Θεολογία και Φυσική στη στωική φιλοσοφία Φυσικοποίηση του Θεού ή θεοποίηση της Φύσης; Χριστίνα Ι. Κούρφαλη, δρ Φιλοσοφίας

σώματα Καθετί που υπάρχει 1. είναι σώμα, 2. μπορεί να ενεργεί ή να πάσχει, 3. αποτελεί "αίτιον" ενός άλλου σώματος, δύναται να επιφέρει αλλαγές σ' αυτό.

ασώματα τα ασώματα δεν είναι παρά εννοήματα: Λεκτά, τόπος, χρόνος, κενό

Τὶσώματαασώματα ούτε σώματα ούτε ασώματα ὑ πάρχουν ὑ φίστανται ποιοῦνπάσχον λεκτάχρόνοςτόποςκενόπροσηγορίεςόρια

Αρχές (σωματικές) το πάσχον (ουσία/ύλη) και το ποιούν (λόγος/πνεύμα) Η φυσική σχέση ανάμεσα στις δύο αρχές είναι η μίξη.

Υπάρχει Θεός; Αν ο Θεός υπάρχει, τότε είναι ….

Τι είναι ο Θεός;...ο κόσμος είναι Θεός και το σύνολο του κόσμου ενώνεται από μια θεϊκή φύση. Και αυτή η φωτιά του κόσμου είναι πιο καθαρή, πιο διαπεραστική, πιο κινητική από τη δική μας θερμότητα η οποία διατηρεί τα όντα που γνωρίζουμε και τους επιτρέπει να ζουν. Cicero, ND

Είσαι κομμάτι του Θεού. Μέσα σου έχεις κάποιο μέρος εκείνου. Γιατί, λοιπόν, δεν αντιλαμβάνεσαι τη συγγένειά σου με τον Θεό; Γιατί δεν γνωρίζεις την προέλευσή σου; Δεν θέλεις, όταν τρως, να θυμάσαι ποιος είσαι εσύ που τρως και ποιον τρέφεις; Όταν έρχεσαι σε επαφή ερωτική, ποιος είσαι που το κάνεις αυτό; Στις παρέες, όταν γυμνάζεσαι, όταν συνδιαλέγεσαι, δεν ξέρεις ότι τρέφεις τον Θεό, ότι γυμνάζεις τον Θεό; Φέρεις παντού μαζί σου τον Θεό, δύστυχε, και δεν το γνωρίζεις. Νομίζεις ότι μιλώ για κάποιο εξωτερικό Θεό, που είναι φτιαγ­μένος από ασήμι και χρυσό; Μέσα σου τον έχεις τον Θεό… Επίκτητος (Δ ) Θεός=Φύση

Είναι ο Θεός/η Φύση δημιουργός; Το α ἴ τιον εκλαμβάνεται στη στωική φιλοσοφία ως «δι’ ὅ ».

«Τα σώματα δεν δημιουργούν το ένα το άλλο, αλλά το ένα προκαλεί μια μεταβολή στο άλλο». SVF / LS 55D. Ο Θεός ως αίτιον μπορεί μόνον να μεταμορφώνει την ύλη: «Ο Θεός είναι αναμεμειγμένος με την ύλη, διαπερνά όλη την ύλη και την μορφοποιεί». SVF

Ο Θεός ως Πρόνοια και Ειμαρμένη

κοσμική συμπάθεια Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει τίποτε το αναίτιο και τίποτε που να συμβαίνει από μόνο του· όσο για τις τυχαίες παρορμήσεις που εφευρίσκουν μερικοί και μιλούν γι’ αυτές, απλώς οφείλο­νται σε άδηλα αίτια που δεν τα αντιλαμβανόμαστε καθώς μας σπρώχνουν προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Πλούταρχος, Ἐ ναντ. 1045C-D.

Πνεύμα Στα πνεύματα οφείλει τη συνοχή της η ύλη. Αυτά τη συγκρατούν και τη συνέχουν. Το πνεύμα συνέχει ο τόνος.

Τόνος Ο τόνος είναι ένα είδος κίνησης που υπάρχει στα πνεύματα και κατευθύνεται ταυτόχρονα προς τα μέσα και προς τα έξω· η κίνηση προς τα έξω παράγει μεγέθη και ποιότητες, η κίνηση προς τα μέσα ενότητα και ουσία. Η κίνηση του τόνου είναι άφθαρτη.

Μορφές του πνεύματος Ως « ἕ ξις» συνέχει τις πέτρες, τα ξύλα και άλλα παρόμοια, αλλά και τα οστά των ζώων. Ως «φύσις» υπάρχει στα φυτά και σε εκείνα τα μέρη των ζώων που μοιάζουν με φυτά, γιατί μεγαλώνουν αυτόματα, όπως τα νύχια, οι τρίχες· η φύση, δηλαδή, είναι έξη που κινείται. «Ψυχή» είναι η φύση που απέκτησε φαντασία και ορμή και ενυπάρχει στα έλλογα και τα άλογα ζώα.

Η ψυχή, δεν εισάγεται από έξω στο σώμα. Απλώς, το εκτικό πνεύμα, που ενυπάρχει στο σπέρμα, αποκτά ενεργητικότητα κατά τη γονιμοποίηση του ωαρίου και γίνεται φυσικό πνεύμα, το οποίο, με τη σειρά του, την ώρα της γέννησης γίνεται ψυχικό πνεύμα, δηλαδή ψυχή.

Έτσι άρχισαν τα πράγματα…

Είδη μίξης 1 ον «παράθεση» 2 ον «σύγχυση» 3 ον με «κράση» Κράση συμβαίνει στην περίπτωση της μίξης ύλης και πνεύματος.

Αιώνια επαναφορά Ο κόσμος βρίσκεται σε ένα αιώνιο κυκλικό γίγνεσθαι, μια αιώνια επαναφορά, που εναλλάσσει ένα οργανωμένο κοσμικό σύστημα με το καθαρό φως. Δεν υπάρχει ένας κόσμος, μοναδικός και αιώνιος, αλλά μια αιώνια διαδοχή κόσμων που εκδηλώνουν ακριβώς την ίδια τάξη.

Η θεωρία του παλλόμενου σύμπαντος

Η δομή του κόσμου: το κενό « ἐ ρημία σώματος» Άπειρο και συνεχές Διάστημα που είναι δυνατόν να καταληφθεί από ένα ον, αλλά δεν είναι κατειλημμένο. Το κενό υφίσταται έξω από τον κόσμο και γύρω από αυτόν. Ο κόσμος είναι πλήρης.

Ο τόπος Ο τόπος νοείται κατά μετάβαση· συμπεραίνουμε την ύπαρξή του υποθέτοντάς την λόγω της αλλαγής θέσης των σωμάτων. Ο τόπος δεν είναι αισθητή, αλλά νοητική εντύπωση, που ακολουθεί την εντύπωση που σχηματίζουμε για τα σώματα.

Τα όρια Τα όρια ανήκουν σε εκείνη την κατηγορία του «τι» που δεν είναι ούτε σώματα ούτε ασώματα. Στην πραγματικότητα, δηλαδή, τα σώματα δεν διαθέτουν όρια.

Η χώρα Ο τόπος του μεγαλύτερου σώματος, με την έννοια του «χωρε ῖ ν». Το μεγαλύτερο σώμα αποτελεί τη χώρα τού μικρότερου.

Το πνεύμα Το πνεύμα είναι το μεγαλύτερο σώμα που προσφέρει χώρα στην ύλη και την ενοποιεί. Κ ό σμος τε γ ὰ ρ ε ἷ ς ἐ ξ ἁ π ά ντων κα ὶ θε ὸ ς ε ἷ ς δι΄ ἁ π ά ντων κα ὶ ο ὐ σ ί α μ ί α κα ὶ ν ό μος ε ἷ ς ͵ λ ό γος κοιν ὸ ς π ά ντων τ ῶ ν νοερ ῶ ν ζ ῴ ων ͵ κα ὶ ἀ λ ή θεια μ ί α ͵ ε ἴ γε κα ὶ τελει ό της μ ί α τ ῶ ν ὁ μογεν ῶ ν κα ὶ το ῦ α ὐ το ῦ λ ό γου μετεχ ό ντων ζ ῴ ων. Μάρκος Αυρήλιος ( )

Η διαλεκτική της σταθερότητας το σταθερό όλον και το μεταβαλλόμενο επιμέρους· το ποιο ῦ ν και το πάσχον· η εκπύρωση και η αιώνια επαναφορά· το σώμα και το ασώματο· η κίνηση του τόνου προς τα μέσα και προς τα έξω· το πεπερασμένο όλον (τα σώματα) και το άπειρο παν (τα σώματα και το κενό)

« ἄ νωθεν ἐ πιθεωρε ῖ ν» Η ψυχή που ασχολείται μ’ αυτά τα θέματα (ενν. της Φυσικής) και τα σκέφτεται μέρα νύχτα κατακτά εκείνη τη γνώση που συστήνει ο θεός στους Δελφούς, όταν λέει ότι η ψυχή θα ‘πρεπε να γνωρίσει τον εαυτό της και να συνειδητοποιήσει ότι συνδέεται με το θεϊκό πνεύμα, το οποίο είναι ανεξάντλητη πηγή ευφροσύνης. Ο στοχασμός για τη φύση και την ουσία των θεών τής γεννάει το πάθος να μιμηθεί την αθανασία του θεϊκού πνεύματος, και δεν αισθάνεται πια περιορισμένη σε μια σύντομη ζωή, γιατί βλέπει ότι οι αιτίες των πραγμάτων συνδέονται μεταξύ τους σε μια αναπόδραστη αλυσίδα, και, ενώ ρέουν στον χρόνο της αιωνιότητας, υπάρχει ένας Λόγος και μια ανώτερη νοημοσύνη που τις κυβερνά. Κικέρων, 5ηΤουσκουλανή (§70)

Η αυτογνωσία Τι είσαι; Άνθρωπος. Αν βλέπεις τον εαυτό σου ως κάτι ανεξάρτητο, πρέπει, σύμφωνα με τη φύση, να ζήσεις μέχρι τα γηρατειά, να πλουτίσεις και να είσαι υγιής. Αν, όμως, τον βλέπεις ως άνθρωπο και ως μέρος κάποιου όλου, εκείνο το όλο επιτάσσει τη μια ν’ αρρωστήσεις, την άλλη να ταξιδέψεις στη θάλασσα και να κινδυνέψεις, την άλλη να βρεθείς σε ανάγκη και να πεθάνεις πριν την ώρα σου. Γιατί λοιπόν δυσανασχετείς; Δεν ξέρεις ότι, όπως το πόδι, αν αποσπαστεί, δεν θα είναι πλέον πόδι, έτσι και εσύ δεν θα είσαι άνθρωπος; Επίκτητος, (Δ ).

Αποδέξου τα πράγματα όπως συμβαίνουν «Μην έχεις την απαίτηση να γίνονται όσα γίνονται όπως θέλεις εσύ, αλλά να δέχεσαι τα πράγματα όπως έρχονται –και η ζωή θα κυλήσει ήρεμα». Επίκτητος, Ἐ γχ. 8, μτφ. Σκουτερόπουλος.

Ο Μάρκος Αυρήλιος σημειώνει: Και το πόδι, αν είχε μυαλό, θα επιδίωκε να λασπωθεί. Συμφέρει στον καθένα εκείνο που του φέρνει η φύση του συνόλου, και τον συμφέρει τότε, όταν εκείνη το φέρνει.