ΓΙΟΡΤΕΣ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ Τα ήθη και τα έθιμα είναι ένα ξεχωριστό, χαρακτηριστικό κομμάτι της παράδοσης, γέννημα του κάθε τόπου. Μαρτυρούν τις συνθήκες, μέσα στις οποίες ζυμώθηκαν, τις λύπες και τις χαρές των ανθρώπων, τους φόβους και τις προσδοκίες τους

Το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων Όλες τις μέρες των γιορτών, από τα Χριστούγεννα μέχρι των Φώτων, οι νοικοκυρές απαγορευόταν να πλύνουν ρούχα, να ράψουν, να πλέξουν ή να κεντήσουν. Την Παραμονή των Χριστουγέννων, οι νοικοκυρές έφτιαχναν τα γλυκά (μελομακάρονα, τηγανίτες και αργότερα και κουραμπιέδες). Έφτιαχναν επίσης και το Χριστόψωμο. Ζύμωναν το ψωμί, το άφηναν να φουσκώσει και μετά με το ίδιο το ζυμάρι, το κεντούσαν, φτιάχνοντας το σχήμα του Σταυρού. Την παραμονή, πήγαιναν οπωσδήποτε στο νεκροταφείο, άναβαν τα καντήλια, έβαζαν λουλούδια στους τάφους των συγγενών και έκαναν τρισάγιο.

Τα παιδιά από πολύ νωρίς έτρεχαν στις γειτονιές και έλεγαν τα κάλαντα Οι νοικοκυρές τα φίλευαν μήλα, ρόδια, πορτοκάλια ή και ξηρούς καρπούς. Τα παιδιά κράταγαν στο χέρι ένα τρίγωνο και ένα ντέφι, που τα είχαν φτιάξει μόνα τους. Κάτι στο οποίο πίστευαν οι Μενιδιάτες, ήταν οι καλικάντζαροι. Οι καλικάντζαροι ήταν δημιουργήματα της φαντασίας του λαού και έλεγαν πως ήταν υπερφυσικά πλάσματα, πολύ άσχημα, σκούρου χρώματος, με ουρά, μυτερή μύτη και αυτιά, τα οποία όμως, παρά το γεγονός ότι έκαναν πολλές ζημιές στα σπίτια, δεν πείραζαν τους ανθρώπους. Πίστευαν ότι κατέβαιναν την παραμονή των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς από την καμινάδα του τζακιού και έτρωγαν τα γλυκά που είχαν φτιάξει οι νοικοκυρές. Για να μην μπουν οι καλικάντζαροι στα σπίτια, οι άνθρωποι κράταγαν αναμμένο το τζάκι, όλο το βράδυ. Ειδικά όμως την παραμονή των Χριστουγέννων, οι Μενιδιάτες έβαζαν ένα χοντρό κούτσουρο στο τζάκι, να καίει όλη τη νύχτα, όχι μόνο για να διώξουν τους καλικάντζαρους αλλά και για να ζεσταθεί ο νεογέννητος Χριστός. Στις 12 το βράδυ, έλεγαν ότι άνοιγαν οι ουρανοί, για να γιορτάσουν τη γέννηση του Χριστού και αν έκανες μια ευχή, εκείνη την ώρα, πραγματοποιούνταν.

Γύρω στις 5 τα ξημερώματα, ανήμερα τα Χριστούγεννα, οι καμπάνες ηχούσαν χαρμόσυνα και οι Μενιδιάτες έβαζαν την καλή τους φορεσιά και πήγαιναν όλοι μαζί στην Εκκλησία. Κοινωνούσαν και μετά γύριζαν στο σπίτι, όπου άρχιζαν τις ετοιμασίες για το γιορτινό τραπέζι. Το μεσημέρι κάθονταν όλοι μαζί στο τραπέζι, όπου ο άντρας της οικογένειας έκοβε το Χριστόψωμο. Ύστερα έτρωγαν κρέας και μετά γλυκά. Το απόγευμα, πήγαιναν στα συγγενικά σπίτια για να ευχηθούν Χρόνια Πολλά.

Πρωτοχρονιά Την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς, οι νοικοκυρές άρχιζαν πάλι τις ετοιμασίες για το Νέο Χρόνο. Έφτιαχναν τα παραδοσιακά γλυκά, δίπλες, κουραμπιέδες και τηγανίτες και ζύμωναν πάλι ένα Χριστόψωμο, μέσα στο οποίο έβαζαν ένα νόμισμα. Τα παιδιά έλεγαν στις γειτονιές τα κάλαντα, από νωρίς το πρωί.

Στα σπίτια κρεμούσαν το αγριοκρέμμυδο ή αλλιώς “μπόσκα”, την Παραμονή, για γούρι. Την Πρωτοχρονιά, από τη νύχτα (με τα φανάρια στο χέρι, για να βλέπουν), όλοι οι χωρικοί έπρεπε να καταπιαστούν με το “αμίλητο νερό” από την πηγή του Καράβου και το Υδραγωγείο, για γούρι, υγεία και προκοπή ανθρώπων και ζώων.

Έτσι, ένας από κάθε σπίτι (συνήθως ο μικρότερος σε ηλικία), με το άδειο σταμνί, με την μπόσκα, το ρόδι, ένα κλαδί ελιάς και λίγα γλυκά στα χέρια, έφτανε στην πηγή του Καράβου ή στο Υδραγωγείο. Η πρώτη του υποχρέωση ήταν να ρίξει στο τρεχούμενο νερό της πηγής, ένα γλυκό (δίπλα ή τηγανίτα) για να εξευμενίσει τα κακά πνεύματα, κατόπιν να βρέξει το πρόσωπό του, να πιει λίγο νερό, να βρέξει την μπόσκα, το ρόδι και τα υπόλοιπα γλυκά, να γεμίσει το σταμνί με νερό και αμίλητος να γυρίσει στο σπίτι. Φτάνοντας στην εξώπορτα, έμπαινε με το δεξί του πόδι και προχωρούσε στο δωμάτιο που τον περίμεναν όλοι οι δικοί του. Η πρώτη του χειρονομία ήταν να πετάξει το ρόδι στο πάτωμα, για να σπάσει και να ευχηθεί “όπως οι σπόροι του ροδιού, να είναι το σπιτικό μας γεμάτο από υγεία, ευτυχία και σοδειά” (πλούτο). Κατόπιν χτυπούσε τις κεφαλές όλων με την μπόσκα, λέγοντας “Υγεία και Χρόνια Πολλά”. Τέλος έδινε από λίγο γλυκό σε όλους, τους ράντιζε με το “αμίλητο νερό”, από το οποίο έπιναν, κατά σειρά ηλικίας, όλοι. Εάν υπήρχαν ζώα, τα επισκεπτόταν στο στάβλο, τα ράντιζε και τα χτυπούσε με την μπόσκα, για να είναι γερά και να αυξάνουν. Το μεσημέρι, κάθονταν όλοι μαζί στο τραπέζι και ο πατέρας έκοβε το χριστόψωμο, αφού το σταύρωνε πρώτα. Το πρώτο κομμάτι ήταν του Χριστού, το δεύτερο της Εκκλησίας, ακολουθούσαν τα κομμάτια για τα ξεχωριστά πρόσωπα της οικογένειας (νοικοκύρης), το κομμάτι για τα ζώα (κύριο μέσο διαβίωσης) και μετά τα κομμάτια για τα μέλη της οικογένειας.

Ποδαρικό Οι νοικοκυρές ετοίμαζαν τα γλυκά (δίπλες), ενώ ο παπάς περνούσε απ’ όλα τα σπίτια και τα άγιαζε με αγιασμό. Τότε οι καλικάντζαροι, οι οποίοι εμφανίζονταν, όπως είπαμε, τις μέρες των γιορτών, φοβούμενοι τον αγιασμό, εξαφανίζονταν. Το πρωί των Φώτων, δεν έτρωγαν πριν πάρουν αγιασμό από τον παπά και τον πιουν. Ύστερα, έπαιρναν τον αγιασμό και ράντιζαν όλα τα μέρη του σπιτιού και τα μέλη της οικογένειας.

Η κοσάρα. Ένα ποντιακό γαμήλιο έθιμο Η κοσάρα του κουμπάρου. Ένα διασκεδαστικό ποντιακό γαμήλιο έθιμο που τηρείται μέχρι σήμερα σε γάμους και βαπτίσεις.

Κοσάρα είναι η κότα στην ποντιακή διάλεκτο Κοσάρα είναι η κότα στην ποντιακή διάλεκτο. Το έθιμο στον Πόντο ήθελε μια βραστή κότα ολόκληρη με τα πόδια και το κεφάλι, της οποίας έβαφαν το ράμφος και τα νύχια της κόκκινα της και την έντυναν με μια παραδοσιακή Ποντιακή στολή. Από επάνω την στόλιζαν με τούλι και φυσικά της φορούσαν πέπλο και λουλούδια στο κεφάλι. Την έβαζαν σε έναν δίσκο και κρατώντας την ψηλά οι κοπέλες υποδέχονταν τον κουμπάρο στο τραπέζι. Σχημάτιζαν γύρω του ένα κύκλο και τραγουδούσαν παραδοσιακά Ποντιακά τραγούδια γάμου. Κατι τότε άρχιζε το παζάρι με τον κουμπάρο. Για να πάρει την κότα έπρεπε να ασημώσει τον δίσκο. Έτσι ο κουμπάρος έβαζε το χέρι στη τσέπη και άφηνε όσα χρήματα ήθελε. Τότε οι κοπέλες συνέχιζαν το χορό αλλά δεν έδιναν τόσο εύκολα την κότα, κάνοντάς τον να αφήσει αρκετά χρήματα. Τέλος του έδιναν την κότα, τον ευχαριστούσαν, συγκέντρωναν τα χρήματα και τα έδιναν στο νιόπαντρο ζευγάρι. Σε κάποιες περιοχές του Πόντου την κοσάρα προσέφερε η θεία της νύφης, πάνω σε δίσκο στον κουμπάρο, σαν μεζέ συνοδευόμενη με τσίπουρο, όταν ερχόταν να πάρει τη νύφη από το σπίτι της. Το έθιμο αυτό σε παραλλαγή, συνεχίζουν να τηρούν οι Πόντιοι σε γάμους αλλά και βαπτίσεις. Μετά το μυστήριο και κατά τη διάρκεια της δεξίωσης του γάμου ή της βάπτισης, ένας άνδρας συνήθως μεταμφιέζεται σε γυναίκα και προσπαθεί να "πουλήσει" την κοσάρα στον κουμπάρο. Γύρω του χορεύουν οι καλεσμένοι και συμμετέχουν στο παζάρεμα.  Το στόλισμα της κοσάρας δεν γίνεται πλέον μόνο με παραδοσιακή ποντιακή στολή, αλλά μπορεί να έχει σαν θέμα κάποιο από τα ενδιαφέροντα του κουμπάρου ή της κουμπάρας. Όταν πρόκειται για βάπτιση το θέμα είναι παιδικό.

THE END Αγγελική Τζοβάρα Μαρία Παπαδοπούλου Δημήτρης Χαρατιάν Μιχάλης Σιάνος Γ’3