Νεοελληνική μεταπολεμική ποίηση: α΄ και β΄ μεταπολεμική γενιά ΕΥ, VIII Δρ. Δέσποινα Παπαστάθη Τμήμα Φιλολογίας Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ακαδημαϊκό έτος: 2016-2017 Νεοελληνική μεταπολεμική ποίηση: α΄ και β΄ μεταπολεμική γενιά ΕΥ, VIII «Όρια και τάσεις της β΄ μεταπολεμικής γενιάς»

Ληξιαρχικά δεδομένα β΄ μεταπολεμικής γενιάς Αλέξανδρος Αργυρίου: α) ημερομηνία γέννησης: 1929 – 1940. Αναγνωρίζει, ωστόσο, πως το μεγαλύτερο πρόβλημα αυτών των «συμβατικών τομών», όπως χαρακτηριστικά τις αποκαλεί, είναι «η εύρεση των χρονικών ορίων μέσα στα οποία να τοποθετούνται και να συνεξετάζονται οι συγγραφείς, ώστε αυτές οι συμβατικές τομές να δικαιολογούνται και να αποβαίνουν χρήσιμες». (Βλ. Αλέξανδρος Αργυρίου, «Σχέδιο για μια συγκριτική της μοντέρνας ελληνικής ποίησης», Διαβάζω, τχ. 22, Ιούλιος 1979, σ. 31.) β) εμφάνιση στα γράμματα: 1955-1965 με ποιητική συλλογή.

Ποιητικές τάσεις της β΄ μεταπολεμικής γενιάς Ποιητές που διατηρούν έντονη σχέση με τα κοινωνικά ιστορικά δρώμενα και την ιδεολογική περιπέτεια της εποχής τους («Κοινωνικοί» ποιητές) Ποιητές που εκφράζουν στο έργο τους μια διάχυτη υπαρξιακή αγωνία («Υπαρξιακοί ποιητές) Ποιητές που δείχνουν να μην ενδιαφέρονται για όσα συμβαίνουν γύρω τους (ποιητές του «ευπαθούς ψυχισμού»)

«Κοινωνικοί» ποιητές Μια πρώτη ομάδα είναι ποιητές που εξέφρασαν εντονότερα τη σχέση τους με τα κοινωνικά ιστορικά δρώμενα και την ιδεολογική περιπέτεια της εποχής τους. Πρόκειται για ποιητές που είναι εντονότερα σε σχέση με τους υπόλοιπους πολιτικοποιημένοι, ή έστω πολιτικά προβληματισμένοι. Σε αυτούς σημαδιακή είναι η απογοήτευση από μιαν ήττα, για την οποία ο ποιητής, χωρίς να ευθύνεται σε προσωπικό επίπεδο, αισθάνεται ενοχή και ηθική ευθύνη που αποκτά κάποτε διαστάσεις υπαρξιακής αγωνίας. Κυρίαρχη στο έργο τους είναι η οδύνη ενός μοναχικού και έκθετου στους εφιάλτες κάποιου εγκλήματος που διαπράχθηκε ερήμην του ανθρώπου. Ηττημένος χωρίς να δώσει μάχη είναι ο άνθρωπος στο έργο των ποιητών που θα μπορούσαν να ενταχθούν στην κατηγορία αυτή. Εκπρόσωποι: Βύρων Λεοντάρης, Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, Μάρκος Μέσκος, Πρόδρομος Μάρκογλου, Ανέστης Ευαγγέλου, Τάσος Πορφύρης, Μάνος Ελευθερίου, Γιάννης Νεγρεπόντης, Θωμάς Γκόρπας, Σπύρος Τσακνιάς, Λουκάς Κούσουλας, κ.α.

«Υπαρξιακοί» ποιητές Μια δεύτερη ομάδα ποιητών είναι αυτοί που εκφράζουν εντονότερα στο έργο τους τα στοιχεία της υπαρξιακής αγωνίας, ακόμα και ανησυχίας, του φόβου μπροστά στη φθορά, της οδύνης του έρωτα ή της ερωτικής απώλειας, του θανάτου. Στο έργο των ποιητών αυτής της ομάδας παρατηρούμε τη σωματοποίηση της αγωνίας, της θλίψης ως κύρια συναισθηματική τροπικότητα. Συχνά το ποιητικό υποκείμενο επιδιώκει να απαλλαγεί από τον ζόφο μιας μνήμης αμυδρής και συγκεχυμένης, ωστόσο τραυματικής, υιοθετώντας παράλληλα μια αμυντική στάση απέναντι σε ένα παρόν που είναι κακοποιημένο, παράλογο, αβέβαιο και ανασφαλές. Μνήμη, ερωτική αγωνία, φθορά, θάνατος, υπαρξιακός προβληματισμός είναι κάποια από τα θεματικά μοτίβα που επανέρχονται με μεγάλη συχνότητα στο έργο των ποιητών της ομάδας. Εκπρόσωποι: Μάριος Μαρκίδης, Τάσος Δενέγρης, Βασίλης Καραβίτης, Τάσος Ρούσσος, Τόλης Νικηφόρου, Λεωνίδας Ζενάκος, Γιώργης Μανουσάκης, Κική Δημουλά, Ντίνος Χριστιανόπουλος, Νίκος – Αλέξης Ασλάνογλου, κ.α.

Ποιητές του «ευπαθούς ψυχισμού» Μια τρίτη ομάδα ποιητών διακρίνονται από τη διαβάθμιση του ενδιαφέροντος που επέδειξαν ή ακόμα και της αδιαφορίας για τα όσα συνέβησαν στο κοινωνικό τους περιβάλλον. Η ακινητοποίηση εικόνων της καθημερινότητας, η νοσταλγική διάθεση, ο έρωτας, το αναπόφευκτο της φθοράς και του τέλους των πάντων, η μνήμη, το όνειρο, η μοναξιά είναι κάποια από τα θέματα που κυριαρχούν στους ποιητές της ομάδας αυτής, που δείχνουν να μην ενδιαφέρονται για όσα συμβαίνουν γύρω τους. Εκπρόσωποι: Νίκος Γρηγοριάδης, Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Ρούλα Κακλαμανάκη, Γιώργος Δανιήλ, Ορέστης Αλεξάκης, Χρίστος Λάσκαρης, Αμαλία Τσακνιά, Ανδρέας Αγγελάκης, Αλέξης Ζακυθηνός, Ματθαίος Μουντές, Ζέφη Δαράκη, Κατερίνα Αγγελάκη – Ρουκ, Νανά Ησαΐα., Γιολάντα Πέγκλη, Μαρία Κέντρου – Αγαθοπούλου, Μαρία Καραγιάννη, Ολυμπία Καράγιωργα, Λεία Χατζοπούλου–Καραβία, Τάσος Κόρφης, Γιώργος Γεωργούσης, Θανάσης Τζούλης, κ.α. Στην κατηγορία αυτή ο Κώστας Παπαγεωργίου εντάσσει και τον Κύπριο ποιητή Κυριάκο Χαραλαμπίδη, ο οποίος επειδή έχει βιώσει την τραγική περιπέτεια της Κύπρου συνδέεται αμεσότερα με την ιστορία, τη μυθολογία, την παράδοση του τόπου του εκφράζοντας τόσο την ατομική όσο και τη συλλογική οδύνη για όσα τραγικά συνέβησαν στην Κύπρο.

Θεματικά μοτίβα της β΄ μεταπολεμικής ποίησης Το σώμα Τάσεις απομόνωσης, κλειστός χώρος, σκεπτικισμός και αίσθηση ματαιότητας των πάντων, ακόμα και της πράξης της γραφής Παραδοσιακά λογοτεχνικά θέματα: μοναξιά, θάνατος, αλλοτρίωση, έρωτας, χρόνος Πολύπλευρη στέρηση: του έρωτα, των συντρόφων, της μητέρας-πατρίδας, κάθε στέγης και καταφυγής σε έναν άξενο κόσμο Η διαβρωτική αίσθηση της διάψευσης

Απόδοση κοινωνικών καταστάσεων με τρόπο «ιδιωτικοποιημένο» Έκφραση συνδρόμων φόβου και αγωνίας υπαρξιακών διαστάσεων Η μνήμη Η απόρριψη της παραμυθίας που μπορεί να προσφέρει η πίστη στη σωτηριολογική διάσταση του χριστιανικού μύθου Η αποδόμηση της σημασίας και της αξίας του αρχαίου ελληνικού μύθου

Ενδεικτική βιβλιογραφία Αράγης Γιώργος, «Εισαγωγή», στον τόμο: Ανέστης Ευαγγέλου, Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά (1950-1970), Ανθολογία, πρόλογος: Ανέστης Ευαγγέλου, εισαγωγή: Γιώργος Αράγης, Παρατηρητής, Θεσ/νίκη 1994, σσ. 24-57. Αργυρίου Αλέξανδρος, «Σχέδιο για μια συγκριτική της μοντέρνας ελληνικής ποίησης», Διαβάζω, τχ. 22, Ιούλιος 1979, σσ. 28-52. Γιακουμάκης Δημήτρης, Κάσσος Βαγγέλης, Κεφάλας Ηλίας, Χατζηβασιλείου Βαγγέλης, «Η γενιά των απόηχων (χαρτογράφηση της περιοχής των ποιητών της β΄ μεταπολεμικής γενιάς)», Νέες Τομές, τχ. 1, Άνοιξη 1985, σσ. 3-8. Ζήρας Αλέξης, Νεώτερη Ελληνική Ποίηση 1965-1980, Γραφή, Αθήνα 1979. Κάσσος Βαγγέλης, «Μια ανομολόγητη κοινότητα ποιητών (Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά), στον τόμο Πρακτικά έκτου συμποσίου ποίησης, Νεοελληνική μεταπολεμική ποίηση (1945-1985), επιμέλεια: Σωκρ. Α. Σκαρτσής, Γνώση, Αθήνα 1987, σσ. 309-322. -, Ασφυξία του βλέμματος. Σύγχρονη ελληνική ποίηση και ιδεολογία, Νέα Σύνορα, Αθήνα 1989 Μπαλούμης Επαμ. Γ., «Η β΄ μεταπολεμική ποιητική γενιά. Συνιστώσες ωρίμανσης και έκφρασης», Νέες Τομές, τχ. 1, Άνοιξη 1985, σσ. 9-16. Παπαγεωργίου Κώστας Γ., «Εισαγωγή. Η λογοτεχνική δεκαετία του 1960», στον τόμο: Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία – Γραμματολογία, επιμέλεια: Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, Σοκόλης, Αθήνα 2002, σ. 11-104.