Εισαγωγή στην Κοινωνική Έρευνα Ι Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών & Κοινωνικών Επιστημών Γαλανάκης Μιχάλης PhD, MSc, Εργασιακός Ψυχολόγος galanakismichael@hotmail.com

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της επιστημονικής έρευνας? Εγκυρότητα – επιβεβαιώνεται από την πραγματικότητα και τα εμπειρικά δεδομένα Γενικευτική ισχύ – παρέχει πλαίσιο ερμηνείας για όλες τις ομοειδείς περιπτώσεις

Πως ορίζεται ο πληθυσμός, το δείγμα και η δειγματοληψία? Πληθυσμός : Το ευρύτερο σύνολο των ομοειδών περιπτώσεων τα οποία αποτελούν το αντικείμενο της έρευνας. Συμβολίζεται με το γράμμα ν. Δείγμα: Το κλασματικό μέρος του πληθυσμού το οποίο μελετάται στα πλαίσια διεξαγωγής της έρευνας. Συμβολίζεται με το γράμμα Ν. Δειγματοληψία: Η διαδικασία επιλογής του δείγματος.

Ποιος είναι ο στόχος πίσω από την εφαρμογή συγκεκριμένης διαδικασίας ως προς τον τρόπο επιλογής και το μέγεθος του δείγματος? Αντιπροσωπευτικότητα : η ιδιότητα του δείγματος να ταυτίζεται ή να έχει μικρές – ασήμαντες αποκλίσεις από τα χαρακτηριστικά και τις τιμές του πληθυσμού. Γενικευτική ισχύς : η ισχύς των πορισμάτων της έρευνας σε όλες τις ομοειδείς περιπτώσεις.

Τι είναι η στατιστική σημαντικότητα? Στατιστική σημαντικότητα : αποτελεί έναν δείκτη που εκφράζει τον βαθμό στον οποίο τα αποτελέσματα μιας έρευνας είναι αντιπροσωπευτικά – έχουν γενικευτική ισχύ στο σύνολο των ομοειδών περιπτώσεων. Λαμβάνει τιμές 99,5%, 99,9%, 99,99%. Αυτά ονομάζονται επίπεδα στατιστικής σημαντικότητας (0.05, 0.01, 0.001). Η στατιστική σημαντικότητα συμβολίζεται με το γράμμα p. Στις συνάφειες τα επίπεδα εκφράζονται με *, ** ή *** δίπλα στον βαθμό της συνάφειας που σημαίνει αντίστοιχα p= 0.05 (*), 0.01 (**), 0.001 (***) Μέγεθος και τρόπος επιλογής δείγματος Αντιπροσωπευτικότητα δείγματος Στατιστική σημαντικότητα ευρημάτων Γενικευτική ισχύς Εξωτερική εγκυρότητα Επιστήμη

Τι είναι η στατιστική σημαντικότητα? Σχεδιάγραμα 1. Κατανομή του πληθυσμού των ελλήνων φοιτητών ως προς την νοημοσύνη. Αντιπροσωπευτική δειγματοληψία . . . . . . . . Στατιστική σημαντικότητα ευρημάτων p<0.01 ** . . . . . . Μη αντιπροσωπευτική δειγματοληψία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Στατιστική σημαντικότητα ευρημάτων p=0.75 ** . . . . . . 70.......80.......90.........100........110........120.......130 Νοημοσύνη

Πως ερμηνεύονται τα επίπεδα στατιστικής σημαντικότητας? Τα επίπεδα στατιστικής σημαντικότητας αποτελούν δείκτη γενικευτικής ισχύος των αποτελεσμάτων μας. Εκφράζουν την πιθανότητα να ξαναβρούμε ανάλογα αποτελέσματα σε μελλοντικές έρευνες με παρόμοια δείγματα. Κατά συνέπεια p<0.05 σημαίνει ότι αν επαναλάβουμε την έρευνα 100 φορές λαμβάνοντας δείγμα από τον ίδιο πληθησμό τότε στο 95% των ερευνών αυτών θα διαπιστωθούν τα ίδια αποτελέσματα. p<0.01 σημαίνει ότι αν επαναλάβουμε την έρευνα 100 φορές λαμβάνοντας δείγμα από τον ίδιο πληθησμό τότε στο 99% των ερευνών αυτών θα διαπιστωθούν τα ίδια αποτελέσματα. p<0.001 σημαίνει ότι αν επαναλάβουμε την έρευνα 1000 φορές λαμβάνοντας δείγμα από τον ίδιο πληθησμό τότε σε 999 από τις έρευνες αυτές θα διαπιστωθούν τα ίδια αποτελέσματα.

Πως χρησιμοποιούνται τα επίπεδα στατιστικής σημαντικότητας? Στην έρευνα προκειμένου να είμαστε βέβαιοι για την αξία των πορισμάτων μας υιοθετούμε πολύ αυστηρά κριτήρια. Συγκεκριμένα ο μεθοδολογικός κανόνας λέει ότι αν μια σχέση δεν είναι στατιστικώς σημαντική, δηλαδή το p είναι μεγαλύτερο από 0.05 τότε δεν γίνεται αποδεκτή η ισχύς της. Δηλαδη αν μεταξυ αγχους και καταθλιψης η συναφεια ειναι r=+0.89 (πολυ υψηλή θετική) αλλά μη στατιστικώς σημαντική (p=0.58) τότε ως προς το ερευνητικό μας ερώτημα απαντάμε ότι δεν υπάρχει σχέση. Η ερμηνεία του επιπέδου στατιστικής σημαντικότητας δίνεται μέσω αναγωγής % στην συχνότητα που θα εμφανίζονταν τα ίδια αποτελέσματα αν επαναλαμβάναμε την έρευνα άπειρες φορές. Π.χ. Στο παραπάνω παράδειγμα το p δείχνει ότι αν επαναλαμβάναμε την έρευνα 100 φορές σε παρόμοια δείγματα τότε στις 42 θα βγάζαμε άλλο αποτέλεσμα. Αυτό δείχνει χαμηλή αξιοπιστία και κατά συνέπεια δεν αποδεχόμαστε τα αποτελέσματα ως έγκυρα. Πιθανότατα τα αποτελέσματα έχουν μικρή ισχύ λόγω λαθών στην δειγματοληψία (μέγεθος, τρόπος) Αν το p<0.05, 0.01, 0.001 τότε αυτό σημαίνει ότι αν η έρευνα επαναλάνονταν 100 φορές υπάρχουν πιθανότητες 5%, 1% ή 1/1000 να εμφανιστούν διαφορετικά αποτελέσματα. Δηλαδή κατα 95%, 99% ή 99,9% θα έχουμε ίδια αποτελέσματα όσες φορές και αν επαναλάβουμε την έρευνα. Η σταθερότητα αυτή αποτελεί ένδειξη ότι έχουμε καταταγράψει την αλήθεια για το υπό μελέτη θέμα.

Στατιστική σημαντικότητα Άσκηση Διαβάστε τις παρακάτω συνάφειες και ερμηνέψτε τις σε συνδυασμό με τα επίπεδα στατιστικής σημαντικότητας. Άγχος * Κατάθλιψη r= +0.67 ** (p<0.01) Νοημοσύνη εγκύου * Νοημοσύνη τέκνου r=+0.78 * (p<0.1) Ψυχοπαθολογία πριν τον τοκετό * επιλόχεια κατάθλιψη r=+0.87 *** (p<0.001) Νοημοσύνη * επιλόχεια κατάθλιψη r=-0.45 (p=0.60)

Ποιοι είναι οι στόχοι του ερευνητή κατά την διαδικασία της δειγματοληψίας? Να έχει έναν πληθυσμό όσο το δυνατόν ευρύτερο για να διασφαλίσει γενικευτική ισχύ στα ευρήματα του Να μελετήσει ένα δείγμα όσο το δυνατόν μικρότερο για να είναι η έρευνα εφικτή – οικονομική. Το δείγμα να είναι όσο το δυνατόν ομοιότερο με τον πληθυσμό ώστε να διασφαλίζεται αντιπροσωπευτικότητα Το μέγεθος του δείγματος δεν διασφαλίζει αντιπροσωπευτικότητα

Πως επιλέγεται ο πληθυσμός της έρευνας? Πληθυσμός δεν σημαίνει μόνο πρόσωπα, μπορεί να είναι εκπαιδευτικά προγράμματα, χειρισμοί, παρεμβάσεις, τρόποι τοκετού κοκ. Ο πληθυσμός ορίζεται με βάση ιδιότητες – χαρακτηριστικά, δηλαδή έχει ειδικές ποιοτικές διαφορές σε σύγκριση με άλλους πληθυσμούς (τοποθετείται σε αμοιβαίως αποκλειούμενη κατηγορία). Το ακριβώς μέγεθος του πληθυσμού είναι συνήθως άγνωστο.

Ποιο είναι το βασικό κριτήριο διαχωρισμού ανάμεσα στις μεθόδους δειγματοληψίας? Τυχαία δειγματοληψία – τυχαία δείγματα : Κάθε μέλος του πληθυσμού έχει τις ίδιες πιθανότητες να επιλεγεί στο δείγμα. Απλή τυχαία δειγματοληψία Κατά στρώματα τυχαία δειγματοληψία Κατά επίπεδα τυχαία δειγματοληψία Κατά συστάδες τυχαία δειγματοληψία 2) Τεχνικές μη ελέγχου πιθανοτήτων : Υπάρχει εύνοια – προτίμηση ως προς κάποια μέλη του πληθυσμού απέναντι σε άλλα ως αποτέλεσμα χωρικών, χρονικών ή αλλων περιορισμών. Συμπτωματική δειγματοληψία Η τεχνική του ειδήμονα Η τεχνική quota Η τεχνική της ετερογένειας Η δειγματοληψία χιονοστιβάδας

Η απλή τυχαία δειγματοληψία Τυχαία επιλογή δείγματος απευθείας από τον εννιαίο κατάλογο του πληθυσμού. Η τυχαιότητα διασφαλίζεται μέσω κλήρωσης ή μέσω πινάκων τυχαίων αριθμών. Στόχος μας είναι να συμπεριληφθούν όλες οι υποκατηγορίες του πληθυσμού (φύλο, ηλικία, τόπος διαμονής) στο δείγμα αλλά δεν λαμβάνεται ειδική μέριμνα για αυτό. Πληθυσμός _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Η κατά στρώματα τυχαία δειγματοληψία Πληθυσμός _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Τυχαία επιλογή δείγματος απο αμοιβαίως αποκλειόμενες ομάδες του πληθυσμού. Οι αμοιβαίως αποκλειόμενες ομάδες καθορίζονται στην βάση πιθανής συσχέτισης με το υπό μελέτη ερώτημα. Π.χ Φύλο (2) Χ ηλικία (3) Χ έτη προϋπηρεσίας (3) = 18 στρώματα. Στην συνέχεια εφαρμόζεται κανονικά η κλήρωση ή η επιλογή από πίνακες τυχαίων αριθμών με βάση το επιθυμητό μέγεθος δείγματος. Η κατανομή του δείγματος ανά «στρώμα» μπορεί να γίνει είτε αναλογικά με τον πληθυσμό είτε ισομερώς. Επίσης και οι στατιστικές αναλύσεις που θα υλοποιηθούν μπορούν να αφορούν τόσο το συνολικό δείγμα όσο και τις υποκατηγορίες – «στρωματώσεις» του Φύλο _ _ _ _ _ _ Άνδρες Γυναίκες

Η «κατά επίπεδα» τυχαία δειγματοληψία Πληθυσμός 1ο επίπεδο _ _ _ _ _ _ _ _ _ 2ο επίπεδο 3ο επίπεδο 4ο επίπεδο Η «κατά επίπεδα» τυχαία δειγματοληψία Ο πληθυσμός χωρίζεται σε έναν ορισμένο αριθμό ομάδων πρώτου ευρύτερου επιπέδου. Στην συνέχεια κάθε τέτοια ομάδα χωρίζεται σε έναν αριθμό ομάδων δεύτερου στενότερου επιπέδου κοκ. Η τυχαιότητα ακολουθείται στην επιλογή κατά επίπεδο, δηλαδή επιλέγεται από τις ομάδες πρώτου επιπέδου ένα δείγμα (τυχαίο) στην συνέχεια από αυτό το δείγμα επιλέγεται ένα δείγμα ομάδων δευτέρου επιπέδου (τυχαίο) κοκ. Π.χ. Περιφέρεια – Σχολείο – Τάξη – Μαθητές. Η διαφορά με την απλή και την κατά στρώματα τυχαία είναι ότι σε αυτές η διαδικασία γίνεται σε ένα επίπεδο ενώ στην κατά επίπεδα τυχαία δειγματοληψία η διαδικασία γίνεται σε διαδοχικά στάδια υπαλλήλων επιπέδων

Η κατά συστάδες τυχαία δειγματοληψία Πληθυσμός 1ο επίπεδο _ _ _ _ _ _ _ _ _ 2ο επίπεδο 3ο επίπεδο 4ο επίπεδο Η κατά συστάδες τυχαία δειγματοληψία Σε αυτήν η κατηγοριοποίηση – διαστρωμάτωση του πληθυσμού δεν φτάνει μέχρι ατομικές περιπτώσεις αλλά μέχρι μια ήδη συγκροτημένη και υπάρχουσα ομάδα τα μέλη της οποίας χρησιμοποιούνται όλα ως δείγμα. Η διαδικασία έχει πλεονεκτήματα οικονομικής πρακτικής και χρονικής φύσης. Ωστόσο η διαδικασία δεν είναι «τυχαία» μέχρι τέλους.

Ποια είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος τυχαίας δειγματοληψίας? Κριτήριο είναι η απόλυτη – ακριβής αναπαράσταση των χαρακτηριστικών του πληθυσμού στο δείγμα. Με βάση αυτό μεθοδολογικά αρτιότερη είναι η κατά στρώματα τυχαία δειγματοληψία: Είναι τυχαία – δίνει σε όλα τα μέλη του πληθυσμού την ίδια πιθανότητα να συμπεριληφθούν στο δείγμα. Εξασφαλίζει αντιπροσώπευση υποομάδων πληθυσμού στο δείγμα. Επιτρέπει επιμέρους διερεύνση του ερωτήματος σε υποκατηγορίες του δείγματος. Οδηγεί στην μεγαλύτερη εξωτερική εγκυρότητα.

Φοιτήτριες Μαιευτικής Η συμπτωματική δειγματοληψία Στο δείγμα συμμετέχουν όσοι είναι πρόσφοροι κατά την στιγμή διεξαγωγής της έρευνας. Δεν απορρίπτεται κανείς. Πρόκειται για εθελοντικό δείγμα. Είναι πολύ πιθανό να μας έχουν ξεφύγει περιπτώσεις σημαντικές για την ολοκληρωτική διερεύνηση του θέματος. Κατά συνέπεια τα αποτελέσματα της έρευνας έχουν ισχύ μόνο για τους συμμετέχοντες και για περιπτώσεις του πληθυσμού με τα ίδια χαρακτηριστικά. Δεν οδηγεί σε αντιπροσωπευτικό δείγμα. Δεν διασφαλίζει την εξωτερική εγκυρότητα της έρευνας Πληθυσμός _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Φοιτήτριες Μαιευτικής

Η τεχνική του ειδήμονα Στο δείγμα συμμετέχουν όσοι θεωρούνται ως ειδικοί ως προς το θέμα που εξετάζεται. Δεν επιλέγονται τυχαία. Κρίνονται ως ειδικοί με κριτήριο την εμπειρία τους, τον τίτλο τους, την έξωθεν μαρτυρία ή την κρίση του ερευνητή. Δεν διασφαλίζεται αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος αλλά μπορεί η εξωτερική εγκυρότητα της έρευνας να είναι υψηλή λόγω της εξειδίκευσης των συμμετεχόντων.

Η τεχνική quota Στο δείγμα συμμετέχουν αναλογίες του υπό διερεύνηση πληθυσμού με βάση θεωρητικές υποθέσεις του ερευνητή. Διακρίνεται σε αναλογική και μη αναλογική. Στην αναλογική επιλέγεται το μέγεθος του δείγματος και στην συνέχεια αποφασίζονται οι συμμετέχοντες στην βάση θεωρητικών κριτηρίων (συνήθως 50-50%). Χρησιμοποιείται όταν δεν υπάρχουν στοιχεία σχετικά με την κατανομή του δείγματος. Στην μη αναλογική ορίζεται ο αριθμός υποομάδων του πληθυσμού που ερευνάται (Φύλο Χ Ηλικία Χ Τόπος Διαμονής Χ Μορφωτικό επίπεδο 2Χ4Χ8Χ4 = 256) και επιλέγονται οι ελάχιστοι δυνατοί συμμετέχοντες ώστε όλες οι υποομάδες να εκπροσωπούνται με τουλάχιστον ένα άτομο.

Η τεχνική της ετερογένειας Στο δείγμα συμμετέχουν όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα με κριτήριο την διαφορετικότητα τους. Όσο περισσότερο καλύπτεται η διαφορετικότητα τόσο μειώνονται οι πιθανότητες να μην ερευνηθεί μια εξαίρεση. Δεν λαμβάνονται μέτρα για την αναλογικοποίηση του δείγματος ανά υποομάδα. Μοιάζει με την μη αναλογική quota με την διαφορά ότι εδώ γίνεται προσπάθεια να καλυφθούν όλες οι υποκατηγορίες και όχι μόνο αυτές που επηρεάζουν την εξαρτημένη μεταβλητή. Επίσης διαφοροποιείται στο ότι καταλήγει σε πολύ μεγάλο δείγμα. Καλύπτει τις εξαιρέσεις αλλά δεν διασφαλίζει αντιπροσωπευτικότητα.

Η δειγματοληψία χιονοστιβάδας Εφαρμόζεται όταν δεν υπάρχει δειγματοληπτικό πλαίσιο και ο υπό μελέτη πληθυσμός είναι δύσκολο να προσεγγιστεί. Αρχικά εντοπίζεται ένα άτομο του συγκεκριμένου πληθυσμού από το οποίο ζητείται να μας φέρει σε επαφή με γνωστούς του που ανήκουν στον ίδιο πληθυσμό. Η πορεία αυτή είναι μερικές φορές αναγκαία καθώς τα μέλη αυτών των πληθυσμών δεν δέχονται να αποτελέσουν δείγμα έρευνας. Στην συνέχεια αυτά τα άτομα θα μας οδηγήσουν σε άλλους γνωστούς τους μέχρι να συμπληρωθεί το επιθυμητό δείγμα. Ωστόσο το δείγμα δεν είναι συμπτωματικό και η εξωτερική εγκυρότητα της έρευνας δεν είναι υψηλή.

Ανακεφαλαίωση Πως ορίζεται ο ερευνητικός πληθυσμός και πως συμβολίζεται? Πως ορίζεται το ερευνητικό δείγμα και πως συμβολίζεται? Τι είναι η εξωτερική και εσωτερική εγκυρότητα της έρευνας? Τι είναι η στατιστική σημαντικότητα των ευρημάτων μιας έρευνας, πόσα επίπεδα έχει και πως ερμηνεύεται? Ποια είναι η κύρια διάκριση μεταξύ των δειγματοληπτικών τεχνικών? Ποια είναι η αρτιότερη μεθοδολογικά δειγματοληπτική τεχνική και γιατί?

Μέσα συλλογής δεδομένων Στο επόμενο μάθημα: Μέσα συλλογής δεδομένων Ερωτηματολόγιο Συνέντευξη Παρατήρηση Εγκυρότητα και αξιοπιστία μετρήσεων

Εισαγωγή στην Κοινωνική Έρευνα Ι Σας ευχαριστώ για την συμμετοχή σας! Εισαγωγή στην Κοινωνική Έρευνα Ι Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών & Κοινωνικών Επιστημών Γαλανάκης Μιχάλης PhD, MSc, Εργασιακός Ψυχολόγος galanakismichael@hotmail.com