Λατινική λογοτεχνία και Ρωμαϊκή ταυτότητα Litterae Latinae III Λατινική λογοτεχνία και Ρωμαϊκή ταυτότητα

Q. ENNIVS (239-169) Οι Annales (Χρονικά): επικό ποίημα σε 18 βιβλία γραμμένο στις πρώτες δεκαετίες του 2ου αι. π.Χ. Γεννήθηκε στις Ρωδιές (Rudiae) της Καλαβρίας στη Ν. Ιταλία: Quintus Ennius tria corda habere sese dicebat, quod loqui Graece et Osce et Latine sciret (Aulus Gellius Noctes Atticae 17.17.1) To 204 μετακινήθηκε στη Ρώμη, όπου ασχολήθηκε με τη διδασκαλία. Στη δεκαετία του 190 έγινε γνωστός για τις τραγωδίες του. 189-187: συνόδευσε τον Μ. Φούλβιο Νοβιλίωρα στην εκστρατεία του στην Αμβρακία. 184: τιμήθηκε από το γιο του Μάρκου Κόιντο Φούλβιο Νοβιλίωρα με την ιδιότητα του civis Romanus

Q. ENNIVS Annales «Οι Annales αναφέρουν και καθορίζουν τις αρχές που θεωρούσαν υπεύθυνες οι Ρωμαίοι εκείνης της εποχής για αυτό που έγιναν, που εξηγούσαν τη θέση τους στον κόσμο και υπαινίσσονταν τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να συνεχίσουν την πορεία τους.» Gratwick, A.S. 19922. «Οι Annales του Έννιου» στο Kenney, E.J. & W.V. Clausen, Ιστορία της λατινικής λογοτεχνίας. Αθήνα, σ. 121.

MOS MAIORVM Οι Ρωμαίοι τηρούσαν ευλαβικά τα ήθη και τα έθιμα των προγόνων τους [mos maiorum]. Βαθμιαία η κοινωνία τους διαμόρφωσε ένα σύνολο αξιών που, όπως ήθελαν να πιστεύουν οι ίδιοι, χαρακτήριζε το ρωμαϊκό έθνος από παλιά. Τέτοιες αρετές [virtutes] ήταν, για παράδειγμα η σοβαρότητα της συμπεριφοράς [gravitas], η κοινωνική ευπρέπεια [dignitas], ο λιτός τρόπος ζωής [frugalitas] και ο σεβασμός τόσο για την οικογένεια όσο και για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο [pietas]. Παπαγγελής, Θ. 2005. Η Ρώμη και ο κόσμος της. Θεσσαλονίκη, σ. 18.

Annales Inc. 500 Vahlen = 5.156 Skutsch Moribus antiquis res stat Romana virisque. To στίχο του Έννιου μας σώζει ο Κικέρων στο πέμπτο βιβλίο του Περί πολιτείας (de re publica). Σχολιάζοντας το παράθεμα γράφει: «Αυτόν πραγματικά το στίχο είτε λόγω της συντομίας του είτε εξαιτίας της αλήθειας που περιέχει, μου φαίνεται ότι εκείνος τον εξέφρασε σαν να του είχε δοθεί από κάποιο μαντείο· διότι ούτε οι άνδρες, αν η πολιτεία δεν ήταν έτσι εξοπλισμένη με θεσμούς, ούτε οι θεσμοί, εάν αυτοί οι άνδρες δεν κρατούσαν τα ηνία της εξουσίας, δεν θα μπορούσαν να θεμελιώσουν ή να διατηρήσουν για τόσο μεγάλο διάστημα μια τόσο μεγάλη πολιτεία η οποία κυριαρχεί σε τόσο μεγάλη έκταση και εύρος. Κι έτσι, πολύ πριν τη δική μας εποχή, αυτή η συμπεριφορά και ο τρόπος ζωής των προγόνων μας [mos patrius] παρήγαν εξέχοντες άνδρες, και εξαίρετοι επίσης άνδρες διαφύλασσαν τον αρχαίο αυτό τρόπο ζωής και τους θεσμούς των προγόνων μας [veterem morem ac maiorum instituta].

Moribus antiquis res stat Romana virisque Dominik, W.J. 1993. «From Greece to Rome: Ennius’ Annales» στο Boyle, A.J.. Roman Epic. London, σ. 48

Μάθημα ΧΧΧΙ (Τίτος Μάνλιος)

ΤΑ ΗΘΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ (ΜΑΘΗΜΑ IV)

ΤΑ ΗΘΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ (ΜΑΘΗΜΑ IV) Εισαγωγικό σχόλιο στο βιβλίο του μαθητή

VIRTVTES ROMANAE: AVDACIA/FORTITVDO AVDACIA: in bello pericula audacia propulsabant. «Οι Annales δεν μπορεί να ήταν ένα ιμπεριαλιστικό ποίημα (...) Ο Έννιος έγραψε τους Annales του σε μια περίοδο πολέμων που επέφεραν πολύ γρήγορες αλλαγές, κατάσταση όχι και πολύ ευχάριστη ή κατανοητή από τους Ρωμαίους.» Gratwick, A.S. 19922. «Οι Annales του Έννιου» στο Kenney, E.J. & W.V. Clausen, Ιστορία της λατινικής λογοτεχνίας. Αθήνα, σ.120. Ο Έννιος «εκφράζει την αποστροφή του προς τους "τραχείς στρατιώτες" και τονίζει, με απόλυτα ελληνικό τρόπο, την υπεροχή της sapientia και της καθαρά λεκτικής αναμέτρησης (doctis dictis) έναντι της βίας. "Γιατί με τη βία συνηθίζουν να μάχονται τα ανόητα γουρούνια" (ann. 105 V.2 =96 SK.)» von Albrecht, M. 1997. Ιστορία της ρωμαϊκής λογοτεχνίας. Ηράκλειο, σ. 157.

Annales 8.248–53 Skutsch= 268–73 Vahlen pellitur e medio sapientia, vi geritur res; spernitur orator bonus, horridus miles amatur. Haut doctis dictis certantes nec maledictis miscent inter sese inimicitiam agitantes, non ex iure manum consertum, sed magis ferro rem repetunt regnumque petunt, vadunt solida vi.

Annales 8.248–53 Skutsch= 268–73 Vahlen Το νόημα του κειμένου δεν είναι σαφές, αλλά ένα είναι βέβαιο: ο ομιλητής περιγράφει τα αλγεινά επακόλουθα του πολέμου. Το χωρίο δομείται από μια σειρά αντιθέσεις. Ο Αύλος Γέλλιος λέει ότι το χωρίο προέρχεται από το Όγδοο βιβλίο, όπου ο Έννιος αφηγούνταν τα γεγονότα των ετών 217- 211 (β’ καρχηδονιακός πόλεμος). Cloud, D. 1995. «Roman poetry and anti-militarism» στο Rich, J. & G. Shipley, War and Society in the Roman World. London, σ. 113-38 [Διαθέσιμο ακέραιο στο books.google.com]

Q. ENNIVS Annales 12.370-72 V. = 12.363-65 Sk. «H άποψη του Εννίου για την ιστορία ήταν ηθική, προσωπική και αριστοκρατική: η virtus ήταν τα πάντα· η ασφάλεια της κοινής ευημερίας εξαρτιόταν από την προσωπική virtus Unus homo nobis cunctando restituit rem. Noenum rumores ponebat ante salute; ergo postque magisque viri nunc gloria claret. (Ann. 12.370-72 V = ROL 360-62» Gratwick, A.S. 19922. «Οι Annales του Έννιου» στο Kenney, E.J. & W.V. Clausen, Ιστορία της λατινικής λογοτεχνίας. Αθήνα, σ.120. «Ένας και μόνο άνδρας καθυστερώντας αποκατέστησε την τάξη. Ουδόλως πρότασσε τις φήμες έναντι της (κοινής) σωτηρίας· γι’ αυτό στο εξής, ακόμη και τώρα, λάμπει περισσότερο η δόξα του άνδρα (εκείνου)»

Κικέρων Υπέρ του ποιητή Αρχία 22 Carus fuit Africano superiori noster Ennius, itaque etiam in sepulcro Scipionum putatur is esse constitutus ex marmore. At eis laudibus certe non solum ipse qui laudatur, sed etiam populi Romani nomen ornatur.

Res Gestae Divi Augusti 34 (μετάφραση Α. Μιχαλόπουλου) Κατά την έκτη και την έβδομη υπατεία μου [28 και 27 π.Χ.], αφού έδωσα τέλος στους εμφύλιους πολέμους, όταν απέκτησα τον έλεγχο όλων των υποθέσεων με τη συναίνεση των πάντων, μεταβίβασα τον έλεγχο της πολιτείας από τη δική μου εξουσία στη Σύγκλητο και στον ρωμαϊκό λαό. Γι’ αυτή την υπηρεσία μου ονομάστηκα «Αύγουστος» με ψήφισμα της Συγκλήτου, και οι παραστάδες της εισόδου της οικίας μου στολίστηκαν δημόσια με δάφνες, και ένας πολιτικός στέφανος τοποθετήθηκε πάνω από την πόρτα και μια χρυσή ασπίδα τοποθετήθηκε στην Curia Iulia, η οποία, όπως μαρτυρά μια επιγραφή πάνω σε αυτή την ασπίδα, δόθηκε σε εμένα από τη Σύγκλητο και τον ρωμαϊκό λαό για την ανδρεία [virtus-ανδρεία], την επιείκεια [clementia], τη δικαιοσύνη [iustitia] και την ευσέβειά μου [pietas].

CLIPEVS VIRTVTIS Αντίγραφο της χρυσής Clipeus Virtutis από μάρμαρο Καράρας. Βρέθηκε στην Αρλ (Γαλλία), χρονολογείται στο 26 π.Χ. και εκτίθεται στο τοπικό μουσείο αρχαιοτήτων

CLIPEVS VIRTVTIS Δηνάριος (άργυρος, 3.88 gr), Ρώμη, 19-18 π.Χ.