ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ

Τοξικότητα Η ενδογενής ικανότητα μίας ουσίας να προκαλεί βλάβη της υγείας ή θάνατο όταν έλθει σε επαφή με τον ανθρώπινο οργανισμό. Σημασία έχει η ποσότητα και η συγκέντωση της ουσίας που θα εισέλθει στον οργανισμό.

Μια ουσία για να εκδηλώσει την τοξική της δράση θα πρέπει η ίδια ή τα προϊόντα βιομετατροπής της να φθάσουν και να παραμείνουν στα όργανα – στόχους σε επαρκείς συγκεντρώσεις για ικανό χρονικό διάστημα.

Γενικά η συμπεριφορά μιας τοξικής ουσίας, μεταξύ των ζωικών ειδών, δεν υπαγορεύεται από την ειδική ποιότητά της, αλλά από την ποσοτική εκλεκτικότητα. Όλοι οι χημικοί παράγοντες μπορούν να έχουν ανεπιθύμητη επίδραση πάνω σε ένα βιολογικό σύστημα, εάν μια μεγάλη συγκέντρωση της χημικής ουσίας, επιτύχει να έλθει σε επαφή με το βιολογικό αυτό σύστημα. Έτσι, ουσίες τοξικές για τα ζώα, θα ήταν άλλες λιγότερο και άλλες περισσότερο δηλητηριώδεις και για τον άνθρωπο.

LD50 LD50 (Μέση θανατηφόρος δόση): Ένδειξη τοξικότητας μιας καθαρής ουσίας σε mg/Kg, η οποία όταν χορηγηθεί από το στόμα σε πειραματόζωα, θα θανατώσει το 50% από αυτά. Επιπλέον αποτελεί και μέτρο επικινδυνότητας της ουσίας. Η προσδιοριζόμενη τιμή εκτός από αριθμητική έκφραση της τοξικότητας παρέχει πληροφορίες για το είδος της τοξικής δράσης, χρόνο εμφάνισης τοξικών εκδηλώσεων, διάρκεια δράσης στον οργανισμό κλπ Αν και οι διαφορές μεταξύ ποντικού και ανθρώπου είναι σημαντικές και η συμπεριφορά της τοξικής ουσίας επηρεάζεται από ποικίλους παράγοντες, εν τούτοις στην πράξη η LD50 παρέχει μια αδρή αντίληψη για το πόσο δραστική είναι.

όταν συγκρίνεται με τις LD50 άλλων ουσιών όταν προσδιορίζεται η τοξικότητα μιας ουσίας ανάλογα με την οδό χορήγησης όταν συγκρίνεται με τις LD50 άλλων ειδών πειραματόζωων

LC50 Ο καθορισμός της τοξικότητας είναι δύσκολος όταν η ουσία εισπνέεται ή όταν η έκθεση σ’ αυτήν γίνεται μέσω του υδατικού περιβάλλοντος. Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιείται η LC50, ως η τιμή που εκφράζει την συγκέντρωση της ουσίας στον αέρα ή στο νερό που μπορεί να θανατώσει το 50% των πειραματόζωων.  Η LD50 και LC50 επηρεάζονται επίσης από παράγοντες όπως, το είδος, το φύλο, η ηλικία, η ταυτόχρονη έκθεση σε άλλες ουσίες κ.α.

Ορισμοί (Τοξική) Δόση: Η ποσότητα της τοξικής ουσίας που όταν εισαχθεί στον οργανισμό μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση κάποιας βιολογικής αντίδρασης. Θεραπευτικός δείκτης: Ο λόγος της μέσης δόσης που απαιτείται για να προκληθεί η εμφάνιση τοξικών φαινομένων προς τη δόση που απαιτείται για να υπάρξει θεραπευτικό αποτέλεσμα.

Θεραπευτικός δείκτης T1=LD50*/ED50** ή TD***50/ED50 *LD= Lethal Dose ***TD= Toxic Dose **ED=Effective Dose

Παράγοντες που καθορίζουν την τοξικότητα μιας ουσίας: Σε σχέση με τον τοξικό παράγοντα ·             Χημική σύσταση ·             Καθαρότητα ·             Φυσικά χαρακτηριστικά ·             Διαλυτότητα ·             Έκδοχα   Σε σχέση με τις συνθήκες έκθεσης ·             Δόση ·             Απορρόφηση ·             Κατανομή ·             Απέκκριση ·             Βιομετατροπή ·             Συχνότητα έκθεσης ·             Χρόνος έκθεσης  

Σε σχέση με το βιολογικό σύστημα · Είδος · Φύλο · Φυλή · Ηλικία ·             Είδος ·             Φύλο ·             Φυλή ·             Ηλικία ·             Βάρος σώματος ·             Διατροφική κατάσταση ·             Ιδιοσυγκρασία ·             Εξάρτηση ·             Συνέργια ή ανταγωνισμός   Σε σχέση με το περιβάλλον ·             Θερμοκρασία ·             Βαρομετρική πίεση ·             Ακτινοβολία

ΕΝΔΟΓΕΝΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΜΙΑΣ ΟΥΣΙΑΣ είδος του οργανισμού (ζώα, άνθρωπος) ηλικία (τα παιδιά και οι υπερήλικες παρουσιάζουν διαφορετική ευαισθησία) φύλο (σε έρευνες έχει αποδειχθεί ότι σε ορισμένες ουσίες τα άρρενα άτομα είναι περισσότερο ή λιγότερο ευαίσθητα από τα θήλεα) φυλή (η γενετικά προκαθορισμένη ιδιοσυγκρασία του ατόμου είναι πιθανό να οδηγήσει στην εμφάνιση υπερευαισθησίας) παρουσία νόσων εξάρτηση και εθισμός από μια ουσία βάρος του σώματος και διαιτητική κατάσταση

ΕΞΩΓΕΝΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΜΙΑΣ ΟΥΣΙΑΣ Η θερμοκρασία του περιβάλλοντος (η ένταση μιας τοξικής αντίδρασης ενός βιολογικού συστήματος είναι ανάλογη της θερμοκρασίας, ενώ η διάρκεια της αντίδρασης είναι αντιστρόφως ανάλογη της θερμοκρασίας) Η βαρομετρική πίεση και η ακτινοβολία επηρεάζουν την κατανομή, το μεταβολισμό και την απέκκριση φαρμάκων και τοξικών παραγόντων.

Στάδια Τοξικότητας στον οργανισμό:

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑΣ Τοπική δράση (Ερεθισμός – Διάβρωση – Νέκρωση) Συστηματική δράση Νέκρωση Αναστολή ενζύμων Παρέμβαση σε βιοχημικούς μηχανισμούς Υπεροξείδωση λιπιδίων Σύνδεση με υποδοχείς Αλλεργικές αντιδράσεις Αντιδράσεις ιδιοσυγκρασίας Καρκινογένεση Εμβρυοτοξικότητα - Τερατογένεση

ΟΡΙΣΜΟΙ ΒΛΑΠΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ Βλαπτικότητα: Η ικανότητα ενός φυσικού ή χημικού παράγοντα να προκαλεί βλάβη της υγείας ή θάνατο. Επικινδυνότητα:Η πιθανότητα ένας φυσικός ή χημικός παράγοντας να εκδηλώσει τη βλαπτικότητά του κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες.

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ Παράγοντες που συντελούν στην εκτίμηση της επικινδυνότητας: Bλαπτικότητα φαρμάκου Άτομο (Ηλικία, φύλο, κατάσταση υγείας, ιδιοσυγκρασία, υπερευαισθησία κ.α) Συνθήκες λήψης (Δόση, οδός χορήγησης, διάρκεια λήψης, συγχορήγηση άλλων φαρμάκων κ.α)