Αναπτυξιακή Ψυχολογία των Συγκινήσεων

Συγκινήσεις και Αναπτυξιακές Θεωρίες Θεωρία Διακριτών Συγκινήσεων (Discrete Emotions Theory): Izard, Malatesta Θεωρία Διακριτών Συγκινήσεων (Discrete Emotions Theory): Izard, Malatesta Θεωρία Δυναμικών Συστημάτων (Dynamical Systems Theory): Fogel, Camras Θεωρία Δυναμικών Συστημάτων (Dynamical Systems Theory): Fogel, Camras

Φωτογραφίες των βασικών συγκινήσεων χαράς, λύπης, φόβου και έκπληξης, όπως διαμορφώθηκαν με το Facial Action Coding System των Ekman & Friesen (1978)

Θεωρία διακριτών συγκινήσεων και ανάπτυξη Carroll Izard Οι συγκινήσεις παίζουν καθοριστικό ρόλο στην κοινωνικο-γνωστική ανάπτυξη του ατόμου Οι συγκινήσεις παίζουν καθοριστικό ρόλο στην κοινωνικο-γνωστική ανάπτυξη του ατόμου Έμφυτες-Βασικές Συγκινήσεις-Συγκινησιακές Εκφράσεις: Εμφανίζονται ως σύνολο, ενώ οι τελευταίες είναι οι ορατές ενδείξεις ύπαρξης εσωτερικών προγραμμάτων που τροποποιούνται κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης. Οι συγκινήσεις, όπως κάθε βιοψυχολογικό σύστημα, υπόκεινται στις επιδράσεις του περιβάλλοντος και της εμπειρίας. Έμφυτες-Βασικές Συγκινήσεις-Συγκινησιακές Εκφράσεις: Εμφανίζονται ως σύνολο, ενώ οι τελευταίες είναι οι ορατές ενδείξεις ύπαρξης εσωτερικών προγραμμάτων που τροποποιούνται κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης. Οι συγκινήσεις, όπως κάθε βιοψυχολογικό σύστημα, υπόκεινται στις επιδράσεις του περιβάλλοντος και της εμπειρίας.

Θεωρία διακριτών συγκινήσεων και ανάπτυξη Carroll Izard Αναπτυξιακά προσαρμοστική λειτουργία των συγκινήσεων: συγκεκριμένες συγκινήσεις κυριαρχούν κατά τη διάρκεια ενός σταδίου, προκειμένου να διευκολύνουν τους αναπτυξιακούς στόχους αυτής της περιόδου. Αναπτυξιακά προσαρμοστική λειτουργία των συγκινήσεων: συγκεκριμένες συγκινήσεις κυριαρχούν κατά τη διάρκεια ενός σταδίου, προκειμένου να διευκολύνουν τους αναπτυξιακούς στόχους αυτής της περιόδου. Η ενεργοποίηση των συγκινησιακών συστημάτων προηγείται της ενεργοποίησης των γνωστικών, τόσο φυλογενετικά, όσο και οντογενετικά, προκειμένου να αποτελέσουν το πρωτογενές σύστημα κινήτρων κατά τη διάρκεια της ζωής. Η ενεργοποίηση των συγκινησιακών συστημάτων προηγείται της ενεργοποίησης των γνωστικών, τόσο φυλογενετικά, όσο και οντογενετικά, προκειμένου να αποτελέσουν το πρωτογενές σύστημα κινήτρων κατά τη διάρκεια της ζωής.

Θεωρία διακριτών συγκινήσεων και ανάπτυξη Οι συγκινήσεις διεγείρουν κοινωνικο-γνωστικές αλλαγές: Οι συγκινήσεις διεγείρουν κοινωνικο-γνωστικές αλλαγές: Α) υποκινώντας τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις: π.χ. το ενδιαφέρον και η χαρά είναι κεντρικά στη δυαδική αλληλεπίδραση μητέρας-βρέφους, στο μιμητικό παιχνίδι των νηπίων, στις συντροφικές σχέσεις της μέσης παιδικής ηλικίας και στη διαμόρφωση των φιλικών σχέσεων κατά την εφηβική ηλικία. Με τη σειρά τους οι αλληλεπιδράσεις αυτές επιφέρουν προοδευτικές αλλαγές στην υιοθέτηση ρόλων και στη διαμόρφωση κοινωνικών αντιλήψεων. Α) υποκινώντας τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις: π.χ. το ενδιαφέρον και η χαρά είναι κεντρικά στη δυαδική αλληλεπίδραση μητέρας-βρέφους, στο μιμητικό παιχνίδι των νηπίων, στις συντροφικές σχέσεις της μέσης παιδικής ηλικίας και στη διαμόρφωση των φιλικών σχέσεων κατά την εφηβική ηλικία. Με τη σειρά τους οι αλληλεπιδράσεις αυτές επιφέρουν προοδευτικές αλλαγές στην υιοθέτηση ρόλων και στη διαμόρφωση κοινωνικών αντιλήψεων. Β) υποκινώντας την επαναξιολόγηση των προσδοκιών και των συμπεριφορών του ατόμου: π.χ. ο θυμός μπορεί να οδηγήσει κάποιον να επαναπροσδιορίσει το τι δικαιούται και τι όχι να απαιτεί ή η ντροπή και η ενοχή κάνει οδυνηρή την παραβίαση των κοινωνικών κανόνων και οδηγεί σε αυτοαξιολόγηση και επαναξιολόγηση της συμπεριφοράς μας. Β) υποκινώντας την επαναξιολόγηση των προσδοκιών και των συμπεριφορών του ατόμου: π.χ. ο θυμός μπορεί να οδηγήσει κάποιον να επαναπροσδιορίσει το τι δικαιούται και τι όχι να απαιτεί ή η ντροπή και η ενοχή κάνει οδυνηρή την παραβίαση των κοινωνικών κανόνων και οδηγεί σε αυτοαξιολόγηση και επαναξιολόγηση της συμπεριφοράς μας. Γ) υποκινώντας τις συγκινησιακές αναπαραστάσεις και τη συγκινησιακή κατανόηση. Η κατανόηση των συγκινήσεων του εαυτού και του άλλου διαμορφώνουν τη βάση για την ανάπτυξη της «Θεωρίας του Νου», την κατανόηση δηλαδή του πώς ίδιες καταστάσεις μπορούν να προκαλέσουν διαφορετικές συγκινήσεις σε διαφορετικούς ανθρώπους. Γ) υποκινώντας τις συγκινησιακές αναπαραστάσεις και τη συγκινησιακή κατανόηση. Η κατανόηση των συγκινήσεων του εαυτού και του άλλου διαμορφώνουν τη βάση για την ανάπτυξη της «Θεωρίας του Νου», την κατανόηση δηλαδή του πώς ίδιες καταστάσεις μπορούν να προκαλέσουν διαφορετικές συγκινήσεις σε διαφορετικούς ανθρώπους.

Συστατικές Θεωρίες περί Συγκινήσεων Οι συγκινήσεις βασίζονται σε διαφορετικά μέρη που συνδυάζονται, προκειμένου να εκδηλώνονται με διαφορετικούς τρόπους σε διαφορετικούς πολιτισμούς, ανάλογα με το πώς αυτά τα συστατικά εμφανίζονται. Οι συγκινήσεις βασίζονται σε διαφορετικά μέρη που συνδυάζονται, προκειμένου να εκδηλώνονται με διαφορετικούς τρόπους σε διαφορετικούς πολιτισμούς, ανάλογα με το πώς αυτά τα συστατικά εμφανίζονται. Κοινή βιολογική βάση, όπως η γλώσσα, με διαφορετικό, ωστόσο, τρόπο συνδυασμού των δομών, όπως οι διαφορετικές γλώσσες και ιδιώματα: Κοινή βιολογική βάση, όπως η γλώσσα, με διαφορετικό, ωστόσο, τρόπο συνδυασμού των δομών, όπως οι διαφορετικές γλώσσες και ιδιώματα: Παράγοντες πρόκλησης Παράγοντες πρόκλησης Βίωμα Βίωμα Εκφράσεις Εκφράσεις Σωματικές Αλλαγές Σωματικές Αλλαγές

Συστατικές Θεωρίες περί Συγκινήσεων Γνωστικές Θεωρίες-Αποτίμηση: H γνώση αποτελεί αναγκαία και επαρκή συνθήκη για τις συγκινήσεις. Επαρκής: οι συλλογισμοί είναι ικανοί να παράγουν συγκινήσεις. Αναγκαία: οι συγκινήσεις δεν μπορούν να εμφανιστούν χωρίς κάποιο είδος συλλογισμού. Θεωρίες Κοινωνικής Δόμησης Στοιχεία του πολιτισμού, όπως οι κοινωνικοί ρόλοι και έννοιες της κατάλληλης κοινωνικής συμπεριφοράς μπορούν να συμβάλλουν πολλαπλώς στη δόμηση των συγκινήσεων Οι κατηγορίες των συγκινήσεων είναι «πολιτισμικές» και όχι «φυσικές». Π.χ. ο φόβος είναι η εκτίμηση μιας κατάστασης ως επικίνδυνης, δηλαδή πολιτισμικά συγκεκριμένη σκέψη, και παράγει πολιτισμικά συγκεκριμένη συμπεριφορά.

Θεωρίες Δυναμικών Συστημάτων και ανάπτυξη Fogel Γενετικά προκαθορισμένα είναι τα δομικά συστατικά των συγκινήσεων, τα οποία με τη σειρά τους οργανώνονται σε δομές αλληλεπίδρασης. Γενετικά προκαθορισμένα είναι τα δομικά συστατικά των συγκινήσεων, τα οποία με τη σειρά τους οργανώνονται σε δομές αλληλεπίδρασης. Στους ενήλικες τα συστατικά αυτά προκύπτουν μαζί (συγκίνηση) ως αποτέλεσμα της εκτίμησης (κοινωνικής ή γνωστικής) των γεγονότων που συμβαίνουν ταυτόχρονα Στους ενήλικες τα συστατικά αυτά προκύπτουν μαζί (συγκίνηση) ως αποτέλεσμα της εκτίμησης (κοινωνικής ή γνωστικής) των γεγονότων που συμβαίνουν ταυτόχρονα Στην αναπτυξιακή διαδικασία τα συστατικά συνδέονται ανταποκρινόμενα στο περιβάλλον αλλά και αλληλοπεριορίζονται, καθώς το σύστημα αναπτύσσεται. Στην αναπτυξιακή διαδικασία τα συστατικά συνδέονται ανταποκρινόμενα στο περιβάλλον αλλά και αλληλοπεριορίζονται, καθώς το σύστημα αναπτύσσεται. Σε αυτή την πορεία οι σχέσεις μεταξύ εσωτερικής εμπειρίας και εξωτερικής έκφρασης μιας συγκίνησης δεν είναι προκαθορισμένη, αλλά καθορίζεται από τις αλληλεπιδράσεις του ατόμου με το περιβάλλον του. Σε αυτή την πορεία οι σχέσεις μεταξύ εσωτερικής εμπειρίας και εξωτερικής έκφρασης μιας συγκίνησης δεν είναι προκαθορισμένη, αλλά καθορίζεται από τις αλληλεπιδράσεις του ατόμου με το περιβάλλον του.

Τι περιλαμβάνει η συγκινησιακή/συναισθηματική ανάπτυξη Ανάπτυξη περιλαμβάνει τη ρύθμιση αλλά δεν ταυτίζεται αποκλειστικά με αυτή. Ανάπτυξη περιλαμβάνει τη ρύθμιση αλλά δεν ταυτίζεται αποκλειστικά με αυτή. Αλλά επιπλέον: Αποκαλύπτει τις κοινές βασικές διεργασίες εμφάνισης των ειδικών συγκινήσεων ή συναισθημάτων και της ικανότητας ρύθμισής τους. Αποκαλύπτει τις κοινές βασικές διεργασίες εμφάνισης των ειδικών συγκινήσεων ή συναισθημάτων και της ικανότητας ρύθμισής τους.

Τι ορίζεται ως συγκινησιακή/συναισθηματική ανάπτυξη (Alan Sroufe, 1995) Κάθε ειδική εκδήλωση συγκινήσεων, όπως η χαρά ή ο φόβος, ή πιο σύνθετων κοινωνικών συναισθημάτων, όπως η ντροπή ή η ενοχή, αποτελεί συνέχεια προγενέστερων φαινομένων, τα οποία συγκεκριμένες επιδράσεις και εξ αυτών απορρέουσες διεργασίες, οδήγησαν σε ποιοτική αλλαγή, με ταυτόχρονη ωστόσο διατήρηση των βασικών τους δομικών στοιχείων. Κάθε ειδική εκδήλωση συγκινήσεων, όπως η χαρά ή ο φόβος, ή πιο σύνθετων κοινωνικών συναισθημάτων, όπως η ντροπή ή η ενοχή, αποτελεί συνέχεια προγενέστερων φαινομένων, τα οποία συγκεκριμένες επιδράσεις και εξ αυτών απορρέουσες διεργασίες, οδήγησαν σε ποιοτική αλλαγή, με ταυτόχρονη ωστόσο διατήρηση των βασικών τους δομικών στοιχείων. Συνεπώς η μελέτη της αναπτυξιακής αλλαγής περιλαμβάνει: α) διαφοροποίηση και διακύμανση των αιτιών που προκαλούν τα θυμικά φαινόμενα, β) ικανότητα ελεγχόμενης αυξομείωσής τους και γ) ικανότητα αξιολόγησης των απειλητικών ή ευνοϊκών πλευρών του περιστασιακού πλαισίου (σταδιακή μετακίνηση από αποτίμηση φυσικών καταστάσεων σε αξιολογήσεις του περιστασιακού πλαισίου) –ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ α) διαφοροποίηση και διακύμανση των αιτιών που προκαλούν τα θυμικά φαινόμενα, β) ικανότητα ελεγχόμενης αυξομείωσής τους και γ) ικανότητα αξιολόγησης των απειλητικών ή ευνοϊκών πλευρών του περιστασιακού πλαισίου (σταδιακή μετακίνηση από αποτίμηση φυσικών καταστάσεων σε αξιολογήσεις του περιστασιακού πλαισίου) –ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Τι ορίζεται ως συγκινησιακή/συναισθηματική ανάπτυξη Τα ως άνω αποτελούν και τις βασικές συνιστώσες των ατομικών διαφοροποιήσεων κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης Τα ως άνω αποτελούν και τις βασικές συνιστώσες των ατομικών διαφοροποιήσεων κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης Το είδος της σχέσης τροφού και νηπίου είναι καθοριστικό στις ως άνω διαδικασίες καθώς: α) ορίζει το περιστασιακό πλαίσιο και ως εκ τούτου το είδος της αποτίμησης των συμβάντων και β) αποτελεί τη βάση για την ενεργοποίηση διαδικασιών ρύθμισης, είτε ως αποδιοργανωτικός είτε ως προωθητικός παράγοντας της ανάπτυξης- ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣΗΣ Το είδος της σχέσης τροφού και νηπίου είναι καθοριστικό στις ως άνω διαδικασίες καθώς: α) ορίζει το περιστασιακό πλαίσιο και ως εκ τούτου το είδος της αποτίμησης των συμβάντων και β) αποτελεί τη βάση για την ενεργοποίηση διαδικασιών ρύθμισης, είτε ως αποδιοργανωτικός είτε ως προωθητικός παράγοντας της ανάπτυξης- ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣΗΣ

Συγκινησιακό Επεισόδιο «Ένα κοριτσάκι δώδεκα μηνών παίζει με διάφορα παιχνίδια στο πάτωμα μιας εργαστηριακής αίθουσας παιχνιδιού. Η μητέρα του κάθεται σε μικρή απόσταση από αυτό. Ενώ το παιδί στέκεται απέναντί της και περιεργάζεται διάφορα αντικείμενα, μια μεγάλη ψηφίδα από παζλ (ένα καρότο με λαμπερό πορτοκαλί χρώμα) προσελκύει την προσοχή του. Αρπάζει τότε την ψηφίδα με γουρλωμένα μάτια και με μια απαλή κίνηση την τείνει προς τη μητέρα του με ένα πλατύ χαμόγελο και χαρούμενα επιφωνηματάκια. Η μητέρα του ανταποδίδει το χαμόγελο και κάνει σχόλια για το καρότο» «Ένα κοριτσάκι δώδεκα μηνών παίζει με διάφορα παιχνίδια στο πάτωμα μιας εργαστηριακής αίθουσας παιχνιδιού. Η μητέρα του κάθεται σε μικρή απόσταση από αυτό. Ενώ το παιδί στέκεται απέναντί της και περιεργάζεται διάφορα αντικείμενα, μια μεγάλη ψηφίδα από παζλ (ένα καρότο με λαμπερό πορτοκαλί χρώμα) προσελκύει την προσοχή του. Αρπάζει τότε την ψηφίδα με γουρλωμένα μάτια και με μια απαλή κίνηση την τείνει προς τη μητέρα του με ένα πλατύ χαμόγελο και χαρούμενα επιφωνηματάκια. Η μητέρα του ανταποδίδει το χαμόγελο και κάνει σχόλια για το καρότο»

Συστατικά Επεισοδίου Χαμόγελο παιδιού στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή: Χαμόγελο παιδιού στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή: Α) αίτιο: αναγνώριση του «καρότου» Α) αίτιο: αναγνώριση του «καρότου» Β) ψυχοφυσιολογική αντίδραση: ανέλιξη της προσοχής πριν την διαδικασία αναγνώρισης και την ίδια την αντίδραση Β) ψυχοφυσιολογική αντίδραση: ανέλιξη της προσοχής πριν την διαδικασία αναγνώρισης και την ίδια την αντίδραση Γ) ενθαρρυντικό πλαίσιο που ενίσχυσε τη συμπεριφορά: παρουσία της μητέρας Γ) ενθαρρυντικό πλαίσιο που ενίσχυσε τη συμπεριφορά: παρουσία της μητέρας Χαμόγελο παιδιού σε αναπτυξιακή προοπτική: Χαμόγελο παιδιού σε αναπτυξιακή προοπτική: Η αντίδραση χαμόγελου του δωδεκάμηνου παιδιού είναι ίδια με ανάλογες αντιδράσεις σε προγενέστερες ηλικίες και σε τι είναι ποιοτικά διαφορετική; Η αντίδραση χαμόγελου του δωδεκάμηνου παιδιού είναι ίδια με ανάλογες αντιδράσεις σε προγενέστερες ηλικίες και σε τι είναι ποιοτικά διαφορετική;

Κριτική στα κριτήρια οντογενετικής εμφάνισης συγκινήσεων/συναισθημάτων Παρουσία σωματικής αντίδρασης Παρουσία σωματικής αντίδρασης Σε βρέφη που εκδηλώνουν συμπεριφορική αποφυγή δεν παρατηρείται πάντα φυσιολογική αντίδραση αύξησης των καρδιακών παλμών που είναι χαρακτηριστική του φόβου. Σε βρέφη που εκδηλώνουν συμπεριφορική αποφυγή δεν παρατηρείται πάντα φυσιολογική αντίδραση αύξησης των καρδιακών παλμών που είναι χαρακτηριστική του φόβου. Αντίθετα, η διακριτή αποφυγή βλέμματος, που δεν θεωρείται ενδεικτική του φόβου, συνοδεύτηκε από τυπικές του φόβου φυσιολογικές αντιδράσεις. Αντίθετα, η διακριτή αποφυγή βλέμματος, που δεν θεωρείται ενδεικτική του φόβου, συνοδεύτηκε από τυπικές του φόβου φυσιολογικές αντιδράσεις.

Κριτική στα κριτήρια οντογενετικής εμφάνισης συγκινήσεων/συναισθημάτων Παρουσία εκφραστικής συμπεριφοράς Παρουσία εκφραστικής συμπεριφοράς Η εξελικτική προοπτική ασχολείται κυρίως με την ηλικιακή διαφοροποίηση εμφάνισης των διακριτών συγκινησιακών εκφράσεων και στη διαχείριση της εκδήλωσής τους. Δεν εξετάζουν τη διαφοροποίηση των αιτιών ή την πιθανή αλλαγή της εσωτερικής εμπειρίας της συγκίνησης/συναισθήματος Η εξελικτική προοπτική ασχολείται κυρίως με την ηλικιακή διαφοροποίηση εμφάνισης των διακριτών συγκινησιακών εκφράσεων και στη διαχείριση της εκδήλωσής τους. Δεν εξετάζουν τη διαφοροποίηση των αιτιών ή την πιθανή αλλαγή της εσωτερικής εμπειρίας της συγκίνησης/συναισθήματος Επιπλέον πολλές φορές ενώ υπάρχει η κατάλληλη φυσιολογική αντίδραση (π.χ. Για το φόβο: αύξηση των καρδιακών παλμών) στην παρουσία ενός απειλητικού περιστασιακού (π.χ. Οπτικός κρημνός-ξένος), δεν έχουμε εκδήλωση της αντίστοιχης έκφρασης προσώπου Επιπλέον πολλές φορές ενώ υπάρχει η κατάλληλη φυσιολογική αντίδραση (π.χ. Για το φόβο: αύξηση των καρδιακών παλμών) στην παρουσία ενός απειλητικού περιστασιακού (π.χ. Οπτικός κρημνός-ξένος), δεν έχουμε εκδήλωση της αντίστοιχης έκφρασης προσώπου Αδυναμία ακόμη και με τα πλέον περιγραφικά συστήματα εκφραστικής συμπεριφοράς (Affex) για διάκριση εκφράσεων θυμού και λύπης από εκφράσεις γενικής αναστάτωσης στα βρέφη Αδυναμία ακόμη και με τα πλέον περιγραφικά συστήματα εκφραστικής συμπεριφοράς (Affex) για διάκριση εκφράσεων θυμού και λύπης από εκφράσεις γενικής αναστάτωσης στα βρέφη

Ορισμός των συνιστωσών της οντογενετικής ανάπτυξης των συγκινήσεων/συναισθημάτων Τι υποκινεί την εκδήλωση ενός συναισθήματος;: καινοφανές, δυσαρμονία, διακοπή σχεδίων Τι υποκινεί την εκδήλωση ενός συναισθήματος;: καινοφανές, δυσαρμονία, διακοπή σχεδίων Πώς πρέπει να χαρακτηριστούν οι διαφορές στα συναισθήματα; Πώς πρέπει να χαρακτηριστούν οι διαφορές στα συναισθήματα; Ποια λειτουργία επιτελεί το συναίσθημα; Ποια λειτουργία επιτελεί το συναίσθημα; Θέση του συναισθήματος στη γενική ροή της συμπεριφοράς Θέση του συναισθήματος στη γενική ροή της συμπεριφοράς Ρόλος του συναισθήματος και της ρύθμισής του γενικότερα στην ανάπτυξη και στις ατομικές διαφοροποιήσεις Ρόλος του συναισθήματος και της ρύθμισής του γενικότερα στην ανάπτυξη και στις ατομικές διαφοροποιήσεις

Η αρχή της ενότητας και της ανακύπτουσας πολυπλοκότητας Ενότητα: ο οργανισμός αναπτύσσεται ως ολότητα-η γνωσιακή, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη αποτελούν μέρη της ίδιας διαδικασίας Ενότητα: ο οργανισμός αναπτύσσεται ως ολότητα-η γνωσιακή, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη αποτελούν μέρη της ίδιας διαδικασίας Ανακύπτουσα πολυπλοκότητα: η νέα πολυπλοκότερη συμπεριφορά ή δομή προκύπτει από τις προγενέστερες και απλούστερες και επιπλέον ό,τι είναι αυτό που προκύπτει θα αναπτύξει επίσης «αναπτυξιακές ιδιότητες»: αύξηση της πολυπλοκότητας (αμοιβαίες αλληλεπιδράσεις των συστατικών στοιχείων) και ποιοτική αλλαγή (σε κυτταρικό επίπεδο: ζυγωτό, βλαστοκύστη, έμβρυο) Ανακύπτουσα πολυπλοκότητα: η νέα πολυπλοκότερη συμπεριφορά ή δομή προκύπτει από τις προγενέστερες και απλούστερες και επιπλέον ό,τι είναι αυτό που προκύπτει θα αναπτύξει επίσης «αναπτυξιακές ιδιότητες»: αύξηση της πολυπλοκότητας (αμοιβαίες αλληλεπιδράσεις των συστατικών στοιχείων) και ποιοτική αλλαγή (σε κυτταρικό επίπεδο: ζυγωτό, βλαστοκύστη, έμβρυο)

Οι πρώτοι μήνες της ζωής: 0-6 μήνες Α) Το φυσιολογικό πλαίσιο της συμπεριφοράς: η σωματική ωρίμανση, η κατάσταση και ο ρυθμιστικός έλεγχος της φυσιολογίας παίζουν κεντρικό ρόλο κατά τους πρώτους μήνες (ωρίμανση φλοιού εξαφανίζει χαμόγελα REM στην ηλικία των 3 μηνών, μετά τους έξι μήνες η πείνα δεν προκαλεί διέγερση): μετά τους 1-2 μήνες μετάβαση σε ψυχοφυσιολογικές διεργασίες Α) Το φυσιολογικό πλαίσιο της συμπεριφοράς: η σωματική ωρίμανση, η κατάσταση και ο ρυθμιστικός έλεγχος της φυσιολογίας παίζουν κεντρικό ρόλο κατά τους πρώτους μήνες (ωρίμανση φλοιού εξαφανίζει χαμόγελα REM στην ηλικία των 3 μηνών, μετά τους έξι μήνες η πείνα δεν προκαλεί διέγερση): μετά τους 1-2 μήνες μετάβαση σε ψυχοφυσιολογικές διεργασίες Β) Τάση ενεργού συμμετοχής του βρέφους και του νηπίου στην παραγωγή ερεθισμάτων (διατήρηση προσοχής, διέγερση προς αντιστοιχία με τα εξωτερικά ερεθίσματα –από απλή διέγερση ΚΝΣ προς ερεθίσματα που απαιτούν πιο εκλεπτυσμένες γνωστικές διεργασίες- και στον τρίτο μήνα συναίσθηση του περιεχομένου της διέγερσης, με παράλληλη πρόκληση της διέγερσης από το ίδιο το βρέφος) Β) Τάση ενεργού συμμετοχής του βρέφους και του νηπίου στην παραγωγή ερεθισμάτων (διατήρηση προσοχής, διέγερση προς αντιστοιχία με τα εξωτερικά ερεθίσματα –από απλή διέγερση ΚΝΣ προς ερεθίσματα που απαιτούν πιο εκλεπτυσμένες γνωστικές διεργασίες- και στον τρίτο μήνα συναίσθηση του περιεχομένου της διέγερσης, με παράλληλη πρόκληση της διέγερσης από το ίδιο το βρέφος)

Οι πρώτοι μήνες της ζωής: 0-6 μήνες Γ) Από τις γενικευμένες στις συντονισμένες πράξεις: Από ευρείες σωματικές αντιδράσεις σε συντονισμένες συμπεριφορικές κινήσεις που προϋποθέτουν την αξιολόγηση της κατάστασης πριν την έκλυση της αντίδρασης Γ) Από τις γενικευμένες στις συντονισμένες πράξεις: Από ευρείες σωματικές αντιδράσεις σε συντονισμένες συμπεριφορικές κινήσεις που προϋποθέτουν την αξιολόγηση της κατάστασης πριν την έκλυση της αντίδρασης Δ) Αισθησιο-κινητικο-συναισθηματική συγκρότηση- συντονισμός της εμπειρίας-πρόδρομο φαινόμενο του αυτοελέγχου: ικανότητα πρόσληψης περισσότερων ερεθισμάτων χωρίς την εκδήλωση αναστάτωσης-το βρέφος παύει να είναι έρμαιο κάθε έντονου ερεθίσματος, αντίθετα ο συντονισμός π.χ. της προσοχής και της κινητικής δραστηριότητας σηματοδοτεί αυτό που θα αποτελέσει θετικό συναίσθημα και προωθεί τη γνωστική ανάπτυξη παρατείνοντας την ενασχόληση του βρέφους με το ερέθισμα. Δ) Αισθησιο-κινητικο-συναισθηματική συγκρότηση- συντονισμός της εμπειρίας-πρόδρομο φαινόμενο του αυτοελέγχου: ικανότητα πρόσληψης περισσότερων ερεθισμάτων χωρίς την εκδήλωση αναστάτωσης-το βρέφος παύει να είναι έρμαιο κάθε έντονου ερεθίσματος, αντίθετα ο συντονισμός π.χ. της προσοχής και της κινητικής δραστηριότητας σηματοδοτεί αυτό που θα αποτελέσει θετικό συναίσθημα και προωθεί τη γνωστική ανάπτυξη παρατείνοντας την ενασχόληση του βρέφους με το ερέθισμα. Τάση επιβολής τάξης στην εμπειρία: επίτευξη στο καινοφανές, στη δυσαρμονία ή στην αβεβαιότητα τότε θετικές θυμικές αντιδράσεις, ενώ όταν η τάξη της αντίληψης διαταράσσεται ανεπανόρθωτα, τότε προκύπτουν αρνητικές αντιδράσεις Τάση επιβολής τάξης στην εμπειρία: επίτευξη στο καινοφανές, στη δυσαρμονία ή στην αβεβαιότητα τότε θετικές θυμικές αντιδράσεις, ενώ όταν η τάξη της αντίληψης διαταράσσεται ανεπανόρθωτα, τότε προκύπτουν αρνητικές αντιδράσεις

Βρέφη 6-12 μηνών Κατά πόσο μια αντίδραση θα προκύψει και τι συγκίνηση θα προκαλέσει εξαρτάται από το νόημα που θα αποδώσει το βρέφος στο γεγονός-από το αντικειμενικό ερέθισμα στην υποκειμενική εμπειρία (προηγούμενες εμπειρίες-περιστάσεις-ιδιοσυγκρασία). Κατά πόσο μια αντίδραση θα προκύψει και τι συγκίνηση θα προκαλέσει εξαρτάται από το νόημα που θα αποδώσει το βρέφος στο γεγονός-από το αντικειμενικό ερέθισμα στην υποκειμενική εμπειρία (προηγούμενες εμπειρίες-περιστάσεις-ιδιοσυγκρασία). Ευαισθησία στο περιστασιακό πλαίσιο: Ευαισθησία στο περιστασιακό πλαίσιο: Α) σκηνικό Α) σκηνικό Β) χρόνος εξοικείωσης Β) χρόνος εξοικείωσης Γ) προηγούμενα γεγονότα π.χ. αποχωρισμού Γ) προηγούμενα γεγονότα π.χ. αποχωρισμού Δ) παρουσία ή θέση της μητέρας Δ) παρουσία ή θέση της μητέρας Ενώ μέχρι τους 6 πρώτους μήνες το παιδί αντιδρά θετικά στη θέα της μητέρας ή αρνητικά στην παρουσία ενός ξένου, κατά το δεύτερο ήμισυ του πρώτου έτους η αντίδραση του βρέφους σε αυτά τα γεγονότα εξαρτάται επιπλέον και από τη σειρά εμφάνισης αυτών των γεγονότων, όσο και από γεγονότα που προηγήθηκαν Ενώ μέχρι τους 6 πρώτους μήνες το παιδί αντιδρά θετικά στη θέα της μητέρας ή αρνητικά στην παρουσία ενός ξένου, κατά το δεύτερο ήμισυ του πρώτου έτους η αντίδραση του βρέφους σε αυτά τα γεγονότα εξαρτάται επιπλέον και από τη σειρά εμφάνισης αυτών των γεγονότων, όσο και από γεγονότα που προηγήθηκαν Συνδέεται με την ικανότητα του παιδιού να θυμάται και να αναμένει εμπειρίες και έτσι σταδιακά το γεγονός αποκτά υποκειμενική σημασία για το παιδί. Συνδέεται με την ικανότητα του παιδιού να θυμάται και να αναμένει εμπειρίες και έτσι σταδιακά το γεγονός αποκτά υποκειμενική σημασία για το παιδί.

Οντογένεση συναισθημάτων χαράς, θυμού, φόβου Συγκρότηση μετά το πρώτο έτος Συγκρότηση μετά το πρώτο έτος Προδρομικά συναισθήματα: καθολικές αντιδράσεις σε έντονες διεγέρσεις (αντανακλαστικές αντιδράσεις), π.χ. θετική ή αρνητική διέγερση, σωματικός περιορισμός Προδρομικά συναισθήματα: καθολικές αντιδράσεις σε έντονες διεγέρσεις (αντανακλαστικές αντιδράσεις), π.χ. θετική ή αρνητική διέγερση, σωματικός περιορισμός Με τη γνωστική ωρίμανση της αντίληψης έχουμε προδρομικά φαινόμενα π.χ. Ευχαρίστηση, επιφυλακτικότητα, απογοήτευση σε κινητική αποτυχία Με τη γνωστική ωρίμανση της αντίληψης έχουμε προδρομικά φαινόμενα π.χ. Ευχαρίστηση, επιφυλακτικότητα, απογοήτευση σε κινητική αποτυχία Ώριμα συναισθήματα: ακριβείς και άμεσες αντιδράσεις σε συγκεκριμένα γεγονότα με νόημα, π.χ. Χαρά, φόβος, θυμός Ώριμα συναισθήματα: ακριβείς και άμεσες αντιδράσεις σε συγκεκριμένα γεγονότα με νόημα, π.χ. Χαρά, φόβος, θυμός Τα ώριμα συναισθήματα δεν υφίστανται πριν από την εμφάνιση της επίγνωσης χωρισμού του εαυτού από τον περίγυρο, της στοιχειώδους αυτοσυναίσθησης. Τα ώριμα συναισθήματα δεν υφίστανται πριν από την εμφάνιση της επίγνωσης χωρισμού του εαυτού από τον περίγυρο, της στοιχειώδους αυτοσυναίσθησης. Φυσιολογική (πρώτοι μήνες)-ψυχοφυσιολογική (μέχρι τον 6ο μήνα)-ψυχολογική αντίδραση (μετά τον 6ο μήνα): μετάβαση από ποσοτική σε ποιοτική αντίδραση Φυσιολογική (πρώτοι μήνες)-ψυχοφυσιολογική (μέχρι τον 6ο μήνα)-ψυχολογική αντίδραση (μετά τον 6ο μήνα): μετάβαση από ποσοτική σε ποιοτική αντίδραση

Γνωστική (Piaget)Συναισθηματική (Sroufe)Κοινωνική (Sander) 0-1: χρήση αντανακλαστικών- προσαρμογή των έμφυτων αντανακλαστικών 0-1: απόλυτος φραγμός εξωτερικών ερεθισμάτων-εγγενής προστασία 0-3: αρχική ρύθμιση-ύπνος, τάισμα, χαλάρωση, προτίμηση στον κηδεμόνα 1-4: πρωτεύουσες κυκλικές αντιδράσεις-προσαρμογή εστιασμένη στο σώμα-προσμονή βασισμένη σε οπτικά ερεθίσματα- συντονισμός λειτουργιών 1-3: προσανατολισμός στον εξωτερικό κόσμο-σχετική ευαισθησία σε εξωτερικές διεργασίες-κοινωνικό χαμόγελο 4-8: δευτερεύουσες κυκλικές αντιδράσεις: συμπεριφορά κατευθυνόμενη προς τον εξωτερικό κόσμο (διαμόρφωση αισθησιοκινητικών «τάξεων» και αναγνώριση)-προσανατολισμός στο στόχο (διατήρηση και διασφάλιση ενδιαφερόντων θεαμάτων) 3-6: αντιδράσεις σε περιεχόμενο (αφομοίωση με ευχαρίστηση, αδυναμία αφομοίωσης με απογοήτευση) 4-6: μητέρα και βρέφος συντονίζονται στις δραστηριότητες της φροντίδας. Συναισθηματικό, κινητικό και ηχητικό παιχνίδι 7-9: ενεργός συμμετοχή (χαρά πρόκλησης καταστάσεων, αποτυχία σκόπιμων πράξεων, διαφοροποίηση διστακτικότητα και θετικές ή αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις) 7-9: πρωτοβουλία-το βρέφος ξεκινά την κοινωνική συναλλαγή, προτιμώμενες δραστηριότητες, βίωση επιτυχίας ή παρεμβολής στην επίτευξη στόχων

Γνωστική (Piaget)Συναισθηματική (Sroufe)Κοινωνική (Sander) 8-12: συντονισμός δευτερευόντων μοτίβων και εφαρμογή σε νέες περιστάσεις-ενδιαφέρον για την ποιότητα και τη σχέση αντικειμένων- έρευνα για κρυμμένα αντικείμενα- προθετικότητα (μέσο-σκοπός, εργαλεία), έναρξη εκτίμησης σχέσεων αιτιότητας (οι άλλοι ως φορείς γεγονότων, προεξόφληση συνεπειών) 9-12: προσκόλληση- συγκρότηση και συντονισμός συναισθηματικών αντιδράσεων (αντιδράσεις βάσει περιεχομένου, αξιολόγηση και άμεσες αντιδράσεις) 10-13: διαθεσιμότητα και ανταπόκριση μητέρας, εξερεύνηση από ασφαλή βάση, αμοιβαιότητα και ανταπόδοση εξαρτώμενη από τις πληροφορίες σχετικά με τις αρχικές συνθήκες 12-18: τριτεύουσες κυκλικές αντιδράσεις-επιδίωξη του καινοφανούς (πειραματισμός για πρόκληση νέων αποτελεσμάτων), δοκιμή και λάθος (επινόηση νέων μέσων), σωματική αιτιότητα, χωροαντιληπτική και αποσπασμένη από τις πράξεις του παιδιού 12-18: πειραματισμός-η μητέρα ως ασφαλής βάση για εξερεύνηση- διαθέσεις, επίμονα συναισθήματα ή συναισθήματα με καθυστέρηση- έλεγχος συναισθηματικής έκφρασης 14-20: αυτοεπιβεβαίωση, διεύρυνση πρωτοβουλίας, επιτυχία και επιβράβευση 18-24: επινόηση νέων μέσων μέσω νοητικού συνδυασμού, συμβολική αναπαράσταση (γλώσσα, μιμήσεις, συμβολικό παιχνίδι), επίλυση προβλημάτων χωρίς εμφανή δράση (καινοφανείς συνδυασμοί σχημάτων) 18-24: Αντίληψη του εαυτού- ενεργητική αντιμετώπιση καταστάσεων, θετική αυτοαξιολόγηση, ντροπή, αίσθηση ατομικότητας (τρυφερότητα, αμφιγνωμία, σύγκρουση θελήσεων, αψήφιση).

Αναπτυξιακές μεταβολές στην πρόκληση της συγκίνησης Scarr & Salapatek (1970): φασουλής, οπτικός κρημνός, σκύλος-παιχνίδι, δυνατοί θόρυβοι, άτομο με μάσκα Scarr & Salapatek (1970): φασουλής, οπτικός κρημνός, σκύλος-παιχνίδι, δυνατοί θόρυβοι, άτομο με μάσκα Βρέφη έως 7 μηνών: φόβος ή δυσφορία σε όλα Βρέφη έως 7 μηνών: φόβος ή δυσφορία σε όλα 7 μηνών-2έτη: οπτικός κρημνός, μάσκα και ξένοι 7 μηνών-2έτη: οπτικός κρημνός, μάσκα και ξένοι Αντίθετα: θόρυβοι, άγνωστα παιχνίδια 7-12 μήνες και μετά η ένταση μειωνόταν Αντίθετα: θόρυβοι, άγνωστα παιχνίδια 7-12 μήνες και μετά η ένταση μειωνόταν Παιδιά: φόβος σε φανταστικά θέματα Παιδιά: φόβος σε φανταστικά θέματα Σχολικά χρόνια: σωματικός τραυματισμός και φυσικός κίνδυνος Σχολικά χρόνια: σωματικός τραυματισμός και φυσικός κίνδυνος Εφηβικά χρόνια: κοινωνικές φοβίες Εφηβικά χρόνια: κοινωνικές φοβίες Φόβος αποχωρισμού (Bowlby, 1973): δεύτερο ήμισυ του 1ου έτους, αποκορύφωμα μήνες, στον 3ο χρόνο σπάνιες τέτοιες αντιδράσεις Φόβος αποχωρισμού (Bowlby, 1973): δεύτερο ήμισυ του 1ου έτους, αποκορύφωμα μήνες, στον 3ο χρόνο σπάνιες τέτοιες αντιδράσεις Διαφοροποιήσεις ακόμη και στον τρόπο αποχωρισμού: λιγότερος φόβος όταν η απομάκρυνση βασίζεται στα ίδια ή όταν ο γονιός χρησιμοποιεί την ίδια πόρτα με συνήθως- παράγοντας δυσφορίας ο άγνωστος παράγοντας Διαφοροποιήσεις ακόμη και στον τρόπο αποχωρισμού: λιγότερος φόβος όταν η απομάκρυνση βασίζεται στα ίδια ή όταν ο γονιός χρησιμοποιεί την ίδια πόρτα με συνήθως- παράγοντας δυσφορίας ο άγνωστος παράγοντας

Οι συγκινήσεις ως ρυθμιστές της αλληλεπίδρασης Cohn & Tronick (1983): απουσία συναισθήματος/θετικές εκφράσεις Cohn & Tronick (1983): απουσία συναισθήματος/θετικές εκφράσεις Στο επίπεδο συναίσθημα περισσότερες οι αρνητικές αντιδράσεις των βρεφών, επιφυλακτικότητα, λιγότερες θετικές εκφράσεις Στο επίπεδο συναίσθημα περισσότερες οι αρνητικές αντιδράσεις των βρεφών, επιφυλακτικότητα, λιγότερες θετικές εκφράσεις Tronick, Cohn & Shea (1986): μοντέλο αμοιβαίας ρύθμισης- θετικές εκφράσεις=επιτυχία αλληλεπίδρασης, αρνητικές εκφράσεις=η αλληλεπίδραση δεν πηγαίνει καλά Tronick, Cohn & Shea (1986): μοντέλο αμοιβαίας ρύθμισης- θετικές εκφράσεις=επιτυχία αλληλεπίδρασης, αρνητικές εκφράσεις=η αλληλεπίδραση δεν πηγαίνει καλά Stenberg & Campos (1990): Βρέφη 1, 4 και εφτά μηνών, περιορισμός στο καρεκλάκι από τον ερευνητή Stenberg & Campos (1990): Βρέφη 1, 4 και εφτά μηνών, περιορισμός στο καρεκλάκι από τον ερευνητή Θυμός στα βρέφη 4 και 7 μηνών: στους 4 μήνες προσοχή προς τον ερευνητή και τα χέρια του στους 7 μήνες έκφραση θυμού προς τη μητέρα Θυμός στα βρέφη 4 και 7 μηνών: στους 4 μήνες προσοχή προς τον ερευνητή και τα χέρια του στους 7 μήνες έκφραση θυμού προς τη μητέρα Κοινωνική αναφορά: Sorce et al. (1985), πέρασμα οπτικού κρημνού από το 74% των βρεφών ενός έτούς, όταν η μητέρα είχε χαρούμενη έκφραση, κανένα όταν είχε φοβισμένη Κοινωνική αναφορά: Sorce et al. (1985), πέρασμα οπτικού κρημνού από το 74% των βρεφών ενός έτούς, όταν η μητέρα είχε χαρούμενη έκφραση, κανένα όταν είχε φοβισμένη Μετά τον πρώτο χρόνο συναισθήματα γονιών χρησιμεύουν ως πληροφορίες για τη δική τους αξιολόγηση σχετικά με τον κόσμο Μετά τον πρώτο χρόνο συναισθήματα γονιών χρησιμεύουν ως πληροφορίες για τη δική τους αξιολόγηση σχετικά με τον κόσμο

Η διαφοροποίηση ανάμεσα στον Εαυτό και τους άλλους Η ανάδυση των κοινωνικών συναισθημάτων Κατά τους 6 πρώτους μήνες τα μωρά κλαίνε ως απάντηση π.χ. Στο κλάμα άλλων βρεφών Κατά τους 6 πρώτους μήνες τα μωρά κλαίνε ως απάντηση π.χ. Στο κλάμα άλλων βρεφών Πρώτο ενδιαφέρον προς τα συναισθήματα των άλλων βρεφών κατά τον 6ο μήνα με προσέγγιση, άγγιγμα ενός προσώπου που δυσφορεί Πρώτο ενδιαφέρον προς τα συναισθήματα των άλλων βρεφών κατά τον 6ο μήνα με προσέγγιση, άγγιγμα ενός προσώπου που δυσφορεί μήνες ανταποκρίνονται στη δυσφορία των συνομηλίκων με παρηγορητικές συμπεριφορές, ωστόσο υιοθετώντας συμπεριφορές που θα ήθελαν τα ίδια για να παρηγορηθούν μήνες ανταποκρίνονται στη δυσφορία των συνομηλίκων με παρηγορητικές συμπεριφορές, ωστόσο υιοθετώντας συμπεριφορές που θα ήθελαν τα ίδια για να παρηγορηθούν 3 ετών η παρηγοριά ανταποκρίνεται στις ανάγκες του άλλου ατόμου, π.χ. Φωνάζει τη μητέρα 3 ετών η παρηγοριά ανταποκρίνεται στις ανάγκες του άλλου ατόμου, π.χ. Φωνάζει τη μητέρα Αργότερα ενδιαφέρον για τη δυσφορία του άλλου ή ακόμη και ενοχή Αργότερα ενδιαφέρον για τη δυσφορία του άλλου ή ακόμη και ενοχή

Η διαφοροποίηση ανάμεσα στον Εαυτό και τους άλλους Η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης (empathy) Hoffman (1984) Οικουμενική ενσυναίσθηση: μέσω μίμησης ή μεταδοτικότητας Οικουμενική ενσυναίσθηση: μέσω μίμησης ή μεταδοτικότητας Εγωκεντρική ενσυναίσθηση: ως η συγκίνηση να αφορά το ίδιο Εγωκεντρική ενσυναίσθηση: ως η συγκίνηση να αφορά το ίδιο Ενσυναίσθηση κατανόησης: τα συναισθήματα των άλλων είναι διαφορετικά Ενσυναίσθηση κατανόησης: τα συναισθήματα των άλλων είναι διαφορετικά Ενσυναίσθηση της εμπειρίας του άλλου: διαφορετικές εμπειρίες οδηγούν σε διαφορετικές αντιδράσεις κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου Ενσυναίσθηση της εμπειρίας του άλλου: διαφορετικές εμπειρίες οδηγούν σε διαφορετικές αντιδράσεις κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου Πείραμα Lewis et al. (1989) με καθρέφτη και προσέγγιση από ξένο Μόνο τα παιδιά που μπορούν να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη μπορούν να νιώσουν ντροπή, σε αντίθεση με το φόβο που εμφανίζεται και χωρίς αυτοαντίληψη του εαυτού Μόνο τα παιδιά που μπορούν να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη μπορούν να νιώσουν ντροπή, σε αντίθεση με το φόβο που εμφανίζεται και χωρίς αυτοαντίληψη του εαυτού

Κατανόηση για τις αιτίες της συγκίνησης Από τη συμπεριφορά στην εσωτερική ψυχική κατάσταση Ανάμεσα στα 2 και 3 χρόνια, με την ανάπτυξη της γλώσσας, τα παιδιά σκέφτονται για τις αιτίες των συγκινήσεων και τους τρόπους που μπορούν να τις ελέγξουν (ατομικές θεωρίες περί συγκίνησης) Ανάμεσα στα 2 και 3 χρόνια, με την ανάπτυξη της γλώσσας, τα παιδιά σκέφτονται για τις αιτίες των συγκινήσεων και τους τρόπους που μπορούν να τις ελέγξουν (ατομικές θεωρίες περί συγκίνησης) 2-3 χρόνια περισσότερο τις αποδίδουν ως συμπεριφορά, π.χ. Κοιτάξτε τι κάνατε στο πρόσωπό μου-αυτό που δείχνει κάποιος είναι αυτό που νιώθει 2-3 χρόνια περισσότερο τις αποδίδουν ως συμπεριφορά, π.χ. Κοιτάξτε τι κάνατε στο πρόσωπό μου-αυτό που δείχνει κάποιος είναι αυτό που νιώθει 3-4 χρόνια (ενσυναίσθηση της εμπειρίας του άλλου): το ίδιο αντικείμενο μπορεί να προκαλέσει διαφορετικά συναισθήματα σε διαφορετικούς ανθρώπους (αντίληψη της συγκίνησης ως εσωτερικής ψυχικής κατάστασης) 3-4 χρόνια (ενσυναίσθηση της εμπειρίας του άλλου): το ίδιο αντικείμενο μπορεί να προκαλέσει διαφορετικά συναισθήματα σε διαφορετικούς ανθρώπους (αντίληψη της συγκίνησης ως εσωτερικής ψυχικής κατάστασης) «δεν μου αρέσει ο αφρός ξυρίσματος, αρέσει όμως στον μπαμπά» «δεν μου αρέσει ο αφρός ξυρίσματος, αρέσει όμως στον μπαμπά» 3-6 χρόνια (Θεωρία του Νου): Harris et al. (1989) η ελεφαντίνα που της άρεσε μόνο το γάλα και ο πίθηκος που το άλλαξε με κόκα-κόλα – προβλέψεις με κριτήριο το στόχο των πρωταγωνιστών από την ηλικία των 4 ετών 3-6 χρόνια (Θεωρία του Νου): Harris et al. (1989) η ελεφαντίνα που της άρεσε μόνο το γάλα και ο πίθηκος που το άλλαξε με κόκα-κόλα – προβλέψεις με κριτήριο το στόχο των πρωταγωνιστών από την ηλικία των 4 ετών

Η κατανόηση της απόκρυψης των συναισθημάτων Συνειδητή ρύθμιση ή απόκρυψη αρχίζει στα πρώτα σχολικά χρόνια Συνειδητή ρύθμιση ή απόκρυψη αρχίζει στα πρώτα σχολικά χρόνια Harris et al. (1986): «Η Νταϊάνα έχει κοιλόπονο» σε παιδιά 4, 6 και 10 ετών. Harris et al. (1986): «Η Νταϊάνα έχει κοιλόπονο» σε παιδιά 4, 6 και 10 ετών. Από την ηλικία των 6 ετών τα παιδιά διέκριναν το τι αισθανόταν πραγματικά η Νταϊάνα από το τι έδειξε στο πρόσωπό της. Από την ηλικία των 6 ετών τα παιδιά διέκριναν το τι αισθανόταν πραγματικά η Νταϊάνα από το τι έδειξε στο πρόσωπό της. Η ικανότητα απόκρυψης αυξάνεται επίσης με την ηλικία και είναι μεγαλύτερη στα κορίτσια: Saarni (1984) δώρο ανάλογο της ηλικίας και μετά μωρουδίστικο σε παιδιά ηλικίας 6 και 10 ετών Η ικανότητα απόκρυψης αυξάνεται επίσης με την ηλικία και είναι μεγαλύτερη στα κορίτσια: Saarni (1984) δώρο ανάλογο της ηλικίας και μετά μωρουδίστικο σε παιδιά ηλικίας 6 και 10 ετών Πολιτισμικές διαφορές στο χρονικό στάδιο ανάπτυξης της απόκρυψης: αντιφατικά ευρήματα (Gardner,1988) Πολιτισμικές διαφορές στο χρονικό στάδιο ανάπτυξης της απόκρυψης: αντιφατικά ευρήματα (Gardner,1988)

Η ανάπτυξη της αμφιθυμίας Ταυτόχρονη βίωση δυο αλληλοσυγκρουόμενων συγκινήσεων. Ταυτόχρονη βίωση δυο αλληλοσυγκρουόμενων συγκινήσεων. Βίωση αμφιθυμίας=ικανότητα δημιουργίας σύνθετων μοντέλων ψυχικών καταστάσεων Βίωση αμφιθυμίας=ικανότητα δημιουργίας σύνθετων μοντέλων ψυχικών καταστάσεων Βίωση πριν την κατανόηση: τον πρώτο χρόνο αγκαλιά μετά από αποχωρισμό με μητέρα με ταυτόχρονο θυμό (Ainsworth et al., 1970) Βίωση πριν την κατανόηση: τον πρώτο χρόνο αγκαλιά μετά από αποχωρισμό με μητέρα με ταυτόχρονο θυμό (Ainsworth et al., 1970) Κατανόηση αμφιθυμίας στα 10 περίπου χρόνια Κατανόηση αμφιθυμίας στα 10 περίπου χρόνια Harter & Buddin (1987): παιδιά 4-12 ετών. Harter & Buddin (1987): παιδιά 4-12 ετών. Αδυναμία ταυτόχρονης βίωσης δύο συναισθημάτων Αδυναμία ταυτόχρονης βίωσης δύο συναισθημάτων Ταυτόχρονη βίωση δύο ίδιου σθένους συναισθημάτων σε διαφορετικά αντικείμενα (θα ήμουν ευτυχισμένος για μοτοσικλέτα, χαίρομαι για αυτοκίνητο) Ταυτόχρονη βίωση δύο ίδιου σθένους συναισθημάτων σε διαφορετικά αντικείμενα (θα ήμουν ευτυχισμένος για μοτοσικλέτα, χαίρομαι για αυτοκίνητο) Δυο διαφορετικά συναισθήματα ίδιου σθένους στον ίδιο στόχο (χαρούμενος και περήφανος που κέρδισα στο παιχνίδι) Δυο διαφορετικά συναισθήματα ίδιου σθένους στον ίδιο στόχο (χαρούμενος και περήφανος που κέρδισα στο παιχνίδι) Δυο αντιφατικά συναισθήματα σε δύο αντικείμενα (χαίρομαι που βλέπω τον πόλεμο των άστρων, λυπάμαι που έχασα το ποδόσφαιρο) Δυο αντιφατικά συναισθήματα σε δύο αντικείμενα (χαίρομαι που βλέπω τον πόλεμο των άστρων, λυπάμαι που έχασα το ποδόσφαιρο) Δυο αντιφατικά συναισθήματα στον ίδιο στόχο (χάρηκα για το ποδήλατο, αλλά λυπάμαι που είχε μόνο τρεις ταχύτητες)=11.3 χρόνια Δυο αντιφατικά συναισθήματα στον ίδιο στόχο (χάρηκα για το ποδήλατο, αλλά λυπάμαι που είχε μόνο τρεις ταχύτητες)=11.3 χρόνια

Ρύθμιση και ατομικές διαφορές στη βίωση και έκφραση των συγκινήσεων

Ατομικές διαφορές Στην ένταση, τη συχνότητα και τη διάρκεια των συναισθημάτων ή συγκινησιακή ισορροπία (π.χ. Θυμός αντί για θλίψη ή μειωμένη εκδήλωση συγκινήσεων), εξαρτώνται από το τρόπο ρύθμισης των συγκινήσεων και από την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο. Στην ένταση, τη συχνότητα και τη διάρκεια των συναισθημάτων ή συγκινησιακή ισορροπία (π.χ. Θυμός αντί για θλίψη ή μειωμένη εκδήλωση συγκινήσεων), εξαρτώνται από το τρόπο ρύθμισης των συγκινήσεων και από την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο. Π.χ. Η απόκτηση της γλωσσικής ικανότητας αποφορτίζει την αναγκαιότητα σωματικής εκτόνωσης των συγκινήσεων ή αναπτυξιακές μεταβολές της νευροφυσιολογίας οδηγούν σε καλύτερο έλεγχο της διέγερσης και συναισθηματική σταθερότητα Π.χ. Η απόκτηση της γλωσσικής ικανότητας αποφορτίζει την αναγκαιότητα σωματικής εκτόνωσης των συγκινήσεων ή αναπτυξιακές μεταβολές της νευροφυσιολογίας οδηγούν σε καλύτερο έλεγχο της διέγερσης και συναισθηματική σταθερότητα Έτσι μέχρι το πρώτο έτος η ρύθμιση συνίσταται στη διασφάλιση επιτυχούς αλληλεπίδρασης με τον τροφό, ενώ με την ανάπτυξη του αυτόνομου εαυτού το παιδί αρχίζει να δημιουργεί συμβολικές αναπαραστάσεις για τις συγκινήσεις του και να αποδίδει ερμηνείες (ηρεμούν με τη σκέψη) Έτσι μέχρι το πρώτο έτος η ρύθμιση συνίσταται στη διασφάλιση επιτυχούς αλληλεπίδρασης με τον τροφό, ενώ με την ανάπτυξη του αυτόνομου εαυτού το παιδί αρχίζει να δημιουργεί συμβολικές αναπαραστάσεις για τις συγκινήσεις του και να αποδίδει ερμηνείες (ηρεμούν με τη σκέψη) Επίδραση περιβαλλοντικών και βιολογικών παραγόντων Επίδραση περιβαλλοντικών και βιολογικών παραγόντων

Δεσμός Bowlby (1971): εξελικτικό στοιχείο της σχέσης γονιού-παιδιού που ενεργοποιείται όταν το βρέφος αντιμετωπίζει μια απειλή. Σε στιγμές φόβου το βρέφος σχηματίζει ένα μοντέλο κατά πόσο μπορεί να εμπιστευθεί τον ενήλικα. Bowlby (1971): εξελικτικό στοιχείο της σχέσης γονιού-παιδιού που ενεργοποιείται όταν το βρέφος αντιμετωπίζει μια απειλή. Σε στιγμές φόβου το βρέφος σχηματίζει ένα μοντέλο κατά πόσο μπορεί να εμπιστευθεί τον ενήλικα. Ainsworth: Πειραματική «Συνθήκη Ξένου»: συμπεριφορά βρεφών μετά από συνθήκη σύντομου αποχωρισμού και επιστροφή αυτού που τα φροντίζει Ainsworth: Πειραματική «Συνθήκη Ξένου»: συμπεριφορά βρεφών μετά από συνθήκη σύντομου αποχωρισμού και επιστροφή αυτού που τα φροντίζει Α) Ασφαλής δεσμός: θλίψη μετά από απομάκρυνση και αναζήτησή του στη συνέχεια για να παρηγορηθούν (θετικά, αρνητικά συναισθήματα και ουδετερότητα) Α) Ασφαλής δεσμός: θλίψη μετά από απομάκρυνση και αναζήτησή του στη συνέχεια για να παρηγορηθούν (θετικά, αρνητικά συναισθήματα και ουδετερότητα) Β) Δεσμός αμφιθυμίας: όταν γυρίζει ο τροφός τα παιδιά τον αναζητούν για να παρηγορηθούν, αλλά δεν καταφέρνουν να ανακουφιστούν και εκδηλώνουν θυμό και αντίσταση (αρνητικά συναισθήματα) Β) Δεσμός αμφιθυμίας: όταν γυρίζει ο τροφός τα παιδιά τον αναζητούν για να παρηγορηθούν, αλλά δεν καταφέρνουν να ανακουφιστούν και εκδηλώνουν θυμό και αντίσταση (αρνητικά συναισθήματα) Γ) Δεσμός αποφυγής: τα βρέφη δεν αλληλεπιδρούν με τον τροφό μετά την επιστροφή του (γενικά λιγότερα συναισθήματα) Γ) Δεσμός αποφυγής: τα βρέφη δεν αλληλεπιδρούν με τον τροφό μετά την επιστροφή του (γενικά λιγότερα συναισθήματα) Goldberg, MacKay & Rochester (1994): Goldberg, MacKay & Rochester (1994): Α) Μητέρες με έκφραση ευρείας γκάμας συναισθημάτων Α) Μητέρες με έκφραση ευρείας γκάμας συναισθημάτων Β) Μητέρες με ασταθή συγκινησιακή συμπεριφορά, μεγαλύτερη ανταπόκριση στα αρνητικά συναισθήματα των παιδιών τους Β) Μητέρες με ασταθή συγκινησιακή συμπεριφορά, μεγαλύτερη ανταπόκριση στα αρνητικά συναισθήματα των παιδιών τους Γ) Μητέρες με μικρότερη ανταπόκριση στα αρνητικά συναισθήματα των παιδιών τους (επαναλαμβανόμενες απορρίψεις). Τα βρέφη έχουν αρνητικά συναισθήματα έχουν όμως επιλέξει να μην τα δείχνουν Γ) Μητέρες με μικρότερη ανταπόκριση στα αρνητικά συναισθήματα των παιδιών τους (επαναλαμβανόμενες απορρίψεις). Τα βρέφη έχουν αρνητικά συναισθήματα έχουν όμως επιλέξει να μην τα δείχνουν

Παράγοντες που επηρεάζουν το είδος δεσμού Γενική μητρική ευαισθησία: σωστή ερμηνεία των σημάτων του παιδιού, συμπεριφορά αποδοχής, σεβασμός της αυτονομίας του, διαθεσιμότητα για το βρέφος, τρυφερότητα Γενική μητρική ευαισθησία: σωστή ερμηνεία των σημάτων του παιδιού, συμπεριφορά αποδοχής, σεβασμός της αυτονομίας του, διαθεσιμότητα για το βρέφος, τρυφερότητα Συγχρονισμός: κατά πόσο η συναισθηματική κατάσταση της μητέρας είναι εναρμονισμένη με αυτή του βρέφους (Isabella, Belsky & Von Eye, 1989) Συγχρονισμός: κατά πόσο η συναισθηματική κατάσταση της μητέρας είναι εναρμονισμένη με αυτή του βρέφους (Isabella, Belsky & Von Eye, 1989)

Ιδιοσυγκρασία - Προσωπικότητα Στοιχεία της συμπεριφοράς που είναι σταθερά στο χρόνο, σε διάφορες καταστάσεις, έχουν νευροφυσιολογικό υπόβαθρο και έναν βαθμό κληρονομικότητας (Goldsmith, 1993)-Θετική ή αρνητική συναισθηματικότητα, συστολή Στοιχεία της συμπεριφοράς που είναι σταθερά στο χρόνο, σε διάφορες καταστάσεις, έχουν νευροφυσιολογικό υπόβαθρο και έναν βαθμό κληρονομικότητας (Goldsmith, 1993)-Θετική ή αρνητική συναισθηματικότητα, συστολή Η ιδιοσυγκρασία πιθανόν επηρεάζει το είδος δεσμού της μητέρας με το παιδί, όταν η μητέρα δεν είναι ευέλικτη Η ιδιοσυγκρασία πιθανόν επηρεάζει το είδος δεσμού της μητέρας με το παιδί, όταν η μητέρα δεν είναι ευέλικτη Συγκινησιακές προκαταλήψεις της ιδιοσυγκρασίας με επίδραση των περιπλοκότερων δομών σχέσεων διαμορφώνει: Συγκινησιακές προκαταλήψεις της ιδιοσυγκρασίας με επίδραση των περιπλοκότερων δομών σχέσεων διαμορφώνει: Προσωπικότητα: ο βαθμός κατά τον οποίο ένας άνθρωπος τείνει να ενεργεί με χαρακτηριστικό τρόπο στη διάρκεια του χρόνου και σε όλες τις περιστάσεις Προσωπικότητα: ο βαθμός κατά τον οποίο ένας άνθρωπος τείνει να ενεργεί με χαρακτηριστικό τρόπο στη διάρκεια του χρόνου και σε όλες τις περιστάσεις Πέντε διαστάσεις: νευρωτισμός (τάσεις φοβίας, εχθρότητας και κατάθλιψης), εξωστρέφεια (θαλπωρή, κοινωνικότητα, θετικά συναισθήματα), ανοιχτή διάθεση (φαντασία, αισθητική, ιδέες), προσήνεια (ειλικρίνεια, εμπιστοσύνη, ενδοτικότητα), ευσυνειδησία (επίτευξη στόχων, αυτοπειθαρχία και αίσθηση καθήκοντος) Πέντε διαστάσεις: νευρωτισμός (τάσεις φοβίας, εχθρότητας και κατάθλιψης), εξωστρέφεια (θαλπωρή, κοινωνικότητα, θετικά συναισθήματα), ανοιχτή διάθεση (φαντασία, αισθητική, ιδέες), προσήνεια (ειλικρίνεια, εμπιστοσύνη, ενδοτικότητα), ευσυνειδησία (επίτευξη στόχων, αυτοπειθαρχία και αίσθηση καθήκοντος) Eysenck (1990) Eysenck (1990) Νευρωτισμός-μεταιχμιακό σύστημα-άμεσα εφαρμόσιμη κλασική εξαρτημένη μάθηση Νευρωτισμός-μεταιχμιακό σύστημα-άμεσα εφαρμόσιμη κλασική εξαρτημένη μάθηση Εξωστρέφεια-χαμηλή διέγερση: αναζήτησή της εξωτερικά Εξωστρέφεια-χαμηλή διέγερση: αναζήτησή της εξωτερικά Εσωστρέφεια-υψηλή διέγερση: αναζήτηση ηρεμίας και αυτοοργάνωσης Εσωστρέφεια-υψηλή διέγερση: αναζήτηση ηρεμίας και αυτοοργάνωσης Νευρωτισμός και εξωστρέφεια με υψηλά επίπεδα κληρονομικότητας Νευρωτισμός και εξωστρέφεια με υψηλά επίπεδα κληρονομικότητας