«Σήμερα γάμος γίνεται…… Bugün dügünler oluyor» ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΞΥΛΑΓΑΝΗΣ 2013-2014

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Κατά τη σχολική χρονιά 2013-2014 δεκάξι μαθητές και δύο καθηγήτριες ασχοληθήκαμε με το πολιτιστικό πρόγραμμα «Σήμερα γάμος γίνεται…… Bugün dügünler oluyor». Επειδή στο σχολείο μας φοιτούν χριστιανοί και μουσουλμάνοι μαθητές, θεωρήσαμε ότι ήταν μια καλή ευκαιρία για τους μαθητές να γνωρίσουν τα έθιμα του γάμου της χριστιανικής και της μουσουλμανικής κοινότητας, για να διαπιστώσουν ομοιότητες και διαφορές και έτσι να γνωρίσουν καλύτερα ο ένας τον άλλον.

ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Επαφή των μαθητών με την κοινωνία έξω από τα στενά όρια του σχολείου. Καλλιέργεια πνεύματος συνεργασίας. Ενίσχυση πρωτοβουλίας μαθητών. Επαφή των μαθητών με θέματα λαογραφίας και συγκεκριμένα με έθιμα του γάμου – γνώση του λαϊκού πολιτισμού. Ενδυνάμωση της εθνικής συνείδησης. Οι στόχοι του προγράμματος επιτεύχθηκαν και πάνω από όλα απολαύσαμε την εμπειρία της επαφής με άλλους ανθρώπους.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Αναζήτηση σχετικής βιβλιογραφίας σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή. Ερωτηματολόγιο διατυπωμένο με βάση το βιβλίο του Γεωργίου Α. Μέγα «Ζητήματα Ελληνικής Λαογραφίας». Συνέντευξη από τους παππούδες ή τις γιαγιάδες των μαθητών σχετικά με τα έθιμα του γάμου της περιοχής τους. Βιντεοσκόπηση γαμήλιων τραγουδιών. Στην πορεία διαπιστώσαμε ένα πρόβλημα που οφείλεται στο γεγονός ότι πλέον δε γίνονται παραδοσιακοί γάμοι και οι παππούδες των μαθητών είναι νέοι ηλικιακά, με αποτέλεσμα να μη γνωρίζουν πολλά από τις πατρίδες των προγόνων τους και τα έθιμά τους.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ Κατά τη διάρκεια διεξαγωγής του προγράμματος πραγματοποιήσαμε εκπαιδευτικές επισκέψεις στο Λαογραφικό Μουσείο Ξυλαγανής στο Λαογραφικό Μουσείο Ορεστιάδας στο Λαογραφικό Μουσείο Ξάνθης και στην ορεινή περιοχή της Ξάνθης, για να συναντήσουν οι μαθητές μας γυναίκες του τοπικού συνεταιρισμού Κοτύλης και να μιλήσουν για τα έθιμα του γάμου.

ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΡΩΜΥΛΙΑ Οι γονείς του γαμπρού πήγαιναν στο σπίτι της νύφης για να τη ζητήσουν. Αν η νύφη έλεγε ναι, ζητούσαν προίκα από τον πατέρα της. Αν ο πατέρας της δεν είχε, το προξενιό χαλούσε. Παγώνα Δουδουλακάκη Ο αρραβώνας γινόταν στο σπίτι της νύφης. Παρόντες ήταν οι συγγενείς των οικογενειών και ο κουμπάρος για να αλλάξει τα δαχτυλίδια. Η νύφη και ο γαμπρός αντάλλασσαν διάφορα δώρα (σκουλαρίκια, δαχτυλίδια, σταυρούς). Γιώργος Λαλάκης

ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΡΩΜΥΛΙΑ Στον αρραβώνα η νύφη είχε ένα πανέρι με πετσέτες, ρούχα και άλλα και τα μοίραζε στους συγγενείς του γαμπρού. Το ίδιο έκανε και ο γαμπρός για τους συγγενείς της νύφης. Παγώνα Δουδουλακάκη Ο γάμος γινόταν σύντομα μετά τον αρραβώνα. Δεν γίνονταν γάμοι σε καιρό Νηστειών, θανάτου, Μεγάλης Σαρακοστής. Επίσης απέφευγαν τους γάμους κατά τους δίσεκτους χρόνους. Γιώργος Λαλάκης Το κάλεσμα στο γάμο γινόταν προφορικά. Έδιναν από ένα μπουκάλι ούζο σε δύο μικρά παιδιά που πήγαιναν σε όλα τα σπίτια του χωριού για να καλέσουν κόσμο.

ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ Πριν το γάμο, ημέρα Παρασκευή, οι Σαρακατσαναίοι έπιαναν τα προζύμια στο σπίτι του γαμπρού και χωριστά στο σπίτι της νύφης, για να ζυμώσουν την κουλούρα. Τα προζύμια τα έπιανε μια κοπέλα ανύπαντρη και με μάνα και πατέρα, δηλαδή δεν ήταν ορφανή. Έτσι πίστευαν ότι ο γάμος θα ήταν ευλογημένος και χωρίς θανάτους. Το ζύμωμα της κουλούρας γινόταν με τραγούδια και χορούς. Όταν κοσκίνιζαν το αλεύρι, έριχναν λεφτά στο κόσκινο, για να είναι σιδερένιο το ζευγάρι. Μαρία Σφέτσα

ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ Στο σπίτι του γαμπρού μαζί με τα προζύμια ετοίμαζαν και το φλάμπουρο. Το φλάμπουρο το έραβε ο «μπράτιμος» και έπρεπε να είναι ανύπαντρος και να έχει και τους δυο γονείς του στη ζωή. Το φλάμπουρο συμβολίζει τη θρησκεία, την πατρίδα και τη γονιμότητα. Αποτελείται από το κοντάρι και τη σημαία. Το κοντάρι γίνεται από ξύλο κρανιάς συμβολικά, για να είναι γεροί ο γαμπρός και η νύφη. Στο πάνω μέρος τα ξύλα σχηματίζουν σταυρό πάνω στον οποίο καρφώνονται μήλα ή ρόδια, σύμβολα του έρωτα και της γονιμότητας κατά την αρχαιότητα. Πάνω στη σημαία ράβονται διάφορα στολίδια, λωρίδες υφάσματος, δαντέλες, κορδέλες κόκκινες και γαλάζιες και σχηματίζουν σταυρούς. Ο αριθμός των βελονιών που έραβαν τα φλάμπουρα ήταν τρία και συμβόλιζαν την τριαδικότητα του Θεού και αποτελούσε ένα στοιχείο για τη θρησκευτική λατρεία των Σαρακατσάνων. Τα τρία βελόνια έμεναν πάνω στα φλάμπουρα, γιατί θεωρούνταν πως έχουν αποτρεπτικές ικανότητες κατά του κακού. Μαρία Σφέτσα

ΤΟ ΖΥΜΩΜΑ ΤΗΣ ΚΟΥΛΟΥΡΑΣ

ΤΟ ΦΛΑΜΠΟΥΡΟ

ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ Την ημέρα του γάμου οι συγγενείς του γαμπρού πήγαιναν να πάρουν την νύφη. Όταν έφταναν στο σπίτι της νύφης πυροβολούσαν μια φορά. Από την πλευρά της νύφης πυροβολούσαν δυο φορές. Αυτό σήμαινε πως ήταν καλοδεχούμενος. Οι συμπέθεροι αντάλλασσαν μπουκάλια με ρακί, για να πιουν στην υγειά των παιδιών που παντρεύονταν. Όταν έμπαιναν στο σπίτι της νύφης, τους κερνούσαν και αντάλλασσαν τις κουλούρες που είχαν ζυμώσει στα προζύμια. Μετά, ο αδελφός του γαμπρού έβαζε τα παπούτσια στη νύφη. Μαρία Σφέτσα

ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ Η νύφη βγαίνοντας από το σπίτι της μάνας της, μπροστά στην πόρτα πατούσε πάνω σε ένα μαχαίρι, για να είναι σιδερένια σε όλη της τη ζωή. Όταν έφευγε η νύφη, η μάνα της έριχνε ένα ποτήρι νερό, για να τρέχει η ευτυχία στη ζωή της, όπως τρέχει το νερό. Μετά τη στέψη πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού. Η πεθερά περίμενε στην πόρτα τη νύφη, για να της δώσει ένα κουταλάκι με βούτυρο, για να το απλώσει σε τρία σημεία της πόρτας. Επίσης, της έδινε ένα κόσκινο και η νύφη το έριχνε πίσω της, χωρίς να γυρίσει. Ανάλογα με τον τρόπο που έπεφτε, μάντευαν το φύλο του πρώτου παιδιού. Στη συνέχεια η πεθερά κερνούσε τους νεόνυμφους κεράσι γλυκό, για να είναι η ζωή τους γλυκιά. Μαρία Σφέτσα

ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ Ένα συγγενικό πρόσωπο με ένα μπουκάλι ούζο γυρνούσε από σπίτι σε σπίτι και καλούσε τον κόσμο δίνοντας στον καθένα μια γουλιά ούζο, έτσι ώστε, όποιος έπινε, ήξερε ότι ήταν καλεσμένος. Η μητέρα της νύφης ετοίμαζε τα προικιά της κόρης της από τότε που η κόρη της ήταν παιδί. Την τελευταία Παρασκευή πριν το γάμο έδειχναν τα προικιά στο σπίτι της νύφης. Γάμος δε γινόταν στην περίοδο της Σαρακοστής. Την ημέρα του γάμου πήγαινε ο κουρέας στο σπίτι του γαμπρού, για να τον ξυρίσει και μετά ο γαμπρός ντυνόταν. Βαλσάμω Καψιμάλλη

ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ Στο σπίτι της νύφης οι γυναίκες έντυναν και στόλιζαν την νύφη και τραγουδούσαν το παρακάτω παραπονιάρικο τραγούδι: Σήμερα μαύρος ουρανός Σήμερα μαύρη μέρα Σήμερα αποχωρίζεται Μάνα και θυγατέρα Γαμπρέ τη νύφη ν’ αγαπάς, να μην την εμαλώνεις, σαν το βασιλικό στη Γη, να την εκαμαρώνεις.

ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ Τα παπούτσια της νύφης της τα φορούσε ο πατέρας της και αν δεν είχε πατέρα, τότε ο αδελφός της. Όταν η νύφη έβγαινε από το σπίτι της, γυρνούσε την πλάτη και πετούσε ένα μήλο. Όποιος το έπιανε, σήμαινε ότι θα παντρευτεί πρώτος. Στη συνέχεια αποχαιρετούσε τους γονείς της και ξεκινούσε για την εκκλησία. Αρχικά ο γαμπρός και ο κουμπάρος με τα όργανα πήγαιναν στην εκκλησία. Ύστερα οι οργανοπαίκτες πήγαιναν να πάρουν τη νύφη. Μετά τη στέψη οι νεόνυμφοι πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού και η πεθερά υποδεχόταν τη νύφη με ένα γλυκό του κουταλιού. Βαλσάμω Καψιμάλλη

ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ Το νυφικό κρεβάτι το έστρωναν οι ανύπαντρες φίλες της νύφης. Όποιος πήγαινε, άφηνε κέρματα και ευχόταν «οι ώρες οι καλές». Τη νύφη αλλά και τον γαμπρό τους στόλιζαν ανύπαντροι. Όταν ο κουμπάρος πήγαινε να πάρει τη νύφη, αυτές που την στόλιζαν έκρυβαν το ένα παπούτσι της νύφης και ο κουμπάρος έπρεπε να δώσει χρήματα, για να τον αφήσουν να μπει μέσα και να τη συνοδεύσει στην εκκλησία. Όταν έμπαινε μέσα, έψαχνε το παπούτσι και αφού το έβρισκε, έπρεπε να βάλει και άλλα χρήματα και μετά το φορούσε στη νύφη. Όταν η νύφη έφευγε από το πατρικό της σπίτι, η μητέρα της έσπαγε ένα ποτήρι με νερό πίσω της. Παπαδάκη Πηνελόπη

ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ Στο δρόμο για τη εκκλησία ο κουμπάρος και η νύφη με τη συνοδεία τους συναντούσαν πολλά εμπόδια: κάποια παλικάρια έβαζαν τριχιές (σχοινιά) και τους έκοβαν το δρόμο. Τότε ο κουμπάρος τους έδινε πάλι χρήματα, για να ανοίξουν το δρόμο. Μετά τη στέψη πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού και η πεθερά έβαζε ένα σίδερο κάτω από ένα μαξιλάρι στην είσοδο του σπιτιού. Το ζευγάρι πατούσε πάνω στο σίδερο και έμπαινε στο σπίτι. Αυτό γινόταν για να είναι σιδερένιο το ζευγάρι. Τη Δευτέρα μετά το γάμο, μαζεύονταν οι γυναίκες στο σπίτι και έβλεπαν «την τιμή της νύφης», δηλαδή το σεντόνι από την πρώτη νύχτα του γάμου, που αποδείκνυε την αγνότητα της νύφης. Παπαδάκη Πηνελόπη

ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ Ο προξενητής ήταν συνήθως φίλος ή συγγενής του γαμπρού. ‘Όταν πήγαινε στο σπίτι της νύφης ζητούσε από τον πατέρα της την κόρη του και ρωτούσε τι προίκα μπορούσε να δώσει. Πολλές φορές αν το κορίτσι-η νύφη δεν είχε προίκα, το προξενιό χαλούσε. Στον αρραβώνα οι γονείς του αγοριού πήγαιναν «σημάδια» στη νύφη: ένα μαντήλι, κάλτσες και μια λίρα στολισμένη με βασιλικό. Ο αρραβώνας γινόταν στο σπίτι της νύφης. Ο κουμπάρος σταύρωνε τα δαχτυλίδια στην εικόνα που βρισκόταν πάνω σε ένα τραπέζι. Μερικές φορές οι οικογένειες αντάλλασσαν και οικογενειακά κειμήλια. Αντίστοιχα και η νύφη όταν έφευγαν από το σπίτι, τους χάριζε «σημάδια». Γιαννούλα Γκούτρα

ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ Μια εβδομάδα πριν το γάμο ο γαμπρός δεν έβλεπε τη νύφη. Αν πήγαινε να την δει, τότε οι γειτόνισσες τον μουντζούρωναν με στάχτη. Οι γάμοι δε γίνονταν (50) μέρες πριν τα Χριστούγεννα, (15) μέρες πριν το Δεκαπενταύγουστο και (50) μέρες πριν το Πάσχα. Γάμοι δε γίνονταν στα δίσεκτα χρόνια, το θεωρούσαν γρουσουζιά. Το Σαββατόβραδο του γάμου οι καλεσμένοι περνούσαν από το σπίτι της νύφης, για να δώσουν τα δώρα τους και για να δουν την προίκα που ήταν κρεμασμένη στους τοίχους. Μια μέρα πριν τον γάμο έστρωναν το νυφικό κρεβάτι και τα παρανυφάκια έκαναν τρεις κολοτούμπες πάνω στο κρεβάτι. Τότε η νύφη διάλεγε όποιο παρανυφάκι ήθελε, για να κοιμηθούν μαζί και έτσι θα έκανε και αυτή παιδί του ίδιου φύλου. Γιαννούλα Γκούτρα

ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ Οι ανύπαντρες φίλες της νύφης έγραφαν τα ονόματά τους στη σόλα των παπουτσιών της. Μετά τη στέψη τα ανύπαντρα κορίτσια έψαχναν ποια ονόματα σβήστηκαν. Αυτές θα παντρεύονταν σύντομα. Μερικές φορές οι φίλες της νύφης δοκίμαζαν το νυφικό, πριν το φορέσει η ίδια για καλή τύχη. Μετά τη στέψη πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού και η πεθερά αφού έπαιρνε μια χρυσή αλυσίδα, την έβαζε στο σβέρκο των νεόνυμφων και τους τραβούσε μέσα στο σπίτι, όπου τους κερνούσε γλυκό του κουταλιού. Γιαννούλα Γκούτρα

ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ Όταν ο πατέρας της νύφης δεν έδινε ό,τι είχαν συμφωνήσει για προίκα, ο αρραβώνας χαλούσε. Ο γαμπρός μετά τον αρραβώνα πήγαινε και έπαιρνε τη νύφη μόνο τα Σαββατοκύριακα και πάντα με την άδεια των γονιών της. Η πρόσκληση για τον γάμο ήταν ένα μπουκάλι ούζο και για βούλωμα σαν καπάκι ήταν ένα κλαδάκι βασιλικός. Ένας συγγενής πήγαινε σε κάθε σπίτι και έδινε να πιουν από μια γουλιά. Έτσι γινόταν το κάλεσμα. Σουλτάνα Καρανικολίδου

ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ Πριν φύγει η νύφη για την εκκλησία, ο πατέρας της έσπαζε μια κουλούρα στο κεφάλι. Στα παλιά τα χρόνια το κράτος έδινε χωράφια στα νιόπαντρα ζευγάρια. Έτσι προκειμένου να προλάβουν τη διαδικασία, παντρεύονταν ακόμη και καθημερινές. Μια εβδομάδα πριν το γάμο έστρωναν σε ένα δωμάτιο τα προικιά της νύφης ή τα κρεμούσαν σε σχοινιά. Δυο μέρες πριν το γάμο πήγαινε ο γαμπρός και έπαιρνε την προίκα. Σουλτάνα Καρανικολίδου

ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ Την νύφη την έντυναν, την έβαφαν και την στόλιζαν οι φίλες της, γιατί τα παλιά χρόνια δεν υπήρχαν κομμώτριες. Όταν οι νεόνυμφοι πήγαιναν στο σπίτι, η πεθερά έβαζε τη νύφη, πριν μπει στο σπίτι, να πατήσει σε ένα πέταλο. Στη συνέχεια από ένα κουταλάκι του γλυκού κερνούσε το ζευγάρι, για να είναι γλυκιά η ζωή τους. Έδινε στη νύφη ένα μήλο να το πετάξει πίσω της, για να το πιάσει μια από τις φίλες της (αυτό γίνεται τώρα με την ανθοδέσμη). Μετά ακολουθούσε το γλέντι με νταούλια. Σουλτάνα Καρανικολίδου

ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ Το βράδυ του αρραβώνα, στις 12:00 τα μεσάνυχτα, έριχναν τουφεκιές, για να μάθει όλο το χωριό για τον αρραβώνα. Τότε αποφάσιζαν και την ημερομηνία του γάμου. Η κουλούρα ήταν γλυκό ψωμί που το έκανε η νονά της νύφης και την έσπαζε στο κεφάλι της νύφης, πριν να βγει από το πατρικό σπίτι την ημέρα του γάμου. Η νύφη έτρωγε ένα μικρό κομμάτι και ύστερα κέρναγαν τους καλεσμένους. Η πεθερά έριχνε σιδερένια νομίσματα στο νυφικό κρεβάτι για το καλό. Μιχάλης Πανταζίδης

ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ Όταν έντυναν τη νύφη οι φίλες της τραγουδούσαν: - Ωραία που ΄ναι η νύφη μας, ωραία τα προικιά της , ωραία κι παρέα της που κάνει τη χαρά της. Νύφη πόσο τ΄ αγόρασες, καλέ σήμερα αυτό το παλικάρι, να τ΄ αγοράσουν κι άλλοι; - Χίλια φλουριά τ΄ αγόρασα, καλέ σήμερα και πεντακόσια γρόσια για την καλή του γλώσσα. Μιχάλης Πανταζίδης

ΕΘΙΜΑ ΓΑΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ Όταν η νύφη έβγαινε από το πατρικό της σπίτι, έκανε τρεις μετάνοιες μπροστά στον πατέρα της. Στη συνέχεια χόρευε με τον πατέρα της τρεις γύρους και ξεκινούσαν για την εκκλησία. Στο σπίτι του γαμπρού, αφού γινόταν το ξύρισμά του, οι φίλοι του τον σήκωναν στα χέρια και δεν τον κατέβαζαν παρά μόνο όταν τους έταζε κάτι. Μιχάλης Πανταζίδης

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ (ΟΤΑΝ ΠΑΙΡΝΟΥΝ ΤΗ ΝΥΦΗ) ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΓΑΜΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ (ΟΤΑΝ ΠΑΙΡΝΟΥΝ ΤΗ ΝΥΦΗ) Σήμερα λάμπει ο ουρανός Σήμερα λάμπει η μέρα Σήμερα στεφανώνεται Αητός και περιστέρα. Σήμερα ξεχωρίζεται Μάνα και θυγατέρα Η μάνα είναι πέρδικα Και η κόρη περιστέρα Περπάτα κόρη μ’ περπατάς Πως περπατούσες πρώτα Και ο γαμπρός σε καρτερεί Στης εκκλησιάς την πόρτα Με μια χεριά λουλούδια Αφήνουνε την πέρδικα Παίρνουν την περιστέρα Αργυρό γυαλί, χρυσή καμπάνα Κι αϊ πουλάκι μου, ξενιτεμένο Όσο σ’ είχα στην αυλή μου Έπρεπαν οι αυλές μου όλες Έπρεπαν και τα σοκάκια Τώρα ήρθαν να σε πάρουν Να σε πάρουν, να σε πάρουνε στα ξένα Με εννιά ζυγιών νταούλια Και με χίλια παλικάρια Θα σε πάρουν θα σε πάνε Να σε πάνε μακριά στα ξένα Κι εκεί θα κάνεις άλλον κύριο Άλλα αδέρφια και ξαδέρφια.

ΕΘΙΜΑ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ ΕΘΙΜΑ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ Την ημέρα του αρραβώνα ο γαμπρός και η νύφη έβαζαν δαχτυλίδια στα δάχτυλα τους δεμένα με μια κόκκινη κορδέλα. Την κορδέλα την έκοβε ο πατέρας της νύφης. Ο μουσουλμανικός γάμος συνολικά κρατάει (3) μέρες. Την πρώτη μέρα γίνεται το έθιμο της χένας, τη δεύτερη το γλέντι και την τρίτη μέρα ο γαμπρός πηγαίνει και παίρνει τη νύφη από το σπίτι της. Η πρόσκληση στο γάμο γινόταν από κάποια γυναίκα που είχε χαμηλά εισοδήματα. Στους προσκεκλημένους έδινε καραμέλες και αυτοί με τη σειρά τους της έδιναν κάποια χρήματα. Φεριστέ Αδήλ

ΕΘΙΜΑ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ ΕΘΙΜΑ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ Στα παλιά χρόνια πριν το γάμο, όταν δεν υπήρχε λουτρό στα σπίτια, η νύφη με τις φίλες της και τις συγγενείς πήγαιναν στο χαμάμ (δημόσιο λουτρό). Η πεθερά έριχνε χρήματα στο κεφάλι της νύφης. Εκεί περνούσαν την ημέρα τους χορεύοντας, τραγουδώντας και τρώγοντας. Θεωρούσαν κακοτυχία το να βρεθούν δύο νύφες στο ίδιο χαμάμ ταυτόχρονα. Κάποιες γυναίκες που είχαν ανύπαντρους γιους έβρισκαν από εκεί νύφες για τα παιδιά τους. Φεριστέ Αδήλ

ΕΘΙΜΑ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ Σύμφωνα με μια άλλη μαρτυρία ένας φίλος του γαμπρού και μια φίλη της νύφης βάζουν ταυτόχρονα τις βέρες στο ζευγάρι, οι οποίες είναι δεμένες με ένα κόκκινο κορδόνι, και τους λένε συγχαρητήρια. Η αδερφή ή η φίλη της νύφης παίρνει ένα καινούριο ψαλίδι και με αυτό ετοιμάζεται να κόψει το κορδόνι. Προσπαθεί να το κόψει και δήθεν δεν μπορεί με τη δικαιολογία ότι χρειάζεται χρήματα από το γαμπρό. Εκείνος προσποιείται πως δεν ακούει. Γίνεται το ίδιο για δεύτερη φορά και τότε ο γαμπρός λέει: «Όσα έχω στην τσέπη θα σου τα δώσω, συμφωνείς»; Η κοπέλα συμφωνεί: «Βάλε το χέρι στην τσέπη». Ο γαμπρός της δίνει τα λεφτά, αυτή τα παίρνει και εύχεται στο ζευγάρι «να ζήσετε» και κόβει το κορδόνι. Φατμέ

ΕΘΙΜΑ ΠΟΜΑΚΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ Να προικίζεις το παιδί σου, ανάλογα με τις δυνατότητές σου, έστω κι αν χρειαστεί να δανειστείς. Έτσι δεν θα νιώθει σε μειονεκτική θέση έναντι άλλων στη κοινωνία, διότι αυτό δημιουργεί διαρκή καημό για μια ολόκληρη ζωή, δεν αναπληρώνεται και στερεί την ικανοποίηση της προσφοράς στην νέο-συσταθείσα οικογένεια. Πομάκικη εφημερίδα “zagalisa”

ΕΘΙΜΑ ΠΟΜΑΚΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ Τα σκεύη ήταν και είναι σχεδόν επώνυμα στην οικογένεια. Η μητέρα την προίκα της την ονομάτιζε «σύζυγο». Ακόμη και τα ξύλινα κουτάλια ονομάτιζε. Για παράδειγμα έλεγε: «φέρε της γιαγιάς μου την κατσαρόλα, του πατέρα μου τα μπακίρια, τα πύξινα (ξύλινα) μου κουτάλια, το μαδάνικο [από το Μαδάν] μαχαίρι, το κιρτζαλίδικο καζάνι». Πριν πεθάνει έταζε ποιος και τι θα κληρονομήσει, με αποτέλεσμα τα παιδιά να προσέχουν τα σκεύη της οικογένειας και να μην τα σπάζουν. Πομάκικη εφημερίδα “zagalisa”

ΕΘΙΜΟ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ Το έθιμο της βραδιάς της χένας (kına gecesi):  Το “βράδυ της χένας” είναι καθαρά γυναικεία βραδιά. Την παραμονή του γάμου, μαζεύονται οι γυναίκες στο σπίτι της νύφης. Εκεί διασκεδάζουν τραγουδώντας χαρούμενα τραγούδια στην αρχή και στη συνέχεια θλιβερά, προσπαθώντας να συγκινήσουν τη νύφη. Κατά τη διάρκεια της βραδιάς, βάζουν χένα σε ένα πιάτο και την ανακατεύουν με νερό. Γύρω από το πιάτο υπάρχουν κεριά αναμμένα. Στη συνέχεια βάζουν χένα στα χέρια της νύφης μαζί με ένα νόμισμα για καλή τύχη και στέριωμα στο γάμο " başı bütün".

ΕΘΙΜΟ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ ΤΗΣ ΝΥΧΤΑΣ ΤΗΣ ΧΕΝΑΣ Το βράδυ της χένας οι φίλες της νύφης τραγουδούν ένα χαρακτηριστικό τραγούδι. Το συγκεκριμένο τραγούδι έχει σκοπό να κάνει τη νύφη να κλάψει. Βασίζεται σε μια ιστορία από τα παλιά: «Κάποτε μια κοπέλα παντρεύτηκε σε ένα χωριό, μακριά από το πατρικό της. Τότε υπήρχε έθιμο μια εβδομάδα μετά το γάμο ο γαμπρός και η νύφη να πηγαίνουν στο πατρικό της νύφης. Όμως ο γαμπρός δεν θέλησε και δεν επέτρεψε να γίνει αυτή η επίσκεψη. Η νύφη από τη στεναχώρια της αρρώστησε. Τότε ο αδελφός του γαμπρού επειδή την είδε πολύ στεναχωρημένη, αποφάσισε να τη συνοδεύσει ο ίδιος στο σπίτι των γονιών της. Δυστυχώς η νύφη δεν άντεξε και στο δρόμο πέθανε».

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ Yüksek yüksek tepelere ev kurmasınlar Aşrı aşrı memlekete kız vermesinler Annesinin bir tanesini hor görmesinler Uçan da kuşlara malum olsun Ben annemi özledim Hem annemi hem babamı Ben köyümü özledim Babamın bir atı olsa binse de gelse Annemin yelkeni olsa açsa da gelse Kardeşlerim yollarımı bilse de gelse Να μη χτίζουν σπίτια σε ψηλά βουνά Να μη δίνουν τα κορίτσια σε μακρινά χωριά Να μη περιφρονούν τη μοναχοκόρη της μάνας Να μάθουνε πια και τα πουλιά που πετούν Ότι εμένα μου λείπει η μαμά μου Και η μαμά μου και ο μπαμπάς μου Και το χωριό μου Να είχε ο μπαμπάς μου ένα άλογο και να ερχόταν Να είχε φτερά η μαμά μου και να ερχόταν πετώντας Να ήξεραν τα αδέλφια μου το δρόμο μου και να ερχόταν Να μάθουν πια και τα πουλιά που πετούν

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟ ΒΡΑΔΥ ΤΗΣ ΧΕΝΑΣ Kınayı getir aney Parmağın batır aney Bu gece misafirem Koynunda yatır aney Tarlada var çeperler Çepere su seperler Irak yoldan geleni Terli terli öperler Sivik uci kuş burni Oldum yarin düşküni Baş açık yalın ayak Yola düştüm Kiş günü Φέρε τη χέννα μάνα Βούτα το δάχτυλό σου μάνα, Απόψε είμαι φιλοξενούμενή σου, Στην αγκαλιά σου κοίμισέ με μάνα. Στον αγρό υπάρχει φράκτης, Τον φράκτη αυτό καταβρέχουν με νερό, Αυτόν που ‘ρχεται από τον μακρινό δρόμο, καταϊδρωμένο Τον καλωσορίζουν με φιλιά. Λάτρεψα τον εραστή μου, Ξυπόλητη και χωρίς σχεδόν ρούχα, Πήρα τους δρόμους χειμωνιάτικα.

ΚΟΙΝΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ Το έθιμο της χένας δεν υπήρχε μόνο στην Μουσουλμανική κοινότητα, αλλά και στη Χριστιανική κοινότητα ως αποτέλεσμα πολιτιστικής επίδρασης από την πλευρά των Μουσουλμάνων. Ο γαμπρός στη χριστιανική κοινότητα έστελνε σε κούπα τον “κινά” στη νύφη. Ένα κορίτσι, που ζούσαν οι γονείς του, αφού δούλευε καλά τον κινά με το χέρι του, τον έβαζε σε τάσι, που το βαστούσε καθώς έσερνε τον χορό τραγουδώντας: Βγάλε το δαχτυλίδι σου που είναι διαμαντένιο και μάλαξε και τον κινά σε τάσι ασημένιο. Βάλε κινά στα χέρια σου, στα πέντε δάχτυλά σου να πάρεις και τον τσελεμπή μέσα στ`αρχοντικό σου.

ΚΟΙΝΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ Και στις δύο κοινότητες τα παλιότερα χρόνια που δεν υπήρχε λουτρό στο σπίτι, υπήρχε το έθιμο η νύφη να πηγαίνει στο χαμάμ. Η επίσκεψη αυτή ήταν ένα είδος γιορτής πριν το γάμο. Την ημέρα του γάμου στο σπίτι του γαμπρού μαζεύονταν οι φίλοι του και τον ξύριζαν τραγουδώντας : Μπαρμπέρη μ΄ τα ξυράφια σου να τα μαλαματώσεις και πρόσεξε τον νιο γαμπρό να μη τονε ματώσεις. Και στο μουσουλμανικό γάμο οι φίλοι του γαμπρού τον ξυρίζουν.

ΚΟΙΝΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΥ ΓΑΜΟΥ Οι νιόπαντροι, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι επισκέπτονταν το πατρικό σπίτι της νύφης μία εβδομάδα μετά το γάμο. Ορισμένα τραγούδια του γάμου και στη χριστιανική και στη μουσουλμανική κοινότητα έχουν ως κοινό θεματικό τύπο τον αποχωρισμό της νύφης από το πατρικό της σπίτι. Ο τόνος τους είναι λυπητερός και θα μπορούσε να συγκριθεί με μοιρολόγια.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Στέφανα χριστιανικού γάμου Στέφανα χριστιανικού γάμου

Νυφιάτικο στόλισμα του κεφαλιού Μουσουλμάνας νύφης

Στέφανα από τη Νέα Βύσσα Λαογραφικό Μουσείο Ορεστιάδας

Λαογραφικό Μουσείο Ξυλαγανής

Προσκλητήριο (φλασκί με ποτό) Λαογραφικό Μουσείο Ξυλαγανής

Προικιά της νύφης Λαογραφικό Μουσείο Ξυλαγανής

Λαογραφικό Μουσείο Ξυλαγανής

Αναμνηστική φωτογραφία γάμου

Κατά τη διάρκεια της στέψης

Λαογραφικό Μουσείο Ξυλαγανής

Η παραδοσιακή στολή του γαμπρού και της νύφης Λαογραφικό Μουσείο Ξυλαγανής

Νεόνυμφοι

Το κουβάλημα της προίκας

Γλέντι γάμου

Αποχαιρετισμός της μάνας από την κόρη

Γάμος στη Μαρώνεια

Αναμνηστική φωτογραφία γάμου

Στο δρόμο για το σπίτι του γαμπρού

Νυφικό Λαογραφικό Μουσείο Κομοτηνής

Νεόνυμφοι Μουσουλμάνοι

Νύχτα της χένας

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΤΟ ΓΑΜΟ

Θα αφήσουμε τον γάμο να πάμε για πουρνάρια; ΕΞΗΓΗΣΗ-ΔΙΔΑΓΜΑ: Η παροιμία αυτή λέγεται ειρωνικά για όσους παραμελούν τις σοβαρές δουλειές τους για να ασχοληθούν με άχρηστα πράγματα.

Το χαρτί και το μελάνι τον καλό γαμπρό τον κάνει. ΕΞΗΓΗΣΗ-ΔΙΔΑΓΜΑ: Οι μορφωμένοι και οι καλλιεργημένοι άντρες είναι οι καλύτεροι γαμπροί για τις ανύπαντρες γυναίκες.

Αν δεν ταιριάζανε δεν θα συμπεθεριάζανε. ΕΞΗΓΗΣΗ-ΔΙΔΑΓΜΑ: Αν κάποιοι άνθρωποι δεν έχουν όμοιο χαρακτήρα, κοινά γούστα και ίδιες συνήθειες, δεν αποφασίζουν εύκολα να συγγενέψουν. Η παροιμία λέγεται για να δείξει ότι εκτός από την νύφη και τον γαμπρό τις πιο πολλές φορές πρέπει να ταιριάζουν και οι δύο οικογένειες.

Του 'βαλε τα δυο πόδια σ' ένα παπούτσι. ΕΞΗΓΗΣΗ-ΔΙΔΑΓΜΑ: Τον ανάγκασε να ζοριστεί και να δεχτεί μια παράλογη κατάσταση με την οποία δεν νιώθει καθόλου άνετα.

Τα λέει της πεθεράς να τ' ακούει η νύφη. ΕΞΗΓΗΣΗ-ΔΙΔΑΓΜΑ: Πολλές φορές όταν δεν μπορούμε ή δεν θέλουμε να πούμε στα ίσια κάτι σε κάποιους, φροντίζουμε να το πούμε σε κάποιον άλλο κοινό γνωστό μας πως ξέρουμε πως δεν μπορεί να μην κρατήσει το στόμα του κλειστό.

Σαν θέλει η νύφη και ο γαμπρός, τύφλα να 'χει ο πεθερός. ΕΞΗΓΗΣΗ-ΔΙΔΑΓΜΑ: Όταν ένας άντρας και μια γυναίκα αγαπιούνται και θέλουν να παντρευτούν και νομίζουν οι ίδιοι ότι θα ζήσουν ευτυχισμένοι, τότε κανείς, ούτε τα πεθερικά τους δεν μπορούν να τους εμποδίσουν.

Πάρτονε στο γάμο σου να σου πει και του χρόνου. ΕΞΗΓΗΣΗ-ΔΙΔΑΓΜΑ: Την παροιμία αυτήν τη λέμε γι' ανθρώπους που μιλούν με κακία, αλόγιστα και εκτός τόπου και χρόνου.

Παντρεύτηκαν η πείνα με τη δίψα. ΕΞΗΓΗΣΗ-ΔΙΔΑΓΜΑ: Η παροιμία λέγεται όταν παντρεύονται δύο πάμπτωχοι άνθρωποι που δεν έχουν ούτε τα λεφτά που τους χρειάζονται για να φάνε.

Όλα του γάμου δύσκολα και η νύφη γκαστρωμένη. ΕΞΗΓΗΣΗ-ΔΙΔΑΓΜΑ: Η παροιμία θέλει να μας διδάξει ότι συχνά εμφανίζονται απρόβλεπτα και συνεχή εμπόδια στη ζωή μας και πρέπει να είμαστε συνέχεια σε ετοιμότητα για να μπορέσουμε να τα ξεπεράσουμε.

Έμεινε στο ράφι. ΕΞΗΓΗΣΗ-ΔΙΔΑΓΜΑ: Όπως τα εμπορεύματα που δεν είναι καλά, δεν τα αγοράζει κανείς και μένουν αζήτητα στα ράφια των καταστημάτων, έτσι και οι άνθρωποι που έχουν ελαττώματα μένουν ανύπαντροι και δεν τους θέλει κανείς. Η φράση λέγεται κυρίως για τις γεροντοκόρες.

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΡΕΣΤΙΑΔΑΣ

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΞΑΝΘΗΣ

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΞΥΛΑΓΑΝΗΣ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμε τους: κ. Μανόλη Σέργη, αναπληρωτή καθηγητή Λαογραφίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης κ. Πολυτσάκη Σουλτάνα, πρόεδρο του Πολιτιστικού Ομίλου Ξυλαγανής κ. Μαυρίδη και κ. Σιωπίδη , πρόεδρο και γενικό γραμματέα αντίστοιχα του Λαογραφικού Μουσείου Ορεστιάδας κ. Γουγούση Ελεάννα, φιλόλογο του ΓΕΛ Ξυλαγανής κ. Κατερίνα Σχοινά, υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων Ν. Ροδόπης κ. Εμινέ Μπουρουτζή, πρόεδρο των Πομάκων Ξάνθης τους παππούδες και γιαγιάδες των μαθητών που έδωσαν τις συνεντεύξεις

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γεωργίου Α. Μέγα, «Ζητήματα Λαογραφίας» Καλ. Παπαθανάση-Μουσιοπούλου, «Λαογραφικά Θράκης» Σουλτάνα Πολυτσάκη-Παπαδημητρίου, «Από το Μεγάλο Βογιαλίκι της Ανατολικής Ρωμυλίας στην Ξυλαγανή της Δυτικής Θράκης» Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων «Πολυχρόνειου» Δημοτικού Σχολείου Νέου Σιδηροχωρίου, «Καλώς ήρθατε στο χωριό μας το Νέο Σιδηροχώρι» ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Λαογραφικό Μουσείο Ξυλαγανής Λαογραφικό Μουσείο Ορεστιάδας Οικογενειακές φωτογραφίες των μαθητών

Τα ονόματα της ομάδας του προγράμματος ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΤΑΞΗ 1 ΝΤΟΥΒΑ ΔΗΜΗΤΡΑ Α1 2 ΝΤΟΥΒΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ 3 ΠΑΝΤΑΖΙΔΗΣ ΜΙΧΑΗΛ 4 ΚΑΛΕΝΤΖΗ ΧΑΣΑΝ ΕΣΡΑ Β1 5 ΚΑΤΕΧΑΛΙΔΟΥ ΙΩΑΝΝΑ 6 ΚΩΣΤΟΥΡΟΥ ΙΩΑΝΝΑ 7 ΜΠΑΪΡΑΜ ΜΠΙΡΓΚΙΟΥΛ 8 ΜΑΥΡΟΥΔΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ Β2 9 ΧΑΝΑΓΚΙΑΝ ΚΑΡΕΝ 10 ΧΟΥΣΕΪΝ ΑΪΣΕ 11 ΧΟΥΣΕΪΝ ΜΙΝΕ 12 ΛΑΛΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Γ 13 ΜΟΥΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ 14 ΠΑΠΑΔΑΚΗ ΜΑΡΙΝΑ 15 ΠΑΡΙΣΗΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ 16 ΠΑΣΑΚΑΛΟΥ ΚΑΛΛΙΟΠΗ

Οι υπεύθυνες καθηγήτριες Ουρεϊλίδου Κυριακή, ΠΕ06 Κρόκου Κορνηλία, ΠΕ02