ΕΙΣΑΓΩΓΉ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΊΑ Δήμητρα Παπαστεργίου Ψυχολόγος MSc 2015

Ψυχική Υγεία  Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, ψυχική υγεία είναι η κατάσταση κατά την οποία το άτομο  Ζει και εργάζεται με άνεση μέσα στην κοινότητα  Ικανοποιείται από τις χαρές της ζωής  Έχει την δύναμη και την λογική να ξεπερνά τις δυσκολίες.

Παράγοντες που επιδρούν στην υγεία  συνθήκες διαβίωσης ( εισόδημα, κατοικία )  Το μορφωτικό επίπεδο του ατόμου  Ο τρόπος ζωής  Η έκθεση σε κινδύνους ( μόλυνση περιβάλλοντος επαγγελματικά ατυχήματα μεταδοτικά νοσήματα )  Γενετική προδιάθεση

 Ο προσδιορισμός της φυσιολογικής και της μη φυσιολογικής (αποκλίνουσας) συμπεριφοράς είναι μια πολύ σύνθετη διαδικασία  Λαμβάνει υπόψη της και αξιολογεί μια σειρά παραγόντων, ώστε ο ειδικός ψυχικής υγείας να βγάλει διάγνωση βασισμένη σε αυτά.

Ορισμοί  Η ψυχοπαθολογία μπορεί να οριστεί με διαφορετικούς τρόπους.  Σε σχέση με στατιστικές νόρμες  Υποκειμενική δυσανεξία  Κοινωνικές νόρμες  Παθολογία εξ ορισμού

Στατιστικό κριτήριο  Κάποιος θεωρείται διαταραγμένος όταν η συμπεριφορά του διαφέρει από το μέσο όρο του πληθυσμού.  Αυτό σύμφωνα με το στατιστικό κριτήριο είναι αποκλίνουσα συμπεριφορά.  Δεν είναι όλες οι περιπτώσεις όμως αποκλίνουσας συμπεριφοράς καθώς μπορεί η συμπεριφορά του να διαφοροποιείται από τον μέσο όρο αλλά δεν είναι αποκλίνουσα. Π.χ. Albert Einstein

Υποκειμενική Δυσφορία  Συνήθως τα άτομα με αποκλίνουσα συμπεριφορά βιώνουν διάφορα αρνητικά συναισθήματα ή γενικά δυσάρεστα συμπτώματα που τα οδηγούν στην αναζήτηση βοήθειας από κάποιον ειδικό.  Πολλές φορές συνοδεύουν την αποκλίνουσα συμπεριφορά το άγχος και η κατάθλιψη.  Μπορεί όμως, να μην αντιλαμβάνεται το άτομο ότι έχει πρόβλημα π.χ. μανία.

Παθολογία εξ ορισμού  Το ιατρικό κριτήριο αναφέρεται στην αποκλίνουσα συμπεριφορά που οφείλεται σε κάποια νόσο του νευρικού συστήματος ή του οργανισμού γενικότερα. Π.χ. ο υποθυρεοειδισμός, δηλαδή η υπολειτουργία του θυρεοειδούς αδένα, μπορεί να συνοδεύεται από ψυχοκινητική επιβράδυνση και κατάθλιψη.

 Για την αντικειμενική αξιολόγηση τόσο των οργανικών παραγόντων (π.χ. εγκεφαλικοί όγκοι) που επηρεάζουν την ψυχική υγεία του ατόμου, όσο και των λειτουργικών αλλαγών που προκαλεί η ίδια η ψυχική διαταραχή στην λειτουργία του εγκεφάλου, ο ειδικός χρησιμοποιεί μια σειρά εξετάσεων που ονομάζονται εργαστηριακές

Ρόλος πλαισίου και κινήτρων  Για να αξιολογήσουμε σωστά οποιαδήποτε συμπεριφορά χρειάζεται να γνωρίζουμε τα κίνητρα και τους στόχους του ατόμου που αξιολογείται. Γι’αυτό και η καλή επικοινωνία και συνεργασία μαζί του είναι καθοριστική.  Το πλαίσιο στο οποίο εκδηλώνεται μια συμπεριφορά έχει καθοριστικό ρόλο για την αξιολόγησή της ως φυσιολογικής η αποκλίνουσας

Συστήματα ταξινόμησης  Η ύπαρξη ενός κοινού λεξιλογίου μεταξύ των ειδικών ψυχικής υγείας είναι αναγκαία ώστε η διάγνωση να είναι όσο πιο αντικειμενική γίνεται σε όλον τον κόσμο.  Για τον λόγο αυτό δημιουργήθηκαν τα συστήματα ταξινόμησης ως εργαλείο αναφοράς για την αποκλίνουσα συμπεριφορά.

Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών -DSM  Το 1952 η Επιτροπή Στατιστικής και Ορολογίας της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας δημοσίευσε την πρώτη έκδοση του εγχειριδίου αυτού.  Οι αλλαγές που ακολούθησαν τόσο στις θεωρίες όσο και στις κοινωνικές συνθήκες οδήγησαν σε αναθεωρημένες εκδόσεις και αλλαγές στην ορολογία και στην ταξινόμηση.

 Η δεύτερη έκδοση (DSM-I Ι ) το 1968  Η τρίτη (DSM-I ΙΙ ) το 1980  Η τρίτη αναθεωρημένη (DSM-III-R) το 1987  Η τέταρτη (DSM-IV) το 1994  Η τέταρτη αναθεωρημένη ( DSM-IV-TR) το 2000  Η πέμπτη DSM-5 το 2013

 To πρώτο DSM του 1952 αποτελούσε μία απλή καταγραφή των ψυχικών διαταραχών σε ορολογία που ήταν επηρεασμένη από την ψυχαναλυτική θεωρία και συνοδευόταν από μια σύντομη περιγραφή των συμπτωμάτων και συμπεριφορών που εθεωρούντο τότε χαρακτηριστικές των διαταραχών αυτών.

5 άξονες  Στο σχεδιασμό της κατάλληλης θεραπευτικής αντιμετώπισης ο ειδικός χρησιμοποιεί 5 άξονες για να βγάλει συμπεράσματα για την αποκλίνουσα συμπεριφορά σύμφωνα με τα σύγχρονα δεδομένα. Οι παράμετροι αυτές είναι :  Το είδος της Κλινικής Διαταραχής ( Αγχώδης, Συναισθηματική κ. λπ.) από την οποία πάσχει το άτομο, καθώς και άλλες καταστάσεις οι οποίες μπορεί να αποτελούν το επίκεντρο της προσοχής του κλινικού. ( Άξονας Ι ).

 Η πιθανή διαταραχή στην προσωπικότητα του ατόμου και το επίπεδο της νοημοσύνης του ( Άξονας ΙΙ )  Τυχόν ιατρικές νόσοι που συνυπάρχουν ή προκαλούν την εμφάνιση ψυχικών συμπτωμάτων ( Άξονας ΙΙΙ )  Τα υπάρχοντα Ψυχοκοινωνικά ( π. χ. ανεργία ) και Περιβαλλοντικά ( π. χ. φυσικές καταστροφές ) Προβλήματα ( Άξονας Ι V)  Η συνολική εκτίμηση της λειτουργικότητας ( ψυχολογικής, κοινωνικής και εργασιακής ) ( Άξονας V).

Ταξινόμηση ICD-10  Ένα άλλο εγχειρίδιο ταξινόμησης των ψυχικών διαταραχών, με εξίσου ευρεία αποδοχή, είναι και η Παγκόσμια Ταξινόμηση Νόσων (International Classification of Diseases ICD) της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (World Health Organization WHO). Η πρώτη έκδοση του οποίου χρονολογείται το 1893 ακολουθήθηκε από πολλές επανεκδόσεις ( μία κάθε 10 χρόνια περίπου ) με την τελευταία έκδοση να εμφανίζεται το 1992.

 Όπως το DSM, έτσι και το ICD αποτελεί ένα πολυαξονικό σύστημα ταξινόμησης των ψυχικών διαταραχών όπου αναφέρονται οι παρακάτω άξονες :  Η κλινική διάγνωση, η οποία αφορά στο διαχωρισμό μεταξύ ψυχικών διαταραχών και τις οργανικές διαταραχές

 Οι αναπηρίες. Ο άξονας αυτός αφορά στην εκτίμηση των επιπτώσεων των ασθενειών στην επιτέλεση των βασικών κοινωνικών ρόλων του ασθενή.  Οι παράγοντες πλαισίου. Ο άξονας αυτός προσπαθεί να περιγράφει το πλαίσιο της ασθένειας. Σ ’ αυτό περιλαμβάνονται τα οικογενειακά προβλήματα, το γενικό κοινωνικό περιβάλλον, η παιδεία, η οικονομική κατάσταση κ. λπ.

 Αρχικά είχε σχεδιαστεί για την στατιστική ανάλυση των δεδομένων θνησιμότητας που υπήρχαν συγκεντρωμένα από διάφορες χώρες και εποχές.  Στην σημερινή μορφή της έχει γίνει ομαδοποίηση των διαγνώσεων κάτω από οικογένειες

Κατηγορίες διαταραχών  Οι διαταραχές που αναφέρονται στα ταξινομικά εγχειρίδια και αναφέρονται στο φάσμα της αποκλίνουσας συμπεριφοράς αποτελούν διαταραχές που ξεκινούν από την παιδική ηλικία και συνεχίζουν στην ενήλικη ζωή.  Σαφώς ο ορισμός της παιδικής ψυχοπαθολογίας ενέχει κάποιες δυσκολίες. Αυτές οφείλονται :

 Διαφορετική επικοινωνία με το παιδί  Διαφορετική συμπτωματολογία  Έλλειψη σταθερότητας στην διάρκεια του χρόνου  Δυσκολία στον ορισμό του παθολογικού - τα παιδιά δεν είναι αυτόνομες και ολοκληρωμένες προσωπικότητες

Κατηγοριοποιήσεις των διαταραχών  Διαταραχές Ανάπτυξης  Νοητική Υστέρηση ( χαμηλό νοητικό δυναμικό και χαμηλή προσαρμοστικότητα )  Εκτεταμένες Διαταραχές - Αυτισμός ( καθυστέρηση και απόκλιση σε όλες τις εκφάνσεις λειτουργικότητας )  Ειδικές εξελικτικές διαταραχές ( διαταραχές επικοινωνίας και μάθησης ).

 Διαταραχές συμπεριφοράς  Διαχωρισμός ανάμεσα σε εσωτερικευμένα και εξωτερικευμένα προβλήματα.  Ακόμη, ανάλογα με το πεδίο εκδήλωσης των προβλημάτων διάκριση σε συμπεριφορικές ή συναισθηματικές διαταραχές

 Εδώ εντάσσονται οι εξής διαγνώσεις : Διασπαστικές ( προσοχή, υπερκινητικότητα ) Αγχώδεις ( φοβίες, άγχος αποφυγής ) Συναισθηματικές διαταραχές Διαταραχές διατροφής Ταυτότητα φύλου Στερεοτυπικές κινήσεις Ενούρηση, εγκόπριση Ομιλία ( τραυλισμός, εκρηκτικός λόγος )

Διαταραχές που εμφανίζονται σε παιδική ή εφηβική ηλικία  Διασπαστική Συμπεριφορά ( προβλήματα στο περιβάλλον ) Δ. Ε. Π. Υ Διαγωγής Εναντιωτική Προκλητική Διαταραχή

 Διαταραχές Διατροφής Ψυχογενής ανορεξία Ψυχογενής Βουλιμία

 Διαταραχές της Ταυτότητας Φύλου  Αδυναμία του ατόμου να ενταχθεί σε ένα φύλο με αποτέλεσμα επίδραση στην καθημερινή ψυχοκοινωνική λειτουργικότητά του.

 Διαταραχές του λόγου Τραυλισμός Εκρηκτικός Λόγος

 Ειδικές Διαταραχές της Ανάπτυξης Σχολικών Λόγου Κινητικών Δεξιοτήτων Γλώσσας Δεξιοτήτων

Ψυχολογικά ζητήματα εμφανιζόμενα σε κάθε ηλικία.  Αγχώδεις διαταραχές που περιλαμβάνουν :  φοβίες  Διαταραχή Πανικού  Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή  Ψυχαναγκαστική - Καταναγκαστική Διαταραχή  Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD)

 Συναισθηματικές Διαταραχές  Κατάθλιψη  Μανία

 Διαταραχές χρήσης ουσιών  Κατάχρηση  Εξάρτηση

Θεωρίες ερμηνείες ψυχοπαθολογίας  Υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις που εξηγούν την εμφάνιση ψυχοπαθολογίας.  Οι πιο κοινές θεωρίες είναι :  Βιολογική προσέγγιση  Ψυχοδυναμική προσέγγιση  Συμπεριφοριστική προσέγγιση  Γνωστική προσέγγιση

Βιολογική προσέγγιση  Η αιτία της ψυχοπαθολογίας εντοπίζεται σε δυσλειτουργία του εγκεφάλου είτε σε ανατομικές ανωμαλίες.  Οι πληροφορίες αυτές προκύπτουν με συγκεκριμένες τεχνικές απεικόνισης και δίνουν απόλυτη πρόσβαση στον εγκέφαλο.

 Οι βασικές αρχές που διέπουν αυτήν την προσέγγιση αφορούν :  Γενετική προδιάθεση  Βιοχημεία εγκεφάλου  Νευροανατομία π. χ. σχιζοφρένεια  Μόλυνση ( π. χ. στην μήτρα )

Η ψυχαναλυτική προσέγγιση  Η θεωρία του Freud, είναι γνωστό ότι αφορά στάδια ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης.  Αν οι απαιτήσεις του κάθε σταδίου δεν ικανοποιηθούν επαρκώς, το άτομο επιστρέφει σε αυτά τα στάδια προσπαθώντας να τις ικανοποιήσει και να ξεφύγει από την καθήλωση.

Βασικές αρχές  Οι ψυχιατρικές διαταραχές προκαλούνται από ψυχολογικούς και όχι φυσιολογικούς λόγους.  Οι άλυτες συγκρούσεις προκαλούν ψυχιατρικά ζητήματα  Οι πρώιμες εμπειρίες είναι καθοριστικές  Οι ασυνείδητες επιθυμίες προκαλούν ψυχικές διαταραχές.

 Η ψυχαναλυτική θεωρία του Freud δίνει έμφαση στην παιδική ηλικία και στις εμπειρίες  Η υποστήριξη των καταπιεσμένων ή απωθημένων σκέψεων είναι αποδεκτή. Ο Freud συνέδεσε νευρώσεις με πρώιμες εμπειρίες.  Ωστόσο, η θεωρία δεν έχει μεγάλη ερευνητική υποστήριξη, ενώ στοιχεία σεξισμού έχουν πια ξεπεραστεί.

Συμπεριφοριστική προσέγγιση  Σύμφωνα με αυτήν την προσέγγιση, η ψυχοπαθολογία μπορεί να εξηγηθεί με βάση  την κλασική εξάρτηση  την συντελεστική μάθηση  την μάθηση μέσω παρατήρησης

Κλασική εξαρτημένη  Η κλασική εξαρτημένη εξηγεί τις φοβίες - μαθαίνω να φοβάμαι κάτι μέσα από την εμπειρία  Το παράδειγμα του Albert

 Στην συντελεστική εξάρτηση βρίσκουμε εξηγήσεις για τις αγχώδεις διαταραχές και την κατάθλιψη καθώς αυτά συμβαίνουν όταν συμπεριφέρεται κανείς ώστε να κερδίσει την προσοχή.  Η ερμηνεία των συγκεκριμένων καταστάσεων οφείλεται στην ύπαρξη θετικών και αρνητικών ενισχύσεων που υπάρχουν από την παιδική ηλικία.

Θεωρία της κοινωνικής μάθησης  Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή εξηγούνται διατροφικές διαταραχές, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, παιδική κακοποίηση, ζητήματα ρόλων.  Κλασική διαμάχη ανάμεσα στην φύση και την ανατροφή.

Γνωστική προσέγγιση  Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, η παθολογική συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα εσφαλμένου τρόπου σκέψης.  Μοντέλο A-B-C του Ellis  Εδώ το υποκείμενο έχει τον έλεγχο

 Η αποκλίνουσα συμπεριφορά προκύπτει από λαθεμένο τρόπο σκέψης.  Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να διαταράσσεται η πίστη στον εαυτό  Δημιουργεί αρνητικές σκέψεις.

 Σχήματα : Με την έννοια της διαμόρφωσης ενός συγκεκριμένου τρόπου σκέψης για κάθε ζήτημα.  Αυτό οδηγεί σε άγχος και κατάθλιψη, καθώς τα αρνητικά σχήματα είναι αυτά που καταλαμβάνουν το μυαλό και τον τρόπο που σκέφτεται.

Μοντέλο A-B-C  A: Activating. Ενεργοποιώντας το γεγονός εκεί που συμβαίνει  Β : Beliefs. Αντιλήψεις για το γεγονός που ακολουθούνται από λογικές και παράλογες σκέψεις.  C:Consequences. Εκεί που τα επιθυμητά ή ανεπιθύμητα συναισθήματα οδηγούν στην συμπεριφορά.

Στρατηγικές λαθεμένης σκέψης  Διχοτομημένος τρόπος σκέψης  Συναγωγή αρνητικών συμπερασμάτων χωρίς υποστήριξη  Υπεργενίκευση  Καταστροφολογία  Επιλεκτική προσοχή  Υπερβολική ανάληψη ευθυνών

Γνωστικο - συμπεριφορική προσέγγιση στην ψυχοπαθολογία  Το ζήτημα στην αποκλίνουσα συμπεριφορά που εντάσσεται στην ψυχοπαθολογία στην προσέγγιση αυτή αφορά στην κατανόηση της πραγματικότητας.  Εκπαιδεύει τον ασθενή σε τεχνικές που τον βοηθούν να βγει από την ¨ σπηλιά ¨

 Στην προσέγγιση αυτή τα συμπτώματα και οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές περιορίζονται μέσα από τροποποίηση σκέψεων.  Γι αυτό η βελτίωση καθορίζεται μέσα από σκέψεις και πεποιθήσεις.

 Η αντιμετώπιση της ψυχοπαθολογίας συντελείται μέσα από την πεποίθηση να κάνουν οι ίδιοι οι ασθενείς την θεραπεία για τον εαυτό τους μέσα από εργασίες για το σπίτι και στρατηγικές που απαιτούν από τους ίδιους να προκαλέσουν την ζωή τους.

 Ενθαρρύνονται να ελέγχουν διαρκώς την ακρίβεια των πεποιθήσεών τους μέσα από τις εργασίες που τους ανατίθενται και να αναλογιστούν τα ζητήματα που θα προκύψουν μέσα από την λήξη της θεραπείας.  Έτσι, αυτή η διαδικασία γίνεται δεύτερη φύση τους ώστε να αλλάξουν τις αρνητικές σκέψεις.

 Οι κατηγορίες των διαταραχών που ανήκουν στο φάσμα της αποκλίνουσας συμπεριφοράς αφορούν ψυχικές διαταραχές, διαταραχές διάθεσης, αναπτυξιακές διαταραχές.  Ως ψυχικές διαταραχές ορίζονται οι σωματικές, ψυχικές ή συναισθηματικές ανικανότητες συμπεριλαμβανομένων και όσων προκύπτουν από χρήση αλκοόλ ή ουσιών.

 Έχουν σημαντική επιβάρυνση στην γνωστική, συναισθηματική και συμπεριφορική λειτουργικότητα του ατόμου.  Η διάγνωση της ψυχικής διαταραχής βοηθά τους ειδικούς ψυχικής υγείας να διαμορφώσουν βάσει της συμπτωματολογίας μια εξατομικευμένη προσέγγιση φροντίδας.  Η πραγματική δυσκολία στον χαρακτηρισμό ενός ατόμου ως ψυχικά πάσχοντος έγκειται στον στιγματισμό που η νόσος φέρει στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

 Η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρία ορίζει ως ψυχική υγεία την ταυτόχρονη επιτυχία στην εργασία, στην αγάπη και στην δημιουργία ικανοποιητικής αντιμετώπισης των συγκρούσεων ανάμεσα στο ένστικτο στην συνείδηση, στην ύπαρξη των άλλων και στην πραγματικότητα μέσα από ωριμότητα.

 Τέλος, ένας άλλος ορισμός της ψυχικής υγείας την βλέπει ως μια κατάσταση ψυχολογικής ευημερίας και ικανοποιητικής προσαρμογής στην κοινωνία και στις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής. Αυτό δεν σημαίνει ότι απουσιάζει πλήρως το στρες, η ένταση και η σύγκρουση.

 Η διερεύνηση της ψυχοπαθολογίας εμπλέκει πολλές ειδικότητες οι οποίες οφείλουν να συνεργάζονται στο πλαίσιο της διεπιστημονικότητας για το καλό του ασθενούς.

 Οι θεωρίες ψυχοπαθολογίας αλλά και οι διαφορετικές πρακτικές αντιμετώπισης τους θα αποτελέσει βασικούς άξονες του παρόντος μαθήματος.  Το μοτίβο αυτό θα ακολουθηθεί σε όλες τις διαταραχές που θα περιγραφούν αναλυτικά.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας !!!