Κλαδική Ειδίκευση και Εξαγωγικός Προσανατολισμός των Χωρών της ΕΕ και των Περιφερειών τους στην περίοδο της κρίσης 2008-2012 Ιωάννης Βαβούρας*, Στρατούλα Καραγκούνη**, Κώστας Ρόντος**, Μαρία-Ελένη Συρμαλή* *Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Κοινωνικών Επιστημών ** Τμήμα Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου

Ερευνητικός σκοπός Η παρούσα μελέτη αναλύει ποσοτικά την κλαδική διάρθρωση της παραγωγικής δραστηριότητας στις χώρες της Ευρώπης και τις περιφέρειές της, στην πρόσφατη περίοδο της κρίσης (2008-2012). Κατ’ αυτό τον τρόπο, μπορεί να διερευνηθεί η ύπαρξη κλαδικής ειδίκευσης σε κάθε μία από αυτές και να εντοπιστούν βασικοί κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας και επομένως οι κλάδοι με εξαγωγικές δυνατότητες που έχουν οι χώρες και οι περιφέρειες της Ευρώπης.

Ερευνητικός σκοπός Θα πρέπει να επισημανθεί ότι το μέγεθος και η συμβολή των επιμέρους κλάδων δεν είναι ίδιας έκτασης στις επιμέρους xώρες-μέλη και πολύ περισσότερο στις περιφέρειες αυτής, με αποτέλεσμα να απαιτείται μελέτη της χωρικής κατανομής των σχετικών δραστηριοτήτων στο χάρτη της Ευρώπης.

Ερευνητικός σκοπός Η μελέτη της περιόδου 2008-2012 παρέχει τη δυνατότητα εντοπισμού μετατοπίσεων της οικονομικής δραστηριότητας των εξεταζόμενων κλάδων λόγω της οικονομικής κρίσης, που θα μπορούσε ενδεχομένως να συντελέσει στην αλλαγή του οικονομικού χάρτη της Ευρώπης.

Κατηγοριοποίηση κλάδων οικονομικής δραστηριότητας

Τομείς παραγωγής Η πρωτογενής παραγωγή: περιλαμβάνει αγαθά τα οποία ο άνθρωπος προμηθεύεται απ’ ευθείας από τη φύση (πχ η γεωργία, η δασοκομία και αλιεία). Η δευτερογενής παραγωγή: περιλαμβάνει προϊόντα τα οποία αποτελούν επεξεργασία και μεταποίηση των ‘πρώτων υλών’ του πρωτογενούς τομέα (πχ η βιομηχανία και οι κατασκευές). Ο τριτογενής τομέας: περιλαμβάνει την παραγωγή άυλων αγαθών, τα οποία εξυπηρετούν τις ανάγκες του ανθρώπου με την παροχή υπηρεσιών (πχ το εμπόριο, οι μεταφορές, ο τουρισμός, οι χρηματοπιστωτικές συναλλαγές, τα ελεύθερα επαγγέλματα, η κρατική μέριμνα, τα επαγγέλματα που σχετίζονται με τις τέχνες).

Ο συντελεστής συμμετοχής

Τομείς οικονομικής δραστηριότητας για το έτος 2008

Ο βαθμός ειδίκευσης σε κάθε έναν από τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας (2008) Στον τομέα της γεωργίας: Βουλγαρία, Ελλάδα, Κροατία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβενία, Πορτογαλία. Στο βιομηχανικό τομέα: Βουλγαρία, Τσεχία, Γερμανία, Εσθονία, Κροατία, Ιταλία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβενία, Σλοβακία. Στον κατασκευαστικό τομέα: Ισπανία, Κύπρος, Λετονία, Λιθουανία, Αυστρία, Εσθονία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Ιταλία, Κροατία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Τσεχία, Βουλγαρία, Ηνωμένο Βασίλειο. Στον τομέα του χονδρικού και λιανικού εμπορίου, σε υπηρεσίες μεταφορών, στέγασης και εστίασης: Βουλγαρία, Εσθονία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ισπανία, Κροατία, Ιταλία, Κύπρος, Λετονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Μάλτα, Αυστρία, Πορτογαλία, Ηνωμένο Βασίλειο. Στον τομέα της ενημέρωσης και επικοινωνίας: Βέλγιο, Δανία, Γερμανία, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία, Σλοβενία, Φινλανδία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο.

Ο βαθμός ειδίκευσης σε κάθε έναν από τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας (2008) Στον τομέα των χρηματοπιστωτικών και ασφαλιστικών δραστηριοτήτων: Βέλγιο, Δανία, Γερμανία, Ιρλανδία, Γαλλία, Κύπρος, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Αυστρία, Ηνωμένο Βασίλειο. Στον τομέα της διαχείρισης ακίνητης περιουσίας: Τσεχία, Δανία, Εσθονία, Γαλλία, Λετονία, Λιθουανία, Ολλανδία, Αυστρία, Πολωνία, Φινλανδία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο. Στον τομέα των επαγγελματικών, επιστημονικών και τεχνικών δραστηριοτήτων: Γερμανία, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Αυστρία, Φινλανδία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο. Στον τομέα της δημόσιας διοίκησης, άμυνας, εκπαίδευσης, ανθρώπινης υγείας, κοινωνικής μέριμνας: Βέλγιο, Δανία, Γερμανία, Γαλλία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία, Φινλανδία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο. Στον τομέα των τεχνών, διασκέδασης και ψυχαγωγίας, δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών: Γερμανία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Κύπρος, Λουξεμβούργο, Πορτογαλία, Φινλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο.

Ο κλάδος της βιομηχανίας για την περίπτωση της Ιταλίας (2008)

Ο κλάδος της γεωργίας για την περίπτωση της Ιταλίας (2008)

Τομείς οικονομικής δραστηριότητας για το έτος 2012

Ο βαθμός ειδίκευσης σε κάθε έναν από τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας (2012) Στον τομέα της γεωργίας και αλιείας: Ρουμανία, Πολωνία, Ελλάδα, Βουλγαρία, Πορτογαλία, Κροατία, Ουγγαρία, Σλοβενία, Λετονία, Λιθουανία. Στον τομέα της βιομηχανίας: Τσεχία, Σλοβακία, Σλοβενία, Βουλγαρία, Γερμανία, Εσθονία, Κροατία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Ιταλία. Στον τομέα των κατασκευών: Βέλγιο, Τσεχία, Εσθονία, Γαλλία, Ιταλία, Κύπρος, Λετονία, Αυστρία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ηνωμένο Βασίλειο. Στον τομέα του χονδρικού και λιανικού εμπορίου, των μεταφορών, της στέγασης, των υπηρεσιών εστίασης: Βουλγαρία, Εσθονία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ισπανία, Κροατία, Ιταλία, Κύπρος, Λετονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Μάλτα, Αυστρία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Ηνωμένο Βασίλειο. Στον τομέα της ενημέρωσης και επικοινωνίας: Βέλγιο, Δανία, Γερμανία, Εσθονία, Ιρλανδία, Ισπανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Φινλανδία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο.

Ο βαθμός ειδίκευσης σε κάθε έναν από τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας (2012) Στον τομέα των χρηματοπιστωτικών και ασφαλιστικών δραστηριοτήτων: Βέλγιο, Δανία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Γαλλία, Κύπρος, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Αυστρία, Σλοβενία, Ηνωμένο Βασίλειο . Στον τομέα της διαχείρισης ακίνητης περιουσίας: Τσεχία, Δανία, Εσθονία, Γαλλία, Λετονία, Λιθουανία, Αυστρία, Πολωνία, Φινλανδία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο. Στον τομέα των επαγγελματικών, επιστημονικών και τεχνικών δραστηριοτήτων, διοικητικών και υποστηρικτικών δραστηριοτήτων: Βέλγιο, Γερμανία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία Λουξεμβούργο, Φινλανδία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο. Στον τομέα της δημόσιας διοίκησης, της άμυνας, της εκπαίδευσης, της ανθρώπινης υγείας, και κοινωνικής μέριμνας: Βέλγιο, Δανία, Γερμανία, Ιρλανδία, Γαλλία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Φινλανδία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο. Στον τομέα των τεχνών, της διασκέδασης και ψυχαγωγίας, των δραστηριοτήτων παροχής υπηρεσιών: Ιρλανδία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Κύπρος, Λουξεμβούργο, Πορτογαλία, Φινλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο.

Ο κλάδος της βιομηχανίας για την περίπτωση της Ιταλίας (2012)

Ο κλάδος της γεωργίας για την περίπτωση της Ιταλίας (2012) Ο κλάδος της γεωργίας για την περίπτωση της Ιταλίας (2012)

Εμπειρικά αποτελέσματα σε επίπεδο χωρών Εμπειρικά αποτελέσματα σε επίπεδο χωρών Η Ελλάδα και η Ισπανία στις οποίες παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση του τουρισμού και οι οποίες συνδέονται παράλληλα με έντονα δημοσιονομικά προβλήματα, σημειώνουν περαιτέρω συγκέντρωση της τουριστικής τους δραστηριότητας στην περίοδο της κρίσης. Επιπλέον, η Ισπανία το έτος 2012 ενίσχυσε περαιτέρω τη θέση της στον τομέα των τεχνών, όπως προκύπτει από την αύξηση της τιμής του αντίστοιχου συντελεστή συμμετοχής. Η Ισπανία το έτος 2008 είναι μεταξύ των χωρών που έχουν τον υψηλότερο δείκτη ειδίκευσης στον κλάδο των κατασκευών. Το έτος 2012 ο κλάδος των κατασκευών παύει να αποτελεί δυναμικό τομέα οικονομικής δραστηριότητας για την Ισπανία, βάσει της σημαντικής μείωσης της τιμής του δείκτη ειδίκευσης του παραπάνω κλάδου. Και για την Ελλάδα ο κλάδος των κατασκευών παύει να αποτελεί βασικό τομέα οικονομικής δραστηριότητας κατά την περίοδο της κρίσης (2012), όπως προκύπτει από τη σχετική τιμή του συντελεστή συμμετοχής.

Εμπειρικά αποτελέσματα σε επίπεδο περιφερειών Εμπειρικά αποτελέσματα σε επίπεδο περιφερειών Στον τομέα της γεωργίας η μεγαλύτερη συγκέντρωση παρατηρείται στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (Ρουμανία, Πολωνία) και σε κάποιες της Νότιας Ευρώπης (Ελλάδα, Πορτογαλία). Στον τομέα της βιομηχανίας η μεγαλύτερη συγκέντρωση παρατηρείται στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (Τσεχία, Σλοβενία, Σλοβακία, Πολωνία) και σε κάποιες της Κεντρικής Ευρώπης (Γερμανία). Στον τομέα του τουρισμού η μεγαλύτερη συγκέντρωση παρουσιάζεται στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου (Μεσογειακές χώρες), αλλά και σε επιλεγμένες περιοχές της Βόρειας / Δυτικής Ευρώπης. Χώρες της Δυτικής Ευρώπης έχουν τον υψηλότερο δείκτη ειδίκευσης σε κλάδους, όπως είναι οι χρηματοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες (Λουξεμβούργο), οι επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες (Γερμανία), η δημόσια διοίκηση, άμυνα, εκπαίδευση, ανθρώπινη υγεία, κοινωνική μέριμνα (Λουξεμβούργο, Βέλγιο).

Η περίπτωση της Ελλάδας Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ελλάδα το έτος 2008 λαμβάνει την υψηλότερη τιμή συντελεστή συμμετοχής στον κλάδο του τουρισμού. Το έτος 2012 λαμβάνει τη δεύτερη υψηλότερη τιμή συντελεστή στην παραπάνω κλαδική διάρθρωση. Ο παραπάνω κλάδος μπορεί να αποτελέσει ένα δυναμικό τομέα για την ενθάρρυνση της οικονομικής δραστηριότητας στην Ελλάδα (πχ αύξηση της απασχόλησης).

Η περίπτωση της Ελλάδας Η Ελλάδα σημειώνει υψηλό δείκτη ειδίκευσης στον τομέα της γεωργίας τα έτη 2008 και 2012. Από τη συγκριτική ανάλυση του δείκτη μεταξύ των ετών 2008 και 2012 δεν προκύπτουν διαφοροποιήσεις στη συγκεκριμένη κλαδική διάρθρωση της Ελληνικής οικονομίας ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης. Η γεωργία μπορεί να αποτελέσει δυναμικό τομέα οικονομικής δραστηριότητας για την Ελλάδα. Η γεωργία μπορεί να αποτελέσει τομέα υψηλών εξαγωγικών δυνατοτήτων για την Ελλάδα.

Η περίπτωση της Ελλάδας Το έτος 2012 σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης η Ελλάδα στον κλάδο της διαχείρισης ακίνητης περιουσίας παρουσιάζει το χαμηλότερο δείκτη ειδίκευσης.

Συμπεράσματα Αναλύθηκαν χώρες και περιφέρειες της Ευρώπης που ειδικεύονται σε δυναμικούς κλάδους οικονομικής δραστηριότητας και επομένως έχουν πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων. Κατ’ αυτό τον τρόπο, μπορούν να προσδιοριστούν και οι σχέσεις (δίκαιης) ανταλλαγής μεταξύ διαφορετικών χωρών.

Συμπεράσματα Η μελέτη μεταβλητών της πραγματικής οικονομίας που επιχειρείται σε αυτήν την εργασία συμβάλλει, εκτός των άλλων, στην ενίσχυση της σημασίας των μεγεθών της πραγματικής οικονομίας, όπως είναι η παραγωγική δραστηριότητα και η απασχόληση που έχουν παραμεληθεί σε σχέση με την υπερβολική σημασία που έχει δοθεί σε επίπεδο άσκησης πολιτικής στη χρηματοπιστωτική πλευρά της οικονομίας.

Συμπεράσματα Πέρα από το καθιερωμένο αναπτυξιακό πρότυπο του Ευρωπαϊκού Χώρου, όπου η διάκριση είναι στον άξονα (ευνοημένου) Βορρά – (λιγότερο ευνοημένου) Νότου, γίνεται συγκριτική αναφορά μεταξύ (ευνοημένης) Δύσης – (λιγότερο ευνοημένης) Ανατολής. Η συγκριτική ανάλυση των δεικτών μεταξύ των ετών 2008 και 2012 ανέδειξε διαφοροποιήσεις στην κλαδική διάρθρωση των οικονομιών των Ευρωπαϊκών χωρών ως αποτέλεσμα της τρέχουσας οικονομικής κρίσης (πχ κατασκευές, τουρισμός). Αναδεικνύεται η υπόθεση ότι οι οικονομικές κρίσεις λειτουργούν και ως μηχανισμοί ανακατανομής οικονομικών δραστηριοτήτων μεταξύ χωρών και κατά συνέπεια εισοδήματος και πλούτου.

Συμπεράσματα Κατά το έτος 2012 ο συντελεστής συμμετοχής στον κλάδο του τουρισμού αυξάνει για την Ελλάδα και την Ισπανία, που αντιμετωπίζουν έντονα δημοσιονομικά προβλήματα. Συνεπώς, το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στον τομέα του τουρισμού δεν είναι στατικής φύσεως, αλλά εξελίσσεται δυναμικά, γεγονός που δεν πρέπει να αγνοείται από τους φορείς της οικονομικής πολιτικής αλλά και τους ιδιώτες επιχειρηματίες. Θα πρέπει να διαμορφώνονται κατάλληλες κρατικές πολιτικές, ιδιαίτερα από τις χώρες εκείνες που λόγω της κρίσης έχουν περιορισμένα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα σε άλλους κλάδους. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση της Ελλάδας.

Συμπεράσματα Όσον αφορά την περίπτωση της Ελλάδας, δεδομένης της αυξημένης συμβολής του τομέα του χονδρικού και λιανικού εμπορίου, μεταφορών, στέγασης και υπηρεσιών εστίασης και ειδικότερα του κλάδου του τουρισμού και της συμβολής του στην Ευρωπαϊκή αλλά και παγκόσμια κατανομή της εργασίας, είναι πρόδηλο ότι η κρατική πολιτική πρέπει να δώσει την αντίστοιχη έμφαση διαμορφώνοντας και εφαρμόζοντας στρατηγικές μη ισόρροπης περιφερειακής οικονομικής ανάπτυξης, ενισχύοντας την ανάπτυξη δραστηριοτήτων σε αυτόν τον τομέα.

Συμπεράσματα Επίσης η κρατική πολιτική θα πρέπει να συμβάλλει στην ανάδειξη και προώθηση των στοιχείων εκείνων του συγκεκριμένου τομέα, τα οποία δεν έχουν αξιοποιηθεί πλήρως αλλά έχουν μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης (π.χ. χειμερινός τουρισμός, εκπαιδευτικός τουρισμός, συνεδριακός τουρισμός), ώστε η οικονομική δραστηριότητα στον τομέα αυτό να διευρυνθεί χρονικά και να αποκτήσει έτσι ακόμη μεγαλύτερη σημασία στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

Συμπεράσματα Εν κατακλείδι, η ειδίκευση των χωρών σε δυναμικούς κλάδους οικονομικής δραστηριότητας που έχουν πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων είναι μια πολυδιάστατη και δυναμική διαδικασία. Αυτό δε θα πρέπει να αγνοείται ιδιαίτερα από εκείνες τις χώρες που λόγω της ανεπαρκούς σύγκλισής τους προς τις οικονομίες του πυρήνα της Ευρώπης, η οποία καθίσταται ακόμη δυσχερέστερη εξαιτίας της δημοσιονομική τους κρίσης, έχουν περιορισμένο αριθμό οικονομικών κλάδων στους οποίους μπορούν να διαθέτουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Οι χώρες αυτές και κυρίως η Ελλάδα θα πρέπει να διαμορφώσουν μια κατάλληλη πολιτική ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας των δυναμικών κλάδων οικονομικής δραστηριότητάς τους, η οποία θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη το σύνθετο χαρακτήρα τους.