Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές Μαθητές με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές στην τάξη με παιδιά τυπικής ανάπτυξης Παΐζη Όλγα Ψυχοπαιδαγωγός

Τόσο ο Αυτισμός όσο και το σύνδρομο Asperger ανήκουν στις Διάχυτες (Εκτεταμένες) Διαταραχές της Ανάπτυξης ( DSM-IV,1994, ICD-10,1992). O όρος Διάχυτη (ή Εκτεταμένη) αναφέρεται στη σύνθετη φύση της διαταραχής, καθώς επηρεάζει ταυτόχρονα διαφορετικές περιοχές της ανάπτυξης: την κοινωνική αλληλεπίδραση, την επικοινωνία, τα ενδιαφέροντα και την κοινωνική φαντασία. Μεγάλο τμήμα της επιστημονικής κοινότητας αποδέχεται την αντικατάσταση του όρου «Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές» από τον όρο «Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος» (Wing, 1991. Wing, 1996) ακριβώς για να δοθεί έμφαση στο γεγονός ότι τα άτομα που εμφανίζουν αυτές τις διαταραχές παρουσιάζουν διαφορετικά επίπεδα δυσκολίας στους ίδιους τομείς τα ανάπτυξης.

Δυσκολίες στην Αντίληψη του Λόγου ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Δυσκολίες στην Αντίληψη του Λόγου - περιορισμένη αντίληψη λόγου - πολλές φορές δίνει την εντύπωση ότι καταλαβαίνει περισσότερα από όσα πραγματικά κατανοεί - Κυριολεκτική κατανόηση – δυσκολία στο μεταφορικό λόγο Δυσκολίες στη παραγωγή του Λόγου - καθυστέρηση ή πλήρης έλλειψη της ανάπτυξης λόγου - δεν εκφράζει με λόγο ότι κουράστηκε ή ότι βαρέθηκε και μπορεί να εκφραστεί με έκρηξη θυμού ή με επιθετικότητα Επηρεάζεται η κοινωνική χρήση του Λόγου δεν μπορεί να κάνει διάλογο στερεοτυπική και επαναληπτική χρήση του λόγου - ιδιοσυγκρασιακός λόγος

στην Παραλεκτική Επικοινωνία Δυσκολίες στην Παραλεκτική Επικοινωνία Το άτομο μπορεί : να κοιτάει με έντονο βλέμμα τον άλλο για πολύ ώρα να μην κάνει βλεμματική επαφή ή να κάνει σπάνια ή σε στιγμές που δεν ταιριάζει να έχει περίεργη στάση σώματος να μη κατανοεί και να μη χρησιμοποιεί εκφράσεις προσώπου και χειρονομίες

ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ Δυσκολίες στην κοινή προσοχή Κάποια άτομα δεν νιώθουν την ανάγκη να κάνουν πράγματα για να ευχαριστήσουν τον άλλο Το άτομο μπορεί να μη νιώθει την ανάγκη να μοιραστεί αυθόρμητα την ευχαρίστησή του, τα ενδιαφέροντά του ή τις επιτυχίες του με τους άλλους

Επηρεάζεται η ανταπόκριση στην κοινωνική ενίσχυση ( δεν κινητοποιείται από έπαινο ) Επηρεάζεται η ικανότητα του ατόμου να λειτουργεί ως μέλος ομάδας Αδυναμία στην ανάπτυξη σχέσεων με τους συνομηλίκους που να είναι ανάλογες με το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού Έλλειψη συγκινησιακής αμοιβαιότητας

Δυσκολίες στην κοινωνικοσυναισθηματική κατανόηση και έκφραση Το άτομο δυσκολεύεται να : κατανοήσει τη συμπεριφορά του και τη συμπεριφορά των άλλων κατανοήσει τα συναισθήματά του και τα συναισθήματα των άλλων κατανοήσει ότι η συμπεριφορά του έχει αντίκτυπο στο πως οι άλλοι σκέπτονται και αισθάνονται προβλέψει τη συμπεριφορά ή τα συναισθήματα των άλλων

Το άτομο δυσκολεύεται να : καταλάβει ότι ο άλλος μπορεί να σκέπτεται διαφορετικά και να γνωρίζει διαφορετικά πράγματα κατανοήσει τις προθέσεις των άλλων κατανοήσει και να εφαρμόσει κοινωνικούς κανόνες που διέπουν καθημερινές κοινωνικές συναλλαγές κατανοήσει και να ανταποκριθεί κατάλληλα σε διάφορες κοινωνικές καταστάσεις βγάλει συμπεράσματα και να κρίνει συμπεριφορές

ΑΚΑΜΨΙΑ ΣΚΕΨΗΣ Περιορισμένα , επαναληπτικά, στερεότυπα ενδιαφέροντα Στερεοτυπικές κινήσεις και ενασχολήσεις Εμμονές Τελετουργικές συμπεριφορές Ανάγκη για ρουτίνα και επανάληψη Αντίσταση σε νέες δραστηριότητες Συμπεριφορά συχνά μαθημένη μηχανικά χωρίς κατανόηση του νοήματος ή της λειτουργίας της

Δυσκολίες στην επίλυση προβλημάτων Δυσκολίες στη διαφοροποίηση του σημαντικού από το ασήμαντο Δυσκολίες στην κατανόηση της έννοιας της «προσποίησης» Δυσκολίες στη διάκριση του πραγματικού από το φανταστικό Κυριολεκτική σκέψη- Δυσκολίες στην κατανόηση αφηρημένων εννοιών και μεταφορικού λόγου Δυσκολίες στη γενίκευση και στην εφαρμογή γνώσεων και δεξιοτήτων σε διαφορετικά πλαίσια Περιορισμένη εστίαση και επιλεκτική προσοχή

ΑΛΛΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Υπερευαισθησία σε αισθητηριακά ερεθίσματα (οπτικά, ακουστικά, απτικά ) (Η προσοχή του διασπάται εύκολα) Περιορισμένη εστίαση και επιλεκτική προσοχή Δυσκολίες στην επεξεργασία Προφορικών Πληροφοριών. Μαθαίνουν οπτικά Δυσκολίες σε δεξιότητες οργάνωσης. Πολύ καλή οπτική μνήμη Εξαιρετική επαναληπτική μνήμη Καλή μνήμη γενικότερων πληροφοριών Φτωχή μνήμη διαδοχής ( Δεν μπορεί να κρατήσει στο μυαλό του τη σειρά γεγονότων, ακόμη και οικείων ) Φτωχή αυτοβιογραφική μνήμη

ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΔΙΑΧΥΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ Η C.Gray (2004) ορίζει τον εκφοβισμό ως: « επαναλαμβανόμενες αρνητικές πράξεις με αρνητική πρόθεση προς ένα άτομο-στόχο για πολύ καιρό, με ανισορροπία στη δύναμη (σωματική, λεκτική, κοινωνική, συναισθηματική) στο πλαίσιο της αλληλεπίδρασης. ΠΟΙΟΣ; ΠΟΥ; ΤΙ;

Σεξουαλική παρενόχληση Διαδικτυακή παρενόχληση - Ταινία «Ben Χ» Σωματική βία (χτυπήματα, σπρωξίματα, τρικλοποδιές) Ψυχολογική βία Κοροϊδευτικά σχόλια- βρισιές Φημολογίες- δυσφήμιση Υποτιμητικές χειρονομίες Τους παίρνουν τα πράγματά τους (τα κρύβουν ή τα κλέβουν ή τα καταστρέφουν) Τρομοκρατία-απειλές Κοινωνικός αποκλεισμός : Το διώχνουν, δεν το περιλαμβάνουν στο παιχνίδι τους, δεν του απαντούν όταν τους μιλάει, δεν το προσκαλούν σε γενέθλια Τους ζητούν να κάνουν πράγματα: π.χ.να χτυπήσουν άλλο παιδί, να κλέψουν, να βρίσουν, να βγάλουν τα ρούχα τους, να κάνουν στερεοτυπικές κινήσεις) «Αν δεν το κάνεις δεν θα είσαι φίλος μου» «Ένα άλλο παιδί ή ενήλικος, που δεν γνωρίζει τι συνέβει προηγουμένως, υποθέτει ότι το παιδί με σύνδρομο Asperger είχε επίγνωση της σημασίας και των συνεπειών όσων είπε ή έκανε» T.Attwood (2009) Σεξουαλική παρενόχληση Διαδικτυακή παρενόχληση - Ταινία «Ben Χ»

Κοροϊδευτικά σχόλια- βρισιές: Ο χαρακτηρισμός «χαζός» μπορεί να προκαλέσει εκρήξεις θυμού και να τραυματίσει πολύ την αυτοεκτίμηση του παιδιού. Ο χαρακτηρισμός «τρελός» εκλαμβάνεται ώς σοβαρή προσβολή από το παιδί και μπορεί να το κάνει να αμφιβάλλει για την ψυχική του υγεία Ο χαρακτηρισμός «γκέϊ» θεωρείται επίσης σοβαρή αμφιβάλλει για τη σεξουαλική του ταυτότητα

Άγχος – αγχώδεις διαταραχές Κατάθλιψη Οι βελτιωμένες κοινωνικές δεξιότητες που αποκτά το παιδί μετά από πολύ κόπο και εκπαίδευση, έχουν περιορισμένη πρακτική αξία, αν οι συνομήλικοι εσκεμμένα και κακόβουλα το απορρίπτουν. Μορφές συναισθηματικής βίας (+γονείς, συγγενείς, δάσκαλοι) Ειρωνία- σαρκασμός: οδηγούν σε γελοιοποίηση- ταπείνωση Απειλές Επικρίσεις Τιμωρίες Εκφράσεις προσώπου που δυσφημούν το παιδί ή δείχνουν απόρριψη Ο δάσκαλος λειτουργεί ως μοντέλο- οι μαθητές ακολουθούν το παράδειγμά του Το παιδί με σύνδρομο Asperger αντιδρά με θυμό στις προκλήσεις, προκαλώντας ίσως τραυματισμό. Τότε ο «θύτης» εμφανίζεται σαν θύμα. Χρειάζεται ο ενήλικας να εξετάζει προσεκτικά τα δεδομένα και τις συνθήκες πριν βγάλει συμπεράσματα Οι επιπτώσεις αφορούν όχι μόνο την ποιότητα ζωής του ατόμου τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, αλλά υπάρχουν σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις για την υπόλοιπη ζωή του: Άγχος – αγχώδεις διαταραχές Κατάθλιψη

ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ Δημιουργία κλίματος σεβασμού- αποδοχής του διαφορετικού Γενικό κλίμα του σχολείου- διευθυντής Ευαισθητοποίηση μαθητών στις υπόλοιπες τάξεις (ευέλικτη ζώνη) Ευαισθητοποίηση συμμαθητών στην τάξη Συζήτηση για τον εκφοβισμό από την πρώτη κιόλας μέρα στην τάξη Δημιουργία κλίματος σεβασμού και αποδοχής στην τάξη- Συζήτηση και δραστηριότητες: «όλοι είμαστε διαφορετικοί» - Χρησιμοποίηση κάθε ευκαιρίας που δίνεται σε μαθήματα Κύκλος των φίλων – στα διαλείμματα Το σχολείο να έχει ξεκάθαρες αρχές όσον αφορά τον εκφοβισμό και αυτές οι αρχές να έχουν συζητηθεί και συμφωνηθεί από το διδακτικό προσωπικό, τους υπόλοιπους εργαζόμενους στο σχολείο , τους γονείς και τα παιδιά από την αρχή της χρονιάς. Να έχει ξεκαθαριστεί ποιές θεωρούνται συμπεριφορές εκφοβισμού. Να έχουν ενημερωθεί οι μαθητές και οι γονείς για τις συνέπειες. ΕΠΙΤΗΡΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΛΕΙΜΜΑΤΑ Πόστερ (κανόνες-σκίτσα για προώθηση σεβασμού και απόρριψη τακτικών εκφοβισμού) Ο εκπαιδευτικός επιλέγει ποια παιδιά θα συμμετέχουν σε ποιες ομάδες Αλλαγή θέσεων μαθητών, αν χρειαστεί Ενθαρρύνουμε τους μαθητές να συμμετέχουν ενεργά κατά του εκφοβισμού: Να αναφέρουν τα περιστατικά εκφοβισμού (τήρηση ανωνυμίας) - Να αρνούνται να παρακολουθούν περιστατικά εκφοβισμού και με αυτό τον τρόπο να ενισχύουν αυτές τις συμπεριφορές Δημιουργούμε «κύκλο» φίλων για τα διαλείμματα

Εκπαίδευση των ίδιων των μαθητών (από εκπαιδευτικούς και από γονείς) Το δικό μας παράδειγμα Σεβόμαστε Ακούμε Ενθαρρύνουμε Βάζουμε όρια χωρίς επιθετικότητα Σταθερότητα και σαφήνεια Ψυχραιμία Εκπαίδευση των ίδιων των μαθητών (από εκπαιδευτικούς και από γονείς) Τι να κάνω- τι να πω, όταν με κοροϊδεύουν Τι να κάνω- τι να πω, όταν με χτυπάνε Σε ποιον να απευθυνθώ – που να πάω Που αγγίζουμε – που μας αγγίζουν Τι να πω όταν κάτι με ενοχλεί Ποιον αποφεύγω Τι αποφεύγω Ποιος είναι φίλος - ποιος είναι «δήθεν» φίλος- τι κάνουν οι φίλοι Τι κάνω στο διάλειμμα- που πηγαίνω Για τους μαθητές που αποτελούν «θύτες»: Πως να αλληλεπιδρώ χωρίς να προκαλώ πόνο στους άλλους

«Ξέρω να λέω όχι» εκδ. Πατάκη Αttwood T. « Παιδιά με ιδιαιτερότητες στη Γλωσσική ανάπτυξη και στην Κοινωνική αλληλεπίδραση » εκδ. Σαββάλας Παιδαγωγικό Ινστιτούτο :Χαρτογράφηση - Α.Π.Σ Ειδικής Αγωγής www.pi-schools.gr «Ξέρω να λέω όχι» εκδ. Πατάκη «Νταήδες, εξυπνάκηδες, δήθεν φίλοι... και εσύ» εκδ. Άγκυρα www.autismgreece.gr www.pyxida.org.gr : πρόγραμμα εκπαίδευσης και εποπτείας εκπαιδευτικών για την πρόληψη και αντιμετώπιση του εκφοβισμού καιτης βίας μεταξύ των μαθητών στα Σχολεία στη Θεσσαλονίκη www.epsype.gr Ε.Ψ.Υ.Π.Ε : πρόγραμμα εκπαίδευσης και εποπτείας εκπαιδευτικών για την πρόληψη και αντιμετώπιση του εκφοβισμού καιτης βίας μεταξύ των μαθητών στα Σχολεία. Εγχειρίδιο Εκπαιδευτικών της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. «Πως να αντιμετωπίσεις την επιθετική συμπεριφορά» εκδ Πατάκη «Οι δήθεν, οι κλίκες και άλλες σαχλαμάρες» εκδ. Κέδρος Β.Πρεκατέ,Ο.Γιωτάκος (2005) «Οδηγός εκπαιδευτικών και γονέων για την ανίχνευση της παιδικής κακοποίησης» εκδ. Βήτα Atwood T. (2008) Σύνδρομο Asperger. εκδ. Ελληνικά Γράμματα www.autismhellas.gr www.asperger.gr

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Atwood T. (2008) Σύνδρομο Asperger. εκδ. Ελληνικά Γράμματα Αttwood T. « Παιδιά με ιδιαιτερότητες στη Γλωσσική ανάπτυξη και στην Κοινωνική αλληλεπίδραση » εκδ. Σαββάλας Cumine V., Leach J., Stevenson G. ( 2000 ) Σύνδρομο Asperger. Αθήνα. Ελληνική Εταιρεία Προστασίας ατόμων με Αυτισμό. Frith U.(1991) Αυτισμός και Σύνδρομο Asperger . Ελληνική Εταιρεία Προστασίας ατόμων με Αυτισμό Wing L. ( 1993) Διαταραχές του φάσματος του αυτισμού : ένας οδηγός για τη διάγνωση. Αθήνα. Ελληνική Εταιρεία Προστασίας ατόμων με Αυτισμό Ελληνική Εταιρία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων Τηλ.210-3216550, 210-3216549

«Ξέρω να λέω όχι» εκδ. Πατάκη «Νταήδες, εξυπνάκηδες, δήθεν φίλοι... και εσύ» εκδ. Άγκυρα «Πως να αντιμετωπίσεις την επιθετική συμπεριφορά» εκδ Πατάκη «Οι δήθεν, οι κλίκες και άλλες σαχλαμάρες» εκδ. Κέδρος Β.Πρεκατέ,Ο.Γιωτάκος (2005) «Οδηγός εκπαιδευτικών και γονέων για την ανίχνευση της παιδικής κακοποίησης» εκδ. Βήτα

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο :Χαρτογράφηση - Α. Π. Σ Ειδικής Αγωγής www Παιδαγωγικό Ινστιτούτο :Χαρτογράφηση - Α.Π.Σ Ειδικής Αγωγής www.pi-schools.gr www.autismhellas.gr www.autismgreece.gr www.asperger.gr www.aspergerhellas.gr www.specialeducation.gr www.teacch.com www.nas/org www.autism-society.org www.autismsociety-nc.org www.FutureHorizons-autism.com www.udel.edu/bkirby/asperger

www.bullybeware.com/tips.html www. antibullying.net www.bullying.co.uk www.tonyattwood.com.au www.udel.edu/bkirby/asperger www.nas.org.uk