ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Ι Μ. Δ. Χρυσομάλλης Αναπληρωτής Καθηγητής

Έδρα Jean Monnet

"The European Commission support for the production of this publication does not constitute an endorsement of the contents which reflects the views only of the authors, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein."

ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ιστορική εξέλιξη του θεσμού Κατά την ίδρυση των Κοινοτήτων, αν και τα Κ-μ ακολούθησαν την παράδοση που θέλει όργανα κοινοβουλευτικής συνθέσεως στους ευρωπαϊκούς ΔΟ, περιόρισαν τις αρμοδιότητές του κοινοτικού κοινοβουλευτικού σε συμβουλευτικά καθήκοντα και σε περιορισμένες εξουσίες πολιτικού ελέγχου. Η δυσπιστία προς το όργανο εκδηλώθηκε και με την ονομασία Συνέλευση. Οι εξαιρετικά περιορισμένες εξουσίες του οργάνου αποτέλεσαν το βασικότερο λόγο, που δικαιολογούσε την θέση περί «δημοκρατικού ελλείμματος» του κοινοτικού θεσμικού συστήματος. Αποφασιστική καμπή για έναρξη της διαδικασίας ενίσχυσης του θεσμικού ρόλου του Κοινοβουλίου αποτέλεσαν οι πρώτες εκλογές για την ανάδειξη των μελών του με άμεση και καθολική ψηφοφορία από τους ευρωπαϊκούς λαούς το 1979. Έτσι, το Κοινοβούλιο έγινε το πρώτο θεσμικό όργανο των Κοινοτήτων με άμεση δημοκρατική νομιμοποίηση, που δικαιολογούσε τα αιτήματα για σημαντική αναβάθμιση του θεσμικού του ρόλου και τη συρρίκνωση του κοινοτικού δημοκρατικού ελλείμματος.

ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ιστορική εξέλιξη του θεσμού Με την ΕΕΠ (1987) έγινε η πρώτη, δειλή και περισσότερο πολιτική ενίσχυση του ρόλου του Κοινοβουλίου, αφού αυτό μετονομάσθηκε σε Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Ευρ.Κοινβ), ενώ με την καθιέρωση της «διαδικασίας της συνεργασίας Συμβουλίου – Ευρ.Κοινβ» υποχρεώθηκε το Συμβούλιο να λαμβάνει υπόψη του τη γνώμη του Κοινοβουλίου. Ουσιαστική θεσμική αναβάθμιση του ρόλου του Κοινοβουλίου έγινε με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (1993), με την οποία αναγνωρίσθηκαν πραγματικές νομοθετικές εξουσίες στο Κοινοβούλιο μέσω της καθιέρωσης της «διαδικασίας της συναπόφασης Συμβουλίου – Ευρ.Κοινβ», ενώ προβλέφθηκε και η αποφασιστική συμμετοχή του Ευρ.Κοινβ στη διαδικασία διορισμού της Επιτροπής, η οποία στο εξής για να διορισθεί πρέπει να λάβει ψήφο έγκρισης (εμπιστοσύνης) από το Ευρ.Κοινβ. Η σταδιακή θεσμική αναβάθμιση του οργάνου συνεχίστηκε με τις Συνθήκες του Άμστερνταμ και της Νίκαιας.

ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ιστορική εξέλιξη του θεσμού Ο κύκλος της αναβάθμισης του ρόλου του Ευρ.Κοινβ, που άνοιξε με την ΕΕΠ, φαίνεται να κλείνει με τη Συνθήκη της Λισαβόνας, με την οποία: Γενικεύεται και αποτελεί κανόνα για τη ψήφιση όλων των νομοθετικών μέτρων της Ένωσης η συναπόφαση Ευρ.Κοινβ – Συμβουλίου, που ονομάζεται πλέον «συνήθης νομοθετική διαδικασία», Καθιερώνεται το δικαίωμα του Ευρ.Κοινβ να εγκρίνει και το διορισμό του Πρόεδρου της Επιτροπής, που επιλέγει κάθε φορά το Ευρ. Συμβούλιο, Διευρύνεται το δικαίωμα του Ευρ.Κοινβ να εγκρίνει τη σύναψη «σημαντικών διεθνών συμφωνιών», που συνάπτει το Συμβούλιο εξ ονόματος της Ένωσης, μεταξύ των οποίων και τη Συνθήκη Προσχώρησης στην ΕΣΔΑ. Έτσι, αποκαθίσταται η ισοτιμία μεταξύ του Ευρ.Κοινβ, «στο οποίο εκπροσωπούνται άμεσα στο επίπεδο της Ένωσης οι πολίτες» και Συμβουλίου ιδιαίτερα στη λήψη των αποφάσεων και κατ’ εφαρμογή της «αρχής της διπλής νομιμοποίησης» όλων των αποφάσεων της Ένωσης, που αν και δεν προβλέπεται ρητά όπως στο Σύνταγμα, διατρέχει τις διατάξεις της Συνθήκης.

ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ σύνθεση - ανάδειξη – θητεία Κατά το ά. 14 παρ. 2 ΣΕΕ «το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απαρτίζεται από αντιπροσώπους των πολιτών της Ένωσης». Η σύνθεσή του καθορίζεται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ομόφωνα, μετά από πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και με την έγκρισή του. Η ΣΕΕ, πάντως, ορίζει ότι ο αριθμός των μελών του δεν μπορεί να υπερβεί τα 750 συν τον πρόεδρο και ότι η εκπροσώπηση των πολιτών είναι αναλογική κατά φθίνουσα τάξη, με ελάχιστο όριο 6 μελών ανά Κ-μ και με ανώτατο αριθμό τις 96 έδρες. Τα μέλη του Ευρ.Κοινβ εκλέγονται για 5 έτη με άμεση, καθολική, ελεύθερη και μυστική ψηφοφορία. Μέχρι σήμερα δεν έχει καθορισθεί «ενιαία εκλογική διαδικασία» (ομοιόμορφο εκλογικό σύστημα). Η ΣΛΕΕ (ά 223) προβλέπει, πάντως, ότι το Συμβούλιο αποφασίζει ομόφωνα επί σχεδίων που καταρτίζει το Ευρ.Κοινβ και με την έγκρισή του (ειδική νομοθετική διαδικασία), ενώ οι σχετικές διατάξεις τίθενται σε ισχύ μετά την έγκρισή τους από τα Κ-μ, σύμφωνα με τους αντίστοιχους συνταγματικούς κανόνες τους (επικύρωση).

ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ οργάνωση – λειτουργία Το Ευρ.Κοινβ συνέρχεται σε ετήσια σύνοδο αυτοδικαίως τη 2η Τρίτη του Μαρτίου και εκτάκτως αν το ζητήσει η πλειοψηφία των μελών του, το Συμβούλιο ή η Επιτροπή. Η Ολομέλεια συνεδριάζει κάθε μήνα σε σύνοδο που διαρκεί μια εβδομάδα (εκτός Αυγούστου) και ενδιαμέσως συνεδριάζουν οι κοινοβουλευτικές επιτροπές, που προετοιμάζουν τις εργασίες (ψηφίσματα και αποφάσεις) της Ολομέλειας. Κάθε επιτροπή είναι αρμόδια για ένα τομέα πολιτικής της Ένωσης (πχ εξωτερικές σχέσεις, γεωργία κα). Το Ευρ.Κοινβ ψηφίζει τον κανονισμό του, με την πλειοψηφία των μελών του. Το Ευρ.Κοινβ αποφασίζει με την πλειοψηφία των ψηφισάντων. Ωστόσο κάθε φορά που καλείται να ασκήσει μια αποφασιστική εξουσία κατά κανόνα η Συνθήκη απαιτεί ευρύτερες πλειοψηφίες (πλειοψηφία των μελών από τα οποία απαρτίζεται κα). Όργανα διοίκησης του Κοινοβουλίου είναι: ο Πρόεδρος, οι αντιπρόεδροι, οι κοσμήτορες (όλοι με θητεία 2,5 χρόνων), η Διάσκεψη των Προέδρων των κοινοβουλευτικών επιτροπών και αντιπροσωπειών.

ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ οργάνωση – λειτουργία Βασικό χαρακτηριστικό της λειτουργίας του Κοινοβουλίου είναι ότι τα μέλη του δεν συγκροτούν εθνικές ομάδες. Αντίθετα, λειτουργούν και δραστηριοποιούνται στο πλαίσιο υπερεθνικών πολιτικών ομάδων – κομμάτων (Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, Σοσιαλιστική Ομάδα, Φιλελεύθεροι Δημοκράτες, Ευρωπαϊκή Αριστερά, Πράσινοι κα). Για τη συγκρότηση Πολιτικής Ομάδας σύμφωνα με το Κανονισμό του Ευρ.Κοινβ απαιτούνται τουλάχιστον 25 βουλευτές, που έχουν εκλεγεί στο ¼ των Κ-μ (σήμερα 7 Κ-μ). Ο συνταγματικός νομοθέτης της Ένωσης προσδίδει ιδιαίτερη σημασία για τη θεσμική της λειτουργία στα πολιτικά κόμματα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αφού αυτά κατά το ά. 10 παρ. 4 ΣΕΕ «συμβάλλουν στην διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής συνείδησης και στην έκφραση της βούλησης των πολιτών της Ένωσης». Το Ευρ.Κοινβ και το Συμβούλιο με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία και με Κανονισμούς καθορίζουν το καθεστώς των πολιτικών κομμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και ιδίως τους κανόνες για τη χρηματοδότησή τους.

ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ νομοθετικές αρμοδιότητες ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ νομοθετικές αρμοδιότητες Οι αρμοδιότητες του Κοινοβουλίου, όπως και κάθε άλλου κοινοβουλευτικού οργάνου, οργανώνονται σε δύο κατηγορίες: νομοθετικές αρμοδιότητες και εξουσίες πολιτικού ελέγχου. Έτσι, κατά το ά. 14 παρ. 1 ΣΕΕ «το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ασκεί, από κοινού με το Συμβούλιο, νομοθετικά και δημοσιονομικά καθήκοντα. Ασκεί καθήκοντα πολιτικού ελέγχου και συμβουλευτικά καθήκοντα υπό τους όρους που προβλέπονται στις Συνθήκες». Νομοθετικές αρμοδιότητες (εξουσία λήψης αποφάσεων): Το Ευρ.Κοινβ αποτελεί σήμερα το «συν-νομοθέτη» της Ένωσης, αφού μαζί με το Συμβούλιο συγκροτούν τη νομοθετική αρχή, που μέσω της «συνήθους νομοθετικής διαδικασίας» θεσπίζει τα περισσότερα ενωσιακά νομοθετικά μέτρα. Ακόμη και στις περιπτώσεις όπου εφαρμόζεται «ειδική νομοθετική διαδικασία» για να αποφασίσει το Συμβούλιο απαιτείται απαιτεί τη «σύμφωνη γνώμη» (έγκριση) του Ευρ.Κοινβ. Το Κοινοβούλιο και τα μέλη του, πάντως, δεν διαθέτουν μια πραγματική εξουσία νομοθετικής πρωτοβουλίας αλλά μπορεί να ζητά από την Επιτροπή να υποβάλλει κατάλληλες προτάσεις. Εάν η Επιτροπή δεν υποβάλλει πρόταση, γνωστοποιεί τους λόγους στο Ευρ.Κοινβ.

ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ νομοθετικές αρμοδιότητες ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ νομοθετικές αρμοδιότητες Το Ευρ.Κοινβ μαζί με το Συμβούλιο συγκροτούν την «Αρχή του Προϋπολογισμού» της Ένωσης, η οποία εγκρίνει τον ετήσιο ενωσιακό Προϋπολογισμό, καθώς και το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ). Η αποφασιστική συμμετοχή του Κοινοβουλίου στη διαδικασία ψήφισης του Προϋπολογισμού των Κοινοτήτων αποτέλεσε την πρώτη ιστορικά περίπτωση διεύρυνσης των αρμοδιοτήτων του (1975) και λειτούργησε κατ’ ουσία ως test για τα μελλοντικά βήματα. Το Κοινοβούλιο εγκρίνει όλες τις «σημαντικές διεθνείς συμφωνίες» που συνάπτει η Ένωση, αφού το Συμβούλιο δεν μπορεί να προχωρήσει στη σύναψή τους χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του Ευρ.Κοινβ (ά. 218 παρ. 6 ΣΛΕΕ). Το Ευρ.Κοινβ συμμετέχει αποφασιστικά, με τη διαδικασία της σύμφωνης γνώμης (έγκρισης) στις διαδικασίες προσχώρησης νέων Κ-μ (ά. 49 ΣΕΕ) και αποχώρησης Κ-μ από την Ένωση (ά. 50 ΣΛΕΕ), ενώ συμπράττει στη διαδικασία τροποποίησης των Συνθηκών (ά. 48 ΣΕΕ).

ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ αρμοδιότητες πολιτικού ελέγχου Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαθέτει όλα τα παραδοσιακά μέσα πολιτικού (κοινοβουλευτικού) ελέγχου. Έτσι, Τα μέλη του Ευρ.Κοινβ υποβάλλουν στην Επιτροπή, στο Συμβούλιο και στην ΕΚΤ γραπτές και προφορικές ερωτήσεις, Συζητά σε δημόσια συνεδρίαση την ετήσια γενική έκθεση, που του υποβάλλει η Επιτροπή και εκφέρει τη γνώμη του, Υιοθετεί πρόταση μομφής κατά της Επιτροπής και την υποχρεώνει σε συλλογική παραίτηση. Η δυνατότητα αυτή αποτελεί το κορυφαίο όπλο κοινοβουλευτικού ελέγχου, που διαθέτει το ΕυρΚοιβ, Ο Πρόεδρος της Επιτροπής αρχικά και η Επιτροπή σε σώμα υποχρεούνται για το διορισμό τους σε ψήφο εμπιστοσύνης (έγκρισης) από το Κοινοβούλιο, Η Προεδρία της Ένωσης ανακοινώνει και συζητά με το Ευρ.Κοινβ το πρόγραμμά της και προβαίνει σε απολογισμό των δραστηριοτήτων της.

ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ αρμοδιότητες πολιτικού ελέγχου ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ αρμοδιότητες πολιτικού ελέγχου Σύσταση Εξεταστικών Επιτροπών: Το Ευρ.Κοινβ μπορεί, κατόπιν αιτήσεως του 1/4 των μελών του, να συνιστά προσωρινή εξεταστική επιτροπή για να εξετάσει, με την επιφύλαξη των αρμοδιοτήτων που έχουν δοθεί από τις Συνθήκες σε άλλα θεσμικά ή λοιπά όργανα, τις καταγγελίες παραβάσεων ή κακής διοίκησης κατά την εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης, εκτός εάν τα καταγγελλόμενα γεγονότα εκδικάζονται ενώπιον δικαστηρίου και για όσο χρονικό διάστημα δεν έχει ολοκληρωθεί η δικαστική διαδικασία. Η προσωρινή εξεταστική επιτροπή παύει να υφίσταται από τη στιγμή που καταθέτει την έκθεσή της (ά. 226 ΣΛΕΕ). Δικαίωμα Αναφοράς: Οι πολίτες της Ένωσης, καθώς και κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που κατοικεί ή έχει την καταστατική του έδρα σε Κ-μ, δικαιούνται να υποβάλλουν, ατομικά ή από κοινού με άλλους πολίτες ή πρόσωπα, αναφορά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για θέμα που υπάγεται στους τομείς δραστηριοτήτων της Ένωσης και το οποίο τους αφορά άμεσα (ά. 226 ΣΛΕΕ).

ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ αρμοδιότητες – πολιτικός έλεγχος Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής: Εκλέγεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και είναι αρμόδιος να δέχεται τις καταγγελίες όλων των πολιτών της Ένωσης ή των φυσικών ή νομικών προσώπων, που κατοικούν ή έχουν την καταστατική τους έδρα σε Κ-μ, σχετικά με περιπτώσεις κακής διοίκησης στα πλαίσια της δράσης των θεσμικών ή λοιπών οργάνων ή οργανισμών της Ένωσης, με εξαίρεση το ΔΕΕ κατά την άσκηση των δικαιοδοτικών του καθηκόντων. Ερευνά τις καταγγελίες αυτές και συντάσσει σχετικές εκθέσεις. Οι παραπάνω θεσμοί (Δικαίωμα Αναφοράς, Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής), που χαρακτηρίζονται εξωδικαστικοί τρόποι προστασίας των πολιτών, ενδυναμώνουν τις ελεγκτικές αρμοδιότητες του Κοινοβουλίου, αν και υπάρχουν επιφυλάξεις ως προς την αποτελεσματικότητά τους

Τα εθνικά κοινοβούλια Κατά το ά. 12 ΣΕΕ και το Πρωτόκολλο σχετικά με τον ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, «τα εθνικά κοινοβούλια συμβάλλουν ενεργά στην καλή λειτουργία της Ένωσης»: με το να ενημερώνονται από τα θεσμικά όργανα της Ένωσης και να τους κοινοποιούνται τα σχέδια νομοθετικών πράξεων της Ένωσης, μεριμνώντας ώστε να τηρείται η αρχή της επικουρικότητας σύμφωνα με τις διαδικασίες που προβλέπονται στο σχετικό Πρωτόκολλο, συμμετέχοντας, στα πλαίσια του ΧΕΑΔ στους μηχανισμούς αξιολόγησης της υλοποίησης των πολιτικών της Ένωσης σε αυτό τον τομέα (ά. 70 ΣΛΕΕ) και συμπράττοντας στον πολιτικό έλεγχο της Europol και στην αξιολόγηση των δραστηριοτήτων της Eurojust (ά. 88 και 85 ΣΛΕΕ), συμμετέχοντας στις διαδικασίες αναθεώρησης των Συνθηκών, με το να ενημερώνονται γιά τις αιτήσεις προσχώρησης στην Ένωση, λαμβάνοντας μέρος στη διακοινοβουλευτική συνεργασία μεταξύ εθνικών κοινοβουλίων και με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σύμφωνα με το σχετικό Πρωτόκολλο.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Να εξηγήσετε την φράση «Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί σήμερα το «συν-νομοθέτη της Ένωσης». Ποιο είναι το κορυφαίο όπλο πολιτικού ελέγχου, που διαθέτει στο οπλοστάσιό του το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και υπό ποιές προϋποθέσεις ασκείται; Ποιοι χαρακτηρίζονται «εξωδικαστικοί τρόποι προστασίας των πολιτών» και πως αυτοί συνδέονται με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο;