Εφαρμογές δημοσίου δικαίου Κλιμάκιο Ε’ 01.04.2014 ΔΕΕ C-188 & 189/10 (2010) Melki & Abdeli Σώρευση ελέγχου «κοινοτικότητας» και συνταγματικότητας Αικ. Ηλιάδου

Δίκαιο ΕΕ ΕΕ: Ιδιαίτερη έννομη τάξη με δικά της όργανα Δίκαιο ΕΕ πρωτογενές και παράγωγο 288 ΣΛΕΕ: κανονισμοί – οδηγίες – αποφάσεις – συστάσεις και γνώμες Τήρηση δικαίου ΕΕ: ΔΕΕ και εθνικά Δικαστήρια Σχέσεις δικαίου ΕΕ και εθνικού δικαίου ; 2 βασικά χαρακτηριστικά: Υπεροχή και άμεση ισχύς

Υπεροχή δικαίου ΕΕ ΔΕΚ 6/64 Costa ENEL: υπεροχή δικαίου ΕΕ «το δίκαιο που δημιουργήθηκε με τη Σ γεννήθηκε από αυτόνομη πηγή και δεν θα ήταν δυνατόν λόγω της εξειδικευμένης ιδιόμορφης φύσης του, να δεχθεί να του αντιταχθεί νομικώς ένα οποιοδήποτε κείμενο εθνικού δικαίου» Ομοιόμορφα υποχρεωτική εφαρμογή του δικαίου ΕΕ προϋπόθεση για την επιβίωση της έννομης τάξης ΕΕ Αποτελεί συνέπεια του καθήκοντος συνεργασίας κατά το άρθρο 4 παρ. 3 ΣΕΕ και 288 ΣΛΕΕ σε συνδυασμό με την ομοιόμορφη εφαρμογή του δικαίου ΕΕ Από την υπεροχή συνάγεται υποχρέωση εθνικού δικαστή να ελέγχει τη συμφωνία του εθνικού δικαίου προς δίκαιο ΕΕ ΔΕΚ 106/77 Simmenthal: ο εθνικός δικαστής οφείλει να διασφαλίζει την πλήρη πραγμάτωση των κανόνων του δικαίου ΕΕ, αφήνοντας αυτεπαγγέλτως ανεφάρμοστη κάθε αντίθετη διάταξη της εθνικής νομοθεσίας, έστω και μεταγενέστερη, χωρίς να αναμένει κατάργηση με νόμο ή άλλη συνταγματικά προβλεπόμενη διαδικασία ΔΕΚ 104/86 Επιτροπή/Ιταλία: Υποχρέωση νομοθέτη ή κανονιστικώς δρώσας διοίκησης για κατάργηση εθνικών διατάξεων που κρίθηκαν αντίθετες προς δίκαιο ΕΕ, για λόγους ασφάλειας δικαίου ΔΕΚ C-314-316/81, 83/82 Alex Waterkeyn: +υποχρέωση δικαστηρίων για διασφάλιση τήρησης απόφασης ΔΕΕ

Άμεση ισχύς και εφαρμογή ΔΕΚ 26/62 Van Gend en Loos: η Κοινότητα συνιστά μία νέα έννομη τάξη υπέρ της οποίας τα κράτη περιόρισαν σε συγκεκριμένους τομείς τα κυριαρχικά δικαιώματά τους και υποκείμενά της είναι όχι μόνο τα κράτη αλλά και οι υπήκοοί της → η Συνθήκη παράγει αποτελέσματα και γεννά δικαιώματα υπέρ των ατόμων τα οποία οφείλουν να προστατεύσουν τα εθνικά δικαστήρια Παράγωγο δίκαιο: Κανονισμοί (ρητά ά. 288 παρ. 2 εδ. β’) – ισχύουν και έναντι ιδιωτών (ΔΕΚ 36/74 Walrave) χωρίς ανάγκη ενσωμάτωσης και χωρίς να επιτρέπεται επανάληψη για αποφυγή σύγχυσης – μόνο συμπληρωματικές ρυθμίσεις επιτρέπονται ώστε να είναι εφαρμόσιμος ο κανονισμός Οδηγίες: όταν δεν ελήφθησαν μέτρα εμπρόθεσμης ενσωμάτωσης, το κράτος μέλος δεν μπορεί να αντιτάξει έναντι ιδιωτών τη μη εκπλήρωση των υποχρεώσεών του: ΔΕΚ 6/90 Francovich Αποδοχή από Ελληνικά Δικαστήρια – σαφείς και ορισμένοι κανόνες οδηγίας – δεκτικοί ευθείας εφαρμογής (χωρίς αιρέσεις ή περιθώρια επιλογής νομοθέτη) – τυχόν παράλειψη ενσωμάτωσης συνεπάγεται άμεση ισχύ Κάθετο αποτέλεσμα στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών κράτους

Υπεροχή δικαίου ΕΕ έναντι Σ ΔΕΚ 11/70 Internationale Handelsgesellschaft: η υπεροχή ισχύει και έναντι εθνικών Συνταγμάτων Αυτό έγινε δεκτό και σχετικά με την ίση πρόσβαση ανδρών και γυναικών στις θέσεις εργασίας κατά το δίκαιο ΕΕ σε σχέση με κανόνες του Γερμανικού Συντάγματος που απέκλειαν τις γυναίκες από την υπηρεσία με όπλα (υπόθεση Kreil) Γίνεται δεκτή από τα κράτη μέλη, με επιφυλάξεις ωστόσο BVerfGE 37,277 Solange I υπέρβαση των ορίων της υπεροχής όταν θίγεται η ταυτότητα του Σ της ΟΔΓ με παρέμβαση στις θεμελιώδεις δομές, ομοίως 73,375 Solange II και 89,155 Maastricht, επιβεβαίωση με απόφαση Lissabon – να μη θίγεται ο πυρήνας της ταυτότητας του γερμανικού Σ

Υποδοχή δικαίου ΕΕ από Σ Άρθρο 28 παρ. 2 και 3 – συνδυασμός διαδικαστικών προϋποθέσεων παρ. 2 με ουσιαστικές προϋποθέσεις της παρ. 3 = κανονιστικό σύμπλεγμα Ερμηνευτική δήλωση – γενικό περιεχόμενο Τήρηση και για κάθε τροποποίηση Συνθηκών Όμως τα Δικαστήρια δεν δικαιούνται να ελέγχουν την τήρηση των ουσιαστικών προϋποθέσεων παρ. 3 όταν εφαρμόζουν δίκαιο ΕΕ Συγκρούσεις (οριακά): σύμφωνη με το δίκαιο ΕΕ ερμηνεία του Σ Άλλως αναθεώρηση

ΣτΕ 161/2010 Προηγείται ο έλεγχος συνταγματικότητας και έπεται ο έλεγχος της συμβατότητας με το Δίκαιο ΕΕ Προϋπόθεση για την υποβολή προδικαστικού ερωτήματος στο ΔΕΕ είναι η διευκρίνιση της ερμηνείας όλων των θεμάτων της εθνικής διάταξης Δεν θίγεται η υπεροχή και άμεση ισχύς του δικαίου ΕΕ Πρβλ. ωστόσο και ΣτΕ Δ’ 2144/2009 όπου κρίνεται η αντίθεση ν. 3037/2002 προς δίκαιο ΕΕ χωρίς να εξετασθεί συνταγματικότητα λόγω καταφανούς αντίθεσης των απαγορεύσεων για εγκατάσταση και λειτουργία ηλεκτρονικών παιγνίων

συνοψίζοντας Διαμόρφωση συστήματος διάχυτου, παρεμπίπτοντος και συγκεκριμένου ελέγχου της συμβατότητας εθνικών νόμων με δίκαιο ΕΕ Ουδετερότητα δικαίου ΕΕ έναντι συστήματος ελέγχου της συνταγματικότητας – δικονομική αυτονομία κρατών μελών: ΔΕΚ 158/80 REWE η έννομη τάξη ΕΕ δεν εκφράζει πρόθεση δημιουργίας ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων και με σκοπό τη διασφάλιση της εφαρμογής του κοινοτικού δικαίου άλλων μέσων ένδικης προστασίας πλην αυτών που προβλέπει το εθνικό δίκαιο Τι γίνεται όμως όταν ο έλεγχος της συνταγματικότητας μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την αποτελεσματικότητα του διάχυτου ελέγχου συμβατότητας με δίκαιο ΕΕ;

Χαρακτηριστικά ελέγχου συνταγματικότητας νόμων Χαρακτηριστικά: Διάχυτος Παρεμπίπτων Συγκεκριμένος Κατασταλτικός Συγκέντρωση Αρμοδιότητα ΑΕΔ να αποφαίνεται για επίλυση θέματος συνταγματικότητας Συγκέντρωση ελέγχου στις ολομέλειες ανώτατων δικαστηρίων (ά. 100 παρ. 5 Σ) Πιλοτική δίκη και υποβολή προδικαστικού ερωτήματος κατά το ά. 1 Ν. 3900/2010 Ένδικο μέσο ενώπιον ΣτΕ κατά το ά. 2 Ν. 3900/2010

ΔΕΕ C-188,189/10

Νομικό πλαίσιο – Δίκαιο ΕΕ απαγόρευση συνοριακών ελέγχων για τη διέλευση εσωτερικών συνόρων με επιφύλαξη για αστυνομικές αρμοδιότητες που δεν ισοδυναμούν με συνοριακούς ελέγχους (όχι με στόχο τον έλεγχο των συνόρων, καταπολέμηση διασυνοριακού εγκλήματος, κατάλληλος σχεδιασμός διαφορετικός από έλεγχο σε εξωτερικά σύνορα, δειγματοληπτικά) και με επιφύλαξη για νομοθεσία επίδειξης τίτλων και εγγράφων

Σύνταγμα Γαλλίας (1958, 2008) και οργανικός νόμος 2009-1523 Σύνταγμα Γαλλίας (1958, 2008) και οργανικός νόμος 2009-1523 Έλεγχος συνταγματικότητας Ά. 61: Όταν τίθεται θέμα συνταγματικότητας εθνικής διάταξης ενώπιον δικαστηρίου αυτό θέτει προκριματικό ζήτημα συνταγματικότητας στο αντίστοιχο αρμόδιο ανώτατο δικαστήριο, το οποίο υποβάλλει σχετικό ερώτημα στο Συνταγματικό Συμβούλιο (καινοφανές ή σοβαρό ζήτημα) το οποίο αποφαίνεται εντός προθεσμίας 3 μηνών Ά. 62 Η διάταξη που κρίνεται αντίθετη με το Σ καταργείται και η σχετική απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου δεν υπόκειται σε ένδικο μέσο και δεσμεύει Δικαστήρια και Διοίκηση Υποδοχή δικαίου ΕΕ: ά. 88-1

Γαλλικός ΚΠΔ – ά. 78-2 Αρμοδιότητα αστυνομικών οργάνων να ενεργούν εξακρίβωση ταυτότητας προσώπων όταν υπάρχουν υποψίες για διάπραξη, απόπειρα, προετοιμασία εγκλήματος ή παροχή πληροφοριών για έγκλημα ή καταζητείται Εξακρίβωση ταυτότητας και για την πρόληψη προσβολών δημόσιας τάξης και χάριν της ασφάλειας προσώπων ή αγαθών Εντός ζώνης 20 χλμ από χερσαία σύνορα με χώρες Σένγκεν και ζώνης λιμένος, αερολιμένος, σιδηροδρομικών σταθμών και υπεραστικών λεωφορείων που διενεργούν διεθνείς μεταφορές μπορεί να διεξάγεται έλεγχος ταυτότητας για να εξακριβωθεί εάν υπάρχουν άδειες και έγγραφα

Ιστορικό 2 αλγερινοί υπήκοοι – παράνομη διαμονή στη Γαλλία – υποβλήθηκαν σε αστυνομικό έλεγχο σύμφωνα με τον ΚΠΔ σε ζώνη 20 χλμ από γαλλοβελγικά χερσαία σύνορα – 23.03.2010: απόφαση Νομάρχη διοικητικής απέλασης και συνέχισης κράτησης Ενώπιον αρμοδίου ποινικού δικαστή αμφισβήτησαν τη συνταγματικότητα του εθνικού δικαίου διότι θίγονται δικαιώματα και ελευθερίες που προστατεύονται από το Σ Υπεβλήθη ερώτημα από το ποινικό δικαστήριο στην Cour de Cassation εάν τίθεται θέμα παραβίασης Σ και διατάχθηκε παράταση κράτησης - Κατά το αιτούν Δικαστήριο: Αμφισβήτηση συμβατότητας των διατάξεων του ΚΠΔ με Σ, κατά το άρθρο 88-1 του οποίου οι δεσμεύσεις της Συνθήκης Λισσαβόνας έχουν συνταγματική ισχύ και απαγορεύουν τους ελέγχους στα σύνορα με κράτη μέλη – 67 παρ. 2 ΣΛΕΕ – απουσία ελέγχων στα σύνορα – άρα θέμα και συμβατότητας με δίκαιο ΕΕ Κατά την Cour de cassation: Τίθεται θέμα αντίθεσης προς 267 ΣΛΕΕ όταν τα δικαστήρια υποχρεούνται να παραπέμψουν θέμα συνταγματικότητας στο Συνταγματικό Συμβούλιο και δεν μπορούν να υποβάλλουν προδικαστικά ερωτήματα σε ΔΕΕ Αίτημα έκδοσης προδικαστικής απόφασης στο ΔΕΕ κατά το ά.267 ΣΛΕΕ της Cour de cassation για ερμηνεία ά. 67 και 267 ΣΛΕΕ

Επιχειρήματα Γαλλικής Δημοκρατίας Το θέμα συμβατότητας με δίκαιο ΕΕ κρίνεται από τα τακτικά δικαστήρια και όχι από το Συνταγματικό Συμβούλιο που είναι αρμόδιο μόνο για θέματα συνταγματικότητας Κατά τη συζήτηση και πριν από αυτήν δεν ισχύει κανένα στερητικό της ελευθερίας μέτρο : αλυσιτελής εξέταση αντίθεσης προς 67 ΣΛΕΕ – όμως: το Εθνικό Δικαστήριο προσδιορίζει με δική του ευθύνη το πραγματικό και νομικό πλαίσιο και το ΔΕΕ δεν ελέγχει την ακρίβεια – κατά τεκμήριο λυσιτελή/ απόρριψη μόνον όταν προδήλως προκύπτει ότι η ερμηνεία δικαίου ΕΕ δεν σχετίζεται με την υπόθεση ή όταν το πρόβλημα υποθετικής φύσης ή το ΔΕΕ δεν διαθέτει νομικά και πραγματικά στοιχεία αναγκαία για χρήσιμη απάντηση

Σκεπτικό ΔΕΕ – 1ο ερώτημα Ισχυρισμός αιτούντων ότι δεν θίγεται δίκαιο ΕΕ εάν το Συνταγματικό Συμβούλιο εξετάζει συμβατότητα με δίκαιο ΕΕ και υποβάλλει προδικαστικό ερώτημα σε ΔΕΕ Κράτη μέλη: όχι – αρμοδιότητα δικαστηρίων της ουσίας Περιεχόμενο άρθρου 267 ΣΛΕΕ – ερμηνεία και κύρος δικαίου ΕΕ / προδικαστικά 1. Τα εθνικά δικαστήρια ευρύτατη ευχέρεια να παραπέμπουν σε ΔΕΕ για ερμηνεία δικαίου ΕΕ - Η δέσμευση από αποφάσεις ανώτατων δικαστηρίων δεν μπορεί να περιορίζει την ευχέρεια αυτήν - Το δικαστήριο της ουσίας όταν θεωρεί ότι η νομική εκτίμηση ανώτατου δικαστηρίου ενδέχεται να οδηγήσει σε απόφαση αντίθετη προς δίκαιο ΕΕ οφείλει να υποβάλλει προδικαστικό ερώτημα 2. Διασφάλιση πλήρους αποτελεσματικότητας δικαίου ΕΕ – ανεφάρμοστο εθνικών διατάξεων χωρίς αναμονή άλλης έστω συνταγματικά προβλεπόμενης διαδικασίας Ασυμβίβαστος με τις συμφυείς αρχές του χαρακτήρα του δικαίου ΕΕ κάθε περιορισμός , ακόμη και προσωρινή παρεμπόδιση πλήρους αποτελεσματικότητας 3. Η πρακτική αποτελεσματικότητα θίγεται όταν στερείται το δικαστήριο της ουσίας της δυνατότητας 267 ΣΛΕΕ επειδή υποχρεούται να υποβάλλει ερώτημα περί συνταγματικότητας σε Συνταγματικό Δικαστήριο Εάν εκδοθεί απόφαση περί μη αντίθεσης στο Σύνταγμα από το ΣΔ, τότε ο δικαστής της ουσίας δεσμεύεται και δεν μπορεί να υποβάλλει προδικαστικό ερώτημα Άρα αντίθεση προς άρθρο 267 ΣΛΕΕ

Υποχρέωση σύμφωνης με το δίκαιο της ΕΕ ερμηνείας , έτσι ώστε να διασφαλίζεται η υπεροχή του δικαίου ΕΕ Σύστημα συνεργασίας μεταξύ εθνικών δικαστηρίων και ΔΕΕ – προϋπόθεση αυτού είναι η ελευθερία του εθνικού δικαστή να υποβάλλει ερωτήματα περί συμβατότητας με δίκαιο ΕΕ Για να συντρέχει σεβασμός 267 ΣΛΕΕ: Εθνικός Δικαστής =Προσωρινή δικαστική προστασία και μετά την παρεμπίπτουσα διαδικασία για συνταγματικότητα, μη εφαρμογή εθνικού δικαίου εάν αντίθεση προς δίκαιο ΕΕ

Απλή μεταφορά αναγκαστικού δικαίου διατάξεων οδηγίας στο εθνικό δίκαιο Η κατά προτεραιότητα κρίση περί της συνταγματικότητας δεν θίγει την αρμοδιότητα ΔΕΕ να αποφαίνεται για το κύρος των οδηγιών Άρα υποχρέωση υποβολής προδικαστικού ερωτήματος

Συμπέρασμα Αντιβαίνει στο 267 ΣΛΕΕ εθνική ρύθμιση που καθιερώνει παρεμπίπτουσα διαδικασία ελέγχου συνταγματικότητας καθόσον η κατά προτεραιότητα εφαρμογή της διαδικασίας αυτής έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της ευχέρειας υποβολής προδικαστικού ερωτήματος τόσο πριν την παραπομπή του ζητήματος συνταγματικότητας όσο και μετά την έκδοση απόφασης από το Συνταγματικό Δικαστήριο Δεν αντιβαίνει υπό τις εξής προϋποθέσεις, όταν τα Δικαστήρια είναι ελεύθερα: Να υποβάλλουν προδικαστικό σε όποιο στάδιο θεωρούν ενδεδειγμένο, ακόμη και μετά το πέρας της παρεμπίπτουσας διαδικασίας συνταγματικότητας, τα ερωτήματα που θεωρούν αναγκαία Να διατάξουν κάθε αναγκαίο μέτρο για τη διασφάλιση προσωρινής δικαστικής προστασίας δικαιωμάτων που απονέμει η ΕΕ Να μην εφαρμόσουν εθνική διάταξη μετά την παρεμπίπτουσα διαδικασία ελέγχου συνταγματικότητας, εάν θεωρούν ότι συντρέχει αντίθεση προς δίκαιο ΕΕ

2ο ερώτημα Έλεγχοι εντός εσωτερικής επικράτειας κράτους μέλους δεν απαγορεύονται εφόσον δεν ισοδυναμούν με συνοριακούς ελέγχους Προϋποθέσεις δικαίου ΕΕ Αναγκαίο η σχετική αρμοδιότητα κράτους μέλους να πλαισιώνεται από μέτρα που θα διασφαλίζουν ότι δεν ισοδυναμούν με συνοριακούς ελέγχους