ΔΙΑΛΕΞΗ 13 Παχυσαρκία Μέθοδοι προσδιορισμού της παχυσαρκίας Αιτιολογία Παθήσεις σχετιζόμενες με την παχυσαρκία Αντιμετώπιση της παχυσαρκίας Θεραπεία της παχυσαρκίας

Εισαγωγή Η παχυσαρκία είναι αναμφισβήτητα μια από τις συχνότερα εμφανιζόμενες ασθένειες στις ανεπτυγμένες χώρες Αναγνωρίζεται πια ως χρόνια νόσος Στις ΗΠΑ, οι άμεσες δαπάνες που σχετίζονται με την παχυσαρκία αντιπροσωπεύουν το 5.7% των συνολικών δαπανών για την υγεία Παρουσιάζει και ψυχοκοινωνικές διαστάσεις Στις σύγχρονες κοινωνίες τα παχύσαρκα άτομα βιώνουν προκατάληψη Η παχυσαρκία δεν μπορεί να οριστεί μονοδιάστατα ως ένα πρόβλημα υγείας, αλλά ως ένα πλαίσιο προβλημάτων που αφορούν πολλούς τομείς της ζωής του ανθρώπου

Μέθοδοι προσδιορισμού της παχυσαρκίας Παχυσαρκία ορίζεται ως η κατάσταση κατά την οποία το άτομο έχει ποσοστό σωματικού λίπους πάνω από τα φυσιολογικά επίπεδα, γεγονός που λειτουργεί επιβαρυντικά για την υγεία του Η αξιολόγηση του σωματικού λίπους γίνεται με πολλές μεθόδους αλλά κυρίως με το δείκτη μάζα σώματος (ΔΜΣ) Δείκτης μάζας σώματος = Βάρος σώματος/ύψος2 Το σημαντικότερο μειονέκτημα του ΔΜΣ αφορά τη χρήση του στην αξιολόγηση ατόμων των οποίων η μυϊκή μάζα είναι ιδιαίτερα αυξημένη, όπως είναι οι αθλητές ενδυνάμωσης

Δείκτης μάζας σώματος ΔΜΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ < 18,5 Επικίνδυνα χαμηλό σωματικό βάρος 18,5 – 24,9 Φυσιολογικό βάρος 25 – 29,9 Υπέρβαρος 30 – 34,9 Παχύσαρκος τύπου Ι 35 – 39,9 Παχύσαρκος τύπου ΙΙ > 40 Νοσογόνος παχυσαρκία

Επιδημιολογία Τα ποσοστά των υπέρβαρων ατόμων είναι υψηλότερα στις γυναίκες από ότι στους άνδρες Οι συστάσεις του ΠΟΥ προτείνουν τη χρήση ενός ακόμα δείκτη για την αξιολόγηση της κατανομής του λίπους (η μέτρηση της περιφέρειας της μέσης, η οποία συσχετίζεται με τα αποθέματα σπλαχνικού λίπους) Εάν η περιφέρεια μέσης είναι μεγαλύτερη από 102 εκατοστά για τους άντρες και 88 εκατοστά για τις γυναίκες υπάρχει αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης διαβήτη, δυσλιπιδαιμίας, υπέρτασης και καρδιαγγειακών νοσημάτων

Αιτιολογία της παχυσαρκίας Η παχυσαρκία αποτελεί αποτέλεσμα της διαταραχής του θετικού ισοζυγίου ενέργειας (ισορροπία μεταξύ ενεργειακής πρόσληψης και ενεργειακής κατανάλωσης) Τα γονίδια επηρεάζουν πολλές παραμέτρους που σχετίζονται τόσο με την ενεργειακή πρόσληψη όσο και με την ενεργειακή κατανάλωση Περιβαλλοντικοί παράγοντες (ο νέος τρόπος διαβίωσης των ατόμων έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές τόσο στη φυσική δραστηριότητα όσο και στις διαιτητικές συνήθειες) Οι άνθρωποι που είναι αδρανείς είναι συνήθως παχύσαρκοι και σε κακή φυσική κατάσταση

Αιτιολογία της παχυσαρκίας Διαταραχές του ενδοκρινικού συστήματος (οι παχύσαρκοι εμφανίζουν ενδοκρινικές ανωμαλίες, κυρίως υπερέκκριση ινσουλίνης και δυσανεξία στην γλυκόζη) Ψυχολογικοί παράγοντες (η κατάθλιψη παίζει σημαντικό ρόλο στην αλλαγή των επιπέδων σωματικού βάρους στους ενήλικες) Φαρμακευτική αγωγή (αντιψυχωσικά, αντικαθλιπτικά, αντιμανιακά και σε μικρότερο βαθμό τα αγχολυτικά)

Παχυσαρκία και κίνδυνος για σχετιζόμενες παθήσεις Έχει διαπιστωθεί ότι η παχυσαρκία συνδέεται με: την παρουσία σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, την υπέρταση, τη δυσλιπιδαιμία, την αθηροσκλήρωση, τις καρδιοπάθειες, αναπνευστικά προβλήματα, κάποιες διαταραχές του ύπνου, κάποιες ψυχιατρικές διαταραχές, προβλήματα στη χοληδόχο κύστη, την οστεοαρθρίτιδα, καρκίνος (καρκίνος του μαστού, ενδομητρίου, μήτρας) και άλλες νόσους Οι οργανικές διαταραχές εξαρτώνται σε ένα βαθμό και από την περιοχή του σώματος στην οποία εντοπίζεται η συσσώρευση του λίπους Η γενικευμένη συσσώρευση του λίπους στο σώμα επιφέρει αλλαγές στο συνολικό όγκο του αίματος και στην καρδιακή λειτουργία, ενώ η κατανομή του λίπους στην κοιλιακή χώρα διαφοροποιεί την αναπνευστική λειτουργία, την αρτηριακή πίεση και την ινσουλίνη

Αντιμετώπιση της παχυσαρκίας Η αποτελεσματικότητα των διαφόρων μεθόδων δεν σχετίζεται μόνο με την απώλεια του βάρους, αλλά και με τη διατήρηση της απώλειας αφού τελικά αυτή θα καθορίζει το αν και κατά πόσο η χρόνια αυτή νόσος θεραπεύεται Φαρμακευτική Αντιμετώπιση της Παχυσαρκίας Διακρίνονται σε 2 κύριες κατηγορίες: Σε αυτές που μειώνουν την πρόσληψη τροφής μέσω της μείωσης της όρεξης ή της αύξησης του αισθήματος του κορεσμού (φάρμακα που δρουν κεντρικά) και σε αυτές που μειώνουν την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών (φάρμακα που δρουν περιφερειακά)

Βότανα και συμπληρώματα διατροφής Κανένα συμπλήρωμα διατροφής δεν έχει μελετηθεί εκτενώς από τους διεθνείς οργανισμούς Σε ανασκόπηση της βιβλιογραφίας βρέθηκε ότι οι δοκιμές που είχαν γίνει, είχαν πολλά μεθοδολογικά προβλήματα Η εφεδρίνη καταστέλλει το αίσθημα της πείνας Σε έρευνες που η εφεδρίνη χρησιμοποιήθηκε σε συνδυασμό με την καφεΐνη, την ασπιρίνη ή και τις δύο μαζί, βρέθηκε ότι οι εθελοντές έχασαν περισσότερο βάρος σε σχέση με τα άτομα στην ομάδα ελέγχου για περίοδο μέχρι και 1 χρόνο, αν και οι περισσότερες μελέτες είχαν μικρή διάρκεια

Στρατηγικές για τη χρήση των φαρμάκων στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας Επειδή η παχυσαρκία είναι μια χρόνια νόσος, η φαρμακευτική αγωγή θα πρέπει να στηρίζεται στην προοπτική της μακροχρόνιας χρήσης, για να έχει αποτελέσματα Η φαρμακευτική αγωγή θα πρέπει να αρχίζει μόνο στην περίπτωση που ο ασθενής έχει ΔΜΣ >30 Ένα φάρμακο για να είναι ευεργετικό και να πάρει έγκριση από τις εθνικές επιτροπές φαρμάκων, θα πρέπει: να είναι αποτελεσματικό, να είναι ασφαλές για τον ασθενή, να μην είναι τοξικό, να προκαλεί μείωση του σωματικού λίπους και όχι της μυϊκής μάζας, και να μην είναι ακριβό ώστε να είναι προσιτό για τον οποιοδήποτε

Στρατηγικές για τη χρήση των φαρμάκων στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας Η αγωγή θα πρέπει να εφαρμοστεί για περίπου 6 μήνες και κατόπιν να αξιολογηθεί η απώλεια βάρους Η φαρμακευτική αγωγή σε συνδυασμό με την αλλαγή συμπεριφοράς έχει αποδειχθεί ότι εμφανίζει πολύ καλύτερα αποτελέσματα σε σύγκριση με τη μονόπλευρη φαρμακευτική αντιμετώπιση Η επιτυχία της αγωγής κατά τη διάρκεια του πρώτου μήνα συνήθως προδικάζει και την τελική απώλεια βάρους που θα επιτευχθεί Η μακράς διάρκειας χρήση φαρμάκων μειώνει τον ρυθμό επαναπρόσληψης βάρους (όχι περισσότερο από 2 χρόνια)

Χειρουργική Αντιμετώπιση της Παχυσαρκίας Η επεμβατική μέθοδος χρησιμοποιείται σε άτομα με ΔΜΣ > 40 ή άτομα με ΔΜΣ > 35 τα οποία όμως ήδη έχουν αρχίσει να εμφανίζουν σημαντικά προβλήματα υγείας Οι ασθενείς αυτοί μπορεί να είναι υποψήφιοι για χειρουργική επέμβαση, εφόσον η μη χειρουργική αντιμετώπιση δεν έχει οδηγήσει σε μόνιμη απώλεια βάρους Από την άλλη, η εγχείριση δεν ενδείκνυται για άτομα που πάσχουν από κάποια ψυχιατρική ασθένεια, όπως σχιζοφρένεια και διαταραχή προσωπικότητας καθώς και σε παιδιά και ηλικιωμένους, λόγω της αύξησης του ποσοστού θνησιμότητας

Χειρουργική Αντιμετώπιση της Παχυσαρκίας Παλαιότερες μέθοδοι: παράκαμψη εντέρου, γαστρικά μπαλόνια Σύγχρονοι μέθοδοι: παράκαμψη στομάχου (γαστρική παράκαμψη Roux-en-Y), κάθετη γαστροπλαστική (ασφαλέστερες+καλύτερα αποτελέσματα), λαπαροσκοπικές μέθοδοι (ταχεία κινητοποίηση του ασθενή μετά την εγχείριση καθώς και την γρήγορη αποκατάστασή του), λιποαναρρόφηση (αισθητική επέμβαση γιατί μόνο 2,5 kg λίπους μπορούν να μετακινηθούν κάθε φορά), χολοπαγκρεατική απόκλιση και δωδεκαδακτυλική αλλαγή πορείας (αποτελεί παραλλαγή της προηγούμενης μεθόδου)

Θεραπεία της παχυσαρκίας “Οι περισσότεροι από τους παχύσαρκους δεν θα ακολουθήσουν τη θεραπεία Από αυτούς που θα την ακολουθήσουν Οι περισσότεροι δεν θα χάσουν βάρος Και από αυτούς που θα χάσουν βάρος Οι περισσότεροι θα το επανακτήσουν” (Stunkard, 1958) "Δεν μπορέσαμε να επιτύχουμε την πρόληψη της παχυσαρκίας στο παρελθόν και δεν έχουμε τα μέσα που θα μας βοηθήσουν να το κάνουμε στο μέλλον" (Stunkard, 2008)

Δίαιτες πολύ χαμηλών θερμίδων Aποδίδουν ενέργεια ίση ή < από 800 kcal ημερησίως Έχει ως στόχο να πετύχει μέγιστο αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας, ενώ ταυτόχρονα να μη στερήσει τον οργανισμό από τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά Συνήθως εφαρμόζονται για 8-16 εβδομάδες Η εφαρμογή διαιτών πολύ χαμηλών θερμίδων έχει ως συνέπεια πολλές φυσιολογικές και μεταβολικές αλλαγές (κούραση, πονοκέφαλοι, ξηροστομία, δυσκοιλιότητα, δυσανοχή στο κρύο, απώλεια μαλλιών, χολολιθίαση, ουρική αρθρίτιδα, προβλήματα στη λειτουργία του ήπατος και μείωση στην οστική πυκνότητα) Απευθύνονται μόνο σε άτομα με υψηλό ΔΜΣ (>30)

Δίαιτες λίγων θερμίδων Αποτελούν την παραδοσιακή μέθοδο αντιμετώπισης της παχυσαρκίας Αποδίδουν ενέργεια 800-1500 kcal/ημέρα Μπορεί να έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε λιπίδια, υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες ή υψηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες Η Αμερικάνικη Καρδιολογική Εταιρεία δεν συστήνει την κατανάλωση διαιτών υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες και χαμηλής σε λιπίδια και προειδοποιεί ότι τα άτομα που ακολουθούν τέτοια διαιτητικά σχήματα κινδυνεύουν από έλλειψη διαφόρων βιταμινών και ανόργανων στοιχείων, όπως επίσης και από προβλήματα στο κυκλοφορικό σύστημα, στα οστά, στη λειτουργία του ήπατος και των νεφρών

Δημοφιλείς δίαιτες στο γενικό πληθυσμό ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΟΥ 1300 kcal Πρωινό Γάλα, ημιαποβουτυρωμένο (1,5% λιπαρά) 1 φλιτζάνι (240 ml) Ψωμί ολικής άλεσης 1 φέτα (∼30 g) Μαργαρίνη 1 κουτ. σούπας (∼20 g) Πορτοκάλι 1 μέτριο Δεκατιανό Μήλο Μεσημεριανό Ψάρι ψητό 120 g Πατάτες βραστές ή ψητές 2 μικρές (∼160g) Σαλάτα μαρούλι Ελαιόλαδο 3 κουτ. γλυκού (∼15 g) Απογευματινό Μανταρίνια 2 μέτρια Βραδινό Σάντουιτς με ψωμί ολικής άλεσης, ζαμπόν, τυρί για τοστ Σαλάτα με ντομάτα, αγγούρι, ελαιόλαδο Σύσταση διαιτολογίου: Ενέργεια: 1300 Kcal, Πρωτεΐνες: 69 g (20% της συνολικής ενέργειας), Υδατάνθρακες: 168 g (50% της συνολικής ενέργειας), Λιπίδια: 45 g (30% της συνολικής ενέργειας)

Άσκηση Η σωματική δραστηριότητα προτείνεται ως σημαντικό κομμάτι ενός ολοκληρωμένου προγράμματος μείωσης του σωματικού βάρους για αρκετούς λόγους: - η ενίσχυση του αρνητικού ισοζυγίου ενέργειας - η μείωση του ενδοκοιλιακού λίπους - η βελτίωση της καρδιοαναπνευστικής ευρωστίας - η διατήρηση σε μεγαλύτερο βαθμό της άλιπης μάζας σώματος - η συνεισφορά της άσκησης στη διατήρηση της απώλειας του σωματικού βάρους Η άσκηση που γίνεται στο σπίτι έχει καλύτερα αποτελέσματα στη συνέπεια εφαρμογής της

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ