Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Προκλήσεις από: α) ανάπτυξη θετικών επιστημών, β) νέα τεχνολογία, γ) Μ.Μ.Ε, δ) παρέμβαση του κράτους. Στόχοι θρησκευτικής εκπαίδευσης: α) καθιέρωση ευρύτερου εκπαιδευτικού συστήματος από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, με ή χωρίς κρατική υποστήριξη, η οποία θα ελεγχόταν πλήρως από το Βατικανό. β) δημιουργία φιλελεύθερων κολεγίων από τους Προτεστάντες. γ) ανάπτυξη των κατηχητικών σχολείων, από τότε που διαχωρίστηκε η θρησκευτική εκπαίδευση από το κρατικό σχολείο.

ΑΓΓΛΙΑ Τον 10ο αι. η εκπαίδευση είναι στα χέρια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και των φιλανθρωπικών ομάδων. Η θρησκ.εκπαίδευση ελεγχόταν από την Εκκλησία και ήταν μία εκκλ. ή ιδιωτική δραστηριότητα. Στις αρχές του 19ου αι. δύο κατευθύνσεις: μία της Αγγλικανικής Εκκλησίας και μία των θρησκευτικών μειονοτήτων. Από το 1829 και οι Ρωμαιοκαθολικοί επιτρεπόταν να έχουν δικά τους σχολεία. Το 1839 ιδρύεται επιτροπή παιδείας που θα αποτελέσει την απαρχή του σημερινού βρετανικού Υπουργείου Παιδείας. 1870 Elementary Education Act = Πράξη στοιχειώδους εκπαίδευσης. Συζήτηση για τον χαρακτήρα της θρησκευτικής διδασκαλίας και για τον τύπο της λατρείας. Εκκλησιαστικά και ιδιωτικά: ΝΑΙ. Κρατικά: ΟΧΙ. Οι σχολικές εφορείες αποφάσισαν τελικά να διδάσκεται μόνο η Παλαιά και Καινή Διαθήκη σε στενά γνωσιολογικά πλαίσια. Κανείς δεν ήταν αναγκασμένος να παρακολουθεί το μάθημα, αν οι γονείς του δεν το επέτρεπαν. Το μάθημα ονομαζόταν Γραφές.

Το 1960 αλλάζουν οι κοινωνικές συνθήκες (η αυτοκρατορία συρρικνώνεται, μετανάστες εισρέουν από τις αποικίες ). Θεωρία των νέο-ομολογητών (Ρ.Γκόλντμαν). Θεωρία της απεριόριστης ή χωρίς σύνορα θρησκείας (Χ.Λάουκς). Τίθεται παράλληλα το ερώτημα αν πρέπει να διδάσκεται το μάθημα των θρησκευτικών στην Α/θμια εκπαίδευση; Αν ναι θα περιλάμβανε μόνο την διδασκαλία της χριστιανικής πίστης; Αν όχι τότε ποιες ήταν οι περαιτέρω προοπτικές; 1.Κίνδυνος προσηλυτισμού. 2. Απλή και περιγραφική η διδασκαλία θρησκευμάτων. 1.Τα Θρησκευτικά μια μορφή γνώσης (Π.Χιρστ). 2. Το μάθημα δεν έπρεπε να γίνει μέσο προσηλυτισμού στη χριστιανική πίστη. 3. Πρέπει όμως να εξαρτάται από τη χριστιανική πίστη γιατί ορίζει ένα τρόπο ζωής. 4. Η θρησκεία ή οι θρησκείες ν’ αντιμετωπιστούν σαν το σπουδαιότερο κοινωνικό γεγονός.

Στο δεύτερο μέρος του ερωτήματος ο Ε Στο δεύτερο μέρος του ερωτήματος ο Ε.Κοξ υποστηρίζει μια ανοικτή θρησκευτική αγωγή, στην οποία να δίνεται έμφαση όμως στη χριστιανική διδασκαλία. Ο Ν.Σμαρτ αρνείται τη διδασκαλία μόνο του Χριστιανισμού για κοινωνικούς λόγους και θεωρεί ότι η θρησκεία έχει έξι διαστάσεις: α) τη δογματική, β) τη μυθολογική, γ) την ηθική, δ) την τελετουργική, ε) την εμπειρική και στ) την κοινωνική. Η θρησκευτική εκπαίδευση να περιλαμβάνει θρησκείες, κοσμοθεωρίες, ερωτήματα για την ανθρώπινη ύπαρξη, αρνείται την ευαγγελική άποψη για τον άνθρωπο και θέτει πέντε θεμελιώδεις σκοπούς της σχολικής θρησκευτικής εκπαίδευσης: Ι) υπερφαλάγγιση του πεδίου πληροφόρησης, ΙΙ) να μην ακολουθεί την κατεύθυνση της ευαγγελικής διδασκαλίας, ΙΙΙ) να μη περιορίζει την επιστημονική γνώση και την ελεύθερη επιλογή, ΙV) να βοηθήσει στη γνωριμία και άλλων πολιτισμών και να ξεπεράσει τα σύνορα της ευρωπαϊκής κουλτούρας και V) να δώσει έμφαση στην ιστορία των θρησκειών. Σήμερα τα Θρησκευτικά δεν είναι μάθημα υποχρεωτικό (εκτός Σκωτίας και Β.Ιρλανδίας), αλλά προαιρετικό. ‘Εχει περισσότερο θρησκειολογικό χαρακτήρα. Η Αγγλικανική Εκκλησία συντηρεί τα θρησκευτικά σχολεία, παιδαγωγικές ακαδημίες (26) και θεολογικά κολέγια. Θεολόγοι και παιδαγωγοί έχουν παρουσιάσει τον ιδανικό δάσκαλο για τη θρησκ.εκπαίδευση και τον ενδεδειγμένο τρόπο θρησκ. διδασκαλίας.

ΓΑΛΛΙΑ Πριν την Γαλλική Επανάσταση (1789) η εκπαίδευση ήταν στα χέρια των θρησκευτικών Ταγμάτων (Ιησουίτες). Το 1791 έγινε προσπάθεια αποκληρικοποίησης της παιδείας και να δοθεί το δικαίωμα μόρφωσης σε όλους τους πολίτες. Στόχος της γαλλικής εκπαιδευτικής προσπάθειας του 19ου αι. ήταν να δοθεί στην Α/θμια εκ/ση ένας λαϊκός χαρακτήρας. Το 1814 με την Παλινόρθωση οι Ιησουίτες ελέγχουν πάλι την εκπαίδευση. Η Εκκλησία προστατεύεται μέχρι την εποχή της Τρίτης Δημοκρατίας (1870). Η εκπαίδευση γίνεται μια καθαρά εθνική δραστηριότητα κάτω από κρατική ευθύνη. Το 1886 απαγορεύτηκε στους κληρικούς να διδάσκουν στα σχολεία. Καταργήθηκε το μάθημα των Θρησκευτικών και λίγο αργότερα (1905-1907) έγινε χωρισμός Εκκλησίας – Κράτους. Η Πέμπτη ορίστηκε ως η ημέρα που οι μαθητές ελεύθεροι από τις μαθητικές υποχρεώσεις τους μπορούσαν να παρακολουθούν το μάθημα εκτός σχολείου. Αναστάτωση στην επαρχία. Ο δάσκαλος και ο ιερέας συγκρούονται. Το Α/θμιο σχολείο χαρακτηρίζεται από την Εκκλησία άθεο.

Το 1947 ορίζεται επιτροπή για τη βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος Το 1947 ορίζεται επιτροπή για τη βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος. Σήμερα λοιπόν η υποχρεωτική εκπαίδευση είναι υποχρεωτική από την ηλικία των 6 έως 16 χρόνων (6-10 Α/θμια). Ρ/καθολικοί 97,6%, Προτεστάντες 1,8% και Εβραίοι 0,3%. Αυξημένο το ποσοστό και των Μουσουλμάνων. Ισχύει το κατηχητικό σχολείο της Πέμπτης (5 τάξεις για το Α/θμιο σχολείο, 3 για το Λύκειο). Εξαιρείται η Αλσατία για ιστορικούς, θρησκευτικούς και εθνικο-πολιτικούς λόγους. 45% παρακολουθεί το θρησκευτικό μάθημα στο κατηχητικό σχολείο. Για τη διδασκαλία του μαθήματος σύμφωνα με τους ειδικούς Γάλλους παιδαγωγούς πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, η επήρεια των Μ.Μ.Ε. στους μαθητές, η χρήση οπτικοακουστικών μέσων στη διδασκαλία, συμπόρευση με σύγχρονες παιδαγωγικές τάσεις και το άθεο περιβάλλον των δημοσίων σχολείων, που αμφισβητεί παραδοσιακές αξίες. Διδάσκονται βασικά: α) η Αγία Γραφή και β) το Σύμβολο της Νικαίας, αλλά και διάφορα φιλοσοφικά συστήματα (Μαρξ, Νίτσε, Φρόϋντ).

Για την Α/θμια εκ/ση ο δάσκαλος μπορεί να δώσει κείμενα της Αγίας Γραφής ή προσευχές ή της λειτουργίας ή ψαλμούς για απομνημόνευση. Στα παιδιά ηλικίας 5-7 ετών δίνεται μια προκαταρτική θρησκευτική μόρφωση εξαιτίας των ψυχικών ιδιοτήτων αυτής της ηλικίας (μαθαίνει και γνωρίζει ό,τι μπορεί να κάνει ή να ζήσει). Ο δάσκαλος αποφεύγει αόριστες και αφηρημένες έννοιες, οδηγεί το μαθητή σταθερά προς την έννοια του Θεού και τον κάνει να ευχαριστεί τον Θεό. Η ηθική στο περιθώριο. Οι μαθητές από 8-9 ετών διδάσκονται τα ουσιώδη στοιχεία της πίστης (νόημα του Θεού, πρόσωπο του Χριστού, προσευχή κ.α.) και τα μυστήρια που συμπληρώνουν το Βάπτισμα (Θ.Ευχαριστία, Χρίσμα).Εξασφάλιση πρακτικής μόρφωσης της συνείδησης και βιωματική κατανόηση της πίστης του μαθητή. Διδακτική ενότητα: α) δημιουργία, β) συνείδηση και γ) Χριστούγεννα. Στην ηλικία των 10 ετών ο μαθητής ασχολείται με την Αγ.Γραφή σε απλή και κατανοητή γλώσσα. Στην ηλικία των 11-12 ετών διδάσκονται κυρίως Ιστορία της Εκκλησίας. Η γλώσσα της διδασκαλίας δεν είναι η γλώσσα των παπάδων, αλλά μια γλώσσα πιο ελεύθερη. Εκτιμάται όμως ότι το περιεχόμενο αυτών των μαθημάτων είναι υψηλό και δυσπρόσιτο για παιδιά τέτοιας ηλικίας. Παράλληλα όμως διδάσκεται στα παιδιά ηλικίας 6-10 ετών το βιβλίο Pierres Vivantes (= ζωντανοί πολύτιμοι λίθοι). Βιβλίο που περιέχει συλλογή ντοκουμέντων της καθολικής πίστης σε συνδυασμό με εικόνες και κείμενα. Αναφέρεται στην Αγ.Γραφή, στην ιστορία των Χριστιανών ως πιστών της Εκκλησίας και στο λειτουργικό και τελετουργικό μέρος της Εκκλησίας.

ΓΕΡΜΑΝΙΑ Το Φεβρουάριο του 1955 ρυθμίζεται το θέμα ΠΑΙΔΕΙΑ σε συνταγματική βάση. Για τα Θρησκευτικά σημειώνεται στο άρθρο 7 ότι είναι τακτικό μάθημα σε όλα τα σχολεία της στοιχειώδους εκπ/σης (6-10 ετών). Οι διδακτικές ώρες ορίζονται ανάλογα ανά κρατίδιο της Ομοσπονδίας. Υπεύθυνες του μαθήματος είναι οι θρησκευτικές κοινότητες (διορισμός διδασκόντων παιδαγωγικό και διδακτικό περιεχόμενο). Το κράτος ενδιαφέρεται για όσα αναφέρονται στη σχολική νομοθεσία. Απαραίτητη προϋπόθεση για να διδαχτεί το μάθημα η παρουσία 8 (οκτώ) τουλάχιστον μαθητών του ίδιου δόγματος ή θρησκεύματος. Μέχρι την ηλικία των 14 ετών αποφασίζουν οι γονείς και μετά ο ίδιος ο μαθητής, αν θέλει να παρακολουθήσει. Στην Α/θμια εκπ/ση απαραίτητη χρήση Βίβλου που προσφέρει το σχολείο σαν βοηθητικό εγχειρίδιο. Στην τετάρτη τάξη δίνεται και το βιβλίο των Ψαλμών. Η θρησκευτική αγωγή συμπληρώνεται με σχολικές θείες λειτουργίες, μαθητικές θείες λειτουργίες και με την εμβάθυνση διαφόρων θρησκευτικών θεμάτων.

Βόρεια Ιρλανδία: Ομολογιακή ΘΕ στα δημόσια σχολεία προσαρμοσμένη στους εκπαιδευτικούς στόχους του σχολείου. Ομολογιακή / κατηχητική στα καθολικά σχολεία ΘΜ διδασκόμενο σε όλη την υποχρεωτική εκπαίδευση. Βαθμολογούμενο και εξεταζόμενο μάθημα. Πραγματοποίηση θρησκευτικών / λατρευτικών εκδηλώσεων. Στα δημόσια δεν γίνονται χωριστές λατρευτικές εκδηλώσεις Διπλό σύστημα εκπαίδευσης: α) δημόσια σχολεία (προτεσταντικά) και β) ιδιωτικά καθολικά. Πρόκειται για όρο που θεωρείται ιδιαίτερα προβληματικός από τους παιδαγωγούς Στα δημόσια σχολεία οι στόχοι του ΘΜ είναι προσαρμοσμένοι στους εκπαιδευτικούς στόχους του σχολείου. Τα θρησκευτικά σχολεία λειτουργούν ως κοινότητες πίστης Τάση για δημιουργία ενοποιημένων σχολείων (ήδη υπάρχουν 5%), η οποία όμως βρίσκει αντίθετες τις Εκκλησίες Η «Μελέτη του Χριστιανισμού» του 1992 περιείχε: Αποκάλυψη του Θεού, Χριστιανική Εκκλησία, Χριστιανική Ηθική Τα νέα ΑΠ (και τα αναθεωρημένα του 2002) ελέγχονται για δογματική και συντηρητική διδακτική προσέγγιση του ΘΜ που δεν επιτυγχάνει να αντιμετωπίσει τις συγκρούσεις και τις θρησκευτικές προκαταλήψεις της κοινωνίας. Εκφράζεται η ανάγκη για νηφάλια διαθρησκειακή ΘΕ

Αυστρία: Ομολογιακή ΘΕ για τις νόμιμα αναγνωρισμένες θρησκευτικές κοινότητες. Βαθμολογούμενο και εξεταζόμενο μάθημα. Βασική ιδέα του ΘΜ: «Η εκκλησία στο σχολείο» Ωστόσο, παρά τα χωριστά ΘΜ, στο καθένα επιχειρείται η υπέρβαση του κατηχητισμού και η ένταξη των μαθητών στις πλουραλιστικές συνθήκες της εποχής. Έτσι στα ΘΜ επισημαίνονται πολλά οικουμενικά θέματα και στοιχεία για τις παγκόσμιες θρησκείες Συνεργασία καθολικών / προτεσταντών για συνεργατικό ομολογιακό ΘΜ Βέλγιο: Ομολογιακή ΘΕ για τις αναγνωρισμένες θρησκευτικές κοινότητες (καθολικούς, προτεστάντες, εβραίους, μουσουλμάνους, ορθοδόξους και αγγλικανούς) Στα ΑΠ των ΘΜ δίνεται μεγάλη έμφαση στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, της «αγωγής πολίτη», της «ανοχής» και του διαλόγου  Βουλγαρία: Ομολογιακή ΘΕ για τους ορθοδόξους . Ορθόδοξο ΘΜ διδασκόμενο 1 ώρα την εβδομάδα σε όλη τη δημόσια εκπαίδευση. Συχνά δεν μπορεί να διδαχθεί εξαιτίας έλλειψης δασκάλων Το ΘΜ εισήχθη το 1997 στην πρωτοβάθμια και το 1998 στη δευτεροβάθμια. Ο ρόλος του θεωρείται εργαλείο για την ανανέωση των αξιών της βουλγαρικής κοινωνίας 38% των μαθητών παρακολουθούν ΘΜ Προσφέρονται γνώσεις και για άλλες θρησκείες, ιδιαίτερα το Ισλάμ Είναι εμφανής η τάση υπέρβασης της ιστορικής / πολιτιστικής διάστασης και η έμφαση στα υπαρξιακά / ανθρωπολογικά ζητήματα (ερωτήματα γύρω από τον Θεό, τον θάνατο, το νόημα της ζωής, την ευτυχία, την αγάπη, τη δικαιοσύνη, την ειρήνη) Παραδοσιακή, θεωρητική και κατηχητική διδακτική προσέγγιση

Δανία: Μη ομολογιακή ΘΕ Δανία: Μη ομολογιακή ΘΕ. Κυρίως λουθηρανικό στο δημοτικό, με διδ/λία και άλλων ομολογιών και θρησκειών στη δευτεροβάθμια. Εξεταζόμενο μάθημα από το 2007. Από το 1975 το ΘΜ έχει χαρακτήρα περισσότερο ακαδημαϊκής μελέτης της θρησκείας με ιδιαίτερο βάρος στην πολιτιστική διάσταση. Παρά την ουδέτερη διδ/λία του χριστιανισμού αναγνωρίζεται η ανάγκη για ιδιαίτερη γνώση του Σε συναντήσεις με γονείς εξηγείται ο μη ομολογιακός χαρακτήρας του ΘΜ καθώς και ο ρόλος του στη δημιουργία δεσμών μεταξύ των μαθητών Καθόλου ΘΜ στην 7 ή 8 τάξη λόγω προετοιμασίας των μαθητών για το Χρίσμα Συνεργασία σχολείων – Εκκλησίας σε μη ομολογιακά, διεπιστημονικά projects Πολλές συζητήσεις για την ονομασία και το περιεχόμενο του ΘΜ Διδακτική προσέγγιση: σε μεγάλη σχέση με την ανάπτυξη των μαθητών

Ισπανία: Ομολογιακή ΘΕ για ρωμαιοκαθολικούς, προτεστάντες, μουσουλμάνους και εβραίους. Αν και ομολογιακό ΘΜ οι στόχοι του είναι προσανατολισμένοι προς τους εκπαιδευτικούς στόχους του σχολείου, στις αξίες, στον διάλογο και στον σεβασμό κάθε θρησκευτικής πίστης Το 79,3% των μαθητών παρακολουθούν καθολικό ΜΘ (2004-2005) Η πολιτεία εγγυάται τη μη διάκριση σε βάρος όσων δεν παρακολουθούν το ΘΜ Επικρίνονται οι εναλλακτικές δραστηριότητες, καθώς συχνά καταλήγουν σε playtime Σχεδιάζεται ρύθμιση για τη διδ/λία της θρησκείας με consensus όλων των εμπλεκόμενων θρησκευτικών κοινοτήτων Ιταλία: ΘΜ που διδάσκεται 2 ώρες την εβδομάδα στην πρωτοβάθμια και 1 ώρα στη δευτεροβάθμια, κατόπιν αιτήσεων μαθητών και γονέων. Δεν βαθμολογείται και δεν εξετάζεται. Παρακολουθείται από την πλειονότητα των μαθητών (2005/6: 95% της πρωτοβάθμιας και 84% της δευτεροβάθμιας) χωρίς να απαιτείται να είναι χριστιανοί. Στην α/θμια: κυρίως Βίβλος, στη β/θμια επικέντρωση σε ζητήματα ζωής. Τελευταία περισσότερη ύλη & ουσιαστικότερη γνώση για τις θρησκείες του κόσμου Θεωρείται πρόβλημα η έλλειψη εναλλακτικού μαθήματος για όσους δεν παρακολουθούν

Ολλανδία: Ομολογιακή / μη ομολογιακή, ανάλογα με την επιλογή του σχολείου. Όλα τα σχολεία υποχρεούνται να προσφέρουν ΘΕ σε μια διευρυμένη βάση Στα δημόσια δημοτικά: ομολογιακό ΘΜ διαφόρων θρησκειών / ομολογιών, με ιδιαίτερη ευαισθησία στο context του σχολείου. Το σχολείο αποφασίζει αν το ΘΜ βαθμολογείται ή εξετάζεται. Διαθρησκειακή / πολυπολιτισμική προσέγγιση σε κάθε ΘΜ Στην πρωτοβάθμια δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην αντικειμενική διδασκαλία των θρησκειών του κόσμου και στη στάση ζωής που απορρέει απ’ αυτές Το ΘΜ μπορεί να είναι μέρος ενός άλλου διδ/κού αντικειμένου (Φιλοσοφία ή Αγωγή του Πολίτη)

Πορτογαλία: Σημαντικός σταθμός το 1910, οπότε έγινε χωρισμός Εκκλησίας – Κράτους και το μάθημα έφυγε από την εποπτεία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Το μάθημα γίνεται προαιρετικό (1986) έχει ομολογιακό χαρακτήρα και δίνει τη δυνατότητα και σε άλλες θρησκείες, εφόσον έχουν 15 μαθητές να οργανώσουν το δικό τους μάθημα. Εναλλακτικό είναι το μάθημα της Ηθικής. Για τους Ρωμαιοκαθολικούς απαιτούνται 10 μαθητές. Ο εκπαιδευτικός επιλέγεται από την θρησκευτική κοινότητα, πληρώνεται όμως από το Κράτος. Εσθονία: Έχει προαιρετικό χαρακτήρα. Το τελευταίο διάστημα συζητιέται να γίνει υποχρεωτικό. Το μάθημα είναι συνδυασμός διδασκαλίας της θρησκείας και της ηθικής. Οι δάσκαλοι του μαθήματος πληρώνονται από το Κράτος, πρέπει να έχουν θεολογική και παιδαγωγική κατάρτιση.

Κύπρος: Σκοπός του μαθήματος είναι να γνωρίσουν οι μαθητές την ορθόδοξη πίστη και το πανανθρώπινο φαινόμενο της θρησκείας. Πολωνία: Προαιρετικό το μάθημα. Εναλλακτικά οι γονείς μπορούν να ζητήσουν τα παιδιά να διδαχτούν Ηθική ή να κάνουν κάποια άλλη δραστηριότητα στο σχολείο. Ομολογιακό το μάθημα διδάσκεται από κληρικούς ή λαϊκούς επιλεγμένους από την Εκκλησία. Απαιτείται ο αριθμός των 7 μαθητών. Σλοβενία: Δεν διδάσκεται στα σχολεία. Υπάρχει ένα μάθημα προαιρετικό για την θρησκεία και την ηθική εκτός σχολικού προγράμματος.