ΥΔΡΑΡΓΥΡΟΣ ΑΡΓΙΛΙΟ ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΟΥΤΣΗΣ Επίκ. Καθηγητής Δικαστικής Τοξικολογίας Εργαστήριο Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ

Υδράργυρος (Hg) και ενώσεις αυτού

Hg Γνωστός εδώ και 3.000 χρόνια Αναφέρεται από τον Αριστοτέλη, Θεόφραστο, Διοσκουρίδη Κατά τον Μεσαίωνα: χρησιμοποιείται ως πανάκεια για την θεραπεία ασθενειών Βάσει της λαμπερής του όψης του έδωσαν «μαγικές» ιδιότητες

Hg «Ο υδράργυρος είναι το θερμότερο, αλλά και το ψυχρότερο μέταλλο, ένας αληθινός γιατρός, ένας ύπουλος δολοφόνος, ένα πολύτιμο φάρμακο, ένα θανάσιμο δηλητήριο, ένας φίλος που μπορεί να σε κολακεύει και να σε ξεγελάει» (Woodall, 1639)

Περιβαλλοντική Ρύπανση 1953-1960 Minamata-disease  καταλύτης HgCl2 Hg  μικροοργανισμοί CH3Hg  ψάρια άνθρωπος (δηλητηριάσεις) 1971-1972 Ιράκ σιτηρά  μυκητοκτόνα αλκυλ-Hg ψωμί (6000 δηλητηριάσεις, 500 θανατηφόρες)

Στοιχειακού Hg Ανόργανος Hg Οργανικός Hg Οδοντιατρική Αντισηπτικά Συσσωρευτές Χρώματα Βακτηριοκτόνα Βαρόμετρα Εκρηκτικά Ταρίχευση Βραστήρες Κατεργασία γούνας Βιομηχανία χαρτιού Όργ. βαθμονόμησης Παραγωγή μελάνης Γεωργία Καυστική σόδα Επεξεργασία δέρματος Πλυντήρια Κεραμικά Συντηρητικά ξύλων Μυκητοκτόνα Παράγωγα χλωρίου Υλικά για τατουάζ Ανιχν. Αποτυπωμάτων Παραγωγή Ανιχν. υπερύθρου Βινυλοχλωριδίου Μετρητές Ι ρεύματος Εξόρυξη Ag, Au Κοσμηματοποιία Λάμπες Λάμπες φθορίου-Neon Καθρέφτες Φωτογραφία Μανόμετρα Αρωματοποιία Θερμόμετρα Μπαταρίες

Απορρόφηση Στοιχειακού Hg – αναπνευστικό, δέρμα Οργανικές – γαστρεντερικό CH3-Hg, αναπνευστικό, δέρμα

Κατανομή Στοιχειακού Hg: εγκέφαλο, νεφρούς, ήπαρ, καρδιά, έμβρυο Άλατα Hg: Hg+→ Hg2+ σύνδεση με (-SH) νεφρούς, ήπαρ, σπλήνα, εγκέφαλο t1/2 40 έως 60 ημέρες Οργανικές – εγκέφαλο, έμβρυο, λιπώδη ιστό, CH3-Hg υψηλότερες συγκεντρώσεις αλκοξυ-αλκυλ-Hg, αρυλ-Hg όπως ανόργανες με διάσπαση δεσμού Hg-C

Απέκκριση Στοιχειακό Hg – ούρα και κόπρανα Οργανικές – χολή, εντεροηπατική κυκλ. Συσσώρευση CH3-Hg στα ερυθρά

Αιτία Δηλητηριάσεων Τυχαίες (Wetterhahn) Αυτοκτονία - Εγκληματικές Επαγγελματικές

Hg στο περιβάλλον Μετατροπή σε CH3-Hg → είσοδος στην τροφική άλυσο

Τοξικότητα μεταλλικός Hg άλατα Hg2+ >>> Hg+ HgCl2 0,15-0,2g – 1g θάνατος Ηg2Cl2 10πλάσια οργανικές ενώσεις Hg αρυλ-Hg όπως άλατα Hg2+ αλκοξυ-αλκυλ-Hg αλκυλ-Hg (CH3Hg, C2H5Hg) TLV-TWA: 0,025 mg/m3 αέρα για όλες εκτός από τα αλκυλ-Hg 0,01 mg/m3

Τοξική Δράση Hg2+, Hg+ Δέσμευση κυρίως –SH  Αναστολή ενζυμικής δραστικότητας  Καθίζηση πρωτεϊνών, αναστολή πρωτεϊνοσύνθεσης Γαστρεντερικό – νέκρωση βλεννογόνου Νεφρούς – όργανο στόχος διαταραχές στα εσπειραμένα σωληνάρια οξ. νεφρική ανεπάρκεια χρ. πρωτεϊνούρια έως νεφρωσικό σύνδρομο

Τοξική Δράση: στοιχειακού Hg, οργανικών ενώσεων ΚΝΣ  αλλοιώσεις στον αιματοεγκεφαλικό φραγμό  εκφυλιστικές αλλοιώσεις αισθ. + κιν. νεύρων βλάβες σε παρεγκεφαλίδα Γαστρεντερικό – ήπιο ερεθισμό Αναπνευστικό – φλεγμονή, οίδημα των κυψελίδων

Κλινική εικόνα οξείας δηλητηρίασης Hg2+ Hg+ - γαστρεντερικό, νεφρούς 1.Αρχική ή περίοδος προσβολής (1η-2η ημέρα) συμπτώματα από γαστρεντερικό εγκαύματα βλεννογόνων, φάρυγγα, γλώσσας, ούλων οίδημα της γλώσσας αιματηρό βήχα αναπνοή κοπιώδης σφυγμός αδύνατος εμφάνιση ανουρίας

Κλινική εικόνα οξείας δηλητηρίασης 2. Περίοδος Ακμής  γαστρεντερικών συμπτωμάτων φάρυγγα: αναπνοή δύσοσμη σιελόρροια έλκη σε βλεννογόνους νεφρούς: ανουρία επιτείνεται  ουρία,  κρεατινίνη,  Κ

Κλινική εικόνα οξείας δηλητηρίασης 3. Περίοδος διούρησης (2η-3η εβδομάδα) λύση ανουρίας βελτίωση στοματίτιδας 4. Τελική περίοδος πολυουρία, απίσχναση

Κλινική εικόνα χρόνιας δηλητηρίασης Στοιχειακός Hg-Οργανικές ενώσεις Μακροχρόνια εισπνοή (>5 ετία)  [Hg] ατμοσφαιρικού αέρα Εξέλιξη με αργό ρυθμό (μέχρι και 18 χρόνια) Κατανάλωση τροφίμων με CH3Hg Γαστρεντερικό: στοματίτιδα, πτώση και αμαύρωση οδόντων, παρυφή, διάρροιες Δευτέρας

Υδραργυρίαση 1. α) Νευροψυχιατρικές διαταραχές (erethism) ευσυγκίνητο, ευερέθιστο αϋπνία, ίλιγγους αδυναμία συγκέντρωσης, απώλεια μνήμης, κατάθλιψη, ψυχωσικό άγχος, ΝΦΔ β) άλλες νευρολογικές διαταραχές αισθητικές διαταραχές επώδυνες μυϊκές συσπάσεις

Υδραργυρίαση 2. Υδραργυρικός τρόμος (Hatter shakes) μικρές συσπάσεις προσώπου-χειλέων, άνω-κάτω άκρων ταχύς τρόμος, εμφανίζεται και κατά την ανάπαυση παρακωλύει εκούσιες κινήσεις: άρθρωση, γραφή, βάδισμα Mad Hatter

Εμβρυοτοξική και Τερατογόνος Δράση αυτόματες διακοπές κύησης δερματικές βλάβες (έκζεμα, εξελκώσεις) συγγενείς ανωμαλίες στο έμβρυο σοβαρή διανοητική καθυστέρηση αταξία, τρόμος υπερκινητικότητα ανωμαλίες στα άκρα, στραβισμό σπασμούς νευρομυϊκή παράλυση χημική συγγένεια αιμοσφαιρίνης με CH3Hg εμβρυϊκή αιμοσφαιρίνη >> μητρική αιμοσφαιρίνη

Διάγνωση Ιστορικό Κλινική εικόνα Συγκέντρωση Hg σε βιολογικά υγρά CHg στο αίμα πρέπει να είναι <2μg/dl CHg στα ούρα πρέπει να είναι <25μg/l Αιματολογικός έλεγχος ΗΕΓ

Διάγνωση Οφθαλμολογικές και νευρολογικές εξετάσεις Ακτινογραφία θώρακος Πρόληψη + προσωπίδες με ενεργό άνθρακα

Δείκτες έκθεσης σε Hg CHg στο αίμα > 20-50μg/dl → δηλητηρίαση CHg στα ούρα > 100μg/l → απομάκρυνση από το χώρο (για αλκυλ-παράγωγα > 30μg/dl) μέτρηση Hg στο πλάσμα και στα ερυθρά

Θεραπεία Οξείας δηλητηρίασης εμετός, πλύση στομάχου, χορήγηση καθαρτικού αντίδοτα, διμερκαπρόλη (BAL) σε άλατα Hg 3-5 mg/kg/ 4 hrs επί 2 ημέρες Ι.Μ. 2,5-3 mg/kg/ 6 hrs επί 2 ημέρες Ι.Μ. 2,5-3 mg/kg/ 12 hrs επί 7 ημέρες Ι.Μ. Προσοχή:  BP, ταχυκαρδία

Θεραπεία DMSA DMPS πενικιλλαμίνη per os 250-500mg κάθε 6 ώρες επί 2 εβδομάδες. Όχι σε άτομα αλλεργικά σε πενικιλίνη

Γενικά μέτρα Απομάκρυνση από ρυπασμένο χώρο Αντιμετώπιση ολιγουρίας και ανουρίας Παρεντερική διατροφή

Αργίλιο (Al, αλουμίνιο)

Κυριότερες ενώσεις του Al - Χρήσεις Al(OH)3 αντιόξινα Al2O3 αλουμίνα AlCl3 βιομηχανία πετρελαιοειδών, ελαστικών, συντηρητικό ξύλων, συστατικό αποσμητικών σώματος Al2(SO4)3 βαφική, κολλάρισμα χάρτου, αποκάθαρση ποσίμου ύδατος KAl(SO4)212H2O προσθετικό, βαφική, βυρσοδεψία, χαρτοποιία, τυπογραφία

Τοξικοκινητική Απορρόφηση κυρίως από πνεύμονες Συνδέεται στο αίμα με πρωτεΐνες Κατανομή [Αl] στα οστά  αποθήκες; πνεύμονες, μύες Απέκκριση κυρίως από νεφρούς, χολή

Τοξική δράση ημερήσια πρόσληψη από τροφές 10-100 mg ημερησίως πρόσληψη Al προκαλεί:  φωσφόρου αίματος, οστών  οστεομαλάκυνση παρεμπόδιση ενσωμάτωσης Ca  Ca ορού αναστολή ακετυλοχολίνης  δυσκοιλιότητα αντιόξινων αιμοκάθαρση - νευρολογικό σύνδρομο, άνοια εξ αιμοδιύλισης συσχέτιση με νόσο Alzheimer-εγκεφαλοπάθειες, αλλοιώσεις νευρικών ινών

Κλινική εικόνα οξείας δηλητηρίασης Άλγος σε στόμα, φάρυγγα, στόμαχο Εμετοί, διαρροϊκές κενώσεις Σφοδροί κολικοί Καταβολή δυνάμεων Σε βαριές περιπτώσεις καρδιακή αρρυθμία, πτώση θερμοκρασίας

Κλινική εικόνα χρόνιας δηλητηρίασης Σε χρόνια εισπνοή σκόνης Al Βαρείες αλλοιώσεις πνευμόνων-ίνωση Εκφυλιστικές αλλοιώσεις ΚΝΣ (τρόμος, απώλεια προσανατολισμού), εγκεφαλοπάθεια Σε αιμοκάθαρση Νευρολογικό σύνδρομο: διαταραχές ομιλίας, σπασμούς, άνοια, άλγος στα οστά, μυοπάθεια, ακροαναισθησία, κατάγματα, θάνατος μέσα σε 18 μήνες από τη διάγνωση

Αl2Ο3 ατμοί πυρετός εκ μεταλλοχυσίας-metal fume fever όπως Zn, Cu, Mg, Cd, Sb, Fe, Ag Παθογένεια :  πυρετογόνου, αλλοιωμένες πρωτεΐνες από πνευμονικό ιστό  κυκλοφορικό  αλλεργική αντίδραση ναυτία, εμετός, αίσθημα συσφίξεως στο θώρακα, καταβολή δυνάμεων, δύσπνοια, σπασμοί  διακοπή εργασίας

Θεραπεία Για την αντιμετώπιση εγκεφαλοπάθειας και οστεομαλάκυνσης: δεσφεροξαμίνη όταν [Αl] αίμα=100-200μg/ml