Η γενική αιτιολογία ύπαρξης του Μη Κερδοσκοπικού Τομέα (οι γνώσεις που παρουσιάζονται προέρχονται από την Διδακτορική Διατριβή του Π. Φωτόπουλου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Εισαγωγή “Ο Μη Κερδοσκοπικός Τομέας περιλαμβάνει οργανισμούς, σωματεία ή εταιρίες με κοινωνικό προσανατολισμό που σκοπό έχουν την παροχή δημόσιων αγαθών, όπως η υγεία, η παιδεία, η εργασία, την προστασία συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων και γενικότερα την ικανοποίηση μιας πλεονάζουσας ζήτησης την οποία δεν καλύπτουν η ελεύθερη αγορά και ο δημόσιος τομέας”  Η ανάπτυξη του Μη Κερδοσκοπικού Τομέα αποτελεί διεθνές φαινόμενο  Εμφανίζει ανομοιογένεια:  Τόσο σε διακρατικό ή διαπολιτισμικό επίπεδο.  Όσο και στο εσωτερικό κάθε κοινωνίας, αφού αποδίδεται σε πολύμορφες περιπτώσεις οργανισμών (πχ, κρατικούς, ημικρατικούς, ιδιωτικούς, κοινοτικούς, τοπικούς, κλπ.)

Ορισμός και χαρακτηριστικά του Μη Κερδοσκοπικού Οργανισμού “Μη Κερδοσκοπικός οργανισμός (ΜΚΟ) θεωρείται ο οργανισμός ο οποίος δεν υποχρεούται βάσει νόμων ή συμφωνιών να αποδώσει τη διαφορά μεταξύ εσόδων και εξόδων του (κέρδος) σε όσα μέλη μετέχουν στη διοίκηση ή στο καθεστώς ιδιοκτησίας του, αλλά καλείται να τα διαθέσει με τον πιο αποδοτικό τρόπο για την επίτευξη του σκοπού του και της βιωσιμότητας του”. (Weisbrod, 1988)

Ορισμός και χαρακτηριστικά του Μη Κερδοσκοπικού Οργανισμού (συνέχεια) Χαρακτηριστικά των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών  Το κέρδος δεν αποτελεί κίνητρο για τη δημιουργία ή τη λειτουργία τους.  Αποτελούν συλλογικό κτήμα όσων συνεισφέρουν οικονομικά στη δημιουργία και λειτουργία τους ή όσων λαμβάνουν τις υπηρεσίες τους. Η ιδιοκτησία τους δηλαδή δεν αποδεικνύεται, όπως συμβαίνει στις κερδοσκοπικές εταιρίες με την κατοχή μετοχών.  Όσοι συνεισφέρουν στη λειτουργία των ΜΚΟ δεν είναι απαραίτητο ότι θα καρπωθούν τα αγαθά ή τις υπηρεσίες που προσφέρουν (πχ. εθελοντική εργασία, εκούσια οικονομική ενίσχυση).  Οι αποφάσεις για την πολιτική που θα ακολουθήσουν, λαμβάνονται με συναινετική ψήφο του διοικητικού συμβουλίου, του οποίου τα μέλη έχουν διαφορετικές κοινωνικές καταβολές, φιλοσοφία, ικανότητες και ενδιαφέροντα.

Κατηγοριοποίηση των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών Τρόποι κατηγοριοποίησης των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών  Κατηγοριοποίηση σύμφωνα με τις πηγές εσόδων.  Κατηγοριοποίηση σύμφωνα με το κέντρο ελέγχου της λειτουργίας και της αποτελεσματικότητας τους.  Κατηγοριοποίηση σύμφωνα με τον τομέα δραστηριοποίησης τους.

Κατηγοριοποίηση των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών (συνέχεια)  Κατηγοριοποίηση σύμφωνα με τις πηγές εσόδων  Φιλανθρωπικοί ή ευεργετικοί ΜΚΟ: είναι οι οργανισμοί που λαμβάνουν μια σημαντική αναλογία των εσόδων τους με τη μορφή δωρεών (πχ. Ερυθρός Σταυρός).  Εμπορικοί ΜΚΟ: τα έσοδα των οργανισμών προέρχονται κατά κύριο λόγο από πωλήσεις αγαθών ή παροχή υπηρεσιών (πχ. νοσοκομεία μη κερδοσκοπικού τομέα, οίκοι ευγηρίας, κλπ.). Συμπερασματικά, οι πόροι των ΜΚΟ προέρχονται από: Επιχορηγήσεις και δωρεές. Πώληση αγαθών και υπηρεσιών. Εθελοντές, οι οποίοι συνεισφέρουν οικονομικά ή προσφέρουν τον προσωπικό τους χρόνο και εργασία.

Κατηγοριοποίηση των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών (συνέχεια)  Κατηγοριοποίηση σύμφωνα με το κέντρο ελέγχου της λειτουργίας και της αποτελεσματικότητας τους.  Οι ΜΚΟ με βάση το κέντρο ελέγχου τους, δηλαδή τον τρόπο εκλογής του Διοικητικού Συμβουλίου διακρίνονται σε: Αμοιβαίας εκμετάλλευσης: Η εκλογή του Διοικητικού Συμβουλίου των οργανισμών αυτών πραγματοποιείται από τους ευεργέτες του. Επιχειρησιακής εκμετάλλευσης: Στους οργανισμούς αυτούς ισχύει το καθεστώς αυτοδιαιώνισης του Διοικητικού Συμβουλίου.

Κατηγοριοποίηση των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών (συνέχεια)  Οι ΜΚΟ με βάση την πηγή εσόδων και τρόπο ελέγχου διακρίνονται σε: Τρόπος ελέγχου ΜΚΟ Πηγή Εσόδων ΜΚΟ Οργανισμοί αμοιβαίας εκμετάλλευσης Οργανισμοί επιχειρησιακής εκμετάλλευσης Φιλανθρωπικοί – Ευεργετικοί Οργανισμοί Κοινωνικά Σωματεία, Πολιτικά Σωματεία Υπηρεσίες Κοινωνικής Πρόνοιας, Οργανισμοί Υγείας, Μουσεία Εμπορικοί Οργανισμοί Ενώσεις Καταναλωτών, Λέσχες Εκπαιδευτικοί Οργανισμοί, Νοσοκομεία, Βρεφονηπιακοί Σταθμοί

Κατηγοριοποίηση των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών (συνέχεια)  Διάκριση των ΜΚΟ ως προς την κυριότητα (ιδιοκτησιακό καθεστώς)  Δημόσιοι Παρέχουν υπηρεσίες και ανταποκρίνονται σε ανάγκες που αφορούν το σύνολο του πληθυσμού. Λειτουργούν σε τοπικό ή κρατικό υπό την εποπτεία των τοπικών ή κρατικών αρχών.  Ιδιωτικοί (πχ. Εκπαιδευτικοί, θρησκευτικοί, κλπ) Καλύπτουν ανάγκες στο βαθμό που ο Δημόσιος τομέας δεν μπορεί να ανταποκριθεί ή παρέχουν εξειδικευμένες υπηρεσίες που δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του κράτους.  Διάκριση ως προς τον ελεγκτικό φορέα των υπηρεσιών τους  Έλεγχος από Δημόσιους Ελεγκτικούς Φορείς (πχ. Ελεγκτικό Συνέδριο)  Έλεγχος από Ιδιωτικούς ελεγκτικούς φορείς (πχ. Ορκωτοί Ελεγκτές)

Κατηγοριοποίηση των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών (συνέχεια)  Κατηγοριοποίηση σύμφωνα με τον τομέα δραστηριοποίησης τους.  Εκπαιδευτικοί Οργανισμοί: Νηπιαγωγεία, σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας, Πανεπιστήμια.  Οργανισμοί Ιατρικής Περίθαλψης και Κοινωνικής Πρόνοιας: Νοσοκομεία, ιδιωτικές κλινικές, υπηρεσίες παιδικής προστασίας, Ερυθρός Σταυρός, κλπ.  Θρησκευτικοί Οργανισμοί: Οργανισμοί που ανήκουν σε εκκλησιαστικούς φορείς, όπως οίκοι ευγηρίας, ορφανοτροφεία, κλπ.  Φιλανθρωπικοί Οργανισμοί: Οργανισμοί με σκοπό τη εξεύρεση πόρων για την πραγματοποίηση φιλανθρωπικού σκοπού.  Ιδρύματα (foundations): Ιδιωτικά κληροδοτήματα και Νομικά Πρόσωπα με εκπαιδευτικό, θρησκευτικό, πολιτιστικό, ερευνητικό και φιλανθρωπικό χαρακτήρα. Συνήθως χρηματοδοτούνται από έναν φορέα (ιδιώτης, οικογένεια, επιχείρηση) με σκοπό την επιχορήγηση άλλων ΜΚΟ.

Σκοπός ίδρυσης των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών  Σκοπός ίδρυσης των ΜΚΟ είναι η παραγωγή αγαθών και η κάλυψη συγκεκριμένων κοινωνικών αναγκών. Οι ανάγκες αυτές μπορούν να αποδελτιωθούν με:  Εξασφάλιση κατάλληλων προϋποθέσεων για εμπορική επιτυχία (ανάπτυξη περιβαλλοντικών και συστηματικών δραστηριοτήτων).  Διορθωτική παρέμβαση σε περίπτωση ύπαρξης εμπορικής αποτυχίας (ανάπτυξη επιμεριστικών, κατανεμητικών και σταθεροποιητικών δραστηριοτήτων).

Σκοπός ίδρυσης των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών (συνέχεια) Εξασφάλιση κατάλληλων προϋποθέσεων για εμπορική επιτυχία  Περιβαλλοντικές συνθήκες του επιχειρηματικού περίγυρου Οι ΜΚΟ επιδρούν σε συγκεκριμένες δραστηριότητες της οικονομίας. πχ. ίδρυση ινστιτούτων έρευνας για την ανάπτυξη της βασικής έρευνας.  Συστηματικές δραστηριότητες Έχουν σκοπό την κατοχύρωση της κυριότητας και τη μείωση του κόστους των συναλλαγών (πληροφορίες, συμβουλές, κλπ). Πχ. σύλλογος καταναλωτών, όπου παρατηρεί και ελέγχει την ποιότητα των αγαθών που προσφέρουν οι κερδοσκοπικοί οργανισμοί και γνωστοποιεί τα αποτελέσματα στο ευρύ κοινό.

Σκοπός ίδρυσης των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών (συνέχεια) Διορθωτική παρέμβαση  Κατανεμητικές δραστηριότητες: Όταν οι πόροι της αγοράς δεν κατανέμονται αποτελεσματικά και δίκαια, τότε ο μη κερδοσκοπικός τομέας παρεμβαίνει διορθωτικά στην οικονομική δραστηριότητα για να εξασφαλίσει κοινωνική συνοχή και ισορροπία.  Επιμεριστικές δραστηριότητες: Μερικοί οργανισμοί ασχολούνται με δραστηριότητες εισοδηματικής ανακατανομής: Σε είδος (πχ. αποστολής τροφίμων σε χώρες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης) Σε χρήμα (οικονομική ενίσχυση οργανισμών πχ. ο Ερυθρός Σταυρός).  Κοινωνικά Σταθεροποιητικές δραστηριότητες: Ο Μη Κερδοσκοπικός Τομέας παρεμβαίνει και συνεπικουρεί τον δημόσιο τομέα με δραστηριότητες που έχουν στόχο την κοινωνική σταθεροποίηση (μείωση της ανεργίας και του πληθωρισμού, ταυτόχρονη διατήρηση της ανάπτυξης, κλπ.)

Η Οικονομική Θεωρία των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών Οι οικονομικές θεωρίες για τους ΜΚΟ εντάσσονται σε δύο κατηγορίες:  Θεωρίες για το ρόλο των ΜΚΟ  Θεωρίες για τη λειτουργία των ΜΚΟ Θεωρίες για το ρόλο των ΜΚΟ Οι θεωρίες αυτές ασχολούνται με προβληματισμούς, όπως:  Ποιες ανάγκες καλύπτει η ύπαρξη ΜΚΟ στην οικονομία;  Ποιες οικονομικές λειτουργίες επιτελούν;  Γιατί οι δραστηριότητες τους επικεντρώνονται σε συγκεκριμένους τομείς;  Γιατί η συμμετοχή των ΜΚΟ στο μερίδιο της αγοράς διαφέρει συγκρινόμενη προς τη συμμετοχή των δημοσίων και των κερδοσκοπικών οργανισμών;

Η Οικονομική Θεωρία των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών (συνέχεια) Θεωρίες για τη λειτουργία των ΜΚΟ Οι θεωρίες αυτές απαντούν στα ακόλουθα ερωτήματα:  Ποιοι είναι οι αντικειμενικοί στόχοι των ΜΚΟ;  Ποια είναι τα κίνητρα των διοικούντων – διευθυντών των ΜΚΟ;  Σε ποια σημεία διαφέρουν οι Μη Κερδοσκοπικοί Οργανισμοί από τους κερδοσκοπικούς οργανισμούς, σε σχέση με τα ανωτέρω ερωτήματα;  Γιατί και σε τι διαφέρει η αποτελεσματικότητα των μη κερδοσκοπικών, των κερδοσκοπικών και των δημόσιων οργανισμών;  Σε ποιο βαθμό οι διαφορές αυτές αποδίδονται στα ιδιόμορφα χαρακτηριστικά των ΜΚΟ;

Οικονομική σκοπιμότητα των ΜΚΟ Θεωρίες για τον οικονομικό ρόλο των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών 1. Η θεωρία των δημόσιων αγαθών 2. Η θεωρία αποτυχίας της συμφωνίας 3. Θεωρίες των κρατικών επιδοτήσεων 4. Η θεωρία του καταναλωτή

Οικονομική σκοπιμότητα των ΜΚΟ (συνέχεια) Η θεωρία των δημοσίων αγαθών  Αναπτύχθηκε από τον Weisbrod (1974, 1977).  Υποστηρίζει ότι οι ΜΚΟ λειτουργούν ως παραγωγοί δημοσίων αγαθών. Η αδυναμία του κράτους να καλύψει την πλεονάζουσα ζήτηση για δημόσια – συλλογικά αγαθά (περιορισμός της ίσης πρόσβασης), οδηγεί στην ανάγκη εξεύρεσης εναλλακτικών λύσεων, έτσι ώστε όλα τα μέλη της να καρπούνται τα δημόσια αγαθά. Μια τέτοια εναλλακτική είναι ο Μη Κερδοσκοπικός Τομέας. Αδυναμίες της θεωρίας των δημόσιων αγαθών Οι ΜΚΟ δεν παρέχουν μόνο δημόσια αγαθά (πχ. εμπορικοί ΜΚΟ, όπως μη κερδοσκοπικά νοσοκομεία, κέντρα ημερήσιας φροντίδας, κλπ.). Δεν εξηγεί επαρκώς ποιες κοινωνικές ή άλλες ανάγκες ορίζουν η ανικανοποίητη ζήτηση για δημόσια αγαθά να καλύπτεται στο μεγαλύτερο μέρος της από μη κερδοσκοπικούς και όχι από κερδοσκοπικούς οργανισμούς.

Οικονομική σκοπιμότητα των ΜΚΟ (συνέχεια) Η θεωρία αποτυχίας της συμφωνίας  Αναπτύχθηκε από τουςNelson & Krashinsky (1973, 1977).  Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι η δημιουργία των ΜΚΟ οφείλεται στην “ασυμμετρία των πληροφοριών” μεταξύ των μη κερδοσκοπικών και κερδοσκοπικών οργανισμών.  Δηλαδή, το φαινόμενο οι καταναλωτές να μην έχουν επαρκή πληροφόρηση για την ποιότητα και την ποσότητα των υπηρεσιών και των αγαθών που προσφέρει ο κερδοσκοπικός τομέας, έχει ως αποτέλεσμα να προτιμούν τον Μη Κερδοσκοπικό που εμφανίζεται περισσότερο αξιόπιστος και προσβάσιμος.

Οικονομική σκοπιμότητα των ΜΚΟ (συνέχεια) Θεωρίες κρατικών επιδοτήσεων  Η θεωρίες αυτές αναφέρουν ότι οι κρατικές επιδοτήσεις (απαλλαγή από κρατικούς ή τοπικούς φόρους, ειδικοί συντελεστές και ευνοϊκή μεταχείριση σε θέματα απασχόλησης) είναι η αιτία για την ανάπτυξη και τον πολλαπλασιασμό των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών, καθώς και για την αύξηση του μεριδίου της αγοράς τους.

Οικονομική σκοπιμότητα των ΜΚΟ (συνέχεια) Η θεωρία του καταναλωτή  Υπάρχουν ΜΚΟ, όπως οι κοινωνικές λέσχες (αθλητικές, τοπικές, καλλιτεχνικές, κλπ.) η δημιουργία των οποίων δεν μπορεί να ερμηνευτεί με τη θεωρία της “Αποτυχίας της Συμφωνίας”. Το κοινό δηλαδή διαθέτει επαρκή μέσα πληροφόρησης για την αποτελεσματικότητα τους.  Ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας των οργανισμών αυτών εξασφαλίζει τον προστατευτικό έλεγχο της λειτουργίας του οργανισμού. Αυτό επιτυγχάνεται με την παραχώρηση του άμεσου ελέγχου του οργανισμού στους καταναλωτές. Περιπτώσεις παραχώρησης άμεσου ελέγχου στους καταναλωτές  Όταν ο οργανισμός είναι μονοπώλιο.  Όταν ο οργανισμός παράγει συλλογικά αγαθά.  Όταν υπάρχει ασυμμετρία στις πληροφορίες (Αποτυχία της Συμφωνίας).

Ο ρόλος του κοινωνικού και οικονομικού περιβάλλοντος  Η ύπαρξη κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων επηρεάζουν την ανάπτυξη του μη κερδοσκοπικού τομέα. Δύο προσεγγίσεις υπάρχουν γύρω από αυτό το θέμα: Η προσέγγιση της πλεονάζουσας ζήτησης Η προσέγγιση της διαφοροποιημένης ζήτησης  Οι δύο αυτές προσεγγίσεις ερμηνεύουν την ύπαρξη και ανάπτυξη του μη κερδοσκοπικού τομέα ως αντίδραση της αγοράς στην μειωμένη ή χαμηλής ποιότητας προσφορά αγαθών ή υπηρεσιών στον Δημόσιο Τομέα.

Ο ρόλος του κοινωνικού και οικονομικού περιβάλλοντος (συνέχεια) Πλεονάζουσα ζήτηση  Η ιδιωτική μη κερδοσκοπική δραστηριότητα λειτουργεί ως αντίδραση στη πλεονάζουσα ζήτηση, κυρίως στον τομέα της εκπαίδευσης καθώς και σε άλλους τομείς παροχής ημι - δημοσίων αγαθών, στον βαθμό που η προσφορά από το δημόσιο τομέα είναι περιορισμένη.  Οι παράγοντες που καθορίζουν το επίπεδο παραγωγής των ημι - δημοσίων αγαθών από τον δημόσιο τομέα είναι: Το κόστος παραγωγής του αγαθού Η εισοδηματική κατανομή του πληθυσμού Ο βαθμός προτίμησης των συγκεκριμένων αγαθών.

Ο ρόλος του κοινωνικού και οικονομικού περιβάλλοντος (συνέχεια) Διαφοροποιημένη ζήτηση  Το πρότυπο αυτό ερμηνεύει την ανάπτυξη του μη κερδοσκοπικού τομέα ως αντίδραση στη διαφοροποιημένη ζήτηση ως προς το είδος και την ποιότητα των αγαθών που προσφέρονται από τον Δημόσιο Τομέα (κυρίως στον τομέα της εκπαίδευσης).  Η ζήτηση για διαφοροποιημένο επίπεδο αγαθών προσδιορίζεται: Οικονομικούς παράγοντες, όπως η εισοδηματική διακύμανση που χαρακτηρίζει μια χώρα, δηλαδή κατά πόσο τα υψηλά εισοδηματικά στρώματα αναζητούν υψηλότερη ποιότητα εκπαίδευσης. Κοινωνικούς παράγοντες, όπως πολιτισμικές, θρησκευτικές, εθνικές και γλωσσικές διαφορές.

Οι Μη Κερδοσκοπικοί Οργανισμοί υπό το πρίσμα της προσφοράς υπηρεσιών  Στην προσπάθεια ερμηνείας των ΜΚΟ από την πλευρά της προσφοράς προκύπτουν τα ακόλουθα ερωτήματα:  Γιατί οι ιδρυτές των οργανισμών αυτών επιλέγουν να ιδρύσουν Μη Κερδοσκοπικούς Οργανισμούς και όχι κερδοσκοπικούς οργανισμούς;  Πως επιτυγχάνεται η επιχειρηματικότητα, δεδομένης της απουσίας του κινήτρου του κέρδους;  Πως προσαρμόζουν τη προσφορά τους στη διαφοροποίηση της ζήτησης;

Οι Μη Κερδοσκοπικοί Οργανισμοί υπό το πρίσμα της προσφοράς υπηρεσιών (συνέχεια)  Το θρησκευτικό κίνητρο αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους λόγους ανάπτυξης των ΜΚΟ:  Οι κυριότεροι ιδρυτές ΜΚΟ είναι οι θρησκευτικές ομάδες.  Οι κύριοι χώροι δραστηριοποίηση τους είναι ο τομέας της εκπαίδευσης και της υγείας (ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, νοσοκομεία, κλπ.).  Αναπτύσσονται κυρίως σε χώρες όπου συνυπάρχουν διαφορετικές θρησκείες, με ανεξάρτητη και έντονη δραστηριότητα (πχ. Ινδία, Κένυα, κλπ.)  Σκοπός ίδρυσης των ΜΚΟ από θρησκευτικές ομάδες δεν είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους αλλά ο προσηλυτισμός των πιστών. Συγκριτικά πλεονεκτήματα έναντι των κερδοσκοπικών οργανισμών  Έχουν εξασφαλισμένη την προτίμηση μεγάλης μερίδας ανθρώπων.  Εξασφαλίζουν ευκολότερα χαμηλού κόστους εθελοντική εργασία, αφού προτάσσουν θρησκευτικά ιδεώδη και επιταγές.  Αποσπούν ευκολότερα επιδοτήσεις, αφού αποκτούν προσβάσεις και ασκούν πιέσεις.