8ο Διεπιστημονικό Διαπανεπιστημιακό Συνέδριο του Ε.Μ.Π. και του ΜΕ.Κ.Δ.Ε.  «H Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη των Ορεινών και των Γεωγραφικά Απομονωμένων Περιοχών»   Μέτσοβο, 22-24 Σεπτεμβρίου 2016 O οικιστικός πλούτος των απομονωμένων ορεινών και νησιωτικών περιοχών ως θεμέλιο της Ολοκληρωμένης τους Ανάπτυξης.     Ναταλί Δολόγλου, Βιολόγος, MSc Environment | ΜΕ.Κ.Δ.Ε

Σχεδιάγραμμα παρουσίασης Εισαγωγή Στοιχεία για την Ελλάδα και την ΕΕ Παραδείγματα αξιοποίησης κενών κατοικιών και αναβίωσης οικισμών κατηγοριοποίηση σε Α , Β, Γ από όλο τον κόσμο και την Ελλάδα Συμπεράσματα/Προτάσεις

Εισαγωγή Ο παγκόσμιος πληθυσμός το 2011 διπλασιάστηκε σε σχέση με το 1960, φτάνοντας τα 7 δις. το 90% της πληθυσμιακής έκρηξης αφορά στις χώρες του τρίτου κόσμου. η Κύπρος και η Ελλάδα έχουν τις μεγαλύτερες μειώσεις πληθυσμού. Σε κάθε χώρα υπάρχει εσωτερική ανισόρροπη κατανομή του πληθυσμού, όπου συνήθως παρατηρείται ελάττωση και γήρανση σε περιοχές με αναπτυξιακές δυσκολίες και γεωγραφικές ιδιαιτερότητες. Στην ΕΕ περίπου το 10% του πληθυσμού της κατοικεί σε ορεινές περιοχές, το 3% του πληθυσμού της σε νησιωτικές περιοχές, ενώ το 0.55% σε αραιοκατοικημένες περιοχές (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων [COM (2008) 616]).

Στοιχεία για την Ελλάδα και την ΕΕ Η Ελλάδα έχει τον υψηλότερο δείκτη στο κόστος διατήρησης κατοικίας στην ΕΕ. Καθυστερήσεις σε οφειλές ενοικίου και πληρωμής δανείου (τελευταία θέση μεταξύ των χωρών της ΕΕ). Το 29.5% των κατοικιών δεν καταφέρνει να κρατάει τα σπίτια του αξιοπρεπώς ζεστά. Το 47,8% του πληθυσμού της υπαίθρου στην Ελλάδα αντιμετωπίζει δυσκολίες στην πρόσβαση των δημοσίων μέσων μαζικής μεταφοράς.

Αριθμός κενών ιδιοκτησιών στην Ευρώπη Εκτίμηση αστέγων στην ΕΕ 4.1 εκατ. Αγγλία 700.000 Γερμανία 1.8 εκατ. Ιρλανδία 400.000 Γαλλία 2.4 εκατ. Ισπανία 3.4 εκατ. Ιταλία 2-2.7 εκατ. Πορτογαλία 735.000 Ελλάδα 300.000 Πηγή: Ιδία επεξεργασία και αναπροσαρμογή από Guardian (2014)

Πηγή: Μαλούτας και Πανταζής 2000

Παραδείγματα Κατηγοριοποίηση προσπαθειών αναβίωσης οικισμών σε παραδείγματα: (Α) διατήρησης του οικιστικού αποθέματος και της πολιτισμικής κληρονομίας, (Β) συγκράτησης πληθυσμού, (Γ) προσέλκυσης νέων κατοίκων, και συνδυασμός αυτών. Φωτογραφία: Bodie, ΗΠΑ

Παραδείγματα Οικισμός Πληθυσμός Περιοχή Κατηγορία Κύρια χαρακτηριστικά Vrin, Ελβετία 225 άτομα (2011) Ορεινή 1.448μ Α,Β,Γ Διατήρηση και αξιοποίηση οικιστικού αποθέματος με παράλληλες δράσεις ενίσχυσης της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα Furore, Ιταλία 850 άτομα (2010) Παραθαλάσσια Α (και Β) Βελτίωση και προβολή του οικιστικού αποθέματος για προσέλκυση τουριστών Calsazio, Ιταλία 20 άτομα Ορεινή 553μ Α (και Γ) Πώληση ολόκληρου χωριού για αναστήλωση του και τουριστική χρήση Riace, Ιταλία Ορεινή Οικιστική, παραγωγική και πληθυσμιακή αναβίωση οικισμού με την εγκατάσταση προσφύγων Matavenero, Ισπανία 60 άτομα Ορεινή 1.000μ Α, Γ Ξαναζωντάνεμα απομονωμένου εγκαταλελειμμένου οικισμού από οικοκοινότητα

Παραδείγματα Οικισμός Πληθυσμός Περιοχή Κατηγορία Κύρια χαρακτηριστικά Bodie ΗΠΑ και άλλα διάσπαρτα παραδείγματα - Α Διατήρηση, προστασία και ανάδειξη ιστορικών οικισμών, χωρίς αναβίωση τους Παραδοσιακοί οικισμοί (πρόγραμμα ΕΟΤ) Σε 16 ορεινές και νησιωτικές περιοχές Α (και σε μερικές περιπτώσεις Β, Γ) Αναστήλωση και διατήρηση αρχιτεκτονικής που στις περισσότερες περιπτώσεις οδήγηση στην τουριστική ανάπτυξη των περιοχών και την πληθυσμιακή αναγέννηση τους Νυμφαίο, Φλώρινα 336 άτομα (2011) Ορεινή 1350μ Α,Β,Γ Διαχείριση πολιτιστικού αποθέματος και του φυσικού περιβάλλοντος Εθιά, Ηρακλείου 32 άτομα (2001) Ορεινή 740μ Α (και λιγότερο Β) Συλλογική προσπάθεια απόδημων κατοίκων για αναστήλωση του οικισμού

Παραδείγματα Οικισμός Πληθυσμός Περιοχή Κατηγορία Κύρια χαρακτηριστικά Άγκιστρο, Σερρών 410 άτομα (2001), 673 άτομα (2011) Ημιορεινή , απομονωμένη Α, Β, Γ Αξιοποίηση του κτηρίου των λουτρών, αναπαλαιώσεις και συλλογικές δράσεις ανέπτυξαν τον ιαματικό τουρισμό που έδωσε νέα ζωή στην περιοχή Αξιοποίηση κενών κατοικιών για ενοικίαση (άμεση, έμμεση, συγκεντρωτική) - Διάσπαρτες κατοικίες κυρίως σε νησιωτικές περιοχές και σε δημοφιλείς ορεινές Α (και λιγότερο Β και Γ) Συντήρηση και αξιοποίηση του οικιστικού αποθέματος ενός οικισμού και εποχική τόνωση της τοπικής κοινωνίας και οικονομίας Πίνακας. Επιλεγμένα παραδείγματα αναβίωσης οικισμών με έμφαση στη διατήρηση του οικιστικού αποθέματος και της πολιτισμικής κληρονομιάς (κατηγορία αξιοποίησης Α).

Παραδείγματα από το εξωτερικό Vrin, Graubünden, Ελβετία Ορεινός οικισμός (1.448μ), πληθυσμός: 255 άτομα (2011) Κατηγορίες αξιοποίησης: Α, Β, Γ Διατήρηση και αξιοποίηση οικιστικού αποθέματος και δράσεις ενίσχυσης απασχόλησης Φωτογραφία: L.Degonda

Παραδείγματα από το εξωτερικό Riace, Καλαβρία, Ιταλία Ορεινός οικισμός. Κατηγορία αξιοποίησης: Α, Β, Γ Οικιστική, παραγωγική και πληθυσμιακή αναβίωση οικισμού με την εγκατάσταση προσφύγων Φωτογραφία Τ.Bruckner

Παραδείγματα από το εξωτερικό Matavenero, Ισπανία Ορεινός οικισμός (1.000μ), Πληθυσμός: 60 άτομα Κατηγορία αξιοποίησης Α και Γ Ξαναζωντάνεμα απομονωμένου οικισμού από οικοκοινότητα. Φωτογραφία: Κ.Faingnaert

Παραδείγματα από την Ελλάδα Παραδοσιακοί οικισμοί (Πρόγραμμα του ΕΟΤ 1975-1992) Κατηγορία αξιοποίησης Γ Αναστήλωση και διατήρηση παραδοσιακής αρχιτεκτονικής Νυμφαίο, Φλώρινα Πληθυσμός: 336 άτομα (2011) Ορεινός οικισμός (1.350μ) Κατηγορία αξιοποίησης: Α,Β,Γ Διαχείριση πολιτιστικού αποθέματος και φυσικού περιβάλλοντος. Νυμφαίο. Φωτογραφία: Κ.Μουσταφέλλου

Παραδείγματα από την Ελλάδα Εθιά, Ηρακλείου Ορεινός οικισμός (740μ). Πληθυσμός: 32 άτομα (2001) Κατηγορίες αξιοποίησης: Α, Β. Συλλογική προσπάθεια αναστήλωσης οικισμού Φωτογραφία: Β. Παναγιωτακόπουλος Φωτογραφία: E.Canaj

Παραδείγματα από την Ελλάδα Άγκιστρο, Σερρών Ημιορεινός, απομονωμένος οικισμός. Πληθυσμός: 410 άτομα (2001) 673 άτομα (2011) Κατηγορία αξιοποίησης Α,Β,Γ Αναπαλαιώσεις κτηρίων και συλλογικές δράσεις πηγή: www.agistro.com

Παραδείγματα από την Ελλάδα Τουριστική αξιοποίηση κενών κατοικιών για ενοικίαση Μεμονωμένες κατοικίες που ανήκουν σε ιδιώτες και ενοικιάζονται από ιδιώτες (απλές αγγελίες, μεσίτες, στόμα με στόμα, online μεσολαβητές όπως airbnb, homeway, homelidays κλπ) Μεμονωμένες κατοικίες διάσπαρτες στην Ελλάδα που ανήκουν σε ιδιώτες αλλά τις υπενοικιάζουν εταιρείες (π.χ blueground) Ανεξάρτητα δωμάτια/κατοικίες εντός οικισμού που στο σύνολο τους απαρτίζουν μια ξενοδοχειακή μονάδα (π.χ . Βάμος Χανίων, Βάρος Λήμνου) Κατηγορίες αξιοποίησης Α,Β,Γ Συντήρηση και αξιοποίηση του οικιστικού αποθέματος και εποχική τόνωση της τοπικής κοινωνίας και οικονομίας Φωτογραφία: www.varosvillage.com

Προτάσεις Η αποκατάσταση και αξιοποίηση του οικιστικού και πολιτιστικού αποθέματος δεν πρέπει να είναι το τελικό ζητούμενο, αλλά τμήμα της προσπάθειας προς την ολοκληρωμένη ανάπτυξη μιας περιοχής αλλαγή χρήσης κτηρίων δημιουργία συνεταιρισμών/ενώσεων/Κοιν.Σ.Επ πρόσφυγες/ άστεγοι οικοκοινότητες Πηγή: ReGen Villages

Βασική προτεραιότητα: να μην φύγουν όσοι έχουν μείνει στον οικισμό Πάπιγκο, Φωτογραφία: προσωπικό αρχείο

Ευχαριστώ για την προσοχή σας! Ναταλί Δολόγλου Βιολόγος, MSc Περιβάλλον, Ε.Τ.Ε.Π ΜΕ.Κ.Δ.Ε ndolog@central.ntua.gr