Δημιουργικές Εργασίες στο Γενικό Λύκειο Δημιουργικές Εργασίες στο Γενικό Λύκειο Παρουσίαση: Δρ. Αλέξανδρος Παπαδημητρίου

Δημιουργικές εργασίες ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ. 46/2016 (ΦΕΚ 74/Α/22-4-2016) Αξιολόγηση των μαθητών του Γενικού Λυκείου. Άρθρο 8. Δημιουργικές εργασίες έχουν συνθετικό χαρακτήρα, δίνουν έμφαση στη διαδικασία, επιδιώκουν την ανάπτυξη της δημιουργικής ικανότητας του μαθητή, και γενικότερα την καλλιέργεια ερευνητικού πνεύματος με την αναζήτηση στοιχείων από διαφορετικές πηγές και πόρους και την τελική σύνθεση των στοιχείων αυτών. Δίνεται έμφαση περισσότερο στη διαδικασία εκπόνησης της Δ.Ε. καθεαυτής, και λιγότερο στην εξαντλητική διερεύνηση του υπό μελέτη θέματος από την πλευρά των μαθητών/μαθητριών. Οδηγούν στην εμβάθυνση της διδακτέας ύλης.

Δημιουργικές εργασίες μπορούν να είναι ομαδικές ή ατομικές και να έχουν τη μορφή μικρής πραγματείας, ανάλογης προς τις δυνατότητες των μαθητών, ή να είναι συλλογές ή κατασκευές ή καλλιτεχνικές συνθέσεις. Τα θέματα των εργασιών αυτών δίνονται από τους διδάσκοντες στους μαθητές ή προτείνονται από τους μαθητές και εγκρίνονται από τους διδάσκοντες. Κάθε θέμα μπορεί να αναφέρεται σε ένα ή και περισσότερα διδακτικά αντικείμενα. Η δήλωση επιθυμίας-επιλογής θέματος γίνεται πριν από την πρώτη συνάντηση.

Δημιουργικές εργασίες Μία τουλάχιστον δημιουργική εργασία σε ένα γραπτώς εξεταζόμενο μάθημα της επιλογής του μαθητή είναι υποχρεωτική στην Α' και Β' τάξη. Η εκπόνηση δημιουργικών εργασιών στη Γ' τάξη είναι προαιρετική. Ο υπεύθυνος εκπαιδευτικός για την παρακολούθηση των δημιουργικών εργασιών οργανώνει συναντήσεις με τους μαθητές πριν από την ανάθεση των εργασιών, τους ενημερώνει για τη διαδικασία έρευνας, που θα ακολουθήσουν και τους παρέχει την αναγκαία πληροφόρηση για τις πηγές που θα χρησιμοποιήσουν.

Δημιουργικές εργασίες Ένας μαθητής μπορεί να εκπονεί με δική του πρωτοβουλία, και ύστερα από συνεννόηση με τους διδάσκοντες, περισσότερες της μιας δημιουργικές εργασίες Αυτές συνεκτιμώνται στη βαθμολογία του μαθητή σε όλα τα αντίστοιχα μαθήματα. Αντίγραφο όλων των εργασιών τοποθετείται στο φάκελο εκπαιδευτικών επιδόσεων και δραστηριοτήτων του μαθητή (άρθρο 9 Π.Δ. 46/2016), εάν αυτός υπάρχει. Όπου δεν υπάρχει, ενημερώνονται με ευθύνη του καθηγητή που παρακολουθεί την εργασία όλοι οι διδάσκοντες στο ίδιο τμήμα για τη συμπληρωματική αυτή δραστηριότητα του κάθε μαθητή.

Δημιουργικές εργασίες Μορφή Οι ΔΕ αφορούν μόνο στα γραπτώς εξεταζόμενα μαθήματα και δύνανται να είναι είτε ομαδικές (μέχρι 4 μαθητές/-τριες) είτε ατομικές. Σε κάθε περίπτωση, η σύνθεσή τους είναι κάθε φορά ανάλογη του διαθέσιμου εκπαιδευτικού χρόνου, των ενδιαφερόντων, του επιπέδου μαθησιακής ετοιμότητας και των κλίσεων των μαθητών/-τριών. Κάθε Δ.Ε. αναφέρεται σε ένα συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο.

Δημιουργικές εργασίες Θεματικός Πυλώνας Ι : Ανθρωπιστικές Επιστήμες, Κοινωνικές Επιστήμες και Καλλιτεχνική Παιδεία. Θεματικός Πυλώνας ΙΙ: Φυσικές Επιστήμες, Μαθηματικά και Πληροφορική. Για τις υποχρεωτικές ΔΕ της Α΄ και της Β΄ τάξης γίνεται δήλωση των μαθητών/-τριών στον/-η υπεύθυνο/-η εκπαιδευτικό κάθε τμήματος.

Δημιουργικές εργασίες Παιδαγωγικό υπόβαθρο που στηρίζει τη Δ. Ε. παιδαγωγικές αρχές, σκοποί και οι στόχοι, διαδικασίες οργάνωσης και πραγμάτωσης των εργασιών, τρόποι υποστήριξης και ανατροφοδότησης των μαθητών και μαθητριών στο έργο τους, τεχνικές αξιολόγησης των μαθητικών δημιουργημάτων, τα αναμενόμενα αποτελέσματα σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο κ.ο.κ.

Δημιουργικές εργασίες Αρχές της δεκαετίας του ’90, θεσμοθετήθηκαν οι λεγόμενες «Συνθετικές Δημιουργικές Εργασίες» στο πρόγραμμα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (ΠΔ 407/1994). Που στόχευαν; Να συμβάλουν στην εναλλακτική της μετωπικής διδασκαλίας. Αποφυγή «παπαγαλίας». Σύνδεση της σχολικής γνώσης με τις ανάγκες και τις απαιτήσεις της ζωής. Καταπολέμηση εξωσχολικού φροντιστηρίου και «έτοιμης λύσης».

Δημιουργικές εργασίες Τωρινός στόχος Η «επανάκτηση» του Λυκείου, Η επανένταξη όλων των τάξεών του στο πλαίσιο μιας αναβαθμισμένης εκπαιδευτικής λειτουργίας όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης.

Δημιουργικές εργασίες Αποτίμηση από το ΙΕΠ της εφαρμογής των Δ. Ε. κατά το σχ. έτος 2016-17 Θετικές κρίσεις Οι εκπαιδευτικοί συμμετείχαν σε υψηλά ποσοστά στην εφαρμογή των Δ.Ε. στο Λύκειο. Συμμετείχαν με την πεποίθηση ότι μέσω της εκπόνησης των Δ.Ε. θα ικανοποιηθούν οι μαθητές και μαθήτριές τους. Διαμορφώθηκε συνεργατικό κλίμα στο σχολείο. Οι μαθητές και οι μαθήτριες συμμετείχαν ενεργά, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός πολύ αποδοτικού μαθησιακού κλίματος. Διαπίστωσαν βελτίωση της ενεργού εμπλοκής των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες κατά την εκπόνηση των Δ.Ε. Αρνητικές κρίσεις Προβλήματα στην «τεχνική» πλευρά της περσινής διαδικασίας. Ανατροπή του ημερήσιου ωρολογίου προγράμματος.

Δημιουργικές εργασίες Βελτιωτικές προτάσεις Βελτίωση των υποδομών (σχολικές βιβλιοθήκες και την πρόσβαση στις τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνίας). Επιπλέον υποστηρικτικό υλικό (γραφική ύλη κ.λπ.). Συστηματική και οργανωμένη επιμόρφωση των εκπαιδευτικών ως αναγκαία προϋπόθεση για την επιτυχή πραγμάτωση ενός τέτοιου έργου.

Δημιουργικές εργασίες Με τι θα ασχοληθούμε σήμερα; Α) Εννοιολογική προσέγγιση και βασικά χαρακτηριστικά της δημιουργικότητας ως βασικού συστατικού στοιχείου της Δ.Ε. Β) Ένταξη του θεσμού στο σχολικό πρόγραμμα του Λυκείου Ποιοι είναι οι όροι. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις. Ποια είναι τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Αξιολόγηση των Δημιουργικών Εργασιών.

Δημιουργικές εργασίες Δημιουργικότητα: είναι η ικανότητα να υπερβαίνουμε τις παραδοσιακές ιδέες, τους κανόνες, τα πρότυπα, τις σχέσεις ή όλα τα σχετικά και να παράγουμε νέες ιδέες με νόημα, μεθόδους, ερμηνείες και πρωτοτυπίες οι οποίες είναι καινοτόμες, κατάλληλες, παραγωγικές και με επιρροή. Δημιουργική σκέψη: ορίζεται η νοητική εκείνη ικανότητα που σχετίζεται με την εφεύρεση-επινοητικότητα νέων ιδεών με νόημα, μεθόδων, ερμηνειών και πρωτοτυπιών και βασίζεται στην ικανότητα του ατόμου να χρησιμοποιεί ποικίλους τρόπους προσέγγισης ενός προβλήματος και να βρίσκει πλήθος ιδεών και λύσεων για κάθε πρόβλημα που το απασχολεί.  Η δημιουργική σκέψη αποτελεί εφικτή και αναγκαία επιδίωξη για όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από τις δυσκολίες, τις δυνατότητες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους (Χρηστάκης, 2006).

Δημιουργικές εργασίες Σύμφωνα με τον Gardner (1996), ένα δημιουργικό άτομο : επιλύει προβλήματα, σχεδιάζει προϊόντα, ή θέτει νέα ερωτήματα εντός ενός πεδίου με τρόπο που αρχικά θεωρείται ασυνήθης, αλλά καθίσταται περιστα-σιακά αποδεκτός τουλάχιστον για μια πολιτισμική ομάδα. τα άτομα είναι δημιουργικά σε συγκεκριμένα πεδία πραγμάτωσης και απαιτούν να επιτύχουν την εμπειρογνωμοσύνη σε αυτά τα πεδία αρκετά πριν κατορθώσουν να εκτελέσουν μια σημαντική δημιουργική εργασία.

Δημιουργικές εργασίες Τι χαρακτηρίζει το δημιουργικό παιδί (Torrance,1965) μπορεί να απασχολείται μόνο του χωρίς να του προσφέρονται ερεθίσματα, προτιμά να ντύνεται διαφορετικά από τα άλλα, προχωρεί πέρα από τα όρια των εργασιών που του αναθέτουν, μπορεί να διασκεδάζει χρησιμοποιώντας απλά πράγματα και πολλή φαντασία, μοιάζει να αφαιρείται ή να ονειροπολεί, ενώ στην πραγματικότητα σκέφτεται, θέτει ερωτήσεις πέρα από το απλό «γιατί» ή «πώς», πειραματίζεται με οικεία αντικείμενα για να διαπιστώσει αν μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για άλλους σκοπούς, εκτός από τους γνωστούς, κοιτάζει έξω από το παράθυρο στη διάρκεια του μαθήματος, αλλά συνάμα παρακολουθεί τι γίνεται μέσα στην τάξη, του αρέσει να επινοεί παιχνίδια στο προαύλιο του σχολείου.

Δημιουργικές εργασίες Κριτήρια αξιολόγησης της δημιουργικότητας (Jackson και Messick, 1965) Καινοτομία Το προϊόν πρέπει να είναι ασυνήθιστο και πρωτότυπο (κατάλληλο για μαθητές). Καταλληλότητα Να ταιριάζει στο συγκεκριμένο πλαίσιο αναφοράς (δύσκολο για μαθητές). Διαφοροποίηση Pιζική μεταβολή στην προσέγγιση του θέματος ή στο χειρισμό ενός υλικού. Συμπύκνωση Tα νοήματα και οι συνέπειές τους να μην εξαντλούνται με τη συνεχή εξέταση και μελέτη (άτομα με εξαιρετικά αναπτυγμένη δημιουργικότητα).

Δημιουργικές εργασίες Παράμετροι ανάπτυξης δημιουργικότητας Γνωστική ικανότητα: Αποκλίνων τρόπος σκέψης (ικανότητα να βρίσκουμε πολλές διαφορετικές εκφάνσεις σε μια κατάσταση ή σε μια ερώτηση και να σκεφτόμαστε διαφορετικούς τρόπους ερμηνείας, ή απαντήσεις. Κατοχή γενικών γνώσεων και ένα σταθερό υπόβαθρο σκέψης. Εξειδίκευση σε κάποιον συγκεκριμένο γνωστικό τομέα και γνώση των αντίστοιχων ικανοτήτων που απαιτούνται.

Δημιουργικές εργασίες Παράμετροι ανάπτυξης δημιουργικότητας Προσωπικότητα: Δέσμευση στην ανάληψη καθηκόντων και ικανότητα συγκέντρωσης. Ύπαρξη κινήτρων και παρότρυνσης. Ερευνητικότητα.

Δημιουργικές εργασίες Η καλλιέργεια της δημιουργικότητας σε παιδιά σχολικής ηλικίας προϋποθέτει: Πλούσια και πολύπλευρη εμπειρία, αποκτημένη μέσα στα πλαίσια πολλών και διαφορετικών συνθηκών και γνωστικών αντικειμένων. Επαρκή ποσότητα γενικών γνώσεων. Εξειδικευμένες γνώσεις. Ζωηρή φαντασία. Ικανότητες ανάλυσης και σύνθεσης διαφόρων δεδομένων. Ικανότητα να μπορεί κανείς να αναγνωρίζει και να προσδιορίζει ένα πρόβλημα.

Δημιουργικές εργασίες Η καλλιέργεια της δημιουργικότητας σε παιδιά σχολικής ηλικίας προϋποθέτει: Αποκλίνουσα σκέψη: η ικανότητα να βρίσκουμε πολλές διαφορετικές εκφάνσεις σε μια κατάσταση ή σε μια ερώτηση και να σκεφτόμαστε διαφορετικούς τρόπους ερμηνείας, ή απαντήσεις. Προτίμηση δημιουργικής προσαρμογής παρά αφομοίωσης. Μεταγνωστικές ικανότητες: Ικανότητα να μπορεί κάποιος να σχεδιάζει το δικό του προσωπικό τρόπο μάθησης, και επομένως να ασκεί τον, επίσης, δικό του τρόπο αξιολόγησης ή αυτοκριτικής.

Δημιουργικές εργασίες Η διαδικασία εμφύσησης δημιουργικών τάσεων σε ένα παιδί πρέπει να συνοδεύεται από: δεκτικότητα σε νέες ιδέες και εμπειρίες, διάθεση για πειραματισμό και περιπέτεια, αυτονομία, εσωτερικά αποθέματα δύναμης, υψηλή αυτο-εκτίμηση και αυτο-αξιολόγηση, αποδοχή όλων των χαρακτηριστικών (ακόμη και των αντιφατικών), που συνθέτουν την προσωπικότητά του, ικανότητα ερμηνείας του ασαφούς ή του διφορούμε-νου, τάση για πολυδιάστατη ανάπτυξη της προσωπικότητας και των δραστηριοτήτων του, καθώς και την ικανότητα να βρίσκει την άκρη σε μια πολυδιάστατη κατάσταση, την αναγνώριση της διαφορετικότητάς του.

Δημιουργικές εργασίες Η διαδικασία εμφύσησης δημιουργικών τάσεων σε ένα παιδί πρέπει να συνοδεύεται από: αποδοχή νέων τρόπων έκφρασης και υιοθέτηση στάσης δίχως ιδεοληψίες απέναντι στη μεταβλητότητα, άρνηση των άκαμπτων στάσεων, που φανερώνουν προσκόλληση στους τύπους και την επιβολή κυρώσεων για ασήμαντα λάθη, την απαραίτητη παροχή και εξασφάλιση ενός δημιουργικού κλίματος.

Δημιουργικές εργασίες Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να φροντίσουν ώστε οι μαθητές να αναπτύξουν: μια συγκεκριμένη εικόνα για τη δημιουργικότητα και να υιοθετήσουν μια θετική στάση απέναντί της, περιέργεια και τάση για ερευνητικότητα, προθυμία να ριψοκινδυνεύσουν χωρίς να φοβηθούν το σφάλμα και την αποτυχία, τάσεις για πειραματισμό, ανάληψη ευθυνών και καθηκόντων, επιμονή και αποφασιστικότητα, προθυμία να αναλάβουν δύσκολα εγχειρήματα, επιθυμία για καινοτομίες, βαθύτερα κίνητρα για διάκριση και ανεξαρτητοποίηση μέσω κάποιου είδους επιβράβευσης ή αναγνώρισης των προσπαθειών τους από τρίτους.

Δημιουργικές εργασίες Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να φροντίσουν ώστε οι μαθητές να αναπτύξουν: ετοιμότητα για την αντιμετώπιση μιας πρόκλησης, ικανότητα εγρήγορσης για την ανάληψη ριψοκίνδυνων εγχειρημάτων.

Δημιουργικές εργασίες Οι ιδανικοί εκπαιδευτικοί που καλλιεργούν τη δημιουργικότητα στα παιδιά, συνήθως αναγνωρίζονται από τα εξής στοιχεία: ενθαρρύνουν τα παιδιά να υιοθετούν μια ανεξάρτητη προσέγγιση προς τη μάθηση, ο τρόπος διδασκαλίας τους χαρακτηρίζεται από κοινωνικότητα και διάθεση για συνεργασία, δεν παραλείπουν να τονίζουν τη σημασία της σωστής και πλήρους μάθησης, αποφεύγουν να συνάγουν βιαστικά συμπεράσματα για τις ιδέες και τις απόψεις ενός μαθητή, ενθαρρύνουν έναν ευέλικτο τρόπο σκέψης, είναι ανεκτικοί και δείχνουν κατανόηση σε λάθη που φανερώνουν την αδυναμία κάποιου μαθητή,

Δημιουργικές εργασίες Οι ιδανικοί εκπαιδευτικοί που καλλιεργούν τη δημιουργικότητα στα παιδιά, συνήθως αναγνωρίζονται από τα εξής στοιχεία: δίνουν μεγάλη σημασία στις ερωτήσεις που τους απευθύνουν, ενθαρρύνουν τη διαδικασία της αυτο-εκτίμησης και της αυτοκριτικής στους μαθητές, παρέχουν στους μαθητές τις ευκαιρίες να εργαστούν με ποικίλο υλικό και κάτω από διαφορετικές συνθήκες, βοηθούν τους μαθητές ώστε να μάθουν να αντιμετωπίζουν τη σύγχυση και την αποτυχία, ανταμείβουν όσο το δυνατόν περισσότερο την υπομονή, το κουράγιο και το σθένος κάποιου μαθητή.

Δημιουργικές εργασίες Η ενίσχυση της δημιουργικής σκέψης μέσω ερωτήσεων Τι θα έκανες; Γιατί θεωρείς ότι αυτή είναι η καλύτερη επιλογή; Θα μπορούσε πραγματικά να συμβεί αυτό; Τι θα μπορούσε να συμβεί μετά; Τι πιστεύεις ότι μπορεί να συμβεί αν....; Τι πιστεύεις ότι το προκάλεσε; Αυτό που λες τώρα είναι σε συνέπεια με όσα είπες πριν; Πώς αυτό είναι διαφορετικό από....; Μπορείς να μου δώσεις ένα παράδειγμα; Πού θα πάμε μετά;

Δημιουργικές εργασίες Η ενίσχυση της δημιουργικής σκέψης μέσω ερωτήσεων Πού μπορούμε να ανατρέξουμε σε βοήθεια για αυτό; Τι εννοείς με αυτή την έκφραση; Μπορούμε να εμπιστευτούμε αυτή τη πηγή του υλικού; Με ποιους άλλους τρόπους θα μπορούσε να γίνει αυτό; Πώς μπορείς να εξετάσεις αυτή τη θεωρία; Τι επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτή η συμπεριφορά; Γιατί ναι ή γιατί όχι; Πώς μπορείς να το αλλάξεις αυτό; Συμφωνείς με τον συγγραφέα - ομιλητή; Η αλλαγή της σειράς θα επηρεάσει το αποτέλεσμα;

Δημιουργικές εργασίες Ο ρόλος της Δ. Ε. στο Λύκειο Μπορεί να αποβεί ένα σημαντικό παιδαγωγικό εργαλείο που θα ευνοήσει: την οικοδόμηση μιας κοινότητας μάθησης στο πλαίσιό της, τη δημιουργία πιο θετικών και συνεργατικών σχέσεων μεταξύ των μελών της, την εξοικείωση με τις απαιτήσεις και τις προϋποθέσεις του επιστημονικώς εργάζεσθε, την καλλιέργεια των δεξιοτήτων αξιοποίησης της βιβλιοθήκης και την ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων, τη διασύνδεση της σχολικής γνώσης με τις ευρύτερες κοινωνικές και αναπτυξιακές ανάγκες και εξελίξεις , τη συμβολή στη διάπλαση ολοκληρωμένων πολιτών σύμφωνα με τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες και απαιτήσεις, και να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα στην παραγωγική ανασυγκρότηση και τη συνολική ανάπτυξη της χώρας

Δημιουργικές εργασίες Ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη Ο Bourdieu (1993), υποστηρίζει ότι: η χαμηλή σχολική επίδοση της εργατικής τάξης δεν έχει καμία σχέση με την κουλτούρα της εργατικής τάξης, το πρόβλημα πρέπει να αποδοθεί στο εκπαιδευτικό σύστημα που υποτιμά τη γνώση, τις δεξιότητες και την εμπειρία, και, κατά συνέπεια, τον πολιτισμό των μαθητών της εργατικής τάξης. τα παιδιά της μεσαίας τάξης εισέρχονται στο εκπαιδευτικό σύστημα έχοντας συγκριτικό πλεονέκτημα και επιτυγχάνουν, επειδή το πολιτιστικό τους υπόβαθρο είναι παρόμοιο με αυτό της κυρίαρχης τάξης (πολιτισμικό κεφάλαιο). τα παιδιά της εργατικής τάξης αποτυγχάνουν, γιατί η γνώση και οι αξίες τους εκλαμβάνονται ως κατώτερες και άσχετες και σε δυσαρμονία με τη «φύση» του σχολείου (Π.Ι.-Υ.ΠΑΙ.Θ., 2004).

Δημιουργικές εργασίες Ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη Η δημιουργικότητα και οι τρόποι ανάπτυξής της πρέπει να αφορούν κάθε παιδί χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς. Πρέπει να οργανώνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε κάθε παιδί να μπορεί να ωφεληθεί από αυτή. Η ισότητα πρέπει να στοχεύει στην εξυπηρέτηση των πιο περιθωριοποιημένων παιδιών (πολύ φτωχών, που δοκιμάζονται από την κρίση, με μειονεξίες, κοριτσιών, των εκτός σχολείου και των θρησκευτικών μειονοτήτων). παιδαγωγικές επιλογές που από την άποψη των μαθησιακών αποτελεσμάτων είναι πιο αποδοτικές ποικίλες μέθοδοι και τεχνικές της διαφοροποιημένης διδακτικής (ιδιαίτερες ανάγκες και απαιτήσεις κάθε μαθητή).

Δημιουργικές εργασίες Βασικά χαρακτηριστικά και διαδικασίες της Δ. Ε. Η Δ. Ε. πρέπει να διακρίνεται από στοιχεία όπως: Πρωτοτυπία και η ευρηματικότητα: αφορούν την αναζήτηση του νέου στοιχείου στον τρόπο με τον οποίο ενδεχομένως: τίθενται τα προβλήματα, οργανώνεται η απάντηση σε αυτά και διαμορφώνεται το τελικό πλαίσιο των απαντήσεων.

Δημιουργικές εργασίες O ρόλος των κινήτρων στην προαγωγή της δημιουργικότητας Οι άνθρωποι για να απολαύσουν μια δραστηριότητα, συνήθως είναι περισσότερο δημιουργικοί. Είμαστε περισσότερο δημιουργικοί όταν μας παρέχεται η μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία στη λήψη απόφασης στην οργάνωση της δουλειάς μας. Η εξατομικευμένη και αυτοκατευθυνόμενη μάθηση σε μια μη τυπική ατμόσφαιρα είναι πιο πιθανό να προάγουν τη δημιουργικότητα από ό,τι οι αυστηρά παραδοσιακές τάξεις. Βασικό ρόλο στην υποκίνηση της δημιουργικής δράσης των παιδιών διαδραματίζει το περιβάλλον στο οποίο συντελείται η μάθηση, φυσικό και διανοητικό.

Δημιουργικές εργασίες Κλίμα που πρέπει να διαμορφώσουμε (Mayesky , 1998). Βοηθάμε τα παιδιά: να αποδέχονται την αλλαγή, να συνειδητοποιήσουν ότι κάποια προβλήματα δεν έχουν εύκολες απαντήσεις, να αναγνωρίσουν ότι πολλά προβλήματα έχουν πολλές πιθανές λύσεις, να μάθουν να κρίνουν και να αποδέχονται τα συναισθήματά τους, να αισθάνονται χαρά μέσα στη δημιουργική παραγωγή τους και στην εργασία τους πάνω σε ένα πρόβλημα, να εκτιμήσουν τους εαυτούς τους για τη διαφορετικότητά τους, να αναπτύξουν επιμονή – να μην εγκαταλείπουν στις δυσκολίες. Ανταμείβουμε τα παιδιά για τη δημιουργικότητά τους.

Δημιουργικές εργασίες Αξιολόγηση της Δημιουργικής Εργασίας Ρητή στόχευση και επιδίωξη της πρότασης είναι να αλλάξει το κλίμα της τάξης, επαναπροσδιορίζοντας: τις μεθόδους: το «πώς» της πρόσκτησης γνώσης και της διδακτικής μεθοδολογίας που υπηρετεί τη δράση αυτή, τις ταυτότητες: να μεταβάλει το ρόλο του μαθητή, αλλά και του εκπαιδευτικού καθιστώντας τον υποστηρικτή και εμψυχωτή σε αυτή τη διαδικασία, και τους όρους πραγμάτωσης της διδακτικής διαδικασίας: ποιος καθορίζει τι θα διαμειφθεί στην τάξη, ποιος επιλέγει, αξιολογεί και αξιώνει κάτι ως σημαντικό.

Δημιουργικές εργασίες Η Κλίμακα Διαβαθμισμένων Κριτηρίων (rubrics) Λαμβάνεται πρόνοια ώστε: Ο μαθητής/η μαθήτρια να είναι πλήρως ενήμεροι για το τι ζητείται από την αρχή, η περιγραφή των κριτηρίων να επισημαίνεται εμφατικά από τον αξιολογικό χαρακτήρα τους, ενώ, παράλληλα, η κλίμακα να διαβάζεται ως σύνολο οδηγιών για τη σύνταξη των αντίστοιχων εργασιών. Σε ό,τι αφορά τον/τη διδάσκ-οντα/-ουσα: τα κριτήρια παρουσιάζονται με μια εκλέπτυνση των ομάδων κριτηρίων, ώστε να διευκολύνεται η –μερική ή συνολική– αναδιαμόρφωση του κριτηρίου κατά τους διδακτικούς στόχους το ειδικό αντικείμενο, τα διαμειφθέντα στην τάξη ή ό,τι άλλο θεωρήσει σημαντικό ο/η εκπαιδευτικός, Η βαθμολογική απόδοση της αξιολόγησης πρέπει να δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στους παιδαγωγικούς στόχους και όχι στη μέχρι λεπτομέρειας αντιστοίχιση σε ακριβή βαθμό.

Δημιουργικές εργασίες Αξιολόγηση Θετική συνεκτίμηση και ένταξη στον φάκελο εκπαιδευτικών επιδόσεων και δραστηριοτήτων μαθητή Οι υποχρεωτικές δημιουργικές εργασίες αξιολογούνται και βαθμολογούνται από τον οικείο διδάσκοντα. Συνεκτιμώνται στην αξιολόγηση της επίδοσης του μαθητή στο αντίστοιχο μάθημα, για το τετράμηνο κατά το οποίο κατατίθενται, μόνο εφόσον αποτιμηθούν θετικά. Στην περίπτωση που μία δημιουργική εργασία καλύπτει και άλλα συγγενή μαθήματα που διδάσκονται από τον ίδιο εκπαιδευτικό ή άλλους εκπαιδευτικούς, η εργασία λαμβάνεται υπόψη κατά την αξιολόγηση του μαθητή και στα μαθήματα αυτά και βαθμολογείται μετά από συνεργασία των οικείων διδασκόντων.

Δημιουργικές εργασίες Αξιολόγηση Θετική συνεκτίμηση και ένταξη στον φάκελο εκπαιδευτικών επιδόσεων και δραστηριοτήτων μαθητή Εάν πρόκειται για συλλογική εργασία, αυτή λαμβάνεται υπόψη το ίδιο για όλους τους/τις μαθητές/τριες που συμμετείχαν σε αυτή. Γενικότερα, η αξιολόγηση της Δ.Ε. γίνεται περιγραφικά με «Κλίμακες διαβαθμισμένων κριτηρίων» Αντίγραφο όλων των Δημιουργικών Εργασιών τοποθετείται στον φάκελο εκπαιδευτικών επιδόσεων και δραστηριοτήτων μαθητή, εάν αυτός υπάρχει, και όπου δεν υπάρχει ενημερώνονται με ευθύνη του εκπαιδευτικού που παρακολουθεί την εργασία όλοι οι διδάσκοντες στο ίδιο τμήμα για τη συμπληρωματική αυτή δραστηριότητα κάθε μαθητή/-τριας.

Δημιουργικές εργασίες

Δημιουργικές εργασίες Προετοιμασία της ΔΕ Εκπαιδευτικοί Ο Σύλλογος Διδασκόντων λαμβάνει μέριμνα, ώστε τις δύο ημέρες που θα προταθούν για την εκπόνηση των ΔΕ: θα είναι παρόντες όλοι οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν στις τάξεις Α΄ και Β΄, και σε κάθε περίπτωση, τουλάχιστον για μία ημέρα, όλοι όσοι αναλαμβάνουν ΔΕ. Για το ενδεχόμενο της απουσίας ορισμένων εκπαιδευτικών, οι οποίοι συμπληρώνουν ωράριο σε άλλες σχολικές μονάδες, με τη συνεργασία όλων των μελών του Συλλόγου Διδασκόντων, να γίνει ο καλύτερος δυνατός τρόπος οργάνωσης της ΔΕ και καθοδήγησης των μαθητών.

Δημιουργικές εργασίες Προετοιμασία της ΔΕ Ρύθμιση Ωρολογίου Προγράμματος Κατά τις δύο ημέρες εκπόνησης των Δ.Ε. αναπροσαρμόζεται το ωρολόγιο πρόγραμμα των τάξεων Α΄ και Β, χωρίς να διαταράσσεται το ωρολόγιο πρόγραμμα της Γ΄ τάξης(!!), και πάντως όχι ως προς τον αριθμό των διδακτικών ωρών των εκπαιδευτικών, παρά μόνο ως προς την κατανομή τους κατά τη διάρκεια της ημέρας. Κατά τη διάρκεια της εκπόνησης των ΔΕ, οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν στη Γ΄ τάξη: είτε δεν εμπλέκονται καθόλου στη ΔΕ, εφόσον δεν διδάσκουν στις τάξεις Α΄και Β, είτε, αν εμπλέκονται, συμμετέχουν στη διαδικασία, σύμφωνα πάντοτε με το ημερήσιο διδακτικό τους ωράριο.

Δημιουργικές εργασίες Προετοιμασία της ΔΕ Οι εκπαιδευτικοί κοινοποιούν στους μαθητές προτεινόμενα θέματα ΔΕ, με βάση την ύλη που θα έχει διδαχθεί μέχρι και την ημερομηνία εκπόνησης των ΔΕ. Οι μαθητές/-τριες είτε επιλέγουν από τα προτεινόμενα θέματα είτε προτείνουν οι ίδιοι εναλλακτικά θέματα, τα οποία και συμφωνούνται με τον/την διδάσκοντα/-ουσα, οπότε και συμπληρώνεται ο επόμενος πίνακας.

Δημιουργικές εργασίες Προετοιμασία της ΔΕ

Δημιουργικές εργασίες Προετοιμασία της ΔΕ Από τον Σύλλογο Διδασκόντων ορίζονται ένας έως δύο εκπαιδευτικοί για κάθε τάξη του Λυκείου (ανάλογα με τον αριθμό των Τμημάτων του σχολείου) ως Υπεύθυνοι της διαδικασίας των ΔΕ (Υπεύθυνοι ΔΕ). Οι Υπεύθυνοι Δ.Ε. ομαδοποιούν τις προτιμήσεις των μαθητών/-τριών αρχικά κατά μάθημα και στη συνέχεια κατά εκπαιδευτικό και τις εντάσσουν στους δύο Θεματικούς Πυλώνες (ομαδοποιώντας/συγκεντρώνοντας τα στοιχεία από τους αντίστοιχους πίνακες, οι οποίοι έχουν συμπληρωθεί αρχικά κατά Τμήμα). Ο Σύλλογος Διδασκόντων επικυρώνει την ομαδοποίηση αυτή και, στην περίπτωση που ορισμένα μαθήματα/γνωστικά αντικείμενα συγκεντρώνουν μεγαλύτερο αριθμό μαθητών από αυτόν που μπορούν να εποπτεύσουν οι διδάσκοντες, κατανέμει τους/τις μαθητές/-τριες με κριτήριο τις εναλλακτικές προτιμήσεις τους και την καλύτερη δυνατή εποπτεία των ΔΕ.

Δημιουργικές εργασίες Προετοιμασία της ΔΕ Με απόφαση του Συλλόγου Διδασκόντων επιλέγονται και ορίζονται ως «Ημέρες ΔΕ» δύο ημέρες μέσα στο σχολικό έτος, κατά προτίμηση στην αρχή του δευτέρου τετραμήνου, Μεταξύ τους μεσολαβούν μία ως τρεις εβδομάδες. Οι ημέρες αυτές αφιερώνονται αποκλειστικά στην προπαρασκευή (1η ημέρα) και στη σύνθεση (2η ημέρα) της Δ.Ε. Κατά τη διάρκεια αυτών δεν εφαρμόζεται το ωρολόγιο πρόγραμμα μαθημάτων στις Α΄ και Β΄ τάξεις. Από την ολοκλήρωση της διαδικασίας επιλογής θεμάτων και μέχρι την 1η ημέρα εκπόνησης των Δ.Ε. μεσολαβεί τουλάχιστον μία εβδομάδα και όχι περισσότερες από δέκα ημέρες.

Δημιουργικές εργασίες Προετοιμασία της ΔΕ Ανακατανομή μαθητών στα τμήματα κατά τάξη Σύμφωνα με τον προγραμματισμό που έχει γίνει από τον Σύλλογο Διδασκόντων, με βάση τους δύο Θεματικούς Πυλώνες και τους παρόντες κατά ημέρα διδάσκοντες, οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές/-τριες ανακατανέμονται σε «μεικτά» τμήματα ως εξής: Οι μαθητές/-τριες ανακατανέμονται στις αίθουσες, ανάλογα με τον Θεματικό Πυλώνα και Γνωστικό Αντικείμενο, που έχουν επιλέξει, με ευθύνη των Υπευθύνων ΔΕ. Δημιουργούνται έτσι «μεικτά» τμήματα μαθητών ανά τάξη, τα οποία όμως, σε καμία περίπτωση δεν υπερβαίνουν αριθμητικά τη νόμιμη σύνθεση των τμημάτων του Λυκείου.

Δημιουργικές εργασίες Προετοιμασία της ΔΕ Ο αριθμός των ΔΕ που ο κάθε εκπαιδευτικός μπορεί να παρακολουθεί κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους καθορίζεται από τον ίδιο, δεν μπορεί όμως να είναι μικρότερος των δέκα (10), εκτός αν ο αριθμός των μαθητών που εκδηλώνουν σχετικό ενδιαφέρον είναι μικρότερος. Αν για κάποιο αντικείμενο παρατηρείται υψηλή προτίμηση και ο οικείος διδάσκων αδυνατεί για το λόγο αυτό να εποπτεύσει όλες τις σχετικές εργασίες, καταβάλλεται προσπάθεια ένταξης των μαθητών σε ομαδικές εργασίες που βρίσκονται πλησιέστερα προς τα ενδιαφέροντά τους. Αν και μετά την ομαδοποίηση αυτή το πρόβλημα παραμένει, κάθε διδάσκων επιλέγει μεταξύ των μαθητών που επιθυμούν να εκπονήσουν στο αντικείμενό του εργασία, όσους μπορεί να εποπτεύσει, με κριτήρια που καθορίζει ο ίδιος και ανακοινώνει στους ενδιαφερομένους.

Δημιουργικές εργασίες Προετοιμασία της ΔΕ Τους υπόλοιπους τους παραπέμπει στον Σύλλογο Διδασκόντων, ο οποίος τους κατανέμει σε άλλους διδάσκοντες με βάση τις εναλλακτικές προτιμήσεις τους, που περιέχονται στη δήλωσή τους. Για όποιο άλλο θέμα ανακύπτει σχετικά με την εκπόνηση δημιουργικών εργασιών αποφασίζει ο Σύλλογος των διδασκόντων. Η τελική διευθέτηση της κατανομής του αριθμού των Δ.Ε. στους εκπαιδευτικούς εναπόκειται στον Σύλλογο των Διδασκόντων κάθε σχολικής μονάδας

Δημιουργικές εργασίες

Δημιουργικές εργασίες Προετοιμασία της ΔΕ Ο υπεύθυνος εκπαιδευτικός για την παρακολούθηση των δημιουργικών εργασιών οργανώνει συναντήσεις με τους μαθητές πριν από το πρώτο 7ωρο, τους ενημερώνει για τη διαδικασία έρευνας, που θα ακολουθήσουν για τη συλλογή υλικού και τους παρέχει την αναγκαία πληροφόρηση για τις πηγές που θα χρησιμοποιήσουν (αξιοπιστία, ποιότητα, κα).

Δημιουργικές εργασίες Γ. Εκπόνηση 1η Ημέρα: Προπαρασκευή (7ΔΩ) Σε κάθε αίθουσα όπου εκπονείται ΔΕ, θα υπάρχει μια έντυπη κατάσταση με τα ονοματεπώνυμα των μαθητών του «μεικτού» τμήματος, στην οποία θα σημειώνονται οι παρουσίες για κάθε διδακτική ώρα. Με βάση τα παρουσιολόγια αυτά, ο Υπεύθυνος εκπαιδευτικός κάθε Τμήματος θα καταχωρίσει στο τέλος της ημέρας τις τυχόν απουσίες. Τα διαλείμματα για τις δύο ημέρες των Δ.Ε. καθορίζονται με σχετική απόφαση του Συλλόγου Διδασκόντων. Οι εκπαιδευτικοί αναλαμβάνουν τα «μεικτά» τμήματα, εποπτεύουν/συντονίζουν το σύνολο του τμήματος και υποστηρίζουν ειδικότερα τις ομάδες των μαθητών/τριών που έχουν αναλάβει εργασίες υπό την δική τους επίβλεψη.

Δημιουργικές εργασίες Λαμβάνεται μέριμνα ώστε ο/η εκπαιδευτικός της αίθουσας να έχει ενημερωθεί για τα θέματα όλων των ΔΕ που εκπονούνται από τους/τις μαθητές/τριες του «μεικτού» τμήματος, ώστε να είναι σε θέση να ασκεί εποπτεία. Ο/η εκπαιδευτικός που παρίσταται στην αίθουσα κατά την πρώτη διδακτική ώρα δίνει στους μαθητές/ομάδες το «Σχέδιο υποβολής της Δ.Ε. του Μαθητή ή της Ομάδας». Ενδεικτική κατανομή 7ωρου για την 1η ημέρα ΔΕ Συμπλήρωση των στοιχείων του μαθητή και της ταυτότητας της εργασίας (βλέπε πιο κάτω υπόδειγμα) (Διάρκεια: 0,3 ΔΩ)

Δημιουργικές εργασίες Συζήτηση στην ομάδα των διαβαθμισμένων κριτηρίων αξιολόγησης με τα οποία θα αξιολογηθούν (βλέπε πιο κάτω υπόδειγμα) (Διάρκεια: 0,7 ΔΩ) Ανάγνωση και κατανόηση του υλικού (βιβλίου + συμπληρωματικού + μαθητή) από κάθε μαθητή/-τρια (Διάρκεια: 1 ΔΩ)

Δημιουργικές εργασίες Οι μαθη-τές/-τριες συνεργάζονται και επεξεργάζονται το υλικό (1 ΔΩ). Περίληψη, Συσχέτιση σκοπού και κειμένων, Σημείωση καινούργιων εννοιών, Πρώτα Συμπεράσματα, Καταληκτικές ιδέες (3 ΔΩ) Κατά την τελευταία διδακτική ώρα γίνεται συζήτηση-ανατροφοδότηση μεταξύ των μαθητών του μεικτού τμήματος, όπου αποφασίζουν το είδος του παραδοτέου (1 ΔΩ). Με την ολοκλήρωση της 1ης ημέρας ΔΕ, οι μαθη-τές/-τριες παραδίδουν το «σχέδιο υποβολής ΔΕ του μαθητή ή της ομάδας» στον εκπαιδευτικό της αίθουσας και εκείνος μετά στον επιβλέποντα καθηγητή.

Δημιουργικές εργασίες Ενδεικτική κατανομή 7ωρου για την 2η ημέρα ΔΕ Απουσίες στις τάξεις. Κατανομή στις αίθουσες ανά πυλώνα και τάξη (Μεικτά τμήματα). Ο εκπαιδευτικός κάθε ώρας με τις καταστάσεις παίρνει απουσίες. Στο τέλος της ημέρας ο υπεύθυνος κάθε τμήματος θα καταχωρήσει τις απουσίες. Ο εκπαιδευτικός κάθε ώρας χορηγεί το «Σχέδιο υποβολής ΔΕ του μαθητή ή της ομάδας» που είχε ξεκινήσει τη συμπλήρωση κατά την 1η ημέρα ΔΕ.

Δημιουργικές εργασίες Οι μαθητές αξιολογούν εκ νέου το υλικό τους. Επανεξετάζουν τα συμπεράσματά τους. Καταγράφουν το τελικό τους πόρισμα, καθώς και τις ιδέες τους (διάρκεια: 2 ΔΩ). Οι μαθητές περιγράφουν την ιδέα τους. Αποφασίζουν το μέρος του υλικού που θα χρησιμοποιήσουν. Συγγράφουν τις αναφορές τους (διάρκεια: 1,5 ΔΩ) Αποφασίζουν οριστικά το είδος του παραδοτέου. Διαβάζουν τους πλαγιότιτλους και το συμπέρασμα (διάρκεια: 0,5 ΔΩ). Διαμόρφωση παραδοτέου + αναφορά (διάρκεια: 2 ΔΩ) Παρουσίαση (διάρκεια: 1-1,5 ΔΩ)

Δημιουργικές εργασίες Δ. Αξιολόγηση Θετική συνεκτίμηση και ένταξη στον φάκελο εκπαιδευτικών επιδόσεων και δραστηριοτήτων μαθητή Οι υποχρεωτικές δημιουργικές εργασίες αξιολογούνται και βαθμολογούνται από τον οικείο διδάσκοντα. Συνεκτιμώνται στην αξιολόγηση της επίδοσης του μαθητή στο αντίστοιχο μάθημα, για το τετράμηνο κατά το οποίο κατατίθενται, μόνο εφόσον αποτιμηθούν θετικά. Στην περίπτωση που μία δημιουργική εργασία καλύπτει και άλλα συγγενή μαθήματα που διδάσκονται από τον ίδιο εκπαιδευτικό ή άλλους εκπαιδευτικούς, η εργασία λαμβάνεται υπόψη κατά την αξιολόγηση του μαθητή και στα μαθήματα αυτά και βαθμολογείται μετά από συνεργασία των οικείων διδασκόντων.

Δημιουργικές εργασίες Δ. Αξιολόγηση Θετική συνεκτίμηση και ένταξη στον φάκελο εκπαιδευτικών επιδόσεων και δραστηριοτήτων μαθητή Εάν πρόκειται για συλλογική εργασία, αυτή λαμβάνεται υπόψη το ίδιο για όλους τους/τις μαθητές/τριες που συμμετείχαν σε αυτή. Γενικότερα, η αξιολόγηση της Δ.Ε. γίνεται περιγραφικά με «Κλίμακες διαβαθμισμένων κριτηρίων» Αντίγραφο όλων των Δημιουργικών Εργασιών τοποθετείται στον φάκελο εκπαιδευτικών επιδόσεων και δραστηριοτήτων μαθητή, εάν αυτός υπάρχει, και όπου δεν υπάρχει ενημερώνονται με ευθύνη του εκπαιδευτικού που παρακολουθεί την εργασία όλοι οι διδάσκοντες στο ίδιο τμήμα για τη συμπληρωματική αυτή δραστηριότητα κάθε μαθητή/-τριας.

Δημιουργικές εργασίες Ευχαριστώ για την Προσοχή σας!

Δημιουργικές εργασίες ΑΝΑΦΟΡΕΣ Προεδρικό διάταγμα υπ’ αριθμ. 46/2016 (ΦΕΚ 74/Α/22-4-2016). Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. (2004). Οδηγός για μαθητές με ιδιαίτερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα. Κουλαϊδής, Β. (επιστ. Επιμ.). (2007). Σύγχρονες Διδακτικές Προσεγγίσεις για την Ανάπτυξη Κριτικής-Δημιουργικής Σκέψης για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Αθήνα: ΟΕΠΕΚ. Δημητρόπουλος,Ε.(2004). Εισαγωγή στη μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας: Προς ένα συστηματικό δυναμικό μοντέλο μεθοδολογίας επιστημονικής έρευνας. Αθήνα: Έλλην. Cohen,L.,Manion,L. & Morrison,K.R.B. (2011). Research methods in education. Oxon, UK:Routledge. Μεθοδολογία έρευνας. Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Πειραιά. Νίκος Ανδρεαδάκης. Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία. Κεφάλαιο 3: Βασικές ποσοτικές και ποιοτικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις στην εκπαιδευτική έρευνα. Ανακτήθηκε από: https://opencourses.uoc.gr/courses/course/view.php?id=285

Μεθοδολογία έρευνας Η μεθοδολογία έρευνας αναφέρεται στις παραμέτρους της ερευνητικής προσπάθειας του ερευνητή, οι οποίες αφορούν στις γενικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις, στις μεθόδους, στις τεχνικές, στα μέσα, στα υλικά και στις διαδικασίες που θα επιλέξει για τη διεξαγωγή της έρευνάς του (Δημητρόπουλος, 2004) Δηλαδή, Πώς θα σχεδιαστεί μια έρευνα Πώς θα πραγματοποιηθεί μια έρευνα

Μεθοδολογία έρευνας Μέθοδοι και τεχνικές ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: μελετά μετρήσιμα μεγέθη και χρησιμοποιεί κυρίως την στατιστική. ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ενδιαφέρεται για τις διαδικασίες, διεργασίες, τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο («γιατί τα παιδιά της εργατικής τάξης έχουν χαμηλές σχολικές επιδόσεις;») ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ: Συλλέγουμε δεδομένα από πολλά άτομα. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: Είναι μια τεχνική για να συλλέξουμε πληροφορίες, αλλά δεν έχει την δυνατότητα να συλλέξει δεδομένα από πολλά άτομα, όπως το ερωτηματολόγιο. Το πλεονέκτημά της είναι ότι ο ερευνητής μπορεί να κάνει διευκρινιστικές ερωτήσεις και να αναλύσει αυτό που ερευνά σε μεγαλύτερο βάθος. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Χρησιμοποιείται ευρύτατα στην ποιοτική έρευνα. Βοηθάει να κατανοήσουμε ένα φαινόμενο. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: Μελέτη εργασιών για ένα θέμα («τι απόψεις έχουν διατυπωθεί περί καπιταλισμού στη Δυτική Ευρώπη;»)

Τεχνικές ερωτήσεων Διαχωρισμός ή σπάσιμο ερωτήσεων Γενικές και μετά ειδικές Ειδικές και μετά γενικές