ΒΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ Zacharoula Smyrnaiou

… A. Ellis (1)  Κεντρική θέση σε αυτή τη γνωστική θεωρία κατέχει η έννοια της μοναδικότητας του ατόμου.  Κάθε άνθρωπος σκέφτεται με τον δικό του τρόπο λογικό ή παράλογο.  Η συναισθηματική διαταραχή όμως οφείλεται στον παράλογο τρόπο του "σκέπτεσθαι". Αν το άτομο αναπτύξει τις νοητικές του δυνάμεις και την θέση του παραλόγου πάρει η λογική, γίνεται αποτελεσματικό και ευτυχισμένο.

… A. Ellis (2)  Η σκέψη και το συναίσθημα είναι αλληλένδετα και επηρεάζει το ένα το άλλο.  Η συναισθηματική συμπεριφορά του ατόμου επηρεάζεται από την "εσωτερική συνομιλία" που κάνει με τον εαυτό του.  Τα άτομα με κάποιες ψυχολογικές διαταραχές επηρεάζονται από κάποια "παράλογα πιστεύω" και κάνουν παράλογους συλλογισμούς που επιδεινώνουν την κατάστασή τους, αυτοκαταστρέφονται.

… 12 "ΠΑΡΑΛΟΓΑ ΠΙΣΤΕΥΩ "(1) Πρέπει να έχω ειλικρινή αγάπη και αποδοχή όλη την ώρα από όλους τους ανθρώπους που θεωρώ σημαντικούς. Πρέπει να αποδείξω στον εαυτό μου και στους άλλους ότι είμαι ικανός τουλάχιστον σε ένα τομέα. Η ζωή είναι απαίσια, απογοητευτική και καταστροφική όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν με τον τρόπο που θα ήθελα. Η συναισθηματική δυστυχία προέρχεται από εξωτερικούς παράγοντες στους οποίους έχω λίγο ή καθόλου έλεγχο.

… 12 "ΠΑΡΑΛΟΓΑ ΠΙΣΤΕΥΩ«(2) Αν κάτι είναι επικίνδυνο ή προκαλεί γενικά φόβο πρέπει να ασχοληθώ με αυτό ή να ανησυχήσω για αυτό.    Είναι ευκολότερο να αποφύγω την αντιμετώπιση των δυσκολιών και των ευθυνών της ζωής (συχνό στους εφήβους).    Το παρελθόν μου αναγκαστικά επηρεάζει την σημερινή μου συμπεριφορά και τα συναισθήματά μου.  Οι άνθρωποι και οι καταστάσεις πρέπει να βελτιώνονται όταν δεν πάνε καλά. Επίσης θεωρώ ότι η ζωή είναι άσχημη αν δεν βρω γρήγορα αποτελεσματικές λύσεις στις δυσκολίες μου.

… 12 "ΠΑΡΑΛΟΓΑ ΠΙΣΤΕΥΩ«(3) Μπορώ να νιώσω ευτυχία όταν παθητικά και χωρίς δεσμεύσεις (συναισθηματικές κ.τ.λ.) απολαμβάνω την ζωή και τον εαυτό μου.  Πρέπει να έχω υψηλά επίπεδα τάξης, βεβαιότητας και οργάνωσης για να νιώσω άνετα ή χρειάζομαι μια υπερφυσική δύναμη πάνω στην οποία να στηρίζομαι.  Η γενική αξία μου εξαρτάται από το πόσο καλά τα πάω στα πράγματα που κάνω καθώς και στην ποσότητα αποδοχής που παίρνω από τους άλλους ανθρώπους γύρω μου (συχνό στους εφήβους).  Τα άτομα που βλάπτουν είναι κακά και πρέπει να τα κατηγορώ ή να τα τιμωρώ για την ακατάλληλη συμπεριφορά τους.

… μοντέλο Α Β Γ Α (Activating events) : είναι το εξωτερικό ερέθισμα, το συμβάν που προκαλεί μια αντίδραση - συμπεριφορά Β (Beliefs) : είναι η ερμηνεία που δίνει το άτομο στο συμβάν (ο τρόπος που σκέφτεται και εκφράζει την σκέψη του) Γ (Consequences) : είναι η αντίδραση στο εξωτερικό ερέθισμα, η συμπεριφορά που εκδηλώνει το άτομο ως αποτέλεσμα της επενέργειας του Α και της ερμηνείας του Β Goals  

… μοντέλο Α Β Γ Α (Activating events) : είναι το εξωτερικό ερέθισμα, το συμβάν που προκαλεί μια αντίδραση - συμπεριφορά Β (Beliefs) : είναι η ερμηνεία που δίνει το άτομο στο συμβάν (ο τρόπος που σκέφτεται και εκφράζει την σκέψη του) Γ (Consequences) : είναι η αντίδραση στο εξωτερικό ερέθισμα, η συμπεριφορά που εκδηλώνει το άτομο ως αποτέλεσμα της επενέργειας του Α και της ερμηνείας του Β Goals  

… Κατά τον Ellis αν το άτομο, αφού συνειδητοποιήσει τη σχέση μεταξύ του προβλήματος και της σκέψης του, αλλάξει - μετατρέψει την εσωτερική του συνομιλία (εδώ επεμβαίνει δυναμικά ο σύμβουλος αμφισβητώντας τα "πρέπει" με λογικά επιχειρήματα), έτσι ώστε να γίνει λογική, θα αλλάξει και την αντίδρασή του.  

…Carl Rogers (1) Η Συμβουλευτική σχέση στηρίζεται πολύ στην προσωποκεντρική θεωρία του Carl Rogers.  Το επίκεντρο της συμβουλευτικής διαδικασίας είναι το άτομο ως πρόσωπο και ο σκοπός της είναι η ενίσχυση των δυνάμεων του προσώπου και η αναδόμηση της προσωπικότητάς του.  Η προσέγγισή του διευκολύνει τον συμβουλευόμενο να γίνει κύριος του εαυτού του και να μάθει τη στρατηγική με την οποία μπορεί να το καταφέρει.  Βασικές έννοιες της προσωποκεντρικής Συμβουλευτικής είναι η μη κατευθυντικότητα από τον σύμβουλο και η συνειδητοποίηση ότι το άτομο έχει αποθέματα προσωπικής δύναμης.

…Carl Rogers (2) Πλαίσιο αναφοράς: Ο Rogers πιστεύει στη θετική φύση του ανθρώπου που δοκιμάζει και αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα με το δικό του υποκειμενικό άξονα αναφοράς. Ο σύμβουλος πρέπει να είναι ικανός να διαχωρίζει το δικό του πλαίσιο αναφοράς, από αυτό, του συμβουλευόμενου.  Ο άνθρωπος είναι ον θετικό και άξιο εμπιστοσύνης, που μπορεί να καταλαβαίνει και να αξιολογεί τον εαυτό του και να κάνει εποικοδομητικές επιλογές. Όμως οι αρνητικοί χαρακτηρισμοί, τα αποθαρρυντικά μηνύματα (λεκτικά και μη), απαισιόδοξες προσδοκίες των "σημαντικών άλλων" κάνουν τον άνθρωπο να χάνει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του.

…Carl Rogers (3) Εμπόδια στην ανάπτυξη της ψυχικής υγείας του νεαρού εξελισσόμενου ατόμου είναι η τάση των γονέων να τα αγαπούν "υπό όρους", νομίζοντας ότι έτσι το βοηθούν να διορθωθεί. Ετσι το παιδί εσωτερικεύει την απόρριψη των άλλων προς τον εαυτό του και καταφεύγει σε διαστρεβλωτικούς μηχανισμούς αρνούμενο να αναγνωρίσει τις αρνητικές πλευρές του που τις θεωρεί απειλητικές. Ετσι εμποδίζει την αυτοπραγμάτωση.  Βασικός στόχος της Συμβουλευτικής είναι να βοηθήσει το άτομο να πετύχει μια εποικοδομητική αλλαγή προσωπικότητας που οδηγεί στη συγκρότηση, σε λιγότερη εσωτερική σύγκρουση και στη χρησιμοποίηση από το άτομο περισσότερης ενέργειας για την καλυτέρευση της ζωής του.

…όροι κατά τη συμβουλευτική διαδικασία 1 Δύο πρόσωπα βρίσκονται σε ψυχολογική επαφή (συναισθηματικό κλίμα) Ο πρώτος (συμβουλευόμενος) σε μια κατάσταση έλλειψης ισορροπίας και άγχους. Ο δεύτερος (σύμβουλος) ισορροπημένος και συγκροτημένος.

…όροι κατά τη συμβουλευτική διαδικασία 2 Ο σύμβουλος νιώθει ένα "άνευ όρων" σεβασμό.  Ο σύμβουλος νιώθει μια βαθιά κατανόηση για τον εσωτερικό κόσμο του συμβουλευόμενου και προσπαθεί να δείξει αυτή την κατανόηση.  Ο σύμβουλος καταφέρνει να καταλάβει ο συμβουλευόμενος το θετικό του ενδιαφέρον και τη βαθιά του κατανόηση (ενσυναίσθηση).

…E. BERNE Κατά την συναλλακτική ανάλυση κάθε επικοινωνιακό συμβάν ονομάζεται συναλλαγή δηλ. ανταλλαγή κάθε λεκτικού και μη λεκτικού μηνύματος μεταξύ τουλάχιστον δύο ατόμων. Το χαρακτηριστικό είναι η αμοιβαία αλληλεπίδραση στη συμπεριφορά των ατόμων. Η ανάλυση των συναλλαγών μπορεί να οδηγήσει στη συνειδητοποίηση της ψυχολογικής κατάστασης που βρίσκεται κάθε φορά το άτομο. Με τον όρο "ψυχολογικές καταστάσεις" εννοεί τους τομείς της βασικής δομής της προσωπικότητας οι οποίοι είναι συγκεκριμένα σύνολα από παρατηρήσιμα στοιχεία συνδεδεμένα με συγκεκριμένες εσωτερικές δομές συναισθημάτων σκέψεων και απόψεων.

…Αυτοί οι τομείς είναι… ΓΟΝΕΑΣ : Διδαγμένη αντίληψη ζωής - ηθική μέσω γονέων (είναι το σύνολο των καταγραφών που το άτομο έχει αποδεχτεί από πρόσωπα κύρους - κυρίως κατά τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής του - και εκφράζεται με μια στάση προκατάληψης, προστασίας προς τους άλλους ή κριτικής, ανάλογα με τα μηνύματα που έχει πάρει).  ΣΤΟΡΓΙΚΟΣ : φροντίζει τους άλλους, είναι υπερβολικά επιεικής, ακούει και προσέχει, ενθαρρύνει, υποστηρίζει, προστατεύει, παρηγορεί.  ΠΡΟΚΑΤΕΙΛΗΜΜΕΝΟΣ : επιβάλλει "πρέπει", δίνει ανεξέλεγκτες αιτιολογήσεις.  ΚΡΙΤΙΚΟΣ : κάνει αρνητικές παρατηρήσεις, οδηγεί, κατευθύνει, επιτρέπει, απαγορεύει, τιμωρεί.

… ΕΝΗΛΙΚΑΣ … Ε : ΕΝΗΛΙΚΑΣ : Συλλογιστική αντίληψη ζωής (είναι η έδρα της ορθολογικής σκέψης, της λογικής και της γνώσης. Αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα, συλλέγει, επεξεργάζεται και μετά σχηματίζει τις πληροφορίες, λειτουργεί οργανωμένα, προσαρμοστικά, υπολογίζει πιθανότητες, αξιολογεί. Είναι ο ρυθμιστής της ισορροπίας ανάμεσα στις πιέσεις του γονέα και του παιδιού. Αυθεντικός, ηθικός, λογικός). ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΣ : ειλικρινής, ανοικτός, δεν παρελθοντολογεί, αντιμετωπίζει υπεύθυνα το "τώρα". ΗΘΙΚΟΣ : αναλαμβάνει ευθύνες, παίρνει αποφάσεις, τηρεί τους κανόνες. ΛΟΓΙΚΟΣ : συλλέγει δεδομένα, επεξηγεί, εκθέτει γεγονότα, αποδεικνύει, εξηγεί.

… ΠΑΙΔΙ … Αισθητική αντίληψη ζωής (αναφέρεται σε εσωτερικά γεγονότα που αποτελούνται από αντιδράσεις και θέσεις που το άτομο έπαιρνε όταν ήταν παιδί. Φυσικό, προσαρμοσμένο, μικρός καθηγητής).  ΦΥΣΙΚΟ : κάνει ό,τι θέλει, εκδηλώνει συναισθήματα, αντιδρά αυθόρμητα, εγωϊστικά, γκρινιάρικα χωρίς αυτοέλεγχο.  ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΜΕΝΟ : υποχωρητικό, ενεργεί σύμφωνα με τις προσδοκίες των άλλων, δειλό, ντροπαλό, φοβισμένο, ευκίνητο-ευέλικτο, προλαβαίνει να κάνει κάτι πριν του το ζητήσουν.  ΜΙΚΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : σκαρφίζεται πονηριές, ξεγελάει τους άλλους, εκμεταλλεύεται καταστάσεις, κατεβάζει απίθανες ιδέες, μόνιμος αντιρρησίας, αντιδραστικός-βίαιος, δεν δέχεται παθητικά επιρροές, θέτει τέλος στις σχέσεις εξάρτησης.

… σενάριο ζωής … Σημαντική πρόταση της θεωρίας του είναι το "σενάριο ζωής" του ατόμου, που διαμορφώνεται νωρίς στη ζωή του (6-7 ετών) και αποτελείται από τους σκοπούς της ζωής του ατόμου, τη γνώμη του για τον κόσμο και τις προσπάθειές του να υλοποιήσει τους σκοπούς αυτούς.  Όταν το άτομο δεν μπορεί με επιτυχία να υλοποιήσει το ατομικό του σενάριο ζωής παρουσιάζονται προβλήματα.  Αντί να είναι καθηλωμένο σε μια κατάσταση του εγώ μπορεί να καθορίζει το ίδιο το σχέδιο ζωής του. Μαθαίνοντας να ελευθερώνει τον ενήλικα παίρνοντας και τα καλά των άλλων καταστάσεων, οργανώνει τον ψυχολογικό του χρόνο πιο εποικοδομητικά. Η προσοχή επικεντρώνεται στο εδώ και τώρα και στην αξία του να ζει πέρα για πέρα κανείς την ζωή του.  

… Adler - Freud … Ο Adler διαφωνούσε με το Freud σε δύο σημεία: 1. Θεωρούσε σημαντικό το ρόλο της επιθετικότητας και των κοινωνικών παραγόντων στη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς 2. Αμφισβήτησε τη γενετήσια ορμή ως πρωταρχικό κίνητρο δραστηριότητας Ο Alfred Adler, πριν ακόμα συναντήσει το Sigmund Freud, είχε υποστηρίξει δύο βασικές θέσεις: 1. κάθε άτομο διαμορφώνεται μέσα από το κοινωνικό του περιβάλλον 2. η ψυχή και το σώμα βρίσκονται σε απόλυτη αλληλεξάρτηση, αλληλοσυμπληρώνονται και ολοκληρώνονται μέσα στο αδιαίρετο άτομο.

… ΑΤΟΜΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 1 Η θεωρία ανάλυσης της προσωπικότητας και η μέθοδος ψυχοθεραπείας που ανέπτυξε ο Adler, ονομάστηκε ατομική ψυχολογία, γιατί θέλει να τονίσει τη σημασία της προσωπικότητας. Μελετά το άτομο, δηλαδή αυτό που δε διαιρείται, δεν τέμνεται.  Θεωρεί το άτομο ως ένα ενιαίο σύνολο, στο οποίο ολοκληρώνονται οι σωματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές διαδικασίες. Στην ανάπτυξη της θεωρίας της Ατομικής Ψυχολογίας συνέβαλαν οι: Seneca, Ηράκλειτος, Ιπποκράτης, Γαληνός, Pestalozzi, Kant, Nietzsche, Marx, Dilthey, Spranger, Vaihinger, Bergson, James, Dewey.

… Βασικοί Άξονες 1: 1. Κοινωνικές ορμές: Η ανθρώπινη συμπεριφορά υποκινείται κύρια από κοινωνικές ορμές. Το άτομο χρησιμοποιεί κληρονομικότητα και περιβάλλον στη διαμόρφωση και εκδήλωση της συμπεριφοράς του. 2. Δημιουργικός εαυτός: Αποτελεί ένα ιδιαίτερο, εξατομικευμένο-υποκειμενικό σύστημα, που επεξεργάζεται και ερμηνεύει τις εμπειρίες του οργανισμού και αναζητεί νέες εμπειρίες, ικανές να συμβάλλουν στην ολοκλήρωση του στυλ ζωής που θα επιλέξει το άτομο.

… Βασικοί Άξονες 2: 3. Μοναδικότητα της προσωπικότητας του ατόμου: Αναφέρεται σε έναν ατομικό, μοναδικό σχηματισμό - διαμόρφωση των κινήτρων, χαρακτηριστικών, ενδιαφερόντων και αξιών του ατόμου και στην προετοιμασία του για δράση, που αντικατοπτρίζει το δικό του, μοναδικό, διακριτικό στυλ ζωής. 4. Ψυχολογία προσανατολισμένη στο Εγώ: Τοποθέτηση της συνείδησης στο κέντρο της προσωπικότητας του ατόμου (στην κλασσική ψυχαναλυτική σκέψη κυριαρχούσε το ασυνείδητο). Ο άνθρωπος έχει συνείδηση των λόγων της συμπεριφοράς του, των σημείων στα οποία είναι κατώτερος, και των στόχων για τους οποίους μάχεται στη ζωή του, και είναι ικανός να σχεδιάζει και να καθοδηγεί τις πράξεις του, έχοντας συνείδηση του νοήματός τους για την αυτοπραγμάτωσή του.

… θέσεις : Στον άνθρωπο υπάρχει η έμφυτη τάση για επιβολή. Η τάση αυτή προσκρούει στην αδυναμία του ατόμου, την οποία συναισθάνεται αλλά και αντιλαμβάνεται από τις καθημερινές του εμπειρίες.  Έτσι , παράλληλα με την τάση για επιβολή , αναπτύσσεται στην περιοχή του ασυνείδητου ένα συναίσθημα μειονεξίας, που είναι ιδιαίτερα έντονο σε άτομα με σωματικά ή άλλα ελαττώματα. Το συναίσθημα μειονεξίας προκαλεί μία σειρά ασυνείδητων ενεργειών, που αποσκοπούν στην ανάπτυξη της προσωπικότητας με τέτοιο τρόπο, ώστε να καλυφθούν οι υπάρχουσες πραγματικές ή φανταστικές αδυναμίες. Η προσπάθεια αυτή ονομάζεται τάση για αναπλήρωση.

…  Έτσι, κατά την Ατομική ψυχολογία, η ψυχική εξέλιξη του ατόμου ρυθμίζεται από τη διπλή αυτή ενέργεια, από τα συναισθήματα δηλαδή μειονεξίας και από την τάση για αναπλήρωση. Η όλη διαδικασία θα μπορούσε να θεωρηθεί ασυνείδητα αντίδραση του ατόμου στην ανησυχία του ότι ενδέχεται να υποστεί μείωση η προσωπική του αξία.

…  Το συναίσθημα μειονεξίας και η τάση για αναπλήρωση ρυθμίζουν την εκάστοτε συμπεριφορά του ατόμου. Το άτομο γνωρίζοντας ενδόμυχα τις αδυναμίες του, υιοθετεί ανάλογο τρόπο συμπεριφοράς, που αποβλέπει στην κάλυψη των μειονεκτημάτων και στην ικανοποίηση της τάσεως για επιβολή. Ο αγώνας αυτός για υπεροχή, «ο πόθος της εξουσίας» είναι τόσο πιο έντονος, όσο πιο πολύ αισθάνεται το άτομο κατώτερο. Με αυτό τον τρόπο θέλει το άτομο να φανεί ανώτερο στην ίδια του την αδυναμία. Αιτίες που προκαλούν το αίσθημα αυτής της κατωτερότητας είναι: α) σωματικές ατέλειες, β) υπερβολική τρυφερότητα από τους άλλους και γ) αδιαφορία στην παιδική του ηλικία.

… τύποι προσωπικότητας 1 … τύποι προσωπικότητας 1  Κυριαρχικός τύπος: Εμφανίζει μεγάλο βαθμό δραστηριότητας για την επίτευξη του στόχου του, παρουσιάζει, όμως, έλλειψη του αισθήματος κοινωνικότητας, γεγονός που τον κάνει να φέρεται με έναν αντικοινωνικό τρόπο.  Δεκτικός τύπος: Παρουσιάζει έλλειψη, της δραστηριότητας και του αισθήματος κοινωνικότητας, δηλαδή του πραγματικού ενδιαφέροντος για τους άλλους, ενώ αναμένει από τους άλλους να ενδιαφέρονται γι΄ αυτόν. Είναι αυτός που έχει χάσει την ανεξαρτησία του, δεν ξέρει πως μπορεί να κάνει ο ίδιος πράγματα για τον εαυτό του, και, όταν έρχεται αντιμέτωπος με κάποια δυσκολία, συνεχώς απαιτεί από τους άλλους.

… τύποι προσωπικότητας 2 … τύποι προσωπικότητας 2  Αποφευκτικός τύπος: Είναι εκείνος που, αντί να αγωνίζεται για την επιτυχία και την ανωτερότητα, χαρακτηρίζεται από μια συμπεριφορά αναποφασιστικότητας. Η δραστηριότητα, η ενεργητικότητά του και το αίσθημα κοινωνικότητας είναι σε χαμηλό βαθμό. Ανέπτυξε αυτόν τον τύπο προσωπικότητας, ως αποτέλεσμα της ψυχρότητας που ένιωσε, κάποια στιγμή, να υπάρχει στην κοινωνία, στοιχείο που αναμένει πως θα υπάρχει πάντα. Γι΄ αυτό στόχος του είναι να αποδράσει και να διατηρήσει μια απόσταση ασφαλείας από τους άλλους ανθρώπους. Κοινωνικά χρήσιμος τύπος: χαρακτηρίζεται από δραστηριότητα και ενεργητικότητα στοιχεία που βρίσκονται σε αρμονία με τις ανάγκες των άλλων και είναι θετικά γι αυτούς.