Αναπτυξιακή Ψυχολογία: Έρευνα και Εφαρμογές Διδάσκουσα: Σμαράγδα Καζή

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά μιας θεωρίας Ιδεωδώς, μια ολοκληρωμένη επιστημονική θεωρία πρέπει να έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: να αποτελεί ένα σύνολο από ισχυρισμούς, ορισμούς, αξιώματα, υποθετικές δομές, νόμους και υποθέσεις. Κάποιοι από τους ισχυρισμούς μιας θεωρίας συνήθως απορρέουν λογικά από κάποιους άλλους ισχυρισμούς της.

Ορισμός μιας θεωρίας (Salkind, 1990) Ως θεωρία μπορεί να ορισθεί μια ομάδα από προτάσεις που παρουσιάζουν λογική συνοχή. Οι προτάσεις εκφράζονται με τύπους, διατυπώνουν ιδέες ή κανόνες με σκοπό την ερμηνεία παρελθόντων συμβάντων καθώς και την πρόβλεψη μελλοντικών συμβάντων.

1ος στόχος μιας θεωρίας Να δώσει οδηγίες ως προς το είδος των πληροφοριών που χρειαζόμαστε για την περιγραφή κάποιας διάστασης της εξέλιξης. Π.χ., μια θεωρία για την απόκτηση της γλώσσας θα μας επέτρεπε να περιγράψουμε τη διαδικασία παραγωγής ήχων και, μετά, τη χρήση μονολεκτικών προτάσεων, με μεγάλη λεπτομέρεια.

2ος στόχος μιας θεωρίας Να εξασφαλίσει την ένταξη μιας ομάδας γεγονότων σε γενικές κατηγορίες. Π.χ., μια θεωρία για την προσκόλληση θα μας βοηθούσε να οργανώσουμε και να κατανοήσουμε καλύτερα τις φαινομενικά άσχετες αλληλεπιδράσεις των γονέων με τα νεογέννητά τους.

3ος στόχος μιας θεωρίας Να βοηθήσει στην παρουσίαση ευρημάτων και πληροφοριών με έναν οργανωμένο και συνεκτικό τρόπο, έτσι ώστε οι επόμενες προσπάθειες να απαντηθεί το ίδιο ή άλλο σχετικό ερώτημα να μην είναι τυχαίες και αβάσιμες.

Τελικός στόχος μιας θεωρίας Να περιγράψει μη παρατηρήσιμες δομές, μηχανισμούς ή διαδικασίες και να τις συνδέσει όχι μόνο μεταξύ τους αλλά και με παρατηρήσιμα φαινόμενα.

Ως προς τι διαφέρουν μεταξύ τους οι ποικίλοι ισχυρισμοί μιας θεωρίας; Κυρίως διαφέρουν ως προς την απόστασή τους από την παρατηρήσιμη συμπεριφορά. Όσο περισσότερο απέχουν από την παρατηρήσιμη συμπεριφορά, τόσο λιγότερο πιθανό είναι ότι είτε θα υποστηριχθούν είτε θα απορριφθούν από τα εμπειρικά δεδομένα.

Παράδειγμα θεωρητικών ισχυρισμών Αξιώματα, τα οποία γίνονται δεκτά χωρίς εμπειρικό έλεγχο (π.χ., Piaget: η σκέψη είναι οργανωμένη)

Παράδειγμα θεωρητικών ισχυρισμών Υποθετικές δομές, έννοιες, δηλαδή, οι οποίες περιγράφουν συνδέσεις μεταξύ γεγονότων, ιδιοτήτων ή μεταβλητών (π.χ., Piaget: «αισθησιοκινητικά σχήματα») και οι οποίες, ενώ καθαυτές είναι μη παρατηρήσιμες, ωστόσο αναφέρονται σε συμπεριφορές οι οποίες είναι παρατηρήσιμες.

Παράδειγμα θεωρητικών ισχυρισμών Υποθέσεις, δηλαδή ισχυρισμοί οι οποίοι συγκεκριμενοποιούν και ελέγχουν εμπειρικά τη σύνδεση των γεγονότων, των ιδιοτήτων ή των μεταβλητών, όπως αυτή αναμένεται βάσει των υποθετικών δομών (π.χ., μια Πιαζετιανή υπόθεση είναι ότι το βρέφος τείνει να επαναλαμβάνει μια κίνηση η οποία του φάνηκε ενδιαφέρουσα).

Παράδειγμα θεωρητικών ισχυρισμών Μια υπόθεση γίνεται Εύρημα (fact) όταν έχει υποστηριχθεί επαρκώς ερευνητικά . Η συσσώρευση Ευρημάτων οδηγεί στη διαμόρφωση ενός Κανόνα, ο οποίος αφορά στη σχέση μεταξύ ποικίλων Ευρημάτων.

Πώς εξελίσσονται οι θεωρίες; Θεωρία Νέα συλλογή δεδομένων Συλλογή δεδομένων Αλλαγή της θεωρία

Χρονικές περίοδοι και ατομικές διαφορές Προγεννητική Βρεφική και νηπιακή ηλικία (έως 3 ετών) Προσχολική (3-6 ετών) Μέση παιδική (6-12 ετών) Εφηβεία (12-20 ετών) Πρώιμη ενήλικη ζωή (20-40) Μέση ενήλικη (40-65) Ύστερη ενήλικη

Είναι αυτές οι περίοδοι κοινωνικές κατασκευές; Κοινωνική κατασκευή είναι μια κοινή, ευρέως αποδεκτή, έννοια της πραγματικότητας, που είναι συνάρτηση μιας συγκεκριμένης κοινωνίας και ενός συγκεκριμένου πολιτισμού σε μια δεδομένη στιγμή.

Όλοι έχετε ακούσει τη λέξη «γενιά». Πόσοι από εσάς έχετε ακούσει τη λέξη «κοόρτη»;

Ορισμός «κοόρτης» Κοόρτη: μια ομάδα ατόμων που έχουν γεννηθεί περίπου την ίδια περίοδο στον ίδιο τόπο, όπου μείζονα κοινωνικά γεγονότα ασκούν παρόμοιες επιδράσεις στα μέλη της

Επιδράσεις (1) Αποτελούμε «προϊόντα» των κοινωνικών εποχών στις οποίες ζούμε; Οι επιδράσεις της κοόρτης αποτελούν παράδειγμα ιστορικά καθορισμένων επιδράσεων (βιολογικών και περιβαλλοντικών)

Επιδράσεις (2) Οι ηλικιακές επιδράσεις αποτελούν βιολογικές και περιβαλλοντικές επιδράσεις, κοινές στα άτομα μιας συγκεκριμένης ηλικιακής ομάδας

Επιδράσεις (3) Οι κοινωνικο-πολιτισμικές επιδράσεις αφορούν στους κοινωνικούς και πολιτισμικούς παράγοντες που χαρακτηρίζουν μια συγκεκριμένη περίοδο (π.χ., εθνότητα, πολιτισμική ομάδα)

Επιδράσεις (4) Άτυπα γεγονότα ζωής: Γεγονότα τα οποία συμβαίνουν στη ζωή ενός ατόμου, σε μια χρονική περίοδο στην οποία δεν συμβαίνουν τέτοια γεγονότα στους περισσότερους ανθρώπους (π.χ., εγκυμοσύνη στην εφηβεία)

Περιορισμοί που αντιμετωπίζει ο/η επιστήμονας Περιορίζεται από το θεωρητικό και το μεθοδολογικό πλαίσιο που έχει επιλέξει. Επηρεάζεται από τις κοινωνικές/πολιτικές συνθήκες της εποχής του. Περιορίζεται από τα συγκεκριμένα ερωτήματα που έχει θέσει (είναι δύσκολο να δούμε κάτι αν, εκ των προτέρων, δεν ψάχνουμε για αυτό).

Πώς διαφοροποιούνται οι θεωρίες ανάπτυξης από τις υπόλοιπες επιστημονικές θεωρίες; Για παράδειγμα, το ερώτημα «πώς μαθαίνει ένα παιδί έξι ετών;» εντάσσεται στο πεδίο της Αναπτυξιακής Ψυχολογίας;

Πώς διαφοροποιούνται οι θεωρίες ανάπτυξης από τις υπόλοιπες επιστημονικές θεωρίες; Αυτό που διαφοροποιεί τις θεωρίες ανάπτυξης από τις υπόλοιπες θεωρίες είναι ότι επικεντρώνονται στην αλλαγή που παρατηρείται με την πάροδο του χρόνου.

Κατά συνέπεια, οι θεωρίες ανάπτυξης θα πρέπει να μπορούν: Να περιγράψουν αλλαγές σε ένα ή σε πολλά πεδία της συμπεριφοράς (π.χ., στη σκέψη, τη γλώσσα, την κοινωνική συμπεριφορά, ή την αντίληψη). Να περιγράψουν τις ταυτόχρονες αλλαγές που συμβαίνουν σε ποικίλα πεδία της συμπεριφοράς. Να ερμηνεύσουν την πορεία της ανάπτυξης.

Τι ακριβώς αναπτύσσεται; Επίπεδο ανάλυσης (κύτταρα έως κοινωνίες); Εστιασμός στη δομή (οργάνωση της συμπεριφοράς, της σκέψης ή της προσωπικότητας) ή στη διαδικασία (στις λειτουργίες, π.χ., μνήμη ή επεξεργασία πληροφοριών); Περιεχόμενο (π.χ., προσωπικότητα ή γνωστική ανάπτυξη);

Τι ακριβώς αναπτύσσεται; Έμφαση στη παρατηρήσιμη ή στη μη παρατηρήσιμη συμπεριφορά (όπως είναι η σκέψη και τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας); Μεθοδολογία;

Ερευνητικές στρατηγικές Συναφειακή έρευνα: Η έρευνα που επιζητεί να δείξει κατά πόσο υπάρχει συσχέτιση/συνάφεια ανάμεσα σε δύο παράγοντες Πειραματική έρευνα: Η έρευνα που είναι σχεδιασμένη κατά τρόπο ώστε να ανακαλύπτει αιτιώδεις σχέσεις ανάμεσα σε ποικίλους παράγοντες

Συναφειακή έρευνα Συντελεστής συνάφειας: Η ισχύς και η κατεύθυνση της συσχέτισης ανάμεσα σε δύο παράγοντες αντιπροσωπεύεται από έναν αριθμητικό δείκτη, το συντελεστή συνάφειας ή συσχέτισης, που κυμαίνεται μεταξύ +1.0 και -1.0

Ταχύτητα Επεξεργασίας σε msec 1 70 Ηλικία

Είδη συναφειακών ερευνών Νατουραλιστική παρατήρηση: Παρατήρηση της φυσικής συμπεριφοράς, χωρίς ο ερευνητής να παρεμβαίνει στις συνθήκες του φαινομένου που παρατηρεί Εθνογραφία: Συμμετοχική παρατήρηση μελών ενός διαφορετικού πολιτισμού

Είδη συναφειακών ερευνών Μελέτες περίπτωσης: Εκτενείς, σε βάθος συνεντεύξεις με ένα άτομο ή με μια μικρή ομάδα ατόμων Ημερολόγια Δημοσκοπικές έρευνες

Ψυχοφυσιολογικές έρευνες Το εγκεφαλογράφημα (EEG): Πληροφορίες σχετικά με την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου – αναπαράσταση εγκεφαλικών κυμάτων Η αξονική τομογραφία (CAT-scan): Πληροφορίες για τη δομή του εγκεφάλου Μαγνητική απεικονιστική τομογραφία (fMRI): Μέσω της δημιουργίας μαγνητικού πεδίου, παρέχει λεπτομερή τρισδιάστατη εικόνα της δραστηριότητας του εγκεφάλου

Πείραμα: Καθορισμός αιτίου και αποτελέσματος Πειραματικές μέθοδοι (έλεγχος επιστημονικής υπόθεσης σχετικά με τα αίτια μιας παρατηρούμενης συμπεριφοράς): Όλες οι πιθανές επιδράσεις στη συμπεριφορά διατηρούνται σταθερές ενώ ποικίλει ο υπό μελέτη παράγοντας για να διαπιστωθεί κατά πόσο προκαλεί αλλαγές. Δημιουργούνται δύο ομάδες: Η πειραματική ομάδα (τα άτομα των οποίων η εμπειρία μεταβάλλεται ως μέρος του πειράματος) και η ομάδα ελέγχου (τα άτομα που δεν υφίστανται πειραματικό χειρισμό).

Πίνακας 1. Μέσοι όροι των χρόνων μελέτης (σε δευτερόλεπτα)   Τύπος έργου Ομάδα ηλικίας Εύκολο Δύσκολο Σύνολο Α’ Δημοτικού 5.40 5.20 5.30 Γ’ Δημοτικού 5.53 6.96 6.25 Ε’ Δημοτικού 4.23 8.42 6.33 Α’ Γυμνασίου 4.45 12.48 8.47 4.90 8.27

Πίνακας 2. Μέσοι όροι των αντικειμένων που ανακλήθηκαν ορθά Πλαίσιο Ομάδα ηλικίας Χάρτης Μακέτα Σύνολο Νέοι 14.5 15.9 15.2 Ηλικιωμένοι 11.1 12.8  

Οι μεταβλητές διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: εξαρτημένες και ανεξάρτητες. Οι εξαρτημένες μεταβλητές είναι μετρήσεις, οι οποίες (α) παίρνουν διαφορετικές τιμές και (β) οι τιμές αυτές αποτελούν τα αποτελέσματα μιας έρευνας.

Στην πρώτη έρευνα, η εξαρτημένη μεταβλητή ήταν ο αριθμός των δευτερολέπτων κατά τη διάρκεια των οποίων τα παιδιά μελετούσαν το κάθε ζευγάρι λέξεων. Στη δεύτερη έρευνα, η εξαρτημένη μεταβλητή ήταν ο αριθμός των αντικειμένων που οι ενήλικες τοποθέτησαν σωστά.

Οι μεταβλητές αυτού του τύπου ονομάζονται εξαρτημένες γιατί οι τιμές τους εξαρτώνται ή προκύπτουν εξαιτίας της παρουσίας κάποιων άλλων παραγόντων.

Η διαφορά που παρατηρείται στις τιμές με τις οποίες βαθμολογούνται τα υποκείμενα μιας έρευνας ονομάζεται διακύμανση (variance) και στόχος του ερευνητή είναι, ακριβώς, να καθορίσει τους παράγοντες οι οποίοι μπορεί να οδηγήσουν στη διακύμανση των τιμών των εξαρτημένων μεταβλητών.

Οι εξαρτημένες μεταβλητές ενώ μετρώνται από τον ερευνητή, ωστόσο δεν ελέγχονται από αυτόν. Εν αντιθέσει, οι ανεξάρτητες μεταβλητές υπόκεινται στον έλεγχο του ερευνητή και αποτελούν τους παράγοντες οι οποίοι, κατά τη γνώμη του, μπορεί να οδηγήσουν στη διακύμανση των τιμών των εξαρτημένων μεταβλητών.

Στόχος, λοιπόν, ενός μεγάλου αριθμού ερευνών στην Ψυχολογία, είναι να ελέγξει αν ο χειρισμός των ανεξάρτητων μεταβλητών οδηγεί στη διαφοροποίηση των τιμών των εξαρτημένων μεταβλητών.

Στο πρώτο παράδειγμα, οι ανεξάρτητες μεταβλητές ήταν η ηλικία των παιδιών και το επίπεδο δυσκολίας των έργων. Στο δεύτερο παράδειγμα, οι ανεξάρτητες μεταβλητές ήταν η ηλικία των ατόμων και η συνθήκη παρουσίασης του έργου.

Οι μεταβλητές αυτού του τύπου ονομάζονται ανεξάρτητες γιατί οι τιμές τους ή τα επίπεδα τους προαποφασίζονται από τον ερευνητή και δεν διαφοροποιούνται κατά τη διάρκεια της διεξαγωγής μιας έρευνας.

Επισημαίνεται ότι, σε κάθε έρευνα, είναι απαραίτητο μια ανεξάρτητη μεταβλητή να διαφοροποιείται ως προς τις τιμές της ή ως προς τα επίπεδά της (π.χ., όταν η ανεξάρτητη μεταβλητή είναι η ηλικία, τότε τα πιθανά επίπεδά της είναι (α) άτομα νεαρής ηλικίας και (β) ηλικιωμένα άτομα).

Αν δεν ισχύει αυτό, τότε αποκλείεται το ενδεχόμενο να οδηγηθούμε σε οποιαδήποτε συμπεράσματα για την πιθανή επίδραση της ανεξάρτητης μεταβλητής.

Κατά συνέπεια, η διαφοροποίηση των τιμών ή των επιπέδων μιας ανεξάρτητης μεταβλητής και η σύγκριση του πώς οι τιμές της εξαρτημένης μεταβλητής διακυμαίνονται ανάλογα με τα επίπεδα της ανεξάρτητης μεταβλητής αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διεξαγωγή μιας έρευνας.

Πείραμα: Καθορισμός αιτίου και αποτελέσματος Ανεξάρτητη μεταβλητή: Η μεταβλητή την οποία χειρίζονται (μεταβάλλουν) οι ερευνητές σε ένα πείραμα Εξαρτημένη μεταβλητή: Η μεταβλητή την οποία μετρούν οι ερευνητές σε ένα πείραμα και αναμένουν τη μεταβολή της, ως αποτέλεσμα του πειραματικού χειρισμού

Στο σημείο αυτό, πρέπει να σημειωθεί ότι στην Ψυχολογία συναντάμε και έρευνες οι οποίες δεν εντάσσονται στο μοντέλο «εξαρτημένες μεταβλητές-χειρισμός ανεξάρτητων μεταβλητών».

Για παράδειγμα, μπορεί ένας ερευνητής να θέσει το ερώτημα «ποια είναι η σχέση μεταξύ του Δείκτη Νοημοσύνης και της ακαδημαϊκής επίδοσης;».

Σε αυτήν την περίπτωση, το ενδιαφέρον του ερευνητή εστιάζεται στο αν, και σε ποιο βαθμό, η διαφοροποίηση των τιμών της μιας μεταβλητής συνδέεται με διαφοροποίηση των τιμών της δεύτερης μεταβλητής.

Σε μια τέτοια έρευνα παρατηρείται απουσία μιας ανεξάρτητης μεταβλητής η οποία να μπορεί να ελεγχθεί ή να τύχει χειρισμού από τον ερευνητή. Αυτού του τύπου οι έρευνες, όπου περιορίζονται στην εξέταση της πιθανής σχέσης μεταξύ μεταβλητών, ονομάζονται έρευνες συσχετίσεων (correlational research).

Ένα επιπλέον ζήτημα που πρέπει να επισημανθεί εδώ είναι το ακόλουθο: οι ανεξάρτητες μεταβλητές μιας έρευνας μπορούν να ενταχθούν σε δύο κατηγορίες: Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει εκείνες τις ανεξάρτητες μεταβλητές οι οποίες προκύπτουν μετά από τον πειραματικό χειρισμό του ερευνητή.

Παράδειγμα τέτοιου τύπου ανεξάρτητης μεταβλητής είναι η κατασκευή και η χορήγηση στα παιδιά από τους Dufresne & Kobasigawa (1989) έργων διαφορετικής δυσκολίας.

Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει εκείνες τις ανεξάρτητες μεταβλητές οι οποίες δεν μπορούν να προκύψουν από τους χειρισμούς του ερευνητή.

Παράδειγμα τέτοιου τύπου ανεξάρτητης μεταβλητής είναι η χρονολογική ηλικία: ο ερευνητής δεν μπορεί ούτε να κατασκευάσει ούτε να επέμβει πειραματικά στην ηλικία των υποκειμένων.

Οι ανεξάρτητες μεταβλητές αυτού του τύπου ελέγχονται, λοιπόν, όχι μέσω πειραματικού χειρισμού αλλά μέσω επιλογής.

O ερευνητής επιλέγει τα υποκείμενα τα οποία θα συμμετάσχουν στην έρευνα με βάση το αν ανήκουν στο επιθυμητό επίπεδο της μεταβλητής, έτσι όπως αυτό έχει προκαθοριστεί από τον ίδιο (π.χ., άτομα 21 ετών και άτομα 69 ετών). Οι μεταβλητές αυτού του τύπου ονομάζονται μεταβλητές του υποκειμένου (subject variables).

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι οι ανεξάρτητες μεταβλητές (και των δύο κατηγοριών) μπορούν να ονομαστούν και παράγοντες και οι τιμές τους μπορούν να ονομαστούν επίπεδα.

Κατά αυτόν τον τρόπο, η έρευνα των Dufresne & Kobasigawa (1989) μπορεί να περιγραφεί ως ένα παραγοντικό σχέδιο 4 x 2. Περιλάμβανε, δηλαδή, 2 παράγοντες, ο ένας εκ των οποίων (ηλικία) είχε τέσσερα επίπεδα και ο δεύτερος (συνθήκη) είχε δύο επίπεδα.

Τα κριτήρια της επιστημονικής περιγραφής Αντικειμενικότητα Αξιοπιστία (συνεπή βαθμολόγηση στις ίδιες περιπτώσεις) Εγκυρότητα (εξετάζει και μετρά ό,τι προτίθεται να μετρήσει-διάφοροι τρόποι μέτρησης του ίδιου χαρακτηριστικού δίνουν τα ίδια αποτελέσματα) Δυνατότητα επανάληψης (ίδια αποτελέσματα από άλλους ερευνητές αν χρησιμοποιήσουν τις ίδιες μεθόδους) Επιλογή αντιπροσωπευτικού δείγματος από τον υπό μελέτη πληθυσμό

Επιλογή ερευνητικού πλαισίου Επιλογή χώρου Επιλογή δείγματος

Τεχνικές συλλογής δεδομένων Κλινική μέθοδος: Προσαρμογή των ερωτήσεων στο συγκεκριμένο άτομο

Τεχνικές συλλογής δεδομένων Αυτο-αναφορές: απαντήσεις των ανθρώπων σχετικά με τον εαυτό τους (π.χ., δομημένες συνεντεύξεις, γραπτά ερωτηματολόγια).

Τεχνικές συλλογής δεδομένων Φυσικές παρατηρήσεις: λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά του παιδιού στον κόσμο όπου ζει). (α) Παρατήρηση σε πολλά πλαίσια (π.χ., ταυτόχρονη παρατήρηση του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, των πρακτικών ανατροφής και εκπαίδευσης και των ψυχολογικών χαρακτηριστικών των γονιών), (β) Παρατήρηση σε ένα μόνο πλαίσιο (π.χ., παρατήρηση της επιθετικότητας στο νηπιαγωγείο).

Μέτρηση των αναπτυξιακών αλλαγών Στόχος: Αποκάλυψη της λειτουργίας, με το πέρασμα του χρόνου, των παραγόντων που επηρεάζουν την αναπτυξιακή αλλαγή Διαχρονικός σχεδιασμός: συλλέγει πληροφορίες για μια ομάδα παιδιών καθώς μεγαλώνουν σε μια παρατεταμένη χρονική περίοδο Συγχρονικός σχεδιασμός (ή σχεδιασμός διαστρωμάτωσης): συλλέγει πληροφορίες για παιδιά διαφόρων ηλικιών ταυτόχρονα.

Μέτρηση των αναπτυξιακών αλλαγών Έρευνες επάλληλων ομάδων: Έρευνα στην οποία οι ερευνητές μελετούν διαφορετικές μεταξύ τους ηλικιακές ομάδες σε διαφορετικές χρονικές στιγμές

Διαδοχικό σχέδιο ως-προς-τη-γενιά (cohort-sequential design)

Διαδοχικό σχέδιο ως-προς-την-εποχή (time-sequential design)

ΚΥΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 1956 1963 1970 1977 1984 1991 1998 Δ1Χ1 (Ν=500) Δ1Χ2 (Ν=302) Δ1Χ3 (Ν=163) Δ1Χ4 (Ν=130) Δ1Χ5 (Ν=97) Δ1Χ6 (Ν=75) Δ1Χ7 (Ν=38)   Δ2Χ2 (Ν=997) Δ2Χ3 (Ν=419) Δ2Χ4 (Ν=333) Δ2Χ5 (Ν=225) Δ2Χ6 (Ν=163) Δ2Χ7 (Ν=104) Δ3Χ3 (Ν=705) Δ3Χ4 (Ν=337) Δ3Χ5 (Ν=224) Δ3Χ6 (Ν=175) Δ3Χ7 (Ν=127) Δ4Χ4 (Ν=612) Δ4Χ5 (Ν=293) Δ4Χ6 (Ν=203) Δ4Χ7 (Ν=136) Δ5Χ5 (Ν=629) Δ5Χ6 (Ν=427) Δ5Χ7 (Ν=266) Δ6Χ6 (Ν=693) Δ6Χ7 (Ν=406) Δ7Χ7 (Ν=719)

Μικρογενετική μέθοδος Οι ερευνητές προσπαθούν να προκαλέσουν την ανάπτυξη στη διάρκεια ενός σχετικά σύντομου χρονικού διαστήματος, ώστε να παρατηρηθούν οι βασικοί μηχανισμοί εν δράσει.

Δεοντολογία Προστασία από σωματικό και ψυχικό τραύμα Συγκατάθεση έπειτα από ενημέρωση Η τυχόν παραπλάνηση πρέπει να είναι δικαιολογημένη και να μην προκαλεί τραύμα Προστασία προσωπικών δεδομένων

Ηθικές αρχές για τη διεξαγωγή έρευνας στην οποία συμμετέχουν άνθρωποι Αμοιβαίος σεβασμός και εμπιστοσύνη Σεβασμός των αρχών από τον ίδιο τον ερευνητή αλλά και από τους συνεργάτες του Νομικές κυρώσεις στην περίπτωση παραβίασης των ατομικών δικαιωμάτων

Επίγνωση των πιθανών επιπτώσεων των ευρημάτων μιας έρευνας Συναίνεση των συμμετοχόντων, ενημέρωσή τους για όλες τις πλευρές της έρευνας ή της παρέμβασης - Τι συμβαίνει όταν οι συμμετέχοντες είναι παιδιά ή άτομα με περιορισμένη ικανότητα αντίληψης;

- Τι συμβαίνει όταν οι συμμετέχοντες ανήκουν σε ομάδες πληθυσμού που ζουν σε ειδικές συνθήκες; (στρατός, φυλακή); - Δικαιούται ο ερευνητής να χρησιμοποιήσει χρηματική αμοιβή ως δέλεαρ για τη συμμετοχή ατόμων σε πιθανά επικίνδυνες έρευνες;

- Πόσες φορές πρέπει να συναινέσει ο συμμετέχων σε μια διαχρονική έρευνα; Εξαπάτηση - Δικαιούται ο ερευνητής να εξαπατήσει τους συμμετέχοντες ως προς τους σκοπούς της έρευνας;

Ενημέρωση για τα αποτελέσματα της έρευνας Αποχώρηση από την έρευνα, ακόμα και μετά την ολοκλήρωση της έρευνας με καταστροφή των δεδομένων Ανωνυμία συμμετοχόντων

Προστασία συμμετοχόντων από φυσική ή ψυχολογική βλάβη Για πόσο χρονικό διάστημα μετά την έρευνα; Τι συμβαίνει όταν ενημερώνονται οι κηδεμόνες για τα αποτελέσματα μιας έρευνας στην οποία συμμετείχε το παιδί τους;

Τι ισχύει σε έρευνες πεδίου – φυσικής παρατήρησης; Συμβουλές/προστασία των συμμετοχόντων Συνεργασία μεταξύ ερευνητών

Εκπαίδευση και εξάσκηση Σχεδιασμός εκπαιδευτικών προγραμμάτων (υπευθυνότητα) Ακριβής σχεδιασμός Ακρίβεια στη διδασκαλία / αλλαγή αν κριθεί απαραίτητο Πρόσβαση σε προσωπικές πληροφορίες. Πότε αυτό κρίνεται απαραίτητο;

Εκπαιδευτική έρευνα Ικανότητα Ακεραιότητα Επιστημονική υπευθυνότητα Σεβασμός στην αξιοπρέπεια του ατόμου Ενδιαφέρον για την ευημερία του ατόμου Κοινωνική υπευθυνότητα

Συνεργασία στην εκπαιδευτική έρευνα Αποδοχή συμμετοχής σε πολλά επίπεδα: Σχολείο Διευθυντής Δάσκαλος Μαθητής

Θεωρητική έρευνα: Μελέτη σχεδιασμένη για να ελέγξει μια αναπτυξιακή υπόθεση θεωρία για να διευρύνει την επιστημονική γνώση Εφαρμοσμένη έρευνα: Μελέτη που παρέχει πρακτικές λύσεις σε άμεσα προβλήματα

Μέθοδος αξιολόγησης των αισθητηριακών λειτουργιών του βρέφους: (1) Δημιουργία κάποιας αλλαγής στο περιβάλλον – Παρατήρηση πώς η αλλαγή επηρεάζει τις ψυχολογικές διεργασίες ή τη συμπεριφορά του παιδιού (2) Παρουσίαση δύο ερεθισμάτων – Παρατήρηση αν το βρέφος θα εάν το βρέφος θα δώσει μεγαλύτερη προσοχή στο ένα από τα δύο

Μέθοδοι αξιολόγησης (3) α. Εξοικείωση: Επανάληψη ενός ερεθίσματος έως ότου το βρέφος σταματήσει να του δίνει προσοχή β. Απεξοικείωση: Ανανέωση της προσοχής, όταν κάποια πτυχή του ερεθίσματος αλλάξει