ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Ο Ναός του Αγίου Δημητρίου βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη και είναι αφιερωμένος στον Άγιο Δημήτριο, τον πολιούχο της πόλης. Βρίσκεται στην ομώνυμη οδό και είναι πεντάκλιτη βασιλική του «ελληνιστικού τύπου», αλλά με πολλά ιδιαίτερα και σπάνια χαρακτηριστικά σε σχέση με άλλους ναούς της ίδιας περιόδου στην Ελλάδα. Διαθέτει εγκάρσιο κλίτος και πλούσιο ζωγραφικό και μαρμάρινο διάκοσμο με περίτεχνα κιονόκρανα. Στο υπόγειο του ναού βρίσκεται ο χώρος μαρτυρίου του Αγίου. Από τα ψηφιδωτά του, ξεχωρίζει αυτό που απεικονίζει τον ίδιο τον Άγιο με δύο μικρά παιδιά και ένα άλλο, που απεικονίζει τον Άγιο ανάμεσα στον επίσκοπο και στον έπαρχο, οι οποίοι ανακαίνισαν το ναό τον 7ο αι.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Ο ναός είναι ένα ξυλόστεγο κτίσμα, χωρίς θόλο, με διαστάσεις κάτοψης 43,58 μ. μήκος και 33 μ. πλάτος. Η ύπαρξη αίθριου παραμένει άγνωστη. Η είσοδος στο νάρθηκα γίνεται από δύο θύρες στο δυτικό τοίχο του ναού, που αντιστοιχούν στα εσωτερικά πλάγια (βόρειο και νότιο κλίτος), ενώ θύρες εισόδου υπάρχουν και στο βόρειο και νότιο τοίχο της βασιλικής. Από το στενό νάρθηκα που είναι μικρότερος από το ναό (το νότιο κλίτος χρησιμεύει σαν κλιμακοστάσιο), περνώντας από το τρίβηλο μπαίνουμε στον κυρίως ναό. Το τρίβηλο είναι ένα άνοιγμα στο κέντρο του νάρθηκα και σχηματίζεται από δύο κίονες από πράσινο θεσσαλικό μάρμαρο. Εσωτερικά χωρίζεται με τέσσερις σειρές μαρμάρινων κιονοστοιχιών σε πέντε κλίτη, ενώ ένα έκτο κλίτος διαμορφώνεται κάθετα στα προηγούμενα, όπου βρίσκονται η Αγία Τράπεζα και το Ιερό. Το μεσαίο κλίτος, πιο πλατύ από τα άλλα τέσσερα, υπερυψώνεται και κυριαρχεί σαν όγκος, ενώ τα πλάγια στεγάζονται κλιμακωτά με στέγες δίνοντας τη δυνατότητα να δημιουργηθούν πολύκλιτα παράθυρα στους πλάγιους τοίχους (μονόβολα, δίβολα και πολύβολα). Στο μεγαλύτερο μέρος του ναού, ιδιαίτερα στα κατώτατα τμήματα, διατηρείται η παλιά τοιχοποιία διαμορφωμένη από ανισόδομη αργολιθοδομή και πλινθοδομές που ακολουθούν τα τόξα των ανοιγμάτων, παραθύρων ή θυρών.

ΨΗΦΙΔΩΤΑ Από την πυρκαγιά του 1917 σώθηκαν μόνο έντεκα ψηφιδωτά, από τον 5ο ως τον 9ο αιώνα. Βρίσκονται στην ανατολική όψη του τοίχου που χωρίζει το νάρθηκα από τον κυρίως ναό και στους δύο μεγάλους πεσσούς του ιερού βήματος. Στο επάνω μέρος του δυτικού τοίχου του νότιου εσωτερικού κλίτους, εικονίζεται σε βάθρο ο Άγιος Δημήτριος, όρθιος σε στάση δέησης. Από δεξιά μια γυναίκα φέρνει το παιδί της στον Άγιο, ενώ αριστερά διασώζονται τα πόδια ενός δεύτερου παιδιού. Η σκηνή παριστάνει αφιέρωση παιδιών στον Άγιο και είναι ψηφιδωτό του 5ου αιώνα. Στην αντίθετη θέση, στο βόρειο εσωτερικό κλίτος, υπάρχει ψηφιδωτό που εικονίζει έναν άγγελο με σάλπιγγες να σκύβει προς τον Άγιο. Η παράσταση αυτή του 5ου αιώνα δε διασώζεται ακέραια. Δίπλα στον άγγελο διασώζονται τα φτερά ενός δεύτερου αγγέλου. Δίπλα στον τάφο του Λουκά Σπαντούνη, στο δυτικό τοίχο του εσωτερικού κλίτους, υπάρχει ψηφιδωτό του 7ου αιώνα με τον Άγιο Δημήτριο ανάμεσα σε τέσσερις κληρικούς μπροστά στις επάλξεις των τειχών της πόλης. Στο νοτιοανατολικό πεσσό: Στη βόρεια πλευρά του εικονίζεται ο Άγιος ανάμεσα σε έναν επίσκοπο κι έναν έπαρχο, μπροστά στα τείχη της πόλης. Πρόκειται για την τρίτη πολιορκία από τους Σλάβους στις αρχές του 7ου αιώνα. Το ψηφιδωτό στην ανατολική πλευρά του παριστάνει τον Άγιο κι ένα διάκονο τον οποίο ο Άγιος περιβάλλει με τα δυο του χέρια. Ο ιερωμένος που εικονίζεται είναι ο διάκονος που φρόντισε για την ανοικοδόμηση του ναού μετά την καταστροφή του το 629-634. Στη δυτική πλευρά του εικονίζεται μπροστά από τοίχο ο Άγιος Σέργιος σε στάση δέησης. Ο χώρος όπου φυλάσσονται τα λείψανα του Αγίου Στο βορειοανατολικό πεσσό: Στη δυτική πλευρά του υπάρχει ψηφιδωτό του Αγίου με δύο παιδιά που έχουν τα χέρια τους σε στάση προσφοράς. Στην ανατολική του πλευρά εικονίζεται ο Άγιος δεόμενος. Το κεντρικό τμήμα της παράστασης είναι κατεστραμμένο. Στη νότια πλευρά του εικονίζεται η Παναγία σε στάση δέησης με στρατιωτικό Άγιο (Άγιος Θεόδωρος). Στο επάνω τμήμα υπάρχει προτομή του Χριστού που ευλογεί (9ος αιώνας). Εντοίχια ψηφιδωτά του ναού που κάηκε το 1917, βρίσκονται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Σε ψηφιδωτό της βόρειας κιονοστοιχίας ο Άγιος εικονίζεται σε στάση δέησης, ενώ αριστερά και δεξιά διασώθηκαν δύο μορφές που δέονται μαζί του. Επίσης βρέθηκε στα ερείπια της εκκλησίας ψηφιδωτό με παγόνι. Χρονολογούνται και τα δύο στον 5ο και 6ο αιώνα. Στο μουσείο βρίσκεται ακόμη τμήμα από τη διακόσμηση των εσωτερικών τοίχων με μαρμάρινες πλάκες του 7ου αιώνα (μία σύνθεση με πολύχρωμα μάρμαρα που δημιουργούσαν γεωμετρικά και φυτικά σχέδια.

ΕΙΚΟΝΕΣ

ΚΡΥΠΤΗ Ήταν το Ρωμαϊκό λουτρό όπου κατά την παράδοση μαρτύρησε ο Άγιος. Η είσοδος γίνεται από μία σκάλα στο ανατολικό τμήμα του νότιου κλίτους. Το ιερότερο τμήμα της κρύπτης είναι η ημικυκλική δεξαμενή αγιάσματος με τις μαρμάρινες κολώνες, κάτω ακριβώς από το Άγιο Βήμα. Από την κεντρική κόγχη έτρεχε μύρο που έπαιρναν σε φιαλίδια οι προσκυνητές ως τα χρόνια της Τουρκοκρατίας όταν μετατράπηκε σε τζαμί. Στην κρύπτη λειτουργεί μουσειακή έκθεση από γλυπτή διακόσμηση του ναού κατά τις διάφορες φάσεις της ιστορίας του. Εκτίθενται τμήματα του μαρμάρινου κιβωρίου που περιείχε τη λάρνακα του Αγίου, θωράκια του 6ου - 7ου αιώνα, σχέδια και παλιές φωτογραφίες του ναού.

ΕΙΚΟΝΕΣ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΑΠΌ ΝΙΚΟΣ ΓΛΑΒΑΣ Β1