Stress & Γυναικεία Αναπαραγωγή Σοφία Καλανταρίδου Καθηγήτρια Μαιευτικής-Γυναικολογίας & Στείρωσης Β’ Μαιευτική & Γυναικολογική Κλινική Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών Νοσοκομείο ΑΡΕΤΑΙΕΙΟ

Φυσιολογικός γεννητικός κύκλος Φυσιολογική ανατομία γεννητικών οργάνων Φυσιολογική λειτουργία του άξονα «υποθάλαμος-υπόφυση- ωοθήκες» & «υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφρίδια».

GnRH HPO Axis

Roseweir & Millar Hum Reprod Update 2009;15:203

Στρες & Αναπαραγωγή Kalantaridou S, Zoumakis E, Makrigiannakis A, Lavasidis L, Vrekoussis T, Chrousos GP J Reprod Immunol 2010

Stress & γυναικεία αναπαραγωγική λειτουργία

Ρύθμιση της κατά ώσεις έκκρισης της GnRH Golden & Carlson Ann N Y Acad Sci 2008;1135:163

Hormonal mediators of amenorrhea FGF21: Fibroblast growth factor-21 Fourman et al. J Clin Endocrinol Metab 2015

Επίδραση του stress στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα υποθάλαμος CRH: ανασταλτική δράση GnRH κορτιζόλη: ανασταλτική δράση πρόσθια υπόφυση κορτιζόλη: ανασταλτική δράση LH FSH ωοθήκες κορτιζόλη: ανασταλτική δράση & αντίσταση στη δράση της οιστραδιόλης οιστραδιόλη προγεστερόνη Chrousos & Gold. JAMA 1992 Rabin et al. Biol Reprod 1990

Continuum of energy deficiency-related reproductive disturbances De Souza MJ. Med Sci Sports Exerc 2003;35:1553

13 normal weight women with FHA 18 women with amenorrhea & anorexia nervosa 21 healthy controls Lawson et al. J Clin Endocrinol Metab 2009;94:4710

spine spine hip Cortisol & BMD Healthy controls Hypothalamic amenorrhea Anorexia nervosa hip Lawson et al. J Clin Endocrinol Metab 2009;94:4710 Cortisol & BMD

Lawson et al. J Clin Endocrinol Metab 2009;94:4710

Stress & υπογονιμότητα

Υπογονιμότητα αδυναμία σύλληψης μετά από 1 χρόνο ελεύθερων σεξουαλικών επαφών Ικανότητα σύλληψης/μήνα: ~20% 10-15% των ζευγαριών: πρόβλημα υπογονιμότητας (πρωτοπαθής & δευτεροπαθής υπογονιμότητα) Παράγοντες που επηρεάζουν την πρόγνωση Διάρκεια υπογονιμότητας Ηλικία της γυναίκας Boivin et al. Hum Reprod 2007;22:1506

ΑΙΤΙA ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ Σαλπιγγικός παράγων 14 % Σεξουαλική Δυσλειτουργία WHO 1999 Σαλπιγγικός παράγων 14 % Σεξουαλική Δυσλειτουργία 6% Ανωοθυλακιορρηξία 21% Ανδρικός Παράγων 24% Εχθρική τραχηλική βλέννη 3% Ενδομητρίωση 6% Ανεξήγητη στειρότητα 27%

Υπογονιμότητα Τα μισά ζευγάρια θα καταφύγουν σε υποβοηθούμενη αναπαραγωγή Η υπογονιμότητα αποτελεί αιτία για σημαντικό ψυχικό stress H θεραπεία της υπογονιμότητας αποτελεί σημαντικό παράγοντα για άγχος & κατάθλιψη Ψυχολογική επιβάρυνση που υπάρχει σε σοβαρά τραυματικά γεγονότα Alesi et al. Aust Fam Phys 2005 Verhaak et al. Hum Reprod Update 2007

Stressful life events are associated with a poor in vitro fertilization (IVF)outcome: a prospective study Γυναίκες που υποβάλλονται σε εξωσωματική γονιμοποίηση και αναφέρουν χρόνιο stress στη διάρκεια των προηγουμένων 12 μηνών έχουν μικρότερη πιθανότητα να επιτύχουν κύηση σε σύγκριση με γυναίκες που δεν αναφέρουν χρόνιο stress Ebbesen et al. Hum Reprod 2009;24:2173

14 προοπτικές μελέτες

Μετα-ανάλυση 31 προοπτικών μελετών: το ψυχολογικό stress μειώνει τη πιθανότητα επίτευξης κύησης με ART Matthiesen et al. Hum Reprod 2011;26:2763

Ανάγκη για καλά σχεδιασμένες μελέτες!! Αναδρομική μελέτη: γυναίκες που δεν αποκτούν παιδί μετά από ART έχουν αυξημένο κίνδυνο να νοσηλευτούν για ψυχιατρικά προβλήματα, αλκοολισμό και χρήση απαγορευμένων ουσιών Αναδρομική μελέτη: τα παιδιά που γεννήθηκαν από μητέρες με προβλήματα υπογονιμότητας έχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν ψυχολογικά και ψυχιατρικά προβλήματα ESHRE guideline- routine psychological care in infertility and medically assisted reproduction- a guide for fertility staff: μόνο το 36% των οδηγιών βασίζεται σε καλής ποιότητας έρευνα/ Η ετερογένεια των μελετών, η διαφορετική μεθοδολογία & ο διαφορετικός τύπος παρέμβασης δεν επιτρέπουν ασφαλή συμπεράσματα Baldur-Felskov et al. Hum Reprod 2013;28:683 Svahn et al. Hum Reprod 2015;30:2129 Gameiro et al. Hum Reprod 2015;30:2476

Αναπαραγωγική CRH Makrigiannakis et al. J. Clin. Endocrinol. Metab. 80, 185–189, 1995

Όμως Τοπική παραγωγή CRH

The role of CRH in establishing fetal-maternal immunotolerance Makrigiannakis, Zoumakis, Kalantaridou et al. 2001

Makrigiannakis, Zoumakis, Kalantaridou et al. Nature Immunol 2001

Έμβρυο Ενδομήτριο

From Implantation window to Selection window 33

* *P<0.001

Επίδραση του stress στο κυοφορούμενο έμβρυο

CRH, stress και αναπαραγωγή: επιδράσεις στην ανάπτυξη Intra-uterine CRH/stress Fetal programming Vrekoussis, Kalantaridou, Mastorakos et al. Ann N Y Acad Sci 2010

Συμπεράσματα

Το stress έχει ισχυρή ανασταλτική επίδραση στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα Υπογονιμότητα & ART: σημαντικές αιτίες για άγχος & κατάθλιψη Το stress της μητέρας στη διάρκεια της κύησης μπορεί να προκαλέσει επιγενετικές αλλαγές στο αναπτυσσόμενο έμβρυο

Ελευθεροτυπία, 2014

Ευχαριστώ!