Δρ. Σπυρούλα Σπύρου C.D.A. Κολλέγιο

 Μάθημα

1. Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπειά 2. Ψυχοθεραπεία Ψυχανάλυση 3. Θεωρία της Συμπεριφοράς 4. Προσωποκεντρική Θεωρία

 Υπάρχουν διάφορες θεωρίες γύρω από το άγχος, και η κάθε μια προβάλει την δική της προοπτική και επεξήγηση για το άγχος  Πιο κάτω, θα δούμε αναλυτικά τις κυριότερες θεωρίες του στρες…

 Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπειά (ΓΣΨ) ή αλλιώς Cognitive Behavioural Therapy (CBT)  Υπάρχει μια σχέση μεταξύ συναισθημάτων και σκέψης στις διαταραχές του άγχους, οι οποίες ορίζονται αρχικά ως διαταραχές της σκέψης

 Η έμφαση τοποθετείται στην ερμηνεία των γεγονότων και καταστάσεων από τους ανθρώπους, παρά στα ίδια τα γεγονότα  Αυτές οι ερμηνείες δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα και χαρακτηρίζονται από ◦ Μη ρεαλισμό ◦ Υπερεκτίμηση της πιθανότητας παρουσίασης και του βαθμού δριμύτητας των άσχημων καταστάσεων ◦ Υποεκτίμηση των υπαρχόντων τρόπων αντιμετώπισης των καταστάσεων ή των τρόπων επίλυσης

Σκέψεις Συναισθήματα Πράξεις Σωματική Αντίδραση Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία, (Aaron Beck, 1967, 1975, 2005, 2010)

 Οι σκέψεις χωρίζονται σε ◦ Αυτόματες αρνητικές σκέψεις π.χ. δεν θα τα καταφέρω, οι άλλοι είναι καλύτεροι από έμενα, πάντα θα είμαι έτσι και θα αποτυγχάνω ◦ Συμπεράσματα που έχουν δημιουργηθεί από προηγούμενες εμπειρίες π.χ. δεν πρέπει να χάνω τον έλεγχο μου, δεν πρέπει να δείχνω τις αδυναμίες μου, δεν γίνεται να είμαι αδύναμη, εάν αγχωθώ θα αποτύχω, εάν δουν τις αδυναμίες μου τότε θα δουν τι αποτυχημένη είμαι ◦ Δυσλειτουργικά Σχήματα π.χ. πάντα μια αποτυχία θα είμαι, δεν θα καταφέρω τίποτα στην ζωή μου, όλοι θα με λυπούνται και κοροϊδεύουν όταν αγχώνομαι, εάν αγχωθώ θα χάσω τον έλεγχο, θα λιποθυμήσω και θα πεθάνω, κανείς δεν νοιάζεται για εμένα

 Εαυτό = αρνητική εικόνα για τον εαυτό, π.χ. ευάλωτο, αδύναμο, αποτυχία, έλλειψη αυτοπεποίθησης,  Κόσμο = απειλητικό, κακόβουλο,  Μέλλον = απρόβλεπτο, αρνητικό, άσκοπο, αποτυχία, ‘μαύρο’

 Ο βασικός πυρήνας αποτελείται από τρεις βασικές αρχές 1.Η γνωσιακή λειτουργία επηρεάζει τη συμπεριφορά 2.Η γνωσιακή λειτουργία μπορεί να ελεγχθεί και να μεταβληθεί 3.Οι επιθυμητές αλλαγές στη συμπεριφορά μπορούν να επηρεαστούν από τις γνωσιακές αλλαγές

 Η θεραπεία του άγχους επικεντρώνεται στην ανακάλυψη των αυτόματων αρνητικών σκέψεων, στην αναγνώριση των πιθανών συνεπειών και στην προσπάθεια αντικαταστάσεις αυτών των σκέψεων με άλλες εναλλακτικές, ρεαλιστικές και λογικές σκέψεις  Παράδειγμα εργαλείων: Γνωστική Αναδόμηση και Αλλαγή συμπεριφοράς

 Ο Sigmund Freud ( ), ήταν ο πρώτος που εισηγήθηκε τον κρίσιμο ρόλο που παίζει το άγχος στο σχηματισμό νευρωτικών και ψυχοσωματικών καταστάσεων  Το άγχος θεωρείτε ‘θεμελιακό φαινόμενο και το κεντρικό πρόβλημα της νεύρωσης’  Το άγχος λειτουργεί ως ‘σήμα’ ότι το Εγώ απειλείται και γι’αυτό έχει τη δυνατότητα να θέσει σε λειτουργία τους μηχανισμούς άμυνας

 Υπάρχουν διάφορα είδη άγχους ◦ Ηθικό άγχος το οποίο δημιουργείται από τις απαιτήσεις του Υπερεγώ και τις παραβιάσεις των εσωρετικοποιημένων γονικών αξιών ◦ Νευρωτικό άγχος το οποίο προκαλείται από τις πραγματικές ή φανταστικές συγκρούσεις με τους γονείς (ή άλλες μορφές που ασκούν έλεγχο επί των παρορμήσεων μας). Το άγχος αυτό συνδέεται με τις εμπειρίες από σκληρούς ή αδιάφορους γονείς και το φόβο ότι δεν είναι δυνατό να ελεγχθούν οι εσωτερικές παρορμήσεις

 Έμφαση στο ‘ασυνείδητο’ - οι άνθρωποι δρουν συχνά για λόγους που δεν άπτονται των συνειδητών σκέψεων τους, καθώς το ασυνείδητο μπορεί να αποτελεί την πηγή των ανθρώπινων κινήτρων.  Μελέτη ονείρων για να μπορούμε να εισέλθουμε στο ‘ασυνείδητο’  Δομή στο ‘ασυνείδητο’: Εκείνο (ή Id ), το Εγώ και το Υπερεγώ ◦ Το Εκείνο αντιπροσωπεύει τα κίνητρα, τα ένστικτα και τις βιολογικές ανάγκες του ατόμου και κατά συνέπεια είναι έμφυτο, υπάρχει δηλαδή κατά τη γέννηση και δεν επηρεάζεται από την εμπειρία του ατόμου. ◦ Η έννοια του Εγώ αποτελεί το λογικό μέρος που αν και δεν είναι έμφυτο, αναπτύσσεται και καλλιεργείται με την επίδραση της συσσωρευμένης εμπειρίας. ◦ Το Υπερεγώ αντιπροσωπεύει όλες τις θετικές ηθικές και κοινωνικές αξίες του ατόμου, αποτελώντας κατά κάποιο τρόπο την ηθική συνείδηση

 Tο άγχος είναι μια ενδοψυχική σύγκρουση που προέρχεται από τη διαμάχη ανάμεσα στις ενορμήσεις του ατόμου, τις ενστικτώδεις, δηλαδή, επιθυμίες του (το «Εκείνος») και τις κοινωνκές επιταγές όπως τις αντιλαμβάνεται και τις ενσωματώνει, δηλαδή το «Υπερεγώ».  Το «Εγώ» του ατόμου προσπαθεί να ισορροπήσει αυτήν την ασυνείδητη διαμάχη και στην προσπάθειά του χρησιμοποιεί μηχανισμούς άμυνας που έχει αποκτήσει μέσα από την ψυχική του εξέλιξη, όπως π.χ. απώθηση, μετουσίωση, άρνηση, εξιδανίκευση

 Τα άτομα που αντιμετωπίζουν με πρέπουσα ωριμότητα τις καταστάσεις, διαθέτοντας αποτελεσματικότερους μηχανισμούς άμυνας, επιτυγχάνουν μία ορθολογική διαχείριση των συγκρούσεων χωρίς να επιβαρύνουν τον εαυτό τους με μεγάλα φορτία άγχους.  Σε αντίθεση με εκείνους που δε διαθέτουν ανάλογους μηχανισμούς, με συνέπεια, αφενός να καταβάλλονται από το στρες και αφετέρου να υιοθετούν ανώριμες στρατηγικές αντιμετώπισης παρόμοιων καταστάσεων.

 Απώθηση: απαλλαγή του εγώ από απαράδεκτες αναμνήσεις, φαντασιώσεις.  Μετατροπή: μη αποδεκτές ενορμήσεις μετατρέπονται σε συμπτώματα (υστερία)  Μετάθεση: μετακίνηση της συναισθηματικής εμπειρίας προς άλλο αντικείμενο(ακίνδυνο)  Μόνωση: φράγμα ανάμεσα στο ιδεατό περιεχόμενο και το συναίσθημα μιας ανάμνησης ή φαντασίωσης.  Ακύρωση: τελετουργική επιτέλεση μιας ακίνδυνης συμπεριφοράς(π.χ πλύσιμο των χεριών ψυχαναγκαστικά) με σκοπό την εξουδετέρωση ενός φαντασιωσικού κινδύνου.

 Εκλογίκευση: συγκάλυψη των αληθινών κινήτρων μιας συμπεριφοράς με το σκοπό εξασφάλισης(αμνηστίας)  Παλινδρόμηση: επιστροφή σε προτιμότερους τύπους εκπλήρωσης επιθυμίας  Προβολή: μεταφορά ευθυνών που απορρέουν από τις ενορμήσεις του υποκειμένου στους άλλους. Ο άλλος υιοθετεί τη συμπεριφορά που του αποδίδει η προβολή(προβλητική ταυτοποίηση)  Άρνηση: απόρριψη των γεγονότων και της πραγματικότητας προς ενίσχυση φανταστικών εκδοχών.  Διχασμός: παραδοχή μιας εμπειρικής διαπίστωσης από το εγώ και ταυτόχρονα την διάψευση της σαν να μην ισχύει η τυπική λογική.

 Το άγχος αποτελεί: ◦ Μία εξαρτημένη απάντηση σε ειδικά ερεθίσματα του περιβάλλοντος ◦ Ένα προϊόν μάθησης. Εμφανίζουν, δηλαδή, αγχώδεις εκδηλώσεις έχοντας ως πρότυπα παρόμοιες συμπεριφορές αγαπημένων και σημαντικών προσώπων στη ζωή τους (γονείς, λοιποί συγγενείς, φίλοι, κ.α.).  Τα άτομα υπερεκτιμούν τον κίνδυνο και την πιθανότητα βλάβης και παράλληλα υποτιμούν την ικανότητα που διαθέτουν, ως προς την αντιμετώπιση δυσάρεστων καταστάσεων που απειλούν την ψυχο-σωματική τους ακεραιότητα, καθώς και την κοινωνική τους υπόσταση.  «Ο κόσμος είναι επικίνδυνος, οι κίνδυνοι πολλοί και μεγάλοι κι εγώ αδύναμος, δεν θα τα καταφέρω…»

 Behavioural Theory  B.F. Skinner - περιστέρια  Ivan Pavlov – σκύλοι  John Watson – Little Albert  Philip Zibarto – πείραμα φυλάκισης

 Προσωποκεντρική ή πελατοκεντρική θεωρία (person centered theory) εξελίχτηκε από την δουλεία του Carl Rogers  Ανθρωπιστική προσέγγιση που βλέπει τους ανθρώπους να έχουν την εγγενή ικανότητα να ενεργοποιούν το δυναμικό τους  Το δυναμικό κάθε ατόμου είναι μοναδικό και δίνεται πρωταρχική σημασία στην εμπειρία του και στις αντιλήψεις του για τη ζωή

 Η έννοια του εαυτού, η αυτό αντίληψη αναπτύσσεται όταν το άτομο διαφοροποιεί το φυσικό του εαυτό από το περιβάλλον.  Μέσω της συνεχούς αλληλεπίδραση με του άλλους, ο κοινωνικός εαυτός αναπτύσσεται και συμβάλλει στη δημιουργία της έννοιας του εαυτού  Η ανάγκη για θετική εκτίμηση είναι πολύ σημαντική και μπορεί να ικανοποιηθεί μόνο όταν το άτομο νιώσει την αναγνώριση και αποδοχή εκ μέρους των άλλων

 Εάν ένα παιδί λαμβάνει αναγνώριση (χωρίς όρους ή χωρίς να πρέπει να τηρεί προϋποθέσεις ή απαιτήσεις) τότε κατορθώνει να αντιμετωπίζει τον εαυτό του με θετικό τρόπο  Εάν ένα παιδί βάζει σε κατώτερη μοίρα τις προσωπικές του αξίες για να αποκτήσει την υπό όρους αναγνώριση τότε δημιουργεί συνθήκες αυτοαξίας  Εάν όμως οι συνθήκες αξιότητας είναι υπερβολικά περιοριστικές τότε παρεμποδίζεται η αυτοπραγμάτωση

 Αν οι νέες εμπειρίες έρχονται σε μεγάλη ασυμφωνία με την έννοια του εαυτού, η ισορροπία της έννοιας του εαυτού διαταράσσεται  Το αποτέλεσμα είναι η εκδήλωση του άγχους  Και μπορεί να εμφανιστεί αμυντική συμπεριφορά όπως η εκλογίκευση, η φαντασίωση και η προβολή  Αυτό καταλήγει σε μια ανικανότητα αυτοπραγμάτωσης η οποί είναι βασισμένη στην υιοθέτηση των αξιών των άλλων

 Μητρούση, Σ., Τραυλός, Α. Κούκια, Ε. & Ζυγά, Σ. Θεωρίες άγχους: μια κριτική ανασκόπηση, Τόμος 6 – Τεύχος 1, Βιβλιογραφική Ανασκόπηση

Ερωτήσεις - Απαντήσεις

*Τεχνικές διαχείρισης του στρες: διαφραγματική αναπνοή, προοδευτική μυϊκή χαλάρωση