Εργαστήριο 5 «Παραγωγή φυταρίων - Φυτώρια» ΤΕΙ ΛΑΡΙΣΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΠΟΝΙΑΣ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡ/ΝΤΟΣ Εργαστήριο 5 «Παραγωγή φυταρίων - Φυτώρια» Καρδίτσα, 1 Νοεμβρίου 2011

Παραγωγή φυταρίων – Φυτώρια Καλής ποιότητας φυτευτικό υλικό είναι αποφασιστικό βήμα για την επιτυχία των αναδασώσεων. Αυτό εξασφαλίζεται κάτω από δύο βασικές προϋποθέσεις : α) κατάλληλη εκλογή και έλεγχος του υλικού σποράς β) σωστή οργάνωση παραγωγής φυταρίων

Εγκατάσταση και οργάνωση φυτωρίου Η παραγωγή φυταρίων γίνεται σε δασικά φυτώρια προσωρινά ή μόνιμα. Η κατάλληλη εκλογή της θέσης ίδρυσης ενός φυτωρίου είναι μεγάλης σημασίας και σε συνδυασμό με την όλη οργάνωση, αποτελεί βασική προϋπόθεση για την οικονομική παραγωγή φυτευτικού υλικού άριστης ποιότητας.

Παραγωγή φυτευτικού υλικού Η παραγωγή φυτευτικού υλικού γίνεται είτε με σπόρους (εγγενώς), είτε με κομμάτια φυτικού ιστού (αγενώς), δηλαδή με κλαδομοσχεύματα, ριζομοσχεύματα, καταβολάδες κ.λπ. Τα φυτάρια που και στις δύο περιπτώσεις παράγονται, μπορεί να είναι: γυμνόριζα, χωρίς χώμα στη ρίζα (ριζόχωμα) ή βωλόφυτα, όταν η ρίζα καλύπτεται από ριζόχωμα.

Παραγωγή φυτευτικού υλικού Τα βωλόφυτα φυτάρια έχουν μεγαλύτερο κόστος απ' ότι τα γυμνόριζα, τόσο κατά την παραγωγή όσο και κατά τη φύτευση, επιμηκύνουν όμως σημαντικά την αναδασωτική περίοδο (μέχρι και δύο εβδομάδες) και εξασφαλίζουν μεγαλύτερη επιτυχία των φυτεύσεων, σε ξηροθερμικά περιβάλλοντα, ώστε τελικά να είναι προτιμότερη και ίσως οικονομικότερη η χρησιμοποίησή τους.

Παραγωγή φυτευτικού υλικού Για τις ελληνικές συνθήκες ο συνδυασμός των δύο τεχνικών και η χρησιμοποίηση και των δύο ειδών φυτάριων, υπόσχεται ίσως το καλύτερο από κάθε άποψη αποτέλεσμα. Στις ψηλότερες ζώνες βλάστησης, από την ανώτερη ζώνη της δρυός και πάνω, με καλές συνθήκες υγρασίας και εδάφους, μπορεί να χρησιμοποιεί κανείς γυμνόριζα φυτάρια με πολύ καλά αποτελέσματα. Αντίθετα στις χαμηλότερες ζώνες και σε ξηρότερα και αβαθή εδάφη η χρησιμοποίηση βωλοφύτων φυταρίων είναι προτιμότερη και εξασφαλίζει μεγάλα ποσοστά επιτυχίας των φυτεύσεων.

Παραγωγή γυμνόριζων φυταρίων Στις γονιμότερες και καλά καλλιεργημένες θέσεις του φυτωρίου διαμορφώνονται κατάλληλα πρασιές, πάνω στις οποίες είτε με ευρυσπορά είτε γραμμικά σπέρνονται οι σπόροι. Στη συνέχεια καλύπτονται με ένα λεπτό στρώμα άμμου και εδάφους, τύρφης, χούμου, ακόμη και πριονιδιού. Κατάλληλες συνθήκες υγρασίας (πότισμα) Ευνοϊκές φυσικές ιδιότητες εδάφους (σκάλισμα, φρεζάρισμα) Λίπανση Καταπολέμηση ζιζανίων (βοτάνισμα, ζιζανιοκτόνα) Προστασία από ζημίες που προκαλεί το οργανικό και ανόργανο περιβάλλον (μύκητες, έντομα, πτηνά, τρωκτικά, ξηρασία, ακτινοβολία, ακραίες θερμοκρασίες).

Παραγωγή γυμνόριζων φυταρίων Συμπληρωματικές φροντίδες, που κατά περίπτωση γίνονται στα γυμνόριζα φυτάρια, είναι επίσης η μεταφύτευση και ριζοκοπή. Η μεταφύτευση σκοπεύει στην παραγωγή ισχυρότερων φυταρίων με καλά διαμορφωμένο ζωτικό υπέργειο τμήμα και συμπαγές ριζικό σύστημα. Η ριζοκοπή αποβλέπει στην δημιουργία πυκνότερου ριζικού συστήματος, στην αναστολή αύξησης του υπέργειου τμήματος και τέλος στην προπαρασκευή των φυταρίων για μεταφορά και φύτευση στην ελεύθερη επιφάνεια.

Παραγωγή φυταρίων με ριζόχωμα Η όλη φιλοσοφία και τεχνική παραγωγής φυταρίων με ριζόχωμα - βωλόφυτα - είναι συνδεδεμένη κυρίως με ξηροθερμικά περιβάλλοντα και την προβληματικότητα επιτυχίας των αναδασώσεων σε παρόμοιες περιοχές με τη χρησιμοποίηση γυμνόριζων φυταρίων. Η παραγωγή των βωλόφυτων φυταρίων γίνεται σε ειδικά δοχεία από άργιλο, τύρφη, χαρτί (paper pots), πολυαιθυλένιο, πισσόχαρτο κ.ά. Για την πλήρωση των δοχείων στη χώρα μας χρησιμοποιείται κυρίως μίγμα τύρφης και περλίτη σε αναλογία 2:1 και 1:1.

Εδαφικά μίγματα Ένα καλό εδαφικό μίγμα θα πρέπει να συνδυάζει τα εξής χαρακτηριστικά: να έχει μεγάλη χωρητικότητα διαθέσιμου νερού και συγχρόνως να περικλείει μεγάλο όγκο αέρα να έχει μικρή περιεκτικότητα σε άλατα να έχει το σωστό pH για κάθε είδος φυτού να μην περιέχει τοξικές ουσίες να συγκρατεί και να δίνει εύκολα στη ρίζα θρεπτικά στοιχεία (λίπανση), ώστε τα αναπτυσσόμενα φυτά να μην αντιμετωπίζουν προβλήματα απόσπασης θρεπτικών στοιχείων να θερμαίνεται γρήγορα, χωρίς να αλλάζει η δομή του από τη θερμοκρασία και τέλος να απολυμαίνεται εύκολα.

Παραγωγή φυταρίων αγενώς Όλα σχεδόν τα δασοπονικά είδη μπορούν να πολλαπλασιαστούν αγενώς με μοσχεύματα, μετά από κατάλληλους χειρισμούς. Στην πράξη αγενώς πολλαπλασιάζονται μόνο είδη πλατυφύλλων και από αυτά κυρίως οι λεύκες, οι ιτιές και κατά τα τελευταία χρόνια αρκετά είδη θάμνων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη χώρα μας έχει η παραγωγή δενδρυλίων λεύκης, σε πολλά φυτώρια της Β. Ελλάδας. Τα μοσχεύματα λεύκης έχουν μήκος 20-23 εκατοστά, διάμετρο μεγαλύτερη από1 εκατ. και διαθέτουν 3-4 οφθαλμούς. Τα μοσχεύματα αυτά παίρνονται από καλά αποξυλωμένους μονοετείς - διετείς βλαστούς ή μονοετή κλαδιά, το φθινόπωρο (μετά την πτώση των φύλλων) ή νωρίς την άνοιξη. Συνήθως τα παραγόμενα δενδρύλλια λεύκης είναι διετή ή έχουν 3ετές, καλά διαμορφωμένο ριζικό σύστημα, και διετές υπέργειο τμήμα.

Τα δασικά κρατικά φυτώρια της χώρας μας και η παραγωγή τους Τα δασικά κρατικά φυτώρια της χώρας μας και η παραγωγή τους Στη χώρα μας λειτουργούν 39 μόνιμα δασικά φυτώρια, με συνολική έκταση 3.192 στρέμματα και ωφέλιμη 2.390 στρέμματα (Πίνακας V). Η μέση ετήσια παραγωγή για την περίοδο 1974 -1986 έφθασε στα 16 εκατ. φυτάρια κάθε κατηγορίας και είδους (Πίνακας ΙV).Από αυτά το 59,5% αντιστοιχούσε σε δενδρώδη κωνοφόρα, το 22% σε δενδρώδη πλατύφυλλα, το 15,8% σε θάμνους και τέλος το 2,7% σε διάφορα καλλωπιστικά είδη.

Πίνακας ΙV

Πίνακας V Παραγωγή και διάθεση φυτευτικού υλικού κωνοφόρων περιόδου 1974-86 (σε χιλιάδες)

Από τη μελέτη των παραπάνω πινάκων προκύπτει ότι: Στη συνολική παραγωγή των κωνοφόρων, τα ψυχρόβια αποτελούν το 53,5 % της παραγωγής και τα θερμόβια το 46,5% Η παραγωγή φυταρίων μαύρης πεύκης φθάνει στο 71,2% της παραγωγής των ψυχρόβιων κωνοφόρων Στα θερμόβια κωνοφόρα υπερέχει η παραθαλάσσια πεύκη με 31,8% της παραγωγής και ακολουθεί η τραχεία με 27,1% Στο σύνολο των ψυχροβίων κωνοφόρων, τα γυμνόριζα αποτελούν το 86,8% και τα βωλόφυτα μόνο το 13,2% Αντίθετα για τα θερμόβια κωνοφόρα, η σχέση γυμνορίζων/βωλοφύτων διαμορφώνεται σε 58,4/41,6

Από τη μελέτη των παραπάνω πινάκων προκύπτει ότι: Σ' ότι αφορά στα πλατύφυλλα είδη, το 56% της παραγωγής δενδρυλλίων αποτελεί η ψευδακακία και ακολουθεί η λεύκη με 25,6% Από τη συνολική παραγωγή, τα γυμνόριζα αποτελούν το 91,8% και τα βωλόφυτα το 8,2% των φυταρίων Το σύνολο της παραγωγής θάμνων, αποτελούν γυμνόριζα φυτάρια, με κύριο είδος το σπάρτο, κατά 84,5% της παραγωγής Σ' ότι αφορά τέλος στα καλλωπιστικά είδη, τα πλατύφυλλα αποτελούν το 57,7%, οι θάμνοι το 30,9% και τα κωνοφόρα το 11,4% της παραγωγής το είδος φυταρίων για τα καλλωπιστικά είναι κατά 60,7% γυμνόριζα και κατά 39,3% βωλόφυτα