Μαρία Μπατσίλη Εκπαιδευτικός, Μ.Α Ιστορίας ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΗΣ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ Μαρία Μπατσίλη Εκπαιδευτικός, Μ.Α Ιστορίας

Περιεχόμενα Το αντικείμενο και οι σκοποί της έρευνας Ανάπτυξη και ερμηνεία των ερωτημάτων που τέθηκαν στους μαθητές Τα αποτελέσματα της έρευνας

Ανάπτυξη αποτελεσμάτων ερευνητικής εργασίας στην Ευέλικτη Ζώνη με θέμα τη διερεύνηση της σχολικής βίας   Μπατσίλη Μαρία, Εκπαιδευτικός Π.Ε. 70, Μ.Α., αναπληρωματικό μέλος ΠΟΣΔΕ, 17ο Δημοτικό Σχολείο Κοζάνης mbatsili1@gmail.com

Παρουσίαση του θέματος Η έρευνα πραγματοποιήθηκε κατά τα τέλη του σχολ. έτους 2014-15 στους μαθητές της Δ΄, Ε΄και Στ΄ τάξης του 17ου Δημοτικού Σχολείου Κοζάνης και ολοκληρώθηκε κατά τη σχολική χρονιά 2015-2016 στα πλαίσια του μαθήματος της Ευέλικτης Ζώνης. Η αναγκαιότητά της προέκυψε από την ανησυχητική αύξηση των φαινομένων επιθετικότητας και βίας στο σχολικό χώρο και από τις σημαντικές συνέπειές της, την αντικοινωνική συμπεριφορά των μαθητών, το αρνητικό κλίμα που διαμορφώνεται για το σχολείο και τη μάθηση και τον αρνητικό τρόπο με τον οποίο επιδρά στον ψυχισμό του παιδιού της σχολικής ηλικίας.

Αντικείμενα της έρευνας Το δείγμα της έρευνας αφορά 137 μαθητές του σχολείου, 83 αγόρια και 55 κορίτσια. Η μεθοδολογική προσέγγιση που ακολουθήθηκε είναι ποσοτική και ως μέσο συλλογής των δεδομένων επιλέχτηκε η συμπλήρωση σχετικού ερωτηματολογίου. Το ερωτηματολόγιο, το οποίο κλήθηκαν να συμπληρώσουν, ήταν ανώνυμο και αποτελούνταν από ερωτήσεις κλειστού τύπου. Ως αντικείμενο της έρευνας τέθηκε η διερεύνηση και η καταγραφή εμφάνισης περιστατικών σχολικής βίας και η στατιστική συχνότητα εμφάνισης των φαινομένων αυτών. Επιπλέον αναζητήθηκαν οι περιπτώσεις άσκησης λεκτικής και σωματικής βίας μεταξύ των μαθητών, οι σχολικοί χώροι εκδήλωσης των περιστατικών βίας, οι τρόποι αντίδρασης των θυμάτων – μαθητών στη βίαιη συμπεριφορά (λεκτική ή σωματική), ο ρόλος της παρέας.

Χαρακτήρας της έρευνας - Σκοποί Ο χαρακτήρας της έρευνας ήταν ανιχνευτικός με σκοπό να συμβάλει στο σχηματισμό μιας πρώτης γενικής εικόνας σχετικά με την έκταση του φαινομένου της βίας στο σχολικό χώρο και των παραμέτρων της στην πρόληψη των βίαιων συμπεριφορών στην αντιμετώπιση και απομείωση των φαινομένων βίας στη ανάληψη δράσεων στην υιοθέτηση καλών συμπεριφορών και πρακτικών μεταξύ των μαθητών στην ευαισθητοποίηση της σχολικής κοινότητας

Ερευνητικά ερωτήματα Πόσο εκτεταμένο είναι το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού ανάμεσα στους μαθητές; Ποιες οι μορφές του εκφοβισμού; Πώς αντιδρούν οι μαθητές όταν είναι θεατές σε βίαιες συμπεριφορές; Ποια η αντίδρασή τους όταν οι ίδιοι θυματοποιούνται; Ποια η δυναμική της παρέας στην υιοθέτηση βίαιων συμπεριφορών;

Το αντικείμενο της έρευνας Στόχος: η διερεύνηση και καταγραφή της εμφάνισης περιστατικών σχολικής βίας και η στατιστική συχνότητα εμφάνισης των φαινομένων αυτών. Είδη σχολικής βίας (λεκτική- σωματική) Χώροι εκδήλωσης των περιστατικών βίας Τρόποι αντίδρασης των μαθητών - θυμάτων Ο ρόλος της παρέας

Ερώτηση 1η Σε έχουν κοροϊδέψει Ανάπτυξη και παρουσίαση των ερωτημάτων της έρευνας Ερώτηση 1η Σε έχουν κοροϊδέψει

Ευρήματα του πρώτου ερωτήματος του ερωτηματολογίου Στο πρώτο ερώτημα διερευνήθηκε κατά πόσο τα ατομικά χαρακτηριστικά καθορίζουν τη συμπεριφορά των μαθητών. Τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά, το φύλο, το ονοματεπώνυμο, η καταγωγή, το χρώμα του δέρματος, το σωματικό βάρος και το ύψος αποτελούν τους συνηθέστερους λόγους για τους οποίους παρατηρείται εμφάνιση της λεκτικής βίας που εκδηλώνεται με προσβολή και κορόιδεμα Σε ένα πρώτο επίπεδο αναζητήθηκε η συχνότητα εμφάνισής της. Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας τα περισσότερα περιστατικά λεκτικής βίας αφορούν: Το ονοματεπώνυμο και την έκφραση της άποψης του θύματος μαθητή, σε ποσοστό περίπου 44%. Τα εξωτερικά στοιχεία της εμφάνισης. Έτσι φαίνεται ότι οι μικροί μαθητές δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην εξωτερική εμφάνιση των συνομιλήκων τους, αφού το 29% αυτών δέχτηκαν λεκτική βία για το σωματικό βάρος τους και το 22% για το ύψος. Μικρότερη συχνότητα εμφάνισης λεκτικής βίας παρατηρείται για τα προσωπικά αντικείμενα (16%), το φύλο 14%, το ντύσιμο 11% και την καταγωγή 10%. Διαπιστώνεται ότι η λεκτική βία είναι περιορισμένη ως προς τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χρώματος του δέρματος (μόλις 3,5%).  

Στατιστική ανάλυση των δεδομένων του πρώτου ερωτήματος Συχνά Σπάνια Ποτέ Φύλο 4,35% 10,87% 84,78% Ονοματεπώνυμο 10,14% 34,06% 55,80% Καταγωγή 5,80% 89,85% Χρώμα δέρματος 2,17% 1,45% 96,38% Σωματικό βάρος 8,70% 20,29% 71,01% Ύψος 7,97% 15,22% 76,81% Ντύσιμο 0,72% 88,41% Προσωπικά αντικείμενα 12,32% 83,33% Όταν λες τη γνώμη σου 11,59% 54,35%

Ερώτηση 2η Έχεις δει βίαιη συμπεριφορά στο σχολείο;

Ευρήματα του δεύτερου ευρήματος Το δεύτερο ερώτημα αφορά τη συχνότητα εμφάνισης βίαιων μορφών συμπεριφοράς στο σχολικό χώρο, οι οποίες γίνονται αντιληπτές από μαθητές που εκείνη τη χρονική στιγμή δεν είναι θύτες ή θύματα αλλά παρατηρητές. Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας διαπιστώνεται ότι: τα περισσότερα παιδιά γίνονται μάρτυρες μιας επιθετικής συμπεριφοράς και έρχονται αντιμέτωπα άλλοτε συχνά, άλλοτε μερικές φορές και άλλοτε σπάνια με τα φαινόμενα αυτά. εμφανίζεται ένα ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό και για τα δύο φύλα, περίπου 89% για τα αγόρια και 94% για τα κορίτσια, που δηλώνουν ότι έχουν δει βίαιη συμπεριφορά στο σχολικό χώρο. Τα θύματα αισθάνονται ανασφάλεια, αρνητικά συναισθήματα (φόβο, άγχος, θυμό), περιορισμένο ενδιαφέρον για το σχολείο και τη γνώση.

Στατιστική ανάλυση των δεδομένων του δευτέρου ερωτήματος Έχεις δει βίαιη συμπεριφορά στο σχολείο Συχνά Μερικές φορές Σπάνια Ποτέ Αγόρια 33,73% 39,76% 16,87% 9,64% Κορίτσια 34,55% 41,82% 18,18% 5,45%

Ερώτηση 3η Αν έχεις δει, είναι

Ευρήματα του τρίτου ερωτήματος και στατιστική παρουσίασή τους Η μορφή της βίαιης συμπεριφοράς που παρατηρείται από τους μαθητές και τις μαθήτριες είναι η λεκτική βία (βρισιές, προσβολές) και η σωματική (κλωτσιές και σπρωξίματα). Φαίνεται ότι στους σχολικούς χώρους τα αγόρια έρχονται συχνότερα αντιμέτωπα με φαινόμενα λεκτικής βίας σε ποσοστό περίπου 40% από ότι τα κορίτσια (32%). Τα περιστατικά άσκησης σωματικής βίας που αναφέρονται από τα αγόρια είναι περίπου 50%. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι τα κορίτσια αντιλαμβάνονται και αξιολογούν την ύπαρξη της σωματικής βίας ως συχνότερη, αφού το 56% δηλώνει πως είναι περισσότερη έκδηλη από τη λεκτική. Αν έχεις δει είναι Βρισιές Σπρωξίματα Κλωτσιές Άλλο Αγόρια 39,64% 26,63% 24,85% 8,88% Κορίτσια 32,08% 31,13% 25,47% 12,26%

Ερώτηση 4η Σε ποιους χώρους του σχολείου βλέπεις να γίνονται βίαιες πράξεις;

Ευρήματα του τέταρτου ερωτήματος Στο τέταρτο ερώτημα «Σε ποιους χώρους του σχολείου βλέπεις να γίνονται βίαιες πράξεις» οι απαντήσεις που δόθηκαν ανταποκρίνονται σε αρκετές περιπτώσεις σε παραπάνω από μία επιλογές. Σύμφωνα με τα πορίσματα της έρευνας: Η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών εκφοβίζεται και δέχεται επιθετικότητα στην αυλή, καθώς φαίνεται καθαρά ότι είναι ο χώρος με τα περισσότερα χαρακτηριστικά εμφάνισης επιθετικής συμπεριφοράς, σε ποσοστό 57,69%. Αρκετά περιστατικά όμως απαντώνται και στους διαδρόμους του σχολείου, πιθανόν κατά την ώρα του διαλείμματος, με ποσοστό αντίστοιχα 32,42%. Ο χώρος της σχολικής αίθουσας, εμφανίζει μικρότερα ποσοστά 9,89%, πιθανόν λόγω της παρουσίας του δασκάλου, του ελέγχου της διοίκησης της τάξης και της επιβολής του.

Ερώτηση 5η Όταν βλέπεις κάποιο παιδί να γίνεται θύμα βίαιης συμπεριφοράς

Ευρήματα του 5ου ερωτήματος και στατιστική ανάλυση Η στάση των μαθητών απέναντι σε πράξεις σχολικού εκφοβισμού και ο τρόπος αντίδρασής τους σε βίαιες συμπεριφορές που αφορούν άλλους μαθητές, διερευνώνται με το 5ο ερώτημα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα σε αρκετές περιπτώσεις επιλέχθηκαν δύο επιλογές απάντησης ταυτόχρονα: στην πρώτη επιλογή «Δεν κάνεις τίποτα» απαντούν περίπου ίσα αγόρια και κορίτσια ως παθητικοί παρατηρητές, με ένα αρκετά μικρό ποσοστό, περίπου 7% δείχνοντας ιδιαίτερα χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθεση. στη δεύτερη επιλογή «Υπερασπίζεσαι το παιδί που νομίζεις ότι έχει δίκαιο» παρατηρείται ότι πιο εύκολα παίρνουν θέση τα αγόρια από ότι τα κορίτσια, παρεμβαίνοντας στη διένεξη. και τέλος το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών, αγοριών και κοριτσιών, ενημερώνουν το δάσκαλο ή το διευθυντή με ποσοστά αντίστοιχα 61 και 74%. όταν βλέπεις κάποιο παιδί να γίνεται βίαιης συμπεριφοράς, τι κάνεις Δεν κάνεις τίποτα Υπερασπίζεσαι το παιδί που νομίζεις ότι έχει δίκαιο Ενημερώνεις το δάσκαλο ή το διευθυντή Αγόρια 6,67% 32,22% 61,11% Κορίτσια 6,90% 18,97% 74,14%

Ερώτηση 6η Η παρέα σου έχει άτομα που κάνουν βίαιες πράξεις σε βάρος άλλων συμμαθητών σου;

Ευρήματα του 6ου ερωτήματος και στατιστική παρουσίαση Διαφοροποίηση παρατηρείται ως προς τις απαντήσεις των δύο φύλων σχετικά με την ύπαρξη ατόμων που βιαιοπραγούν και αποτελούν μέλη της ομάδας τους. Έτσι στο ερώτημα αν η παρέα έχει άτομα που κάνουν βίαιες πράξεις σε βάρος άλλων συμμαθητών φαίνεται πως στις παρέες των αγοριών υπάρχουν μαθητές που παραδέχονται ότι η ομάδα τους έχει άτομα που εμφανίζουν επιθετική συμπεριφορά και κάνουν βίαιες πράξεις σε βάρος άλλων μαθητών σε ποσοστό περίπου 28%. Το αντίστοιχο ποσοστό των κοριτσιών είναι περίπου 18%. η παρέα σου έχει άτομα που κάνουν βίαιες πράξεις σε βάρος άλλων συμμαθητών Ναι Όχι Αγόρια 27,71% 72,29% Κορίτσια 18,18% 81,82%

Ερώτηση 7η Έκανες κάτι κακό σε βάρος άλλου συμμαθητή σου γιατί σου το ζήτησε η παρέα σου;

Ευρήματα του 7ου ερωτήματος και στατιστική παρουσίαση Ο ρόλος της παρέας και της δυναμικής της στη διαμόρφωση των στάσεων και συμπεριφορών διερευνήθηκε στο ερώτημα «Έκανες κάτι κακό σε βάρος άλλου συμμαθητή σου γιατί σου το ζήτησε η παρέα σου;» Παρατηρείται πως το μεγαλύτερο ποσοστό των αγοριών και των κοριτσιών απάντησαν ότι δεν έκαναν κάτι κακό σε βάρος άλλου παιδιού σε ποσοστό περίπου 96%. Μόλις το 5% των αγοριών και το 4% των κοριτσιών ομολόγησε ότι υπήρξε θύτης και υπέκυψε στη θέληση της παρέας του βλάπτοντας τους συμμαθητές του. Έκανες κάτι κακό σε βάρος άλλου συμμαθητή σου γιατί σου το ζήτησε η παρέα σου; Ναι Όχι Αγόρια 4,82% 95,18% Κορίτσια 3,64% 96,36%

Σου συνέβη να νιώσεις ότι δεν σε θέλουν στην παρέα, Ερώτηση 8η Σου συνέβη να νιώσεις ότι δεν σε θέλουν στην παρέα, αν δεν κάνεις ό,τι σου ζητούν;

Ευρήματα 8ου ερωτήματος Ιδιαίτερη σημασία για τους μαθητές έχει η ένταξή τους στην ομάδα και η συμμόρφωσή τους στους κανόνες της. Η μη συμμόρφωση σ΄ αυτούς αποτελεί κίνδυνο αποκλεισμού από την ομάδα. Παρατηρείται πως περίπου το 50% των αγοριών και αντίστοιχα το 40% των κοριτσιών δήλωσε ότι ένιωσε πως δεν έγιναν κάποια στιγμή αποδεκτοί από την παρέα, αφού δεν έκαναν ό,τι πρόσταξε η ομάδα. Είναι προφανές ότι στους μισούς περίπου μαθητές ασκήθηκε η απειλή του εκφοβισμού της εκδίωξης από την ομάδα. Σου συνέβη να νιώσεις ότι δε σε θέλουν στην παρέα αν δεν κάνεις ό,τι σου πουν Συχνά Μερικές φορές Σπάνια Ποτέ Αγόρια 7,23% 18,07% 20,48% 54,22% Κορίτσια 10,91% 14,55% 16,36% 58,18

Ερώτηση 9η Σε έχουν απειλήσει;

Ευρήματα 9ου ερωτήματος και στατιστική παρουσίαση Ευρήματα 9ου ερωτήματος και στατιστική παρουσίαση Ο εκφοβισμός και η θυματοποίηση αποτελεί μορφή βίας. Είναι η κατάσταση κατά την οποία ο μαθητής θύμα εκτίθεται σε πράξεις επιθετικής συμπεριφοράς ενός ή περισσοτέρων μαθητών για ορισμένο χρονικό διάστημα. Τα παιδιά θυματοποιούνται όταν υπάρχει ανισορροπία δύναμης και έκθεση σε φαινόμενα βίας επαναλαμβανόμενα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εντείνονται οι ανισότητες και οι συγκρούσεις Σχετικά με τα φαινόμενα εκφοβισμού και απειλής των μαθητών από άλλους παρατηρείται ότι τα αγόρια ομολογούν ότι έχουν απειληθεί περισσότερες φορές από ότι τα κορίτσια (32% περίπου). Εκπλήσσει το γεγονός ότι ένα ποσοστό 25% των κοριτσιών έχει δεχθεί απειλητική συμπεριφορά από άλλους μαθητές είτε σε συχνή είτε σε μέτρια είτε σε σπάνια συχνότητα εμφάνισης. Σε έχουν απειλήσει Συχνά Μερικές φορές Σπάνια Ποτέ Αγόρια 2,41% 16,87% 14,46% 66,27% Κορίτσια 5,45% 14,55% 74,55%

Ερώτηση 10η Αν σε απείλησαν

Ευρήματα 10ου ερωτήματος και στατιστική παρουσίαση αυτών Ευρήματα 10ου ερωτήματος και στατιστική παρουσίαση αυτών Από τις απαντήσεις των μαθητών που δηλώνουν ότι υπήρξαν θύματα του εκφοβισμού και απειλητικής συμπεριφοράς φαίνεται πως τα αγόρια σε τριπλάσιο αριθμό από τον αντίστοιχο των κοριτσιών και με περισσότερη ευκολία ανταπέδωσαν απειλές (ποσοστά 14% και 5% αντίστοιχα) Ιδιαίτερα μικρός παρατηρείται ο αριθμός των μαθητών που δήλωσε ότι ανταπέδωσε τη βία με βία. Παθητική στάση κράτησε το 18% των αγοριών και το 7% των κοριτσιών. Στη σχετική ερώτηση σε ποιον απευθύνθηκαν όταν δέχτηκαν εκφοβισμό και απειλή οι μαθητές έδωσαν περισσότερες από μία απαντήσεις. Το μεγαλύτερο ποσοστό αποδεκτών των παραπόνων τους και επίλυσης του προβλήματος ήταν οι γονείς, περίπου 44% για τα κορίτσια και 37% για τα αγόρια έναντι των εκπαιδευτικών (19% και 34% αντίστοιχα). Αν σε απείλησαν Δεν έκανες τίποτα Απείλησες και εσύ Φέρθηκες βίαια Το είπες στο φίλο/ φίλη Το είπες στο δάσκαλο/διευθυντή Το είπες στους γονείς Αγόρια 17,95% 14,10% 2,56% 8,97% 19,23% 37,18% Κορίτσια 6,90% 5,17% 1,72% 34,48% 44,83%

Έγινες θύμα βίαιης συμπεριφοράς (σπρώξιμο, Ερώτηση 11η Έγινες θύμα βίαιης συμπεριφοράς (σπρώξιμο, χτύπημα)

Ευρήματα 11ης ερώτησης Στο ερώτημα αν έγιναν θύματα βίαιης συμπεριφοράς διαπιστώνεται ότι το 50% των αγοριών δηλώνει πως υπήρξε θύμα βίαιης και επιθετικής συμπεριφοράς (λεκτικής, σωματικής, ψυχολογικής). Ελαφρά χαμηλότερο εμφανίζεται το ποσοστό των κοριτσιών, περίπου 44%. Και τα δύο φύλα, αγόρια και κορίτσια, απαντούν ότι τα περιστατικά εμφάνισης της βίαιης συμπεριφοράς δεν γίνονται συχνά. Έγινες θύμα βίαιης συμπεριφοράς Συχνά Μερικές φορές Σπάνια Ποτέ Αγόρια 7,23% 12,05% 30,12% 50,6% Κορίτσια 3,64% 9,09% 30,91% 56,36%

Ερώτηση 12η Αν σε έχουν χτυπήσει

Στατιστικά ευρήματα 12ης ερώτησης. Περισσότερα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια απειλήθηκαν να μην αναφέρουν το περιστατικό της επιθετικής συμπεριφοράς άσκησης σωματικής βίας (περίπου 4% των αγοριών και 1% των κοριτσιών). Τα συναισθήματα που αισθάνονται μετά τη σωματική άσκηση βίας και του εκφοβισμού ομολογούνται μόνο από το 9% των θυμάτων. Ως προς την ανταπόδωση του χτυπήματος διαφαίνεται μια τάση των αγοριών να ανταποδίδουν το χτύπημα σε διπλάσια συχνότητα εμφάνισης της βίαιης συμπεριφοράς από την αντίστοιχη των κοριτσιών (αντίστοιχα 17% και 7% περίπου). Τα κορίτσια αναφέρουν το γεγονός στους γονείς πιο συχνά από ότι στους δασκάλους. Αν σε χτύπησαν Σε απείλησαν να μην το πεις σε κανέναν Αισθάνθηκες φόβο Αισθάνθηκες θυμό Δεν έκανες τίποτα Ανταπέδωσες το χτύπημα Το είπες στο δάσκαλο/ διευθυντή Μίλησες στους γονείς σου Αγόρια 3,70% 8,15% 15,56% 5,19% 17,04% 25,19% Κορίτσια 1,18% 9,41% 12,94% 2,35% 7,06% 28,24% 38,82%

Συμπεράσματα – Προτάσεις Ευαισθητοποίηση της σχολικής κοινότητας Μέτρα πρόληψης Χρήση κατάλληλων τακτικών παρέμβασης Απόκτηση δεξιοτήτων στρατηγικής επίλυσης των προβλημάτων

ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ!