Οι έννοιες της Ανάπτυξης και Μεγέθυνσης ΔΙΑΛΕΞΗ 1 Οι έννοιες της Ανάπτυξης και Μεγέθυνσης

Ιστορική Αναδρομή του Όρου “Ανάπτυξη” Στο στάδιο του πρώιμου καπιταλισμού (μερκαντιλισμός) η οικονομική μεγέθυνση γίνεται αντιληπτή στην βάση της «υλιστικής» αντίληψης της προόδου η οποία είναι συνυφασμένη με την αύξηση στο εσωτερικό μίας κοινωνίας των διαθέσιμων προς κατανάλωση αγαθών. Στα τέλη του 18ου αιώνα επέρχεται αντικατάσταση του μερκαντιλισμού από τη σχολή των κλασικών φιλελεύθερων οικονομικών. Κυριότεροι εκπρόσωποι Adam Smith (1776), David Ricardo(1817), Frank Ramsey (1928), Allyn Young (1928), Joseph Schumpeter (1934). Η έννοια της οικονομικής ανάπτυξης υπό την κλασική οικονομική αντίληψη οφείλει να εστιάζει στην αύξηση του συνολικού πλούτου ενός έθνους μέσω είτε της διαδικασίας της εκβιομηχάνισης είτε του προνομιακού, μονοπωλιακού εμπορίου με αποικιακές αγορές.

Ιστορική Αναδρομή του Όρου “Ανάπτυξη” Η έλλειψη α) κατάλληλων μαθηματικών τεχνικών, και β) στατιστικών στοιχείων, αποτέλεσε τροχοπέδη στην μελέτη και τον έλεγχο των διαφόρων οικονομικών θεωριών σχετικά με την ανάπτυξη. Η ανάπτυξη των υποδειγμάτων οικονομικής μεγέθυνσης άρχισε μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Συμπίπτει με την προσπάθεια ανασυγκρότησης και ανάπτυξης των κατεστραμμένων από τον πόλεμο οικονομιών. Τα προβλήματα ξεπεράστηκαν κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν η κατασκευή διαφόρων βάσεων δεδομένων αλλά και η εισαγωγή νέων μαθηματικών τεχνικών έδωσαν ώθηση.

Ιστορική Αναδρομή του Όρου “Ανάπτυξη” Ο όρος ανάπτυξη περιγράφει την θετική εξέλιξη ενός μεγέθους. Στα πλαίσια της οικονομικής επιστήμης ο όρος αναφέρεται στην διεύρυνση των οικονομικών δυνατοτήτων μιας κοινωνίας. Όλες οι οικονομικές αναπτυξιακές θεωρίες ερείδονται στην βάση υποθέσεων για τη φύση του ανθρώπου και τους σκοπούς που επιδιώκει μέσα στην κοινωνία όπου ζει. Στην βάση αυτών ορίζονται κριτήρια με τα οποία μια κοινωνία θεωρείται «καλή» υπό την έννοια ότι επιτρέπει ή διευκολύνει την πραγμάτωση των στόχων και των σκοπών που θέτουν οι άνθρωποι.

Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Κλασική και Νεοκλασική Προσέγγιση Βασικές υποθέσεις για τη φύση του ανθρώπου A.Smith (1776) «Η φυσική προσπάθεια κάθε ατόμου να καλυτερεύσει την κατάσταση του, όταν διαπραγματεύεται με ελευθερία και ασφάλεια, είναι μία τόσο ισχυρή αρχή, που από μόνη της και χωρίς οποιαδήποτε βοήθεια είναι ικανή όχι μόνο να οδηγήσει την κοινωνία στον πλούτο και την ευημερία, αλλά να υπερπηδήσει εκατοντάδες άσχετα εμπόδια,…“ Μέσα σε αυτά τα πλαίσια "κάθε άτομο καταβάλλει συνεχώς προσπάθειες να βρει την πιο προσοδοφόρο απασχόληση για οποιοδήποτε κεφάλαιο διαθέτει. Το άτομο έχει υπόψη του είναι το δικό του όφελος και όχι αυτό της κοινωνίας".

Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Κλασική και Νεοκλασική Προσέγγιση Υποθέσεις για την ανθρώπινη φύση {Νεοκλασική Προσέγγιση} Πρώτιστος σκοπός του ανθρώπου : η μεγιστοποίηση της χρησιμότητας (utility) και η ελαχιστοποίηση της δυσαρέσκειας (disutility). Η χρησιμότητα επέρχεται με την κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών. Πηγή της δυσαρέσκειας, η εργασία που περιορίζει την ανάπαυση. Η επιδίωξη του ατομικού οφέλους συνίσταται στη μεγιστοποίηση της κατανάλωσης και την ελαχιστοποίηση της εργασίας. Τρεις βασικές αρχές : α) ο άνθρωπος είναι λογικό ον, β) γνωρίζει το ατομικό του συμφέρον, γ) επιδιώκει το ατομικό του συμφέρον. Κάθε άτομο, στην προσπάθεια του να πραγματώσει το επιδιωκόμενο συμφέρον του, έρχεται σε αντιπαράθεση με ανάλογες προσπάθειες άλλων ατόμων.

Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Κλασική και Νεοκλασική Προσέγγιση Τεχνολογικές Δυνατότητες {Νεοκλασική Προσέγγιση} Δυνατότητα υποκατάστασης της εργασίας με κεφάλαιο. Η οριακή παραγωγικότητα κεφαλαίου - εργασίας είναι φθίνουσα. Υπάρχει μεταβολή των σχετικών τιμών κεφαλαίου και εργασίας το εργατικό δυναμικό αυξάνει με μικρότερο ρυθμό από το κεφάλαιο, θα μεταβληθούν οι σχετικές αμοιβές, το κεφάλαιο θα γίνει φθηνότερο και η εργασία ακριβότερη. Είναι προς το συμφέρον του επιχειρηματία να υποκαταστήσει το εργατικό δυναμικό που είναι ακριβότερο με κεφάλαιο που είναι φθηνότερο. Έτσι εξοικονομείται η απασχόληση του ακριβού συντελεστή και επεκτείνεται η χρήση του φθηνού συντελεστή. Επομένως σύμφωνα με τους νεοκλασικούς η συνέχιση της αύξησης του όγκου της παραγωγής και γενικά της οικονομικής μεγέθυνσης δεν μπορεί να περιοριστεί από την ανεπάρκεια εργατικού δυναμικού και κεφαλαίου. η υποκατάσταση του ενός από το άλλο λύνει, προσωρινά τουλάχιστον, το πρόβλημα της έλλειψης ενός εκ των δύο.

Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Κλασική και Νεοκλασική Προσέγγιση Αξιολογικές Προκείμενες του όρου “καλή” κοινωνία {Νεοκλασική Προσέγγιση} Η ελεύθερη αγορά διασφαλίζει το ατομικό συμφέρον. Παραγωγή προϊόντων - υπηρεσιών που επιθυμεί ο καταναλωτής. Παραγωγή προϊόντων - υπηρεσιών με το μικρότερο δυνατό κόστος. Οικονομική σταθερότητα χωρίς υφέσεις και πληθωρισμούς Πολιτική ελευθερία και Ασφάλεια.

Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Ριζοσπαστικό – Μαρξιστικό Υπόδειγμα Υποθέσεις για την ανθρώπινη φύση {Ριζοσπαστικό Υπόδειγμα} Ο άνθρωπος είναι λογικό ον. Επιδιώκει το συμφέρον του. Για την ικανοποίηση των αναγκών του δρα σε ομάδες μαζί με άλλους και όχι αυτόνομα. Απορρίπτει την αντίληψη που θέλει τον άνθρωπο να αυτοπραγματώνεται μέσα από την κατανάλωση και τον ελεύθερο χρόνο. Η εργασία έχει θετική οριακή χρησιμότητα. Συνιστά την βάση για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας.

Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Ριζοσπαστικό – Μαρξιστικό Υπόδειγμα "Ο αληθινός πλούτος δημιουργείται με την ελεύθερη απασχόληση των κοινωνικών ατόμων, με την ποιοτικά πολύπλευρη δραστηριότητα τους και το ποιοτικά πολύπλευρο σύστημα αναγκών τους. Ο αληθινός πλούτος του ανθρώπου και της κοινωνίας δεν μετριέται με εργάσιμο αλλά με ελεύθερο χρόνο« Heller, Α., «Η θεωρία των Αναγκών στον Μαρξ», μτφρ. Τ. Μαστοράκη, Εξάντας 1975, σελ. 120. Στο ριζοσπαστικό – μαρξιστικό υπόδειγμα η παραγωγή αποτελεί την απόλυτη πηγή κοινωνικού πλούτου. Ωστόσο δεν αποτελεί παρά προϋπόθεση επίτευξης μέρους του γενικού πλούτου της κοινωνίας.

Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Ριζοσπαστικό – Μαρξιστικό Υπόδειγμα Στο ριζοσπαστικό υπόδειγμα ο όρος « καλή κοινωνία» διακρίνεται από τα ακόλουθα τέσσερα χαρακτηριστικά: Κυριαρχία καταναλωτή ώστε να προμηθεύεται τα υλικά αγαθά, τις υπηρεσίες και τα μέσα για τις κοινωνικές δραστηριότητες που επιθυμεί. Καθένας να εξασκεί την εργασία που βρίσκει πιο ενδιαφέρουσα και η οποία επαυξάνει τις ικανότητές και τον ολοκληρώνει ως άνθρωπο. Εξασφαλίζεται η ευρύτερη δυνατή συμμετοχή του πολίτη στα όργανα λήψης αποφάσεων. Ισότητα σε κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Αμβλύνεται το πρόβλημα της κατανομής του εισοδήματος.

Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Ριζοσπαστικό – Μαρξιστικό Υπόδειγμα “Τα παραπάνω χαρακτηριστικά κατατείνουν από κοινού σε μία κοινωνία όπου ο καθένας συνεισφέρει ανάλογα με τις ικανότητες του και απολαμβάνει ανάλογα με τις ανάγκες του. Marx, K., «Critique of the Gotha Program», στο «SelectedWorks», Lawrence and Wishart, London, 1983.

Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Συμπεράσματα Η εννοιολογική προσέγγιση του όρου “Ανάπτυξη» είναι άμεσα συνυφασμένη με το αξιολογικό πλαίσιο και τις συναφείς προκείμενες – προϋποθέσεις που νοηματοδοτούν κάθε φορά τον όρο «καλή κοινωνία» Οι εν λόγω προκείμενες εστιάζουν στην οντολογία της ανθρώπινης φύσης και στους στόχους – σκοπούς που είναι συμφυείς με αυτή την προοπτική. Ο προσδιορισμός της θεωρητικής σύλληψης του όρου «καλή κοινωνία» ιστορικά ερείδεται σε δύο υποδείγματα : το νεοκλασικό και το ριζοσπαστικό – μαρξιστικό.

Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Συμπεράσματα Στο Νεοκλασικό Υπόδειγμα η οντολογία της ανθρώπινης φύσης εδράζεται σε μια διφυή θεωρητική σύλληψη. Την χρησιμότητα που προκαλεί η κατανάλωση αγαθών και την απομείωση της χρησιμότητας που προκαλεί η εργασία. Συνεπώς η συνάθροιση ομοιογενών ως προς την οντολογία υποκειμένων καταλήγει αφενός μεν σε μια κοινωνία που εμφορείται από τις διευρυμένες καταναλωτικές δυνατότητες, αφετέρου σε μια αέναη υποκατάσταση της εργασίας με το κεφάλαιο. Αυτό ορίζεται ως “καλό” στην Νεοκλασική πραγματικότητα. Εύλογα υπό το πλαίσιο των προαναφερόμενων υποθέσεων η ανάπτυξη καθίσταται συνώνυμο της θετικής εξέλιξης αυτής της προοπτικής.

Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Συμπεράσματα Ο νόμος του Say που συνιστά τον κολοφώνα γύρω από τον οποίο εκτυλίσσεται η Νεοκλασική ανάκλαση της πραγματικότητας, ρητά και άτεγκτα, ορίζει ότι “η παραγωγή είναι εκείνη που δημιουργεί την ίδια την δική της ζήτηση” καθιστώντας την κατανάλωση εξαρτημένη μεταβλητή της ποσότητα και ποιότητας της παραγωγής και συνεπώς της προσφοράς. Η ανάπτυξη στο Νεοκλασικό Υπόδειγμα είναι συνώνυμη έννοια της αύξησης της παραγωγής, είτε των αγαθών, είτε των υπηρεσιών. Συνεπώς στο Νεοκλασικό υπόδειγμα η οικονομική ανάπτυξη συντελείται με την αύξηση του Ακαθαρίστου Εγχωρίου Προϊόντος (Α.Ε.Π.)

Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Εννοιολογική Οριοθέτηση του όρου “Ανάπτυξη” Συμπεράσματα Μέριμνα της οικονομικής πολιτικής στο Νεοκλασικό υπόδειγμα είναι η αύξηση του Α.Ε.Π. Η αύξηση του Α.Ε.Π. προϋποθέτει επίτευξη της οικονομικής αποτελεσματικότητας, δηλαδή επαλήθευση των προϋποθέσεων του υποδείγματος. Η αύξηση του Α.Ε.Π. και συνεπώς η ανάπτυξη μεταφράζεται σε αύξηση της απασχόλησης και μείωση της ανισότητας.

Έννοια – Περιεχόμενο του Όρου “Ανάπτυξη” {Παράρτημα Ορισμών} Ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ή ΑΕΠ) ( Gross Domestic Product - GDP) : η συνολική αξία όλων των τελικών αγαθών (υλικών και άυλων) που παρήχθησαν εντός μιας χώρας σε διάστημα ενός έτους, ανεξαρτήτως ιθαγένειας των παραγωγικών συντελεστών. Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν - Α.Ε.Π. (ή Gross National Product - GNP) : η συνολική αξία όλων των τελικών αγαθών (υλικών και άυλων) που αποκτούν οι κάτοικοι μιας χώρας σε διάστημα ενός έτους. Διαφέρει από το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν κατά το ότι συμπεριλαμβάνει το εισόδημα που απέκτησαν οι κάτοικοι μιας χώρας στο εξωτερικό. Το ΑΕΠ υπολογίζεται με τρεις εναλλακτικούς τρόπους : α) Μέθοδος δαπάνης β) Εισοδηματική μέθοδος γ) Μέθοδος παραγωγής

Έννοια – Περιεχόμενο του Όρου “Ανάπτυξη” {Παράρτημα Ορισμών} Μέθοδος δαπάνης : η άθροιση των αξιών όλων των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παρήχθησαν στη διάρκεια του έτους. Το άθροισμα ονομάζεται Εθνικό Προϊόν. Εισοδηματική μέθοδος : η άθροιση των αμοιβών (εισοδήματα) των συντελεστών που αξιοποιήθηκαν στην παραγωγή του προϊόντος. Το άθροισμα ονομάζεται Εθνικό Εισόδημα. Μέθοδος παραγωγής : οι δαπάνες που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του έτους για την απόκτηση όλων των τελικών αγαθών και υπηρεσιών. Το άθροισμα αυτό ονομάζεται Εθνική Δαπάνη. Σημείωση : Στο Α.Ε.Π. δεν καταγράφεται η αξία αγαθών και υπηρεσιών που α) υπάγονται στην παραοικονομία και β ιδιοκαταναλώνονται.

Έννοια – Περιεχόμενο του Όρου “Μεγέθυνση” Νεοκλασικό Υπόδειγμα Η οικονομική ανάπτυξη ταυτίζεται με την αύξηση του Α.Ε.Π. Ο όρος οικονομική ανάπτυξη είναι συνώνυμος του όρου “Οικονομική Μεγέθυνση”. Η επίτευξη οικονομικής μεγέθυνσης εξαρτάται από την υποκατάσταση της εργασίας με το κεφάλαιο, δηλαδή την διαδικασία εκβιομηχάνισης. Μεταβλητές που επηρεάζουν την αύξηση του Α.Ε.Π. και συνεπώς την οικονομική μεγέθυνση είναι : Μέγεθος απασχόλησης Παραγωγικότητα εργασίας Αύξηση του αποθέματος κεφαλαίου Η τεχνολογία Η εκπαίδευση

Έννοια – Περιεχόμενο του Όρου “Μεγέθυνση” Νεοκλασικό Υπόδειγμα ΑΝ και όλοι οι προαναφερθέντες παράγοντες συμβάλλουν σημαντικά στην αύξηση του Α.Ε.Π., ωστόσο μεταξύ των αιτιάσεων υφίσταται ιεράρχηση. Η εκπαίδευση για παράδειγμα, καθορίζει αποφασιστικά το επίπεδο της τεχνολογίας που χρησιμοποιείται και πρόδηλα διαμορφώνει σε συνδυασμό με το απόθεμα κεφαλαίου της οικείας οικονομίας, το επηρεάζει και επηρεάζεται από αυτή, την παραγωγικότητα της εργασίας. Συνεπώς το μέγεθος του αποθέματος κεφαλαίου από κοινού με την εκπαίδευση βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας των μεταβλητών που καθορίζουν το Α.Ε.Π. Ακολουθεί ως εξαρτημένη μεταβλητή αυτών η παραγωγικότητα της εργασίας και έπεται το μέγεθος του εργατικού δυναμικού και τέλος, διάφοροι άλλοι στοχαστικοί παράγοντες που εστιάζουν κυρίως σε ιστορικές συγκυρίες π.χ πόλεμοι.

Έννοια – Περιεχόμενο του Όρου “Μεγέθυνση” Νεοκλασικό Υπόδειγμα Απόθεμα Κεφαλαίου / Εκπαίδευση Παραγωγικότητα Εργασίας Μέγεθος Εργατικού Δυναμικού Λοιποί Παράγοντες