ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΡΟΔΗ – BURRIEL DVM, MSc, MSc, PhD Καθηγήτρια Μικροβιολογίας και Λοιμωδών Νοσημάτων ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

Τι έρχεται στο μυαλό μας με τον όρο «Ογκολογική Χειρουργική;»

Τι είναι όγκος;

Πόσων ειδών όγκους έχουμε ως προς την παθογένεια; (τι είναι η «παθογένεια;»)

παθογένεια < πάθος + γεν- ( γίγνομαι, βλέπε και γένος, γένεση) ιατρική: η μελέτη της δημιουργίας (γένεσης) μιας παθολογικής κατάστασης (κατ’ επέκταση) μια παθολογική κατάσταση σε συνάρτηση με το αίτιο που την προκαλεί Άρα,πάθοςγίγνομαιγένοςγένεση ιατρικήγένεσης

Πόσων ειδών όγκους έχουμε ως προς την παθογένεια;

1. Καλοήθεις 2. Κακοήθεις

Πότε οι καλοήθεις όγκοι συνδέονται με την χειρουργική ογκολογία;

Λειτουργικότητα (ποίου;) Εμφάνιση!!!!

Τι δεν φοβόμαστε με την χειρουργική καλοήθων όγκων; Ποιος χειρουργεί;

Πότε οι κακοήθεις όγκοι (νεοπλασίες!!) συνδέονται με την χειρουργική ογκολογία;

ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΙΜΗ Η ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΔΙΟΤΙ …….

Η αφαίρεση ενός κακοήθους όγκου μειώνει αναλογικά τον αριθμό των καρκινογόνων κυττάρων, άρα μειώνει και την κυκλοφορία τους, δηλαδή την πιθανότητα….. ποιάς επίπτωσης;

Των μεταστάσεων, οι οποίες τι κάνουν τελικά; Άρα, ποιες οι αρχές τις ογκολογικής χειρουργικής;

Η αρχή της Ριζικότητας Δηλαδή …..

Αφαίρεση υγιούς ιστού διότι δεν φαίνονται οι κυτταρικές διηθήσεις παρακείμενων ιστών……..

Αρχή αφαίρεσης ικανοποιητικού αριθμού λεμφαδένων (τι κάνουν οι λεμφαδένες;) Για να είναι μια εγχείρηση αφαίρεσης όγκου πραγματικά θεραπευτική, επιβάλλεται να αφαιρούνται τουλάχιστον 15 γειτονικοί λεμφαδένες!

Αρχή περιορισμού της αιμορραγίας Έχει βρεθεί ότι όσο λιγότερες τόσο καλύτερη η εξέλιξη

Αρχή ορθού σχεδιασμού αντιμετώπισης νεοπλασιών Αναπτύσσεται στη συνέχεια

Αρχή υποσταδιοποίησης Δηλαδή συρρίκνωση πριν το χειρουργείο

Άρα, ποιος ή ποιοι αποφασίζουν καλύτερα για ένα ογκολογικό περιστατικό;

Ομάδα ιατρών εξειδικευμένων στην ογκολογία, με κύριο υπεύθυνο τον χειρουργό ογκολόγο, ώστε να συνεκτιμηθούν τα προβλήματα και να αποφασιστεί συλλογικά το καλύτερο πρόγραμμα επιβίωσης του καρκινοπαθούς μέσω του περιορισμού της καρκινογένεσης

Τι είναι επομένως η καρκινογένεση, που απαιτεί ειδικό χειρουργό (ογκολογική χειρουργική);

Η Καρκινογένεση οφείλεται στην ανάπτυξη (εμφάνιση) των «καρκινογόνων παραγόντων», οι οποίοι δεν είναι απολύτως γνωστοί μεν (ακριβής αριθμός, ποιότητα, τοποθεσία κτλ), φαίνεται δε πειραματικά ότι υπάρχουν και προκαλούν «καρκίνο» (νεοπλασίες) ΆΡΑ,

Ποιους καρκινογόνους παράγοντες γνωρίζουμε; Πως δρουν;

Συγκριτικά με αυτούς που πιθανολογούνται, γνωρίζουμε ελάχιστους!

Η απάντηση στο πως δρουν είναι ακόμη πιο δύσκολη Πάντως για όσους γνωρίζουμε, αν γνωρίζαμε ακριβώς τη δράση τους θα γνωρίζαμε και …….. Τι;

Μήπως, Την αναστολή της δράσης τους; Άρα,

Είναι γνωστός ο ακριβής παθογενετικός μηχανισμός των νεοπλασιών;

ΌΧΙ Άρα,

Τι προκαλεί η έλλειψη γνώσης της παθογένειας των νεοπλασιών;

Την πολυδιάστατη προσέγγιση της θεραπευτικής αντιμετώπισης του καρκίνου Γιατί;

Για καλύτερο θεραπευτικό αποτέλεσμα, Όμως ……

Υπάρχει μοριακά ένας «βασικός ένοχος καρκινογένεσης»

Ποιος αναγνωρίζεται σήμερα ως ο βασικός ένοχος της καρκινογένεσης;

Γενετική Πληροφορία Ογκογονίδια

Ογκογονίδια Ενεργοποιημένα Κατασταλτικά Τι είναι και που βρίσκονται;

DNA -RNA A (αδενοσίνη) G (γουανίνη) C (κυτοσίνη) T (θυμίνη) Σε ζεύγη Α-Τ, C – G ….. (διπλός έλικας) Οι αλληλουχίες του DNA αντιγράφονται (transcription = μεταγραφή) στο RNA (μονή αλυσίδα), που ενεργοποιεί την παραγωγή πρωτεϊνών

Τύποι RNA Αγγελιαφόρος (messenger) Ριβοσωμικό (ribosomal) Μεταφορέας (transferer) Ο αγγελιαφόρος «συναρμολογεί» πρωτεΐνες με τη διαδικασία της «μετάφρασης» (translation), με τη συμμετοχή πολλών διαφορετικών αμινοξέων, ΆΡΑ…..

Υπάρχει με αυτό τον τρόπο μια συνεχής ροή πληροφοριών από το DNA στο RNA και από εκεί στις πρωτεΐνες, μέσω των ΓΟΝΙΔΙΩΝ

Τι είναι το γονίδιο;

Τα γονίδια είναι συγκεκριμένες αλληλουχίες βάσεων του DNA, τα οποία περιέχουν αποθηκευμένη μία συγκεκριμένη γενετική πληροφορία, ΆΡΑ, που εκφράζονται τα γονίδια;

Τα περισσότερα γονίδια κωδικοποιούν πρωτεΐνες, οι οποίες είναι βιολογικά μακρομόρια αποτελούμενα από γραμμικές αλυσίδες αμινοξέων Άλλες ελέγχουν τις βιοχημικές αντιδράσεις που πραγματοποιούνται στα κύτταρα, ενώ άλλες έχουν άλλους ρόλους

Γενικώς Οι κωδικοποιημένες στο DNA πληροφορίες αφορούν πολύπλοκες λειτουργίες του οργανισμού, όπως, ευπάθεια σε νοσήματα προδιάθεση προς ορισμένες συμπεριφορές νοημοσύνη χαρακτηριστικά κτλ

Επομένως Η μελέτη των κωδικοποιημένων εντολών του DNA είναι μεν πολύπλοκη, μπορεί όμως να οδηγήσει, στην «κοινωνική κόλαση» (τι εννοώ;) αλλά και στον «παράδεισο της πρόληψης νοσημάτων, όπως ο καρκίνος (αναγνώριση ελαττωματικών γονιδίων – επιδιόρθωση με γενετική μικροχειρουργική)

Η επικρατέστερη άποψη για την ογκογένεση θεωρεί ότι αυτή οφείλεται σε δομικές αλλαγές του DNA, οι οποίες ενεργοποιούνται από γνωστούς (ακτινοβολία, ιοί κτλ) και άγνωστους παράγοντες, και οι οποίες οδηγούν …….

Σε δομικές αλλαγές των πρωτεϊνών του κυττάρου ή στους μηχανισμούς έκφρασης των γονιδίων (πρωτο – ογκογονίδια), που είναι σημαντικά για τον πολλαπλασιασμό του κυττάρου

Πως είναι σημαντικά τα πρωτο-ογκογονίδια;

Αποκωδικοποιούν πληροφορίες για πρωτεΐνες, που λειτουργούν ως, 1.αυξητικοί παράγοντες 2. υποδοχείς 3. μεταφραστές μηνυμάτων 4. πυρηνικές πρωτεΐνες (ρυθμιστές άλλων γονιδίων - ογκογονίδια)

Που απαντώνται τα ογκογονίδια;

Στα κύτταρα όλων των θηλαστικών υπάρχουν «δυνητικά καρκινογόνα» γονίδια (πρωτο-ογκογονίδια), Τουλάχιστον 60 γνωστά

Πως ενεργοποιούνται τα πρωτο-ογκογονίδια; Οι ακριβείς μηχανισμοί είναι άγνωστοι, αλλά πιστεύεται ότι γίνεται στο κύτταρο με, τη μεταγωγή (είσοδος ιϊκού ογκογονιδίου), τη μετάλλαξη (τυχαίος τρόπος μετά πχ την εισαγωγή μη ογκογόνου ιού πλησίον πρωτο-ογκογονιδίου) τη γονιδιακή ενίσχυση (αύξηση των πρωτο-οκογονιδίων) τη μετατόπιση τμήματος χρωμοσώματος και ενεργοποίηση γειτονικού πρωτο-ογκογονιδίου τις σημειακές μεταλλάξεις (μερική μεταβολή από διάφορα αίτια) τη ρύθμιση (ενεργοποίηση ενός πρωτο-ογκογονιδίου ενεργοποιεί ένα άλλο) την τρανσ-ενεργοποίηση (μέσω του προϊόντος ενός πχ ιού) τις χρωμοσωμικές απώλειες (απώλεια ογκογονιδίων με ρόλο καταστολής)

Κατασταλτικά Ογκογονίδια Λέγονται και «αντι-ογκογονίδια», τα οποία με την ενεργοποίησή τους καταστέλλουν την καρκινογένεση (ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός) Η απώλειά τους ή απενεργοποίησή τους οδηγεί στην καρκινογένεση (πχ ογκοκατασταλτικό γονίδιο APC φυσιολογικού βλεννογόνου παχέος εντέρου και καλοήθεις πολύποδες, Rb-1 κατασταλτικό του ρετινοβλαστώματος)

Γενικώς σήμερα Η καρκινογένεση θεωρείται πολυπαραγοντική και επιτελείται σε πολλαπλά διαδοχικά στάδια (συσσώρευση γονιδιακών αλλαγών) Δηλαδή το φυσιολογικό κύτταρο ελέγχει την αύξησή του μέσα από πολλούς μηχανισμούς και χάνει τον έλεγχο, Είτε λόγω κληρονομικότητας Είτε λόγω περιβαλλοντικών παραγόντων ενεργοποίησης ογκογονιδίων ΠΑΝΤΩΣ…..

Τα ογκογονίδια είναι αυτά που έχουν το σημαντικότερο ρόλο και η μοριακή κυτταρολογία μπορεί να βοηθήσει στην αναγνώρισή τους (προδιάθεση) και (ελπίζοντας) στην εξατομικευμένη ή εξειδικευμένη θεραπευτική αγωγή

Εξειδίκευση αγωγής Πχ Μονόκλωνα αντισώματα κατά πρωτεϊνών ογκογονιδίων Αντισώματα κατά ογκογόνων ιών Δέσμευση πρωτεϊνών ή υποδοχέων τους απαραίτητων στα ογκογονίδια (αυξητικές) Γονιδιοθεραπεία (εισαγωγή γονιδίων αναστολής ογκογονιδίων ή προϊόντων τους) Τα ανωτέρω θα βοηθούσαν στη μείωση επιβλαβών αγωγών (ακτινοθεραπεία – χημειοθεραπεία) και Χειρουργικών επεμβάσεων

Ογκολογική Χειρουργική Η χειρουργική αφαίρεση όγκων ήταν πάντα το ζητούμενο και εξελίχθηκε σε ειδικότητα την Ογκολογική Χειρουργική Εξειδικευμένος έχει σημαντικό ρόλο --στην πρόληψη και διάγνωση --στην αντιμετώπιση και παρακολούθηση και --στην ευαισθητοποίηση του περιβάλλοντός του καρκινοπαθούς

Πρόληψη - Ιστορικό Ευθύνη ενημέρωσης για παράγοντες προδιάθεσης Ενημέρωση για κληρονομικότητα – επίκτητες παθήσεις (προληπτική χειρουργική) Ενημέρωση για πληθυσμιακή πρόληψη Ενημέρωση για διατροφή – τρόπο διαβίωσης Ενημέρωση για εργασιακό περιβάλλον

Διάγνωση Ιστολογική επιβεβαίωση (πχ βιοψία) Χειρουργική αφαίρεση τμήματος για διερεύνηση τύπου κυττάρου (ειδικευμένος ογκολόγος χειρουργός – αποφυγή διασποράς) Απεικονιστική διερεύνηση (εξάπλωση) Εργαστηριακή διερεύνηση – δείκτες ΚΛΙΝΙΚΗ ΣΤΑΔΙΟΠΟΙΗΣΗ

Εκτίμηση έκτασης (καθορίζει εξέλιξη – αγωγή) Διάφορα συστήματα, επικρατέστερο Το σύστημα ΤΝΜ (Τ=tumor, N=node, M=metastases) TNM I : ένα περιορισμένο σημείο ΤΝΜ ΙΙ : επιχώριοι (περιοχικούς) λεμφαδένες ΤΝΜ ΙΙΙ και ΙV : συστηματική νόσος

Αντιμετώπιση Χειρουργική Διακρίνεται σε 6 βασικούς τομείς Οριστική θεραπεία (ΤΝΜ Ι, πρωτοπαθής) Χειρουργική με ή χωρίς τοπική αγωγή (ακτινοθεραπεία) και χημειοθεραπεία Μείωση μάζας – συνδυασμός αγωγών (υποσταδιοποίηση) Εκτομή μεταστάσεων – καλύτερη εξέλιξη Επείγουσες καταστάσεις Ανακούφιση Αποκατάσταση

Παρακολούθηση Συχνή και με όλα τα μέσα (απεικόνιση – εργαστήριο – κλινική εξέταση κτλ)

Ευαισθητοποίηση Περιβάλλοντός Καρκινοπαθούς Ενημέρωση Φροντίδα Ψυχολογική Υποστήριξη Διατροφή

Ακτινοβόληση Τύπος όγκου Θέση όγκου Έκταση όγκου Ανθεκτικότητα Προφύλαξη Επιπλοκές (και χειρουργικές – συμφύσεις)

Χημειοθεραπεία Τύπος όγκου Θέση όγκου Έκταση όγκου Ανθεκτικότητα Προφύλαξη Επιπλοκές

Μερικά ερωτήματα προς συζήτηση Τι είναι για τον φοιτητή/τρια νοσηλευτικής η χειρουργική ογκολογία; Πως την αντιλαμβάνεστε; Μπορεί η νοσηλευτική χειρουργική ογκολογία να είναι νοσηλευτική ειδικότητα; Κάνει η νοσηλεύτρια/ης τη διαφορά στη ζωή του καρκινοπαθούς; Τι μπορεί (επιτρέπεται) να αισθανθεί η νοσηλεύτρια/ης όταν φροντίζει ένα ογκολογικά χειρουργημένο ασθενή; Ποια αρμοδιότητα της νοσηλεύτριας/τη νομίζεται βοηθάει περισσότερο κατά την φροντίδα ενός ογκολογικού ασθενή; Ποιες γνώσεις;

Νοσηλεύτρια / ης Ποιος ο ρόλος τους; Συμμετοχή σε όλα τα στάδια, Άρα, συγκεκριμένη γνώση στις μεθόδους (τρόπος – χειρισμός) και κυρίως στην νοσηλευτική υποβοήθηση ψυχική υποστήριξη ασθενούς και περιβάλλοντος πριν και μετά Νοσηλευτική προστασία και αρχές προφύλαξης χειρουργημένου ή επιπλοκών

Ποιες νοσηλευτικές δεξιότητες απαιτούνται; Γνώσεις χειρουργείου (μέθοδοι προστασίας από μικροοργανισμούς, προ -χειρουργική προετοιμασία ασθενούς, προετοιμασία απαραίτητων για την χειρουργική επέμβαση, βοήθεια προετοιμασίας χειρουργών – βοηθών, κτλ) Γνώσεις μετά το χειρουργείο (ποιες;) Ογκολογικές αγωγές (χημειοθεραπεία, βιοθεραπεία κτλ) Ακτινοθεραπευτική

Δηλαδή οι νοσηλεύτριες/τες ογκολογικής χειρουργικής πρέπει να γνωρίζουν άριστη γενική νοσηλευτική φροντίδα και να εξειδικευτούν στην ογκολογική Διότι, Ο καρκινοπαθής είναι ειδική περίπτωση ασθενούς λόγω ……., τι; Ο καρκινοπαθής δεν πάσχει μόνος του. Πάσχει μαζί……., με ποιους;

Οι αγαπημένοι του καρκινοπαθούς χρειάζονται ……… Κατανόηση Κουράγιο Ειλικρινή και συχνή πληροφόρηση Εκπαίδευση για ……

Χορήγηση αγωγών κατ’ οίκων Διατροφή καρκινοπαθούς (πληροφορίες) ενημέρωση για το τι θα σημαίνουν κάποια συμπτώματα (πχ πυρετός)

Τι μπορεί να σημαίνει η εμφάνιση πυρετού στον καρκινοπαθή; Παραδείγματα!!

Τα γνωρίζει όλα όσα απαιτούνται η νοσηλεύτρια / της;

ΑΡΑ Απαραίτητα είναι 1.η συνεργασία 2. η αποδοχή της περιορισμένης γνώσης 3. η συνεχής ενημέρωση 4. η αποδοχή του πραγματικού ρόλου κτλ

Στην προστασία του καρκινοπαθούς κανένας δεν είναι από μόνος του ικανός να λύσει αποτελεσματικά το πρόβλημα ή να βελτιώσει την καθημερινότητα του ασθενούς και των δικών του ανθρώπων