Ψηφιακή παρενόχληση – αιτία ή αποτέλεσµα του ψηφιακού αναλφαβητισµού; Δρ. Λεωνίδας Ανθόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΤΕΙ Θεσσαλίας

Περιγραφή του φαινομένου Επιθετική και σκόπιμη συμπεριφορά ασκούμενη με τη χρήση ψηφιακών μέσων από άτομο ή από ομάδα, σε άτομο που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του Εκδηλώνεται είτε ανώνυμα είτε επώνυμα Απαιτούνται τεχνικές γνώσεις και όχι δύναμη Αύξηση του φαινομένου με την αύξηση της χρήσης των Η/Υ και φορητών συσκευών: Θύματα (Αγγλία (2006)): 51% των 10χρονων χρηστών 92% των 12χρονων χρηστών

Μορφές ψηφιακής παρενόχλησης Πρώτη εμφάνιση (2001): malicious e-mail και SMS Κινητά τηλέφωνα: Κλήσεις Μηνύματα, εικονο-μηνύματα και βίντεο (‘happy slapping’) που φέρουν σε δύσκολη θέση το θύμα και διακινούνται σε πολλούς αποδέκτες Διαδίκτυο: Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο Χώροι συζητήσεων (chat rooms) Χώροι ανταλλαγής μηνυμάτων σε πραγματικό χρόνο(instant messaging) Κοινωνικά μέσα (προσβολές, γελοιοποιήσεις, παρενοχλήσεις και απειλές) Μέσω ιστοσελίδων (π.χ. ask.fm και punchinthefacebook.com)

Ενδεικτικές συνέπειες Αυτοκτονία της 14χρονης Hanna Smith (The Guardian, 6/8/2013) Είχε υποστεί cyber-bullying από ανώνυμους στην ιστοσελίδα ερωτήσεων και απαντήσεων ask.fm Αυτοκτονία της 12χρονης Καρολίνα Πίκιο (Ιταλία): πλήθος απειλητικών μηνυμάτων στο Facebook Αυτοκτονία της 16χρονης Jessica Laney (Florida) (12/2012): χρήστες των κοινωνικών δικτύων την παρότρυναν να αυτοκτονήσει (“Can you kill yourself already?”) Τέσσερις αυτοκτονίες μέσα σε 1 χρόνο στη Μ. Βρετανία (9/12-8/13) Αγγλία (2013) 1 στους 3 νέους γίνονται θύματα του cyber-bullying, 1 στους 13 είναι θύματα συστηματικής παρενόχλησης. Από αυτούς, το 5% αυτοτραυματίζονται και το 3% έχουν πραγματοποιήσει απόπειρες αυτοκτονίας.

Ενδεικτικές συνέπειες (Ελλάδα) News247 (30/11/2012) "Σε "καλό" σχολείο της Αθήνας, η πρώτη μαθήτρια του σχολείου, ηλικίας περίπου 16 ετών και σημαιοφόρος, υπέστη νευρικό κλονισμό και προχώρησε σε απόπειρες αυτοκτονίας. Αιτία: η διαδικτυακή επίθεση που δέχτηκε από ένα προφίλ ψεύτικο το οποίο εμφανιζόταν να ήταν δικό της, να ανήκε σε αυτήν. Η μαθήτρια, επειδή ήταν και πρώτη, κουβεντιαζόταν σε όλο το σχολικό περιβάλλον με αποτέλεσμα να μην αντέξει την πίεση και να κάνει δύο απόπειρες. ΔΗΕ: έρευνα 25 ημερών, για να καταλήξει στον ένοχο αλλά και για να μείνουν εμβρόντητοι οι αστυνομικοί όταν ανακάλυψαν πως ο ένοχος ήταν ο δεύτερος μαθητής στο σχολείο ο οποίος τη ζήλευε και ήθελε την πρωτιά!". Για τον επί χρόνια προϊστάμενο της ΔΗΕ η σημαντικότερη αιτία για τη διόγκωση του φαινομένου είναι η έλλειψη επικοινωνίας στην οικογένεια, ανάμεσα στα παιδιά και τους γονείς. "Δεν υπάρχει", σημειώνει, "ούτε επικοινωνία αλλά ούτε και επιμέλεια και επίβλεψη των παιδιών. Τα παιδιά ουσιαστικά οδηγούνται σε βίαιες εξάρσεις και οδηγούνται τελικά σε ακραίες συμπεριφορές, όπως το cyber bullying".

Ενδεικτικά μεγέθη Γιατί; Ενώ οι νέοι είχανε χρόνο να «ηρεμίσουν» από την παρενόχληση στο σχολείο, σήμερα –μέσω του Διαδικτύου- είναι «εκτεθειμένοι» στον κίνδυνο 24x7 Ψυχολόγοι που προσπαθούν να χτίσουν σχέσεις εμπιστοσύνης με τους νέους, ώστε οι τελευταίοι να κοινοποιήσουν το πρόβλημά τους: Δεν το κοινοποιούν γιατί: Ντροπή, ενοχή, φόβος να μην ανησυχήσουν οι γονείς, φόβος για τις συνέπειες.

Αντιμετώπιση: Γονείς Τακτική συζήτηση για τις εμπειρίες στον ψηφιακό κόσμο: φαινόμενα του cyber-bullying, ασφάλεια στο Διαδίκτυο και ορθή χρήση της τεχνολογίας Καλλιέργεια κανόνων δεοντολογίας Σύνθεση οικογενειακών αξιών για το Διαδίκτυο (αποτροπή cyber- bullying σε τρίτους) Ενθάρρυνση να επικοινωνούν την εμπειρία τρίτων στους ίδιους και στους αρμόδιους Χρήση λογισμικού «γονικού ελέγχου» στο σπίτι (παρακολούθηση και αποτροπή κακής χρήσης)

Αντιμετώπιση – Δάσκαλοι Διδασκαλία των: Κώδικα δεοντολογικής συμπεριφοράς στο Διαδίκτυο (ευγένεια και αλληλοσεβασμός) (Netiquette) Με τη χρήση διαδραστικών χώρων και blogs καθηγητή/μαθητών Με την ενσωμάτωση της αποτελεσματικής χρήσης αναρτήσεων για το μάθημα Ασφαλή χρήση του Διαδικτύου και των Κοινωνικών Μέσων Προτρέψτε τα παιδιά/μαθητές σας να μοιραστούν μαζί σας τις εμπειρίες τους στο διαδίκτυο (σχέση εμπιστοσύνης και όχι καταναγκασμού) Παρακολούθηση της Διαδικτυακής φήμης (online reputation) Ορισμός και επικοινωνία ξεκάθαρης πολιτικής του σχολείου ενάντια στην παρενόχληση

Αντιμετώπιση – Παιδιά Πρέπει να γίνετε θαρραλέοι υποστηρικτές Αποφυγή συμμετοχής σε χώρους κουτσομπολιού και παρενοχλήσεων. Αγνόηση ενοχλητικών μηνυμάτων, σε περίπτωση ωστόσο απειλών συνιστάται αναφορά των μηνυμάτων και λήψη προληπτικών μέτρων . Αποκλεισμός του αποστολέα που στέλνει απειλητικά ή ενοχλητικά μηνύματα Προειδοποίηση του αποστολέα Αναφορά του περιστατικού στην Αστυνομία είτε σε κάποια αρμόδια υπηρεσία Δίωξης Ηλεκτρονικού εγκλήματος Αποφυγή σχετικών συζητήσεων στο σχολείο Υποστήριξη των συμμαθητών σας με «θετικές αναρτήσεις» Αφιερώστε χρόνο σε συμμαθητές-στόχους Ενημερώστε κάποιον ενήλικα (στο σχολείο ή στο σπίτι) Εκτυπώστε τα αποδεικτικά στοιχεία και δείξτε τα σε ενήλικα Υπερασπιστείτε το συμμαθητή σας (αν είναι ασφαλές) ΠΡΟΣΟΧΗ: δεν είμαστε διαφανείς στο διαδίκτυο! Ότι δημοσιεύουμε μπορεί να γίνει «μπούμερανγκ». Παρακολουθείστε την διαδικτυακή σας φήμη. (π.χ. Technorati.com, backtype.com, cocomment.com κλπ., συνολική διαχείριση των κοινωνικών σας μέσων)

Ελλάδα Γραμμής Βοήθειας 800 11 800 15 "ΥποΣΤΗΡΙΖΩ" Δράσεις Ενημέρωσης από: Ελληνική Αστυνομία (cyberkind.gov.gr) Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Ψηφιακό Θεματολόγιο για την Ευρώπη: ειδική δράση για την Ασφάλεια στο Διαδίκτυο) Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Safer Internet Day και δράσεις ενημέρωσης Στοιχεία ΔΗΕ (2012): Έφηβοι ηλικίας 12-16 ετών 20% (ένα στα πέντε παιδιά) έχει πέσει θύμα ψηφιακού εκφοβισμού Ευρωπαϊκό πρόγραμμα DAPHNE III (2012), Κυβερνοεκφοβισμός σε 6 Ευρωπαϊκές χώρες 997 μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου από 22 σχολεία σε όλη την Ελλάδα Περίπου 10% δήλωσαν θύματα κυβερνοεκφοβισμού και 34% δήλωσαν μάρτυρες περιστατικών ηλεκτρονικού εκφοβισμού στο φιλικό τους περιβάλλον Η λήψη απειλητικών και προσβλητικών μηνυμάτων ήταν η πιο συχνή μορφή ηλεκτρονικού εκφοβισμού

Γιατί πρέπει να ανησυχούμε; Το φαινόμενο στην Ελλάδα δεν είναι σε μεγάλη έκταση. Έχει περιθώρια […] Ψηφιακός Αλφαβητισμός: η ικανότητα για αποτελεσματική και κριτική πλοήγηση , αξιολόγηση και δημιουργία πληροφορίας, με τη χρήση πλήθους ψηφιακών τεχνολογιών. Στοιχεία από το Ευρωπαϊκή Κάρτα Ψηφιακών Επιδόσεων Ψηφιακός Αλφαβητισμός (digital literacy) (2012) Τακτική χρήση του Διαδικτύου (1 φορά/εβδομάδα): 70% (EE27) / 50% (Ελλάδα) Συχνή χρήση του Διαδικτύου (1 φορά/ημέρα): 59% (ΕΕ27) Καθόλου χρήση του Διαδικτύου: 30% (ΕΕ27), 42% (Ελλάδα) Αιτίες (ΕU): κόστος (25%), δεξιότητες(35%), αδιαφορία (50%) Αιτίες (GR): κόστος (21%), δεξιότητες (58%), αδιαφορία (35%) Δεξιότητες (GR): καθόλου (51%), χαμηλές(12%), μέτριες (13%), υψηλές (24%) Στόχος του Ψηφιακού Θεματολογίου (2015): τακτική χρήση από «μειονεκτούντες»: 54% και καθόλου χρήση 15% μειονεκτούντες: ηλικίας 55-74, χαμηλού επιπέδου εκπ/σης, άνεργοι/άεργοι ή συνταξιούχοι

Γιατί πρέπει να ανησυχούμε; Ψηφιακός Αλφαβητισμός (digital literacy) (2012) Εργασίες στο Διαδίκτυο (ΕΕ27) E-mail: 66% Πλοήγηση: 62% Τραπεζική: 40% Κοινωνικά μέσα: 40% Αγορές: 35% Ψυχαγωγία (παιχνίδια, TV κλπ.): 33%

Γιατί πρέπει να ανησυχούμε; Ψηφιακός Αλφαβητισμός (digital literacy) (2012) Σχολεία (Ελλάδα) Συμμετοχή σε μαθήματα ΤΠΕ: 9,5 ετών (40%), 16 ετών (43%) 16 μαθητές / ΗΥ και 500 μαθητές / smartboard Ταχύτητα σύνδεσης <2MBPs (50% σχολείων), (μη ευρυζωνική 5%) Χρήση ηλεκτρονικών μαθημάτων και χώρων στα σχολεία (8%) Καθόλου χρήση ηλ. Μαθημάτων (21%) Μερική χρήση (25% του συνόλου της μάθησης): 22% Χρήση υποδομών ΤΠΕ από καθηγητές (71%) πρόσβαση σε ηλεκτρονικά μαθήματα και χώρους (εκτός σχολείου) > 60% Μαθητές: ποια η εμπιστοσύνη των δασκάλων τους στα κοινωνικά μέσα; (2 άριστα 4) Μαθητές: ποια η εμπιστοσύνη τους στην ασφαλή χρήση του Διαδικτύου; (2,7 άριστα 4) Ενδοσχολική εφαρμογή πλαισίου για τη χρήση της πληροφορικής : 15% σχολεία: μη υποστηρικτικά στους μαθητές αναφορικά με τη χρήση ΤΠΕ Άποψη των μαθητών για την ανάγκη των ΤΠΕ στη μάθηση: 2,85 (άριστα 4.0)

Γιατί πρέπει να ανησυχούμε; Ψηφιακός Αλφαβητισμός (digital literacy) (2012) Σχολεία (Ελλάδα) Οι μαθητές εμφανίζονται υπεύθυνοι απέναντι στη σημασία της Η/Υ στην ζωή τους: για περαιτέρω σπουδές (42%) Για εύρεση εργασίας (45%) Στην εργασία (43%) Για ψυχαγωγία (47%) Συμπέρασμα: οι μαθητές εμφανίζονται υπεύθυνοι, φοβούνται, έχουν ανάγκη την υποστήριξη από το σχολείο για την ασφαλή χρήση του Διαδικτύου Έχουμε 7 χρόνια (??) περιθώριο να έχουμε τα μεγέθη της Αγγλίας. Προλαβαίνουμε να αμυνθούμε;

Σας Ευχαριστώ