Δ. Ε. 2: ΕΝΤΟΛΕΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑΤΑ ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΣΚΛΑΒΙΑΣ Ή ΔΡΟΜΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ; Δ. Ε. 2: ΕΝΤΟΛΕΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑΤΑ ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΣΚΛΑΒΙΑΣ Ή ΔΡΟΜΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ; Οι εντολές δείκτες ελευθερίας ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ  E-mail: mail@lyk-peir-mytil.les.sch.gr ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ Θεολόγος Καθηγητής DEA Εκκλησιαστικής Ιστορίας ΑΠΘ – Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ E-mail: gzee11@otenet.gr

ΔΟΓΜΑ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑΤΙΣΜΟΣ Για πολλούς ο όρος δόγμα σημαίνει ένα αφηρημένο εγκεφαλικό αξίωμα, άσχετο προς την καθημερινή ζωή, το οποίο ο άνθρωπος οφείλει να αποδέχεται τυφλά, σαν ιδεολογία. Αν ανοίξουμε ένα λεξικό, θα διαπιστώσουμε ότι ο όρος δογματισμός καταδεικνύει την έλλειψη κριτικής σκέψης και προσκόλληση σε κάποια θεωρία, αρχή ή δοξασία που δε στηρίζεται σε αποδείξεις, ή που θεωρείται επιστημονικά ξεπερασμένη.

ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑ «Το εκκλησιαστικό γεγονός δεν κομίζει αντικειμενικές “αλήθειες” ικανές να αποτελέσουν ατομικές “πεποιθήσεις”, δεν προϋποθέτει “δόγματα”, αξιωματικές αποφάνσεις, υποχρεωτικές “αρχές”, όπως οι θρησκείες. Η μόνη αντικειμενική πληροφόρηση συμβατή με το εκκλησιαστικό γεγονός είναι η πρόσκληση στο “έρχου και ίδε”, (Ιω. 1, 48). Δηλαδή ένα κάλεσμα να μετάσχει ο άνθρωπος σε συγκεκριμένες σχέσεις, σχέσεις κοινωνίας της ζωής, σε κοινό άθλημα ατομικής του καθενός αυθυπέρβασης και αυτοπροσφοράς. Με στόχο εκείνη τη γνώση που προκύπτει όταν αγαπάει κανείς». Χρήστος Γιανναράς, Ενάντια στη θρησκεία, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 2006, σ. 64.

Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΤΟΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΟΓΜΑΤΩΝ Σκοπός της Εκκλησίας δεν είναι να προσφέρει ένα σύστημα ηθικής, δηλαδή καταλόγους καλών και κακών πράξεων, ή κανόνες καλής συμπεριφοράς. Ο αληθινός χριστιανός δεν περιορίζεται στη θεωρητική αποδοχή ή διακήρυξη της πίστεώς του, αλλά προχωρεί στην εφαρμογή του περιεχομένου της. Οι εντολές του Θεού γίνονται κατανοητές, όταν μεταβάλλονται σε ζωή και οδηγούν στη βαθύτερη γνώση και πληρέστερη επίγνωση του θελήματός Tου. Δεν είναι γράμμα, αλλά τροφή που ζωογονεί τον άνθρωπο. Όταν η σχέση του ανθρώπου με το Θεό περιορίζεται μόνο σε λόγια, τότε και οι εντολές του παρουσιάζονται ως αντικειμενικές αξίες, χωρίς πραγματική σχέση με τη ζωή.

ΟΙ ΕΝΤΟΛΕΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Οι εντολές του Θεού καλούν τον άνθρωπο σ’ ένα τρόπο ζωής, που αντιστοιχεί στην κατά φύση ύπαρξή του. Γι’ αυτό και η τήρησή τους εξυγιαίνει την ανθρώπινη ζωή. Με την τήρησή τους ο άνθρωπος διατηρεί ζωντανή κοινωνία με το Θεό. Βέβαια, όποιος τις τηρεί θα πρέπει να γνωρίζει ότι δεν εργάζεται για την ατομική του δόξα. Στην περίπτωση αυτή, καλλιεργείται ο εγωκεντρισμός, που απομακρύνει τον άνθρωπο από το Θεό, αλλά και από τον συνάνθρωπό του. Ο άνθρωπος δεν υπάρχει ως μονάδα, αλλά ως πρόσωπο σε σχέση και κοινωνία με άλλα πρόσωπα και με τον κόσμο ολόκληρο.

ΠΩΣ ΛΟΙΠΟΝ ΚΑΤΑΝΟΟΥΜΕ ΤΙΣ ΕΝΤΟΛΕΣ; Η Εκκλησία δεν έχει ως σκοπό να προτείνει στον άνθρωπο ένα σύστημα ηθικής. Προτείνει ένα τρόπο ζωής, τον οποίο ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να τον ακολουθήσει ή όχι. Υπ’ αυτό το πρίσμα η προσέγγιση των εντολών του Θεού δεν μπορεί να είναι δικανική και νομικίστικη, που δείχνουν έναν Θεό δικαστή. Τουναντίον, οφείλουμε να τις βλέπουμε ως συμβουλές µε προσωπική ευθύνη, που αφορούν την ολόκληρη την ύπαρξη του άνθρωπο, ως ασφαλιστικές δικλείδες που του εξασφαλίζουν την ελευθερία από τις δυνάμεις της φθοράς και του ατομικισμού.

Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ Στην παράδοση της Εκκλησίας πνευματικός άνθρωπος είναι εκείνος που ως σώμα και ψυχή διαποτίζεται από την παρουσία του Αγίου Πνεύµατος, κι όχι όποιος δίνει έμφαση μόνο στο μισό του εαυτό, το πνεύμα και περιφρονεί το άλλο μισό, το σώµα. Ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς λέγει ότι ο πνευματικός άνθρωπος «εκ τριών υφέστηκε, χάριτος Πνεύματος επουρανίου, ψυχής λογικής και γηΐνου σώματος», (Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων 1, 3, 43, Συγγράμματα, τ. Α΄, σ. 454). Δρόμοι βίωσης τούτης της πνευματικότητας, σημαντικοί οδοδείκτες είναι τα μυστήρια της Εκκλησίας, με τα οποία ο άνθρωπος βιώνει την παρουσία του Θεού στη γη εδώ και τώρα.

ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ Η ένταξη του ανθρώπου μέσα στην Εκκλησία όπου αποκαλύπτεται ο Τριαδικός Θεός, στηρίζεται στα μυστήρια. Μακριά από κάθε άποψη που τα θέλει να είναι απλές μηχανιστικές τελετές, τα μυστήρια λειτουργούν ως θυρίδες απ’ όπου ο άνθρωπος μπορεί να γευτεί τη θεία ενέργεια, η οποία συνδέεται άρρηκτα με ολάκερο το σώμα της Εκκλησίας. Χάρη και χαρίσματα, πλουσιοπάροχα δηλαδή δώρα, πλουτίζουν τον άνθρωπο και κάθε μέλος του σώματος της Εκκλησίας. Τούτο το σώμα της Εκκλησίας, απαρτιζόμενο απ’ όλα τα μέλη της Εκκλησίας, τον 14ο αιώνα ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας το περιγράφει σαν ένα δέντρο, που τα κλαδιά του είναι τα μυστήρια της Εκκλησίας.

ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Το τριαδικό δόγμα Η Αγία Τριάδα του Ανδρέα Ρούμπλιεφ, Μόσχα 1330. Οι τρεις άγγελοι λεπτοί και ευκίνητοι είναι σε συνομιλία, αναπαύονται, αλλά η ανάπαυσή τους είναι μεθυστική. Εάν ενώσει κανείς τα άκρα του τραπεζιού στο σημείο που βρίσκεται σωστά επάνω από το κεφάλι του μεσαίου αγγέλου, βλέπει ότι οι άγγελοι τοποθετούνται ακριβώς σε ένα ισόπλευρο τρίγωνο: σημαίνει την ενότητα και την ισότητα της Τριάδας, της οποίας η κορυφή είναι η πηγαία θεότητα, ο Πατήρ.

ΕΝΔΙΕΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Ενάντια στη θρησκεία, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 2006. ΕΥΔΟΚΙΜΟΦ Π., Η Ορθοδοξία, μτφρ. Αγαμέμνων Μουρτζόπουλος, εκδ. Ρηγόπουλος, Θεσσαλονίκη 1972. ΖΗΙΟΥΛΑΣ ΙΩ., (Μητροπολ. Περγάμου), «Χριστολογία και ύπαρξη», Σύναξη, 2(Άνοιξη 1982)9-20. ΚΑΡΔΑΜΑΚΗΣ Μ., (πρωτοπρ.), Ορθόδοξη πνευματικότητα, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 1993. ΜΑΡΤΖΕΛΟΣ Γ., Ορθόδοξο δόγμα και θεολογικός προβληματισμός. Μελετήματα Δογματικής Θεολογίας, ττ. Α΄- Β΄, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1993, 2000. ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ Ν., Γένεση και ουσία του ορθόδοξου δόγματος, εκδ. Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη 1969. Ο ΙΔΙΟΣ, Δογματική και συμβολική Θεολογία. Εισαγωγή στη θεολογική γνωσιολογία, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1983. ΝΕΛΛΑΣ Π., Ζώον θεούμενον. Προοπτικές για μια ορθόδοξη κατανόηση του ανθρώπου, εκδ. Αρμός, Αθήνα 1995.