ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Το παιδί και η γραφή Οι έρευνες σχετικά με την εξέλιξη της γραφής θεμελίωσαν δύο βασικές απόψεις: Τα παιδιά προοδεύουν μέσω διαφόρων σταδίων καθώς εξελίσσουν τη γραφή Τα παιδιά πριν από την είσοδό τους στο σχολείο γνωρίζουν ήδη αρκετά για τη γραφή

Τα χαρακτηριστικά της παιδικής γραφής αλλάζουν με το χρόνο Οι μουτζούρες μετατρέπονται σε συνδυασμό αληθινών γραμμάτων Αργότερα τα παιδιά αρχίζουν να συνδέουν σύμβολα και ήχους Κατά το συλλαβισμό τους μπορούν να επεξεργάζονται τις συνθέσεις τους Η εφεύρεση συλλαβισμού ακολουθεί τα εξής στάδια: Χρήση μερικών γραμμάτων από το όνομά τους Χρήση γραμμάτων από τα ονόματα άλλων παιδιών Χρήση νέων γραμμάτων καθώς εξοικειώνονται περισσότερο με το αλφάβητο

«Εφεύρεση συλλαβισμού»: 5 στάδια (Graves, 1983) Η λέξη αναπαριστάνεται (grass): Πρώτα με το αρχικό σύμφωνο ή φωνήεν (g) Κατόπιν με το πρώτο και το τελευταίο γράμμα (gs) Ύστερα με την προσθήκη ενός ενδιάμεσου (grs) γράμματος στα δύο γράμματα Ακολουθεί η χρήση ενός εσωτερικού γράμματος που συνυπολογίστηκε (gres) Τελικά χρησιμοποιώντας τον κανονικό συλλαβισμό

Τα στάδια της εξέλιξης της γραφής (Κουτσουβάνου, 2000) Το στάδιο του μουτζουρώματος Τα παιδιά στην ηλικία των δύο χρόνων χρησιμοποιούν το μουτζούρωμα Σταδιακά το διαφοροποιούν σε: «μουτζούρωμα για γράψιμο» και « μουτζούρωμα για ζωγραφική» Όταν τα σχέδια τους είναι αναγνωρίσιμα, το μουτζούρωμά τους αρχίζει να μοιάζει με γραφή

Γραμμικό επαναλαμβανόμενο στάδιο Ανακαλύπτουν : ότι η γραφή είναι συνήθως οριζόντια τα γράμματα τοποθετούνται σε σειρές κατά μήκος της σελίδας Νομίζουν ότι μια λέξη που αναφέρεται σε κάτι μεγάλο έχει τη μορφή μιας μακρύτερης γραμμής σε σύγκριση με μια λέξη που αναφέρεται σε κάτι μικρό Ψάχνουν για συγκεκριμένες συνδέσεις μεταξύ των λέξεων και των εννοιολογικών περιεχομένων τους και αναμειγνύουν κάποιους τύπους γραμμάτων με γραμμοειδείς μουτζούρες

Στάδιο ορθογραφίας τυχαίων γραμμάτων Μαθαίνουν ποιοι τύποι είναι αποδεκτοί ως γράμματα και τα χρησιμοποιούν σε τυχαία σειρά για να αναφερθούν σε λέξεις ή σε προτάσεις Συνήθως παράγουν σειρές γραμμάτων που δεν έχουν καμιά σχέση με τους ήχους των λέξεων στις οποίες προσπαθούν να αναφερθούν

Στάδιο γράμματος ονόματος ή φωνητικής γραφής αρχίζουν να συνειδητοποιούν τη σχέση μεταξύ γραμμάτων και ήχων αρχίζουν να παρουσιάζουν λέξεις που αντιπροσωπεύουν ακριβώς αυτό που ακούν ή παρουσιάζουν μια ολόκληρη λέξη χρησιμοποιώντας ένα γράμμα ή μια συλλαβή

Στάδιο μεταβατικής ορθογραφίας Καθώς μαθαίνουν περισσότερα για το σύστημα της γραπτής γλώσσας, αρχίζουν να κατανοούν και τους κανόνες της Αρχίζουν να γράφουν κάποιες λέξεις με τη συμβατική ορθογραφία, παρόλο που η ορθογραφία τους μέχρι αυτό το σημείο είναι φωνητική Επειδή τα παιδιά είναι εξοικειωμένα πολύ συχνά με ορισμένες λέξεις μαθαίνουν τη συμβατική τους ορθογραφία πολύ νωρίς Ονομάζεται μεταβατικό, γιατί το παιδί μεταβαίνει από τη φωνητική ορθογραφία στην καθορισμένη και στη συμβατική

Στάδιο συμβατικής ορθογραφίας Επιτυγχάνουν το μέγιστο αποτέλεσμα, στα πλαίσια της συμβατικής ορθογραφίας Η γραφή των παιδιών χαρακτηρίζεται από μία μεταβατικότητα Συχνά σε ένα δείγμα γραφής του παιδιού εντοπίζονται στοιχεία από προηγούμενα στάδια Δεν είναι ανησυχητικό αν τα παιδιά ξαναγυρίζουν σε ένα προηγούμενο στάδιο Πολλές φορές δε δείχνουν ενδιαφέρον να συνεχίσουν τον πειραματισμό τους με τη γραφή Ο κυρίαρχος στόχος μας είναι να σεβαστούμε τους ρυθμούς ανάπτυξης κάθε παιδιού

Παρατηρήσεις Συχνή χρήση των κεφαλαίων γραμμάτων, ειδικά στα στάδια της δικής τους επινοημένης ορθογραφίας (στάδιο ορθογραφίας τυχαίων γραμμάτων, στάδιο γράμματος- ονόματος ή φωνητικής γραφής) Τα κεφαλαία γράμματα είναι ευκολότερα για μικρά παιδιά στα αρχικά στάδια, ενώ στο στάδιο της μεταβατικής ορθογραφίας καταφαίνεται ανάμειξη κεφαλαίων και πεζών γραμμάτων Τα παιδιά επηρεάζονται πολύ από το αν μεταχειριζόμαστε κεφαλαία γράμματα για τη γραφή των ονομάτων τους ή μεταχειριζόμαστε τους κανόνες της συμβατικής γραφής με την ανάμειξη κεφαλαίων και πεζών γραμμάτων

Οι μορφές της αναδυόμενης γραφής (Wortham, 2006) Μορφές Χαρακτηριστικά και υποθέσεις Μουτζούρες Τυχαία σημάδια που δεν είναι διακριτά και κινούνται ανάμεσα στη ζωγραφική και τη γραφή Ζωγραφική Η ζωγραφική αποτυπώνει ολόκληρη ιστορία Επαναλαμβανόμενο γραμμικό σχέδιο Κινείται σε μια ευθεία- ομοιογενές ως προς το μέγεθος και το σχήμα (επανα-λαμβανόμενο). Θυμίζει συνεχή γραφή Αντιγραφή συμβατικής γραφής Μπορεί να είναι ή όχι σε ευθεία γραμμή- περιέχει στοιχεία πραγματικών λέξεων Απομνημόνευση τύπων γραφής Χρησιμοποιείται με συχνότητα και περιέχει σημαντικές λέξεις (π.χ. μαμά, μπαμπάς, το όνομα του παιδιού..)

Χαρακτηριστικά και υποθέσεις Μορφές Χαρακτηριστικά και υποθέσεις Γραφή που θυμίζει τα γράμματα Περιέχει στοιχεία από τα πραγματικά γράμματα. Δεν παρατίθενται πάνω από δύο παρόμοιοι τύποι γραφής, ο ένας δίπλα στον άλλο Ποσοτικές αρχές Έχει αξία το πλήθος των γραμμάτων- αντανακλά τις υποθέσεις των παιδιών για τον αριθμό των γραμμάτων που χρειάζονται για να γραφεί η κάθε λέξη. Τα μεγάλα πράγματα έχουν μεγάλα ονόματα. Προοδευτικά τα γράμματα αντιστοιχούν στον αριθμό των συλλαβών κάθε λέξης Ποιοτικές αρχές Τα γράμματα που χρησιμοποιούνται είναι σημαντικά Αρχή επινοημένης ορθογραφίας- γραφή με γράμματα-ονόματα Αντανακλά την υπόθεση ότι τα παιδιά αρχίζουν να συνειδητοποιούν τη σχέση μεταξύ γραμμάτων και ήχων

Χαρακτηριστικά και υποθέσεις Μορφές Χαρακτηριστικά και υποθέσεις Απλή φωνητική γραφή Ένα γράμμα για κάθε λέξη. Μόνο δυνατοί ήχοι και ελάχιστα φωνήεντα Μεταβατική ορθογραφία Επιχειρεί να διευθετήσει τη σχέση ήχου- συμβόλου. Χρησιμοποιεί φωνήεντα και αρχίζει να γίνεται ευανάγνωστη Συμβατική ορθογραφία Ταυτίζεται με τα συμβατικά πρότυπα για την ορθογραφία

Σχέσεις ανάγνωσης και γραφής Τρία εναλλακτικά μοντέλα σχέσεων Προτεραιότητα στην ανάγνωση (μεταφορά γνώσεων από την ανάγνωση στη γραφή) Προτεραιότητα στη γραφή Αλληλοδραστικό (χρησιμοποίηση γνώσεων από τη μια δραστηριότητα προς την άλλη). Θεωρείται πιο έγκυρο μετά την κατοχή των βασικών μηχανισμών γραφής και ανάγνωσης, δηλαδή μετά τη Β΄ τάξη Οι γνώσεις και δεξιότητες ανάλυσης των λέξεων επηρεάζουν την ορθή γραφή τους και, αντίστροφα, οι γνώσεις και δεξιότητες ορθής γραφής λέξεων επιδρούν στην έκταση του αναγνωστικού λεξιλογίου και της σημασιολογίας του.

Οι σχέσεις γραφής και ανάγνωσης είναι στενές και σημαντικές Παιδιά που έχουν καλές επιδόσεις στη γραφή δεν είναι σχεδόν ποτέ κακοί αναγνώστες, ενώ το αντίστροφο είναι σχετικά συχνό φαινόμενο Στις αρχικές φάσεις της μάθησής τους οι δύο δραστηριότητες είναι πολύ κοντά η μια στην άλλη Στη συνέχεια αρχίζουν να διαφέρουν γιατί η συγγραφική δραστηριότητα απαιτεί πιο μεγάλο βαθμό εμπειρογνωμοσύνης και διαρκούς ελέγχου της γραπτής παραγωγής Ανάγκη άσκησης των αρχάριων μαθητών για την αυτοματοποίηση των διαδικασιών χαμηλού επιπέδου Η ταυτόχρονη μάθηση των δύο δεξιοτήτων θα πρέπει να ευνοείται από τα πρώτα σχολικά βήματα του παιδιού

Η αλληλεξάρτηση των δύο δεξιοτήτων γίνεται αντιληπτή από τα πρώτα στάδια εκμάθησής τους Τα μικρά παιδιά συχνά ομιλούν/προφέρουν πρώτα τα γράμματα που θέλουν να γράψουν ή τις συλλαβές των εκφωνημάτων Οι σχέσεις μεταξύ ανάγνωσης και γραφής είναι αμφίδρομες αλλά ασύμμετρες Η διαδικασία της ανάγνωσης απαιτεί νοητικές διεργασίες αναγνώρισης και ανάκλησης, ενώ η πράξη της γραφής τις διεργασίες της αναπαραγωγής και παραγωγής Η μάθηση της ανάγνωσης επιδρά στην εννοιοποίηση της λέξης και στο χωρισμό των λέξεων και η γραφή των λέξεων αυξάνει την ταχύτητα και την ακρίβεια ανάγνωσής τους και παγιώνει την ορθογραφημένη γραφή τους Το παιδί μαθαίνει να διαβάζει προσπαθώντας να γράψει και μαθαίνει να γράφει διαβάζοντας

Τα μοντέλα διττής διόδου μάθησης της ορθής γραφής των λέξεων Έχουν εστιαστεί σε δύο βασικές πηγές γνώσης: Τις φωνολογικές δεξιότητες, που βασίζονται στη χρησιμοποίηση κανόνων μετατροπής της φωνολογικής δομής των λέξεων σε ορθογραφική δομή Τις δεξιότητες λεξικής ορθογραφίας Τα μοντέλα αυτά διακρίνουν δύο ανεξάρτητες διαδικασίες, που μπορούν να λειτουργούν παράλληλα: η μία είναι λεξική (άμεση ή σημασιολογική) και η άλλη υπολεξική (έμμεση) Κάνουν διάκριση μεταξύ κανονικών και ακανόνιστων λέξεων Οι μορφοσυντακτικές δεξιότητες δεν έχουν παρά ελάχιστα γίνει αντικείμενο μελέτης και έρευνας. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια προσεγγίζονται όλο και περισσότερο

Διαδικασίες επεξεργασίας γλωσσικών πληροφοριών κατά τη γραφή λέξεων Ακουστική αντίληψη Φωνολογικό λεξικό εισόδου Σημασιολογικό σύστημα Μετατροπή ήχων σε γράμματα Ορθογραφικό λεξικό εξόδου Γραπτή έκφραση Γραφημική βραχύχρονη μνήμη

Στάδια εξέλιξης στην ανάπτυξη του παιδιού Οι ποιοτικές αλλαγές που παρατηρούνται στην εξέλιξη έχουν οδηγήσει τους μελετητές της ανθρώπινης ανάπτυξης στη διάκριση σταδίων εξέλιξης Περίοδοι δόμησης της προσωπικότητας ενιαία ή μιας όψης της (γνωστικής, κοινωνικής, ηθικής) ή της διαδικασίας ανάπτυξης μιας επιμέρους γνωστικής λειτουργίας (αντίληψης, μνήμης, νοημοσύνης) ή της διαδικασίας απόκτησης μιας δεξιότητας (ανάγνωσης, γραφής) Ο προσδιορισμός των σταδίων, φάσεων, επιπέδων και των διαδικασιών μετάβασης από το ένα επίπεδο στο άλλο έχει θεωρητική και πρακτική αξία γιατί:

Αναδεικνύει τους παράγοντες της ανάπτυξης, τους μηχανισμούς και τα κίνητρα που παρωθούν την εκκόλαψη και εμφάνιση μιας αλλαγής στην πορεία ανάπτυξης Υποδεικνύει τη σύλληψη και διαμόρφωση τεχνικών και περιεχομένων διδακτικής παρέμβασης, ανάλογων προς τις δυνατότητες των παιδιών Υποδεικνύει την πρόσφορη συμπεριφορά των ενηλίκων, γονέων και εκπαιδευτικών απέναντι στο παιδί κατά τη διάρκεια κάθε επιπέδου ανάπτυξης

Εξελικτικά μοντέλα μάθησης της παραγωγής γραπτών λέξεων Βασική αρχή τους: Η μάθηση της παραγωγής γραπτών λέξεων γίνεται διαμέσου διαδοχικών, αλλά ανεξάρτητων σταδίων, καθένα από τα οποία χαρακτηρίζεται από την ανάδυση μιας κυρίαρχης διαδικασίας/στρατηγικής Οι αλλαγές που παρατηρούνται στη διάρκεια της εξέλιξης είναι κυρίως ποιοτικές παρά ποσοτικές Τα περισσότερα εξελικτικά μοντέλα περιλαμβάνουν τρεις ή τέσσερις φάσεις Τα μοντέλα αυτά δεν αποτελούν παρά γενικά πλαίσια περιγραφής της διαδικασίας μάθησης της γραφής Δεν πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ως απαρέγκλιτοι κανόνες Υπάρχει ο κίνδυνος να μη λαμβάνεται υπόψη: η διατομική ανομοιογένεια η μάθηση της γραφής να περιορίζεται μόνο στη γραπτή παραγωγή λέξεων

Το μοντέλο των τεσσάρων επιπέδων ψυχογένεσης της γραφής λέξεων (Ε Το μοντέλο των τεσσάρων επιπέδων ψυχογένεσης της γραφής λέξεων (Ε. Ferreiro, προσαρμ. Ι. Βάμβουκα) Το προσυλλαβικό επίπεδο γραφής Δεν παριστάνεται κανένα ίχνος ηχητικής αντιστοιχίας μεταξύ των γραμμάτων και των φωνολογικών μονάδων (συλλαβών ή φωνημάτων) της λέξης Διακρίνουν το εικονικό από το «γραφικό» δείχνοντας το πρώτο και λέγοντας «ένα δέντρο» ή «μια ζωγραφιά», ενώ για το γραφικό δίνουν το όνομά του, όπως «γράμματα», χωρίς να είναι γράμματα συμβατικά αλλά ακολουθία γραφισμών (παράγονται κατ’ απομίμηση των κινητικών και αντιληπτικών χαρακτηριστικών των χαρακτήρων της γραφής) Χρησιμοποιούν ένα συνονθύλευμα γραφισμών για να «γράψουν» ο,τιδήποτε. Αρχικά χρησιμοποιεί αδιάκριτα γράμματα και αριθμούς.

Μετά αντιλαμβάνεται ότι απαιτούνται μόνο γράμματα Μετά αντιλαμβάνεται ότι απαιτούνται μόνο γράμματα. Έτσι ένα παιδί για να γράψει ο,τιδήποτε μπορεί να χρησιμοποιεί ένα ή περισσότερα- κεφαλαία ή πεζά ή με εναλλαγή- γράμματα που γνωρίζει συνήθως από τη γραφή του ονόματός του Ο αριθμός των γραμμάτων που χρησιμοποιούν οι αρχάριοι γραφείς είναι περιορισμένος Μπορεί να γράφουν ονόματα προσώπων ή ζώων με κεφαλαία γράμματα ή με μεγαλύτερη ποσότητα γραμμάτων (λόγω μεγέθους) (π.χ. γάτα, περισσότερα γράμματα από την πεταλούδα) Το παιδί «γράφει» και μετά αποδίδει νόημα (ερμηνεύει) στο γραπτό του Δε σκέφτεται αυτό που θέλει να γράψει και μετά το γράφει, αλλά αφού το γράψει το ονομάζει Συχνά για τη γραφή μιας λέξης/ονόματος το παιδί χρησιμοποιεί γράμματα που σχετίζονται με την αρχή της λέξης, δηλαδή σχεδόν πάντα χρησιμοποιεί ένα γράμμα της λέξης (φωνολογική αρχή της λέξης) Το πρώτο αυτό γράμμα συχνά αντιστοιχεί στην ηχητική αξία της πρώτης συλλαβής της λέξης και είναι ο προάγγελος του επόμενου επιπέδου γραφής, του συλλαβικού

Το συλλαβικό επίπεδο γραφής Γραπτή παραγωγή στην οποία υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ του αριθμού των συλλαβών της λέξης και της ποσότητας/αριθμού των γραφημάτων Διαμορφώνεται η συλλαβική υπόθεση, σύμφωνα με την οποία το όνομα ενός υποκειμένου πρέπει να έχει τόσα γραφήματα όσες είναι και οι συλλαβές του ονόματος/λέξης (π.χ. νύχι> 2 γράμματα, πιρούνι > 3 γράμματα) Για να φτάσει στη συλλαβική υπόθεση δεν είναι απαραίτητο να γνωρίζει την ηχητική/φωνημική αξία των γραμμάτων. Μερικά παιδιά παριστάνουν με οποιοδήποτε γράφημα μια συλλαβή, ενώ άλλα χρησιμοποιούν το φωνήεν ή το σύμφωνο της συλλαβής Αρχικά έχουν την τάση να χρησιμοποιούν μόνο μία κατηγορία γραμμάτων (σύμφωνα ή φωνήεντα)

Η συλλαβική γραφή συχνά θεωρείται και κρίνεται από τους εκπαιδευτικούς ως μια «παθολογική παράλειψη γραμμάτων» Από εξελικτική άποψη θεωρείται μια στιγμή της εξέλιξης, ένα βήμα προόδου στη διαδικασία γένεσης και δόμησης της γραφής και όχι μια παθολογική απόκλιση Η κατοχή της συλλαβικής υπόθεσης και του αντίστοιχου σταδίου γνώσης του συστήματος γραφής συνιστά έναν πολύ καλό προγνωστικό δείκτη για τη μεταγενέστερη επιτυχή μάθηση του γραπτού λόγου όταν είναι στην Α΄ και Β΄ τάξη δημοτικού Στη διάρκεια του συλλαβικού σταδίου μια γνωστική σύγκρουση εκδηλώνεται στο παιδί. Οφείλοντας να γράψει μια μονοσύλλαβη λέξη δυσκολεύεται να δεχθεί πως ένα μόνο γράμμα αρκεί Αυτή η γνωστική σύγκρουση το οδηγεί βαθμιαία να εγκαταλείψει τη συλλαβική υπόθεση και οδηγείται σε μια πιο βαθιά και λεπτομερή ανάλυση της λέξης (π.χ. να, θα- γάτα, γάλα- κότα, ρόδα- κανάτα, πατάτα, σαλάτα, Θάνος, Μάνος, Πάνος)

Το συλλαβικο-αλφαβητικό επίπεδο γραφής Ανακαλύπτοντας ότι μια συλλαβή μπορεί να γράφεται ή με φωνήεν ή με σύμφωνο καταλήγει να τη γράφει και με τα δυο Χωρίς να απορρίψουν εντελώς τη συλλαβική υπόθεση κατορθώνουν να αναλύουν τις λέξεις που έχουν να γράψουν σε συλλαβές και σε φωνήματα Έτσι καταλήγουν στη συλλαβικο-αλφαβητική γραφή, όπου μερικές γραφικές παραγωγές τους παριστάνουν με μια συλλαβή και άλλες με ένα φώνημα Η συλλαβικο-αλφαβητική γραφή χαρακτηρίζεται από μια γραφική παραγωγή με παραλείψεις γραμμάτων. Μερικά γράμματα παριστάνουν ολόκληρες συλλαβές, ενώ άλλα παριστάνουν φωνήματα Από άποψη εξελικτική, δεν υπάρχουν παραλείψεις αλλά προσθήκες γραμμάτων σε σύγκριση με το προηγούμενο επίπεδο, το συλλαβικό, όπου τα γράμματα παριστάνουν συλλαβές

Η παραγωγή συλλαβικο-αλφαβητικής γραφής είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι το υποκείμενο έχει υπερβεί το συλλαβικό στάδιο χωρίς όμως να έχει φτάσει ακόμη στην πλήρη συνειδητοποίηση και συστηματική χρήση της αλφαβητικής αρχής Πιρούνι ΠΡΝ (συλλαβική) ΠΡΟΥΝΗ ή ΠΗΡΟΥΝ ή ΠΡΟΥΝ (συλλαβικο-αλφαβητική) ΠΗΡΟΥΝΗ ή ΠΙΡΟΥΝΗ ή ΠΙΡΟΥΝΙ (αλφαβητική) Στο τέλος της Α΄ τάξης δεν παρουσιάζουν γραφικές παραγωγές αυτού του τύπου Όταν παρατηρείται στην αρχή της Α΄τάξης και στα νήπια είναι ένδειξη ότι η γραφή του παιδιού δεν έχει φτάσει στο τελικό στάδιο εξέλιξής της, στο στάδιο της αλφαβητικής γραφής Πρόκειται για μια μεταβατική ενδιάμεση φάση μεταξύ των δύο τύπων, συλλαβικής και αλφαβητικής γραφής. Πρόκειται για υβριδική φάση, επειδή μερικά γράμματα παριστάνουν συλλαβές και άλλα φωνήματα

Αλφαβητική αρχή Οι ήχοι που αποτελούν τις λέξεις (φθόγγοι) αντιπροσωπεύονται από σύμβολα (γράμματα) με τρόπο που ένας συγκεκριμένος φθόγγος σε οποιαδήποτε θέση κι αν βρίσκεται μέσα σε μια λέξη, αντιστοιχεί πάντα στο ίδιο γράμμα. Η ανακάλυψη της αλφαβητικής αρχής από το παιδί θεωρείται βασική προϋπόθεση για την εκμάθηση της ανάγνωσης και της γραφής. Για να μάθει ένα παιδί να διαβάζει και να γράφει χρειάζεται να κατανοήσει αφενός ότι οι μεμονωμένοι φθόγγοι του προφορικού λόγου αντιπροσωπεύονται από (ένα ή περισσότερα) γράμματα του αλφαβήτου και αφετέρου ότι οι φθόγγοι αντιπροσωπεύονται σταθερά από τα ίδια γράμματα ανεξάρτητα από τη θέση τους μέσα στη λέξη.

Το αλφαβητικό επίπεδο γραφής Υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ του αριθμού των φωνημάτων της λέξης και του αριθμού των γραφημάτων που χρησιμοποιεί το παιδί για την παράστασή τους Το παιδί γράφει όλα τα γράμματα της λέξης χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποκλείονται και περιστασιακά σφάλματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις συμβαίνει να χρησιμοποιεί το ίδιο γράμμα για διαφορετικά φωνήματα Στην πλήρη κατάκτηση του σταδίου τα παιδιά έχουν γνώση της συμβατικής ηχητικής αξίας των γραμμάτων και κάνουν χρήση τους Γράφουν όλα τα γράμματα των λέξεων στην κανονική σειρά διαδοχής- Οι λέξεις της φράσης, στην πλειονότητά τους, είναι χωρισμένες Κυριαρχεί η αλφαβητική υπόθεση, δηλαδή το παιδί θεωρεί ότι οφείλει να γράφει τόσα γραφήματα όσα αντιλαμβάνεται πως είναι τα φωνήματα της λέξης (π.χ. /γάτα/ > 4 γραφήματα, /μέλισσα/ 6 γραφήματα

Οι ορθογραφικοί κανόνες δεν είναι εσωτερικευμένοι, αλλά πολλές λέξεις ή και φράσεις ολόκληρες μπορεί να είναι ορθογραφικά γραμμένες Η αλφαβητική φάση γραφής αρχίζει από τη στιγμή που τα παιδιά ανακαλύπτουν ότι η γραφή μεταγράφει/ανακωδικοποιεί γραπτά τον προφορικό λόγο Βασίζεται στη γνώση και τη συστηματική χρησιμοποίηση των γραφοφωνολογικών αντιστοιχιών. Η διαδικασία αυτή επιτρέπει να γράφονται όλες οι λέξεις Η γραφή των λέξεων δεν είναι η συμβατική Το αλφαβητικό στάδιο γραφής δεν είναι η τελευταία εξελικτική βαθμίδα στην πορεία της πλήρους κατάκτησης του συστήματος γραφής. Τα παιδιά οφείλουν να επιλύσουν δύο ακόμη προβλήματα: Α) την ορθογραφημένη γραφή των λέξεων Β) το χωρισμό των λέξεων μιας φράσης

Παρατηρήσεις Σε επίπεδο προφορικού λόγου τα παιδιά δυσκολεύονται να διακρίνουν μεταξύ τους φωνήματα (μπ- π, ντ-τ, γκ-κ, ξ-σ, ζ-σ, β-φ, γ-χ, λ-ρ, δ-θ). Αυτές οι δυσκολίες διάκρισης φωνημάτων οδηγούν σε εσφαλμένη χρήση γραφημάτων για την παράστασή τους κατά την παραγωγή γραπτών λέξεων Έχουν δυσκολίες στη διάκριση γραμμάτων μορφικά παραπλήσιων, οι οποίες γίνονται αισθητές κατά την περίοδο μάθησης των γραφοφωνολογικών αντιστοιχιών Επαναληπτική χρησιμοποίηση της αλφαβητικής διαδικασίας- εγκαθίδρυση αντιστοιχιών μεταξύ ηχητικών ακολουθιών και ακολουθιών γραμμάτων (γγ-γκ, μπ, ντ, τζ, τσ)

Το ορθογραφικό στάδιο γραφής και η απόκτηση της ορθογραφικής δεξιότητας Η ορθογραφημένη γραφή της γλώσσας απαιτεί συστηματική διδασκαλία και άσκηση, γιατί είναι διαδικασία πολύπλοκη και πολυδιάστατη (γνώσεις φωνολογικές, μορφοσυντακτικές, σημασιολογικές) και εκτείνεται σε όλη τη διάρκεια της υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης (ορθογραφικό στάδιο) Η τελική φάση του ορθογραφικού σταδίου είναι η μάθηση και απόκτηση της ορθογραφικής δεξιότητας Η κατάκτησή της εξαρτάται από την εγκατάσταση ακριβών και πλήρων παραστάσεων των λέξεων στη μνήμη (νοητικό λεξικό) Αλφαβητική διαδικασία, ορθογραφική διαδικασία και μορφοσυντακτικές γνώσεις και δεξιότητες συμβάλλουν στη μάθηση και την ανάπτυξη της δεξιότητας ορθογραφημένης γραφής

Η είσοδος του παιδιού στο ορθογραφικό στάδιο σημαδεύεται από τη συνειδητοποίηση του ότι η αντιστοίχιση φωνημάτων και γραφημάτων δεν αρκούν για τη διεκπεραίωση της γραφής Για την ορθογραφημένη γραφή των λέξεων κάνουν χρήση: Άμεσης/λεξικής πρόσβασης στο νοητικό λεξικό (μνήμη) Έμμεσης/υπολεξικής/αλφαβητικής Αναλογίας Πιθανοτήτων διαδοχής ορισμένων φωνημάτων-γραφημάτων) (βγ και όχι γβ, βδ και όχι δβ ) Κανόνων παραγωγικής μορφολογίας Κανόνων κλιτικής μορφολογίας Σημασίας των λέξεων Πολλά εμπειρικά δεδομένα συνηγορούν υπέρ της πρώιμης συγκρότησης ενός ορθογραφικού λεξικού

Κριτική θεώρηση των εξελικτικών μοντέλων παραγωγής γραπτών λέξεων Τα παιδιά οφείλουν να κατακτήσουν τις δεξιότητες των χαμηλότερων επιπέδων- σταδίων πριν να αναπτύξουν τις δεξιότητες του προσεχούς σταδίου Οι στρατηγικές δεν εξελίσσονται ανεξάρτητα μεταξύ τους, επειδή υπάρχει υποχρεωτική διέλευση από τη μια στρατηγική (π.χ. φωνολογική), προκειμένου να προσπελάσει στην άλλη (π.χ. ορθογραφική) Όμως Το ορθογραφικό στάδιο δε διαδέχεται απότομα το αλφαβητικό. Από πολύ νωρίς τα δύο στάδια αλληλοεισχωρούν και συνυπάρχουν (γράφει ευτυχία και όχι εφτιχία) Τα εξελικτικά μοντέλα μάθησης υποθέτουν πως η κατάκτηση της αλφαβητικής διαδικασίας γραφής προηγείται της ορθογραφικής. Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι οι δύο διαδικασίες προχωρούν παράλληλα

Δεν υπάρχουν δηλαδή μαθητές οι οποίοι είναι πρώτα «αλφαβητικοί γραφείς» και μετά γίνονται «ορθογραφικοί γραφείς». Απλά διαθέτουν ορθογραφικές παραστάσεις για μερικές λέξεις και δε διαθέτουν για άλλες- η σχετική αναλογία των δύο αυτών κατηγοριών λέξεων εξαρτάται από τις γραπτές εμπειρίες και μεταβάλλεται στη διάρκεια μάθησης των δεξιοτήτων γραφής και ανάγνωσης Τα εξελικτικά μοντέλα δε λαμβάνουν υπόψη τα φαινόμενα αυτοματοποίησης που συμβαίνουν με την πρόοδο της ανάγνωσης και της γραφής Η αυτοματοποίηση της γραφής αποδεσμεύει γνωστικούς πόρους που διατίθενται για δραστηριότητες πιο υψηλού επιπέδου (π.χ. η αυτοματοποίηση του τονισμού των λέξεων απελευθερώνει πόρους που διατίθενται στην ορθή γραφή τους)

Η γραφή του ονόματος Από την άποψη της ψυχογένεσης της γραφής η παραγωγή του ονόματος θεωρείται ως η πρώτη γραπτή μορφή με σταθερότητα και νόημα και ως ο «πρωτότυπος» κάθε μεταγενέστερης γραφής Η πορεία ανάπτυξης της ικανότητας γραφής του ονόματος Γύρω στο 4ο έτος μπορεί ορισμένα παιδιά να γράφουν όλα τα γράμματα που περιλαμβάνονται στο όνομά τους, αλλά να είναι άτακτα και τυχαία διευθετημένα Στη φάση αυτή μπορεί να αγνοεί πλήρως τη συμβατική φωνητική αξία καθενός γράμματος που σημειώνει Για να μάθει να αναπαραγάγει την τάξη των γραμμάτων που συγκροτούν το γραπτό όνομά του, δεν είναι απαραίτητο να έχει καταλάβει το αλφαβητικό σύστημα γραφής

Η γραφή του ονόματος Σε μια επόμενη φάση το παιδί συνειδητοποιεί ότι το πρώτο ή τα δύο ή τρία πρώτα γράμματα πρέπει να λένε το μέρος που αρχίζει το όνομα Αυτός ο τύπος σκέψης του παιδιού συνιστά την πρώτη φάση ενός στοχασμού επί της συμβατικής ηχητικής αξίας των γραμμάτων Για να γράψει το όνομα πρέπει να έχει ανακαλύψει ότι η γραφή είναι αναπαράσταση των φθόγγων του λόγου και να συσχετίσει αυτή την αναπαράσταση με εκείνη της συνείδησης της τμηματικής δομής του προφορικού ονόματος Όταν το παιδί αναλύει το όνομα στα συλλαβικά του στοιχεία και εγκαθιστά μια αντιστοιχία όρου προς όρο μεταξύ δύο ακολουθιών (προφορική-γραφημική), εκτελεί ένα έργο πολύπλοκο, λόγω του ότι απαιτεί ταυτόχρονα το χειρισμό των δύο ακολουθιών Ατομικές διαφορές****

Η γραφή του ονόματος Η τελευταία φάση στη γνώση της γραφής του ονόματος συνίσταται στην αλφαβητική ή και την ορθογραφημένη γραφή του Η φάση αυτή αποτελεί ασφαλή ένδειξη ότι το παιδί έχει συνειδητοποιήσει ότι ο γραπτός λόγος μεταγράφει τον προφορικό Γνωρίζει τη συμβατική φωνημική αξία των γραμμάτων- έχει συνειδητοποιήσει ότι οποιοδήποτε σύνολο γραμμάτων δε χρησιμεύει στη γραφή του ονόματός του και κατ’ επέκταση μιας οποιασδήποτε λέξης- η διάταξη των γραμμάτων δεν είναι τυχαία Η σημασία της γνώσης της γραφής του ονόματος είναι μεγάλη και ουσιώδης στην απρόσκοπτη μάθηση της πρώτης γραφής Στην αρχή της Α΄ τάξης η πλειονότητα των παιδιών κατέχει αυτή τη δεξιότητα

Κατηγοριοποίηση της γραπτής παραγωγής του ονόματος Ορθή γραφή του ονόματος Σχεδόν ορθή γραφή (παραπλήσια της συμβατικής, όπου εύκολα διαπιστώνεται ότι είναι γραμμένο το όνομα του παιδιού) Ελλιπής γραφή (γραφή ονόματος όπου μόνο το πρώτο γράμμα ή τα δύο πρώτα ή τα τρία πρώτα είναι σωστά γραμμένα ανάλογα με το μέγεθος- αριθμό γραμμάτων- του ονόματος) Ασύμβατη γραφή (γραφή που δεν έχει σχέση με τη συμβατική-χρησιμοποιεί ψευδογράμματα, αριθμητικά ψηφία κτλ.) Ασαφής γραφή (το παιδί συγχέει δύο λέξεις/ονόματα. Η γραφή είναι αμάλγαμα λέξεων)