Εναλλακτική αφήγηση. Πρώτη προσέγγιση

Παραδείγματα Orson Welles (Citizen Kane, 1941), Akira Kurosawa (Rashomon, 1951) Stanley Kubrick (The Killing, 1956). Robert Altman (Nashville , 1975. Short Cuts 1993) Krzysztof Kieslowski (Blind Chance, 1981) Abbas Kiarostami (Close Up, 1990 Kar Wai Wong's (Chunking Express, 1994) Tom Tykwer (Run, Lola, Run, 1998) Michael Winterbottom's (Wonderland (1999) Alejandro Gonzalez Inarritu (Amores Perros 2000)

Διαπίστωση …Ενώ βλέπουμε ότι η εναλλακτικότητα είτε ως μορφή πρωτοπορίας, είτε ως αντίσταση στην αριστοτελική φόρμα αφήγησης υπάρχει σχεδόν από τις καταβολές του κινηματογράφου, τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο σε ταινίες mainstream… Berg Charles.

Γιατί εναλλακτική; Δεν είναι ότι δεν πιστεύω στη γραμμική αφήγηση, ούτε ότι είμαι ο σταυροφόρος ενάντια στη γραμμική αφήγηση...αλλά η γραμμική δεν είναι το μόνο παιχνίδι στην πόλη. Αν είχα γράψει το Pulp Fiction σαν μυθιστόρημα κανείς δεν θα ανέφερε τη δομή. Ένα μυθιστόρημα μπορεί να είναι μη γραμμικό. Οι συγγραφείς του πεζού λόγου έχουν την απόλυτη ελευθερία να πουν την ιστορία τους με όποιο τρόπο θεωρούν ότι ταιριάζει. Κι εγώ αυτό προσπαθώ να κάνω. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι πως τόσο για τα μυθιστορήματα όσο και για τις ταινίες το 75% των ιστοριών είναι δραματουργικά αποτελεσματικότερο αν ειπωθεί με γραμμικό τρόπο. Αλλά υπάρχει κι ένα 25% που μπορεί να ειπωθεί μπορεί μη γραμμικά. Quentin Tarantino

Γιατί εναλλακτική(ΙΙ);   Η κινηματογραφική αφήγηση αποτελεί μέρος της ευρύτερης παράδοσης των αφηγήσεων κι ο σεναριογράφος είναι αναπόσπαστο της κουλτούρας αυτής. Το να ξεχωρίσει τον εαυτό του από τις άλλες μορφές αφήγησης ή να θεωρήσει ότι υπηρετεί μια αποκλειστική μορφή τέχνης είναι σαν να του στερεί μια τεράστια παρακαταθήκη από διάφορες φόρμες αφήγησης , οι οποίοι έχουν πολλά περισσότερα κοινά σημεία από ότι διαφορές. Ken Dancyger & Jeff Rush.

Γιατί εναλλακτική (ΙΙΙ); Εκτός των ταινιών, πολλοί παράγοντες συνήργησαν στη διαμόρφωση αυτής της αντισυμβατικής αφήγησης: 1) η «μεταμοντέρνα συνθήκη" και οι αντίδρασή της απέναντι στις συμβατικές φόρμες αφήγησης, 2)η επέκταση των σύντομων και των interactive αφηγηματικών σχημάτων αφήγησης όπως τα music videos και τα video games, 3) η εμπειρία από το σερφάρισμα στο διαδίκτυο και τέλος, 4) η υπερκειμενική επικοινωνία που επιτρέπει στους χρήστες να δημιουργήσουν ένα προφίλ που μπορεί να περιέχει κείμενο, εικόνα, βίντεο και ήχο. Berg, Charles

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ Κριτική παλαιότερων τρόπων αφήγησης (μια ιστορία, συνήθως κάποιου άνδρα, λευκού, Ευρωπαίου) για χάρη τοπικών αφηγήσεων. Σκεπτικιστικές θέσεις για ζητήματα νοήματος της αφήγησης, εξέλιξης των χαρακτήρων κ.λ.π. Κατακερματισμός της αφήγησης του Ενός για χάρη πολυπρόσωπων αφηγήσεων. Απόρριψη ιστοριών που ειπώνονται γραμμικά. Αυτοαναφορικότητα

Βασικά εργαλεία αφήγησης Σύγκρουση. Η μελωδία της δραματουργίας. Άνθρωπος απέναντι σε άνθρωπο, άνθρωπο απέναντι σε περιβάλλον, άνθρωπος απέναντι στον εαυτό του. Αποκαλύψεις. Το στοιχείο της έκπληξης είναι σημαντικό στο σενάριο. Είτε αναφέρεται στην πλοκή, είτε στο χαρακτήρα, αναπάντεχες αποκαλύψεις διατηρούν το ενδιαφέρον μας. Οι αποκαλύψεις που γίνονται στο τέλος της ταινίας οφείλουν να είναι περισσότερο ενδιαφέρουσες από αυτές που συνέβησαν στην αρχή. Ανατροπές. Οι ανατροπές δημιουργούν ένταση και ενδιαφέρον για την τύχη του πρωταγωνιστή. Πρέπει να χρησιμοποιούνται με μέτρο, καθώς οι τυχόν πολλές ανατροπές σε ένα σενάριο καταλήγουν να αποδυναμώνουν η μια την άλλη. Turning points Επιφέρουν έκπληξη, ένταση και συμβάλουν στο να διατηρηθεί το ενδιαφέρον του θεατή. Γενικά , υποστηρίζεται ότι υπάρχουν μεγαλύτερης ή μικρότερης έντασης turning points, ενώ οι ανατροπές τείνουν να είναι τα πιο ισχυρά turning points. Ken Dancyger & Jeff Rush.

Συναισθηματικό θέμα. …οι σεναριογράφοι που χρησιμοποιούν εναλλακτικές μορφές αφήγησης, καταφεύγουν στην ουσία σε ένα μείγμα από δραματικά και εναλλακτικά/επικά στοιχεία, για τα οποία το δραματικό θέμα, όπως το ανέπτυξε o Frank Daniel είναι ακόμα πιο σημαντικό απ΄ ότι για το κλασσικό δράμα. Χριστίνα Καλογεροπούλου. …Σκεφτείτε με όρους δύο θεμάτων : μπορούμε να τα ορίσουμε ως εξωτερικό θέμα και συναισθηματική θέμα. Το συναισθηματικό θέμα είναι το αληθινό θέμα του σεναρίου. Είναι αυτό που κάνει ισχυρό το εξωτερικό θέμα , τη δράση. Είναι αυτό που κάνει δυνατή όλη την ιστορία. Η πλοκή του σεναρίου μπορεί να στηριχτεί σε αυτή τη συναισθηματική δομή. Αφήστε τον εαυτό σας , τη φαντασία να κατευθύνει την ιστορία επικεντρώνοντας στις συναισθηματικές ανάγκες του χαρακτήρα. Είναι αυτές οι ανάγκες που δημιουργούν τις δραματικές στιγμές, που κλιμακώνουν το suspence… www.unique screenwriting.com

Διαφορές Ένας σε αντίθεση με πολλούς πρωταγωνιστές.   Ένας σε αντίθεση με πολλούς πρωταγωνιστές. Η παραδοσιακή αφήγηση τοποθετεί στην καρδιά της αφήγησης ένα πρωταγωνιστή. Μια κύρια ιστορία κατευθύνει την αφήγηση κι ο πρωταγωνιστής είναι ο βασικός ρόλος. Αντίθετα , στην εναλλακτική αφήγηση σε κάποιες περιπτώσεις ο σεναριογράφος διασπά την αφήγηση σε ένα πλήθος μικρών ιστοριών, οι οποίες συνήθως έχουν το μέγεθος subplot, η κάθε μια με διαφορετικό πρωταγωνιστή. Παραδείγματα ταινιών με πολλούς πρωταγωνιστές : Shortcuts, Magnolia, Crash, Traffic, Amores Perros, A night on earth.

Διαφορές ΙΙ Δυναμικός σε αντίθεση με τον παθητικό πρωταγωνιστή.   Δυναμικός σε αντίθεση με τον παθητικό πρωταγωνιστή. Ο πρωταγωνιστής στην παραδοσιακή αφήγηση τείνει να είναι ενεργός, δυναμικός, κάποιος που επίμονα θέλει να πετύχει το στόχο του διαμέσου κλιμακούμενων συγκρούσεων και αλλαγών. Στην εναλλακτική αφήγηση, ο πρωταγωνιστής μπορεί εξωτερικά να είναι μη ενεργός ενώ εσωτερικά αναζητά να εκπληρώσει κάποιο στόχο και έρχεται σε σύγκρουση με στοιχεία της δικής του φύσης. Παραδείγματα ταινιών με παθητικό πρωταγωνιστή : Naked, Forest Gump, Pelle the Conqueror.

Διαφορές ΙΙΙ Γραμμική σε αντίθεση με μη γραμμική αφήγηση. Στην παραδοσιακή αφήγηση ξεκινούμε από ένα συγκεκριμένο χρονικό σημείο, κινούμαστε ελλειπτικά διαμέσου ενός περισσότερο ή λιγότερο συνεχούς χρόνου και καταλήγουμε στο τέλος κάποια στιγμή αργότερα. Στην εναλλακτική συχνά ο άξονας του χρόνου διαταράσσεται, εμφανίζονται διαφορετικές προοπτικές του χρόνου, συνειρμική αφήγηση ή ακόμα και αποσύνθεση του χρόνου. Παραδείγματα ταινιών με μη γραμμική αφήγηση : Pulp Fiction, Mulholland Drive, Usual Suspects, Memento.

Διαφορές ΙV Κλειστό τέλος σε σχέση με ανοιχτό τέλος. Στην παραδοσιακή αφήγηση συνήθως υπάρχει ένα κλειστό τέλος – όλες οι ερωτήσεις που ανακύπτουν από την ιστορία, απαντιούνται / όλα τα συναισθήματα “ικανοποιούνται”. Το κοινό αποκομίζει μια κλειστή εμπειρία – τίποτα δεν υπάρχει σε αμφιβολία, τίποτα μη τακτοποιημένο. Στην εναλλακτική αφήγηση, συχνά συναντούμε ένα τέλος ανοιχτό. Οι περισσότερες ερωτήσεις απαντιούνται αλλά μια αναπάντητη ερώτηση ή δύο μένουν στο τέλος της ταινίας. Αντίστοιχα, και τα συναισθηματικά τόξα που έχουν ανοίξει κατά τη διάρκεια της ταινίας κλείνουν, μένουν όμως κάποια μη ολοκληρωμένα συναισθηματικά τόξα. Π.χ Στην ταινία Παρίσι Τέξας , η σχέση πατέρα γιού διασαφηνίζεται. Το μέλλον τους είναι σαφές και η ελπίδα μας για την ευτυχία των δυό τους ικανοποιείται. Οι σχέσεις , όμως, του άνδρα με τη γυναίκα και της μητέρας με το παιδί μένουν άλυτες. Η εύλογη ερώτηση είναι “θα έχει αυτή η οικογένεια κοινό μέλλον; Τι είδους μέλλον θα είναι αυτό;”, αυτές οι ερωτήσεις απαντιούνται από τον καθένα προσωπικά μετά το τέλος της ταινίας. Παραδείγματα ταινιών με ανοιχτό τέλος : Paris Texas, Inception.

Διαφορές V Εξωτερική σε αντίθεση με εσωτερική σύγκρουση. Στην παραδοσιακή αφήγηση, συχνά, δίνεται περισσότερη έμφαση στην εξωτερική σύγκρουση. Παρά το γεγονός ότι οι ήρωες συχνά έχουν εσωτερικά προβλήματα, η έμφαση δίνεται στον αγώνα στις προσωπικές τους σχέσεις, με κοινωνικές σχηματισμούς ή με φυσικές δυνάμεις. Αντίθετα, στην εναλλακτική αφήγηση ο πρωταγωνιστής μπορεί να έχει δυνατές εξωτερικές συγκρούσεις με την οικογένειά του, κοινωνία και το περιβάλλον, αλλά έμφαση δίνεται στη μάχη με τον εαυτό του, με τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, συνειδητά και υποσυνείδητα. Παραδείγματα ταινιών με εσωτερική σύγκρουση : Ordinary people, The Accidental Tourist, Spider.

Διαφορές VI Αιτιοκρατία σε αντίθεση με τυχαιότητα.   Αιτιοκρατία σε αντίθεση με τυχαιότητα. Στην παραδοσιακή αφήγηση, ένα αίτιο προκαλεί ένα αιτιατό το οποίο με τη σειρά του προκαλεί ένα αποτέλεσμα, το οποίο επίσης πυροδοτεί ένα άλλο αποτέλεσμα. Το σχήμα των σεναρίων παραδοσιακής αφήγησης αποδίδει με κάποιο τρόπο το δίκτυο των σχέσεων που διέπουν την πραγματικότητα – ως ένα σύστημα αιτίων και αιτιατών. Στην εναλλακτική αφήγηση, αντίθετα συχνά δίνεται έμφαση στην τυχαιότητα, όπου πράξεις χωρίς κίνητρο προκαλούν αποτελέσματα που με τη σειρά προκαλούν άλλα αποτέλεσματα. Το σχήμα των σεναρίων αυτών αποδίδουν το δίκτυο των σχέσεων που διέπουν την πραγματικότητα – ως ένα σύστημα ασύνδετο, τυχαία και χαοτικό. Παραδείγματα ταινιών που χρησιμοποιούν την τυχαιότητα : 21 grams, Vavel, Lantana. Robert McKee.

βιβλιογραφία Ελληνική Χριστίνα Καλογεροπούλου, Σενάριο, η τέχνη της αφήγησης και της επινόησης στον κινηματογράφο, εκδόσεις Νεφέλη. Χριστίνα Καλογεροπούλου, Bio/Pic οι ζωές των λίγων, εκδόσεις Πατάκη. Αγγλική Robert Mc Kee, Story, metheum. Ken Dancyger & Jeff Rush, Alternative screenwriting, Focal Press. Berg Charles. A taxonomy of alternative plots in recent films: classifying the "Tarantino effect", article. www.unique screenwriting.com

Άσκηση 1 Γράψτε τρεις μικρές ιστορίες που διαδραματίζονται σε ένα διανυκτερεύον φαρμακείο και το εσωτερικό τους θέμα είναι η εξάρτηση.