, την τύχη του κυρίου πράγματος, αλλά είναι δυνατή η ύπαρξη διαφορετικής κυριότητας επί του κυρίου πράγματος και του παραρτήματος.

ΑΚ Η διάκριση των πραγμάτων σε κύρια, συστατικά και παραρτήματα διατηρείται στον ΑΚ (άρθρο 953, 954). Στο άρθρο 957 δίδεται ο ορισμός του παραρτήματος, που αντιστοιχεί με αυτόν του Ρωμαϊκού Δικαίου, στο οποίο επίσης η ιδιότητα αυτή προσδιορίζεται από τους όρους των συναλλαγών. Αντίστοιχα προς τα instrumenta tabernae και fundi είναι τα παραρτήματα δυνάμει του νόμου των ΑΚ 959-960.

ΚΑΡΠΟΙ Οι καρποί είναι πράγματα αποκομιζόμενα από την εκμετάλλευση άλλου πράγματος, σύμφωνα με τον οικονομικό του προορισμό. Φυσικοί καρποί (fructus): τα οργανικά προϊόντα πράγματος κατά τη φύση του καρποφόρου, τα οποία μέχρι τον αποχωρισμό τους από το κύριο πράγμα αποτελούν συστατικά του, επί των οποίων δεν χωρεί χωριστή κυριότητα.

Ηρτημένοι καρποί D. 6.1. 44. Gaius, On the Provincial Edict, Book XXIX. Fruit hanging on a tree is considered to be part of the soil. Οι ηρτημένοι καρποί μέρος εισί του αγρού (Βασ. 15.1.43)

Παραδείγματα καρπών Οργανικοί: δημητριακά, λαχανικά, φρούτα, φύλλα, άνθη, ρίζες προϊόν μεταλλείου θηράματα μέλι – κερί ξύλο υλοτομίας Νεογνά ζώων Γάλα Όχι τα τέκνα της δούλης (partus ancillae) λόγω της ανθρώπινης ιδιότητας.

Πολιτικοί καρποί: τα αποκομιζόμενα περιοδικώς από κάποιο περιουσιακό στοιχείο οικονομικά οφέλη, π.χ. το μίσθωμα, ο ναύλος πλοίου, οι τόκοι (= εισόδημα, πρόσοδοι). Ο ΑΚ διακρίνει επίσης καρπούς πράγματος και καρπούς δικαιώματος (άρθρο 961), αλλά εισάγει (962) και τρίτη, ευρύτερη κατηγορία, τα “ωφελήματα”.

Res mancipi –res nec mancipi Αυτά μπορούσαν να μεταβιβαστούν μόνον με τις τυπικές δικαιοπραξίες της mancipatio και της in iure cessio. Όλα τα υπόλοιπα υπάγοντο στην κατηγορία των res nec mancipi και μπορούσαν να μεταβιβαστούν με απλή παράδοση της νομής (traditio). Η διάκριση, όπως και οι δύσχρηστοι τρόποι μεταβίβασης της κυριότητας των res mancipi, που είχαν εν τω μεταξύ περιπέσει σε αχρησία, καταργήθηκαν από τον Ιουστινιανό.