Στρογγυλή Τράπεζα: Εγκυμοσύνη και απεικονιστικές εξετάσεις με ακτίνες Χ Εισήγηση: Βιολογικές αποτελέσματα και κίνδυνοι για το κύημα Στρογγυλή Τράπεζα: Εγκυμοσύνη και απεικονιστικές εξετάσεις με ακτίνες Χ Εισήγηση: Βιολογικές αποτελέσματα και κίνδυνοι για το κύημα ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ Κώστας Περισυνάκης Επίκουρος Καθηγητής Ιατρικής Φυσικής

Οι ακτίνες Χ είναι ιοντίζουσα ακτινοβολία Roentgen 1895 Είναι Η/Μ φύσης (φωτόνια) Παράγονται Σε αποδιεγέρσεις ατόμων Κατά την επιβράδυνση ταχέως κινούμενων φορτισμένων σωματίων Έχουν μεγάλη διεισδυτική ικανότητα στην ύλη Δύναται να προκαλέσoυν ιονισμούς στα άτομα του υλικού το οποίο προσβάλουν Ακτινοδιάγνωση/Ακτινοθεραπεία

Επίδραση ακτινών Χ στη ζώσα ύλη Προκαλεί ιονισμούς Παράγονται ελεύθερες δραστικές ρίζες (Ραδιόλυση H 2 O) Οι παραγόμενες δραστικές ρίζες ‘επιτίθενται’ σε μακρομόρια των κυττάρων προκαλώντας βλάβες DNA, RNA, Protein etc.

Σκοπός Ποιες είναι οι πιθανές επιπτώσεις από έκθεση εμβρύου σε ακτίνες Χ; Τι καθορίζει την πιθανότητα εμφάνισης βιολογικών επιπτώσεων στο έμβρυο μετά από έκθεση σε ακτίνες Χ; Πως ποσοτικοποιείται ο κίνδυνος στο έμβρυο από ακτινοδιαγνωστικές εξετάσεις;

Βασικό δοσιμετρικό μέγεθος: Δόση ακτινοβολίας : –Μονάδα → J/kgr = gray (Gy) –Παλιά μονάδα → rad = 1/100 gray Η δόση από συνήθεις ακτινολογικές εξετάσεις εκφράζεται σε mGy

Επιπτώσεις Ακτινοβόλησης Εμβρύου Ραδιοβιολογικά Δεδομένα

Η ακτινοβόληση εμβρύου μπορεί να επιφέρει Θάνατος: ενδομήτριος ή νεογνικός Δυσπλασία: τερατογένεση, διαταραχές ανάπτυξης Βλάβη στο ΚΝΣ: διανοητική καθυστέρηση Γενετικές ανωμαλίες: μετάλλαξη Καρκινογένεση: παιδική λευχαιμία, παιδικός καρκίνος <10y Καμία επίδραση: φυσιολογική ανάπτυξη Καθορισμένα (Deterministic) Στοχαστικά (Stochastic)

Καθορισμένα αποτελέσματα Χαρακτηριστικά δόση κατωφλίου (> 100 mGy) σοβαρότητα βλάβης ανάλογη της δόσης πιθανότητα εμφάνισης ανάλογη της δόσης πολλά κύτταρα πρέπει να καταστραφούν Παραδείγματα Θάνατος τερατογένεση διαταραχές ανάπτυξης μικροκεφαλία διανοητική καθυστέρηση

Στοχαστικά αποτελέσματα απουσία δόσης κατωφλίου αρκεί η προσβολή ενός κυττάρου σοβαρότητα βλάβης ανεξάρτητη της δόσης πιθανότητα εμφάνισης ανάλογη της δόσης –Πιθανότητα εμφάνισης βλάβης 0 για δόσεις κοντά στο 0 Παραδείγματα: Καρκινογένεση Γενετικές μεταλλάξεις

Το βιολογικό αποτέλεσμα από ακτινοδιαγνωστικές εξετάσεις εξαρτάται Το μέγεθος της δόσης στο έμβρυο Ηλικία εμβρύου (στάδιο κύησης)

Τα στάδια της κύησης

Η υψηλότερη ακτινοευαισθησία παρατηρείται κατά το στάδιο της οργανογένεσης (10 η – 60 η μέρα κύησης) –επιπτώσεις δομικού χαρακτήρα –βαρύτητά τους εξαρτάται από τον αριθμό των κυττάρων που καταστράφηκαν Μετά την οργανογένεση η ακτινοευαισθησία προσεγγίζει αυτην ενός μικρού παιδιού Μικρότερη στο 2 ο Μεγάλη στο 1 ο τρίμηνοΜικρότερη στο 3 ο Ακτινοευαισθησία: Τα στάδια της κύησης και ακτινοευαισθησία Κατά το στάδιο της προεμφύτευσης (0-9 η μέρα κύησης) το αποτέλεσμα της ακτινοβόλησης είναι «all-or-nothing»

Ο κανόνας των 10 ημερών (10-day rule) Η άνοδος... ‘Η ασφαλέστερη μέθοδος είναι να περιοριστεί η ακτινοβόληση της πυέλου, αν είναι δυνατόν, στις δύο εβδομάδες μετά την περίοδο...’ Russel, … και η πτώση ‘Ακτινοβόληση κατά το στάδιο της προεμφύτευσης (0-9 ημέρα) ουσιαστικά δεν αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης ανωμαλίας σε κύημα που επιβιώνει και γεννιέται...’ Russel, 1980.

Η ποσοτικοποίηση του κινδύνου Η πιθανότητα εμφάνισης ανωμαλίας μπορεί να καθορισθεί εάν είναι γνωστά: α\ παράγοντας κινδύνου –στάδιο κύησης –ραδιοβιολογικά δεδομένα εμβρύου β\ η δόση που απορροφήθηκε από το έμβρυο –βάθος και διαστάσεις εμβρύου –χαρακτηριστικά έκθεσης το έμβρυο ακτινοβολείται πρωτογενώς ή όχι είδος ακτινοδιαγνωστικής εξέτασης παράμετροι έκθεσης

Παράγοντες κινδύνου Αναφορά: ICRP Pub 84 ‘Pregnancy and Medical Radiation’ 6 % για 1 Gy ή % για 1 mGy 0.1 Gy = 100 mGy

Μέγεθος δόσης στο έμβρυο Οι ακτινολογικές εξετάσεις διακρίνονται σε A. Εξω-κοιλιακές (έμβρυο εκτός του πεδίου) B. Κοιλιακές (έμβρυο εντός του πεδίου)

Δόση εμβρύου από ακτινοδιαγνωστικές πράξεις που δεν ακτινοβολούν πρωτογενώς το έμβρυο

Δόση εμβρύου από ακτινοδιαγνωστικές πράξεις που ακτινοβολούν πρωτογενώς το έμβρυο

Η δόση εμβρύου από ακτινοδιαγνωστικές εξετάσεις … Όταν το έμβρυο δεν ακτινοβολείται πρωτογενώς –είναι << 1 mGy Όταν το έμβρυο ακτινοβολείται πρωτογενώς –είναι 1-2 mGy από απλές ακτινογραφικές εξετάσεις –είναι 3-10 mGy για ακτινοσκοπικά καθοδηγούμενες διαγνωστικές εξετάσεις –είναι mGy για εξετάσεις ΥΤ είναι εξαιρετικά σπάνιο να προσεγγίσει τα 100 mGy –πολλαπλές CT εκθέσεις –ακτινοσκοπικά καθοδηγούμενες πράξεις με χρόνο ακτινοσκόπησης πάνω από μια ώρα στην περιοχή της κοιλιάς

Επομένως Η δόση εμβρύου από ακτινοδιαγνωστικές εξετάσεις ΔΕΝ ΔΥΝΑΤΑΙ να προκαλέσει καθορισμένα αποτελέσματα (τερατογένεση, διαταραχές ανάπτυξης, διανοητική καθυστέρηση κτλ)

Κίνδυνος για καρκινογένεση Gy 0.06 Gy % 0.01 Gy 0.06 Gy % 0.1 Gy 0.06 Gy % από 1 mGy → από 10 mGy → από 100 mGy →

Φυσιολογικός ρυθμός εμφάνισης δυσπλασίας (3%) ή παιδικού καρκίνου (0.1%) και ακτινογενής κίνδυνος Δόση εμβρύου (mGy) Πιθανότητα (%) μη εμφάνισης δυσπλασίας Πιθανότητα (%) μη εμφάνισης καρκίνου (0- 19y) >100<97<99.3 Έμβρυο εκτός πεδίου CT κοιλιάς Ro κοιλιάς 0.6 %

Ακτινικός κίνδυνος εμβρύου από ακτινοδιαγνωστικές εξετάσεις  ‘Prenatal doses from most properly done diagnostic procedures present no measurable increased risk of prenatal death, malformation, or impairment of mental development over the background incidence of these entities.’  Recent absolute risk estimates for cancer risk from ages 0-15y after in- utero irradiation have been estimated to be in the range of 6% for persons exposed to 1000 mGy=1Gy.

Αναγκαιότητα εξέτασης & ακτινικός κίνδυνος  ‘Almost always, if a diagnostic radiology examination is medically indicated, the risk to the mother of not doing the procedure is greater than is the risk of potential harm to the fetus.’

Διακοπή εγκυμοσύνης?  Fetal doses below 100 mGy should not be considered a reason for terminating a pregnancy.

Κίνδυνος για τυχόν έμβρυο από έκθεση των γονάδων της μητέρας ή του πατέρα  Pre-conception irradiation of either parent's gonads has not been shown to result in increased cancer or malformations in the children.

Συμπερασματικά (1) Ραδιοβιολογικές επιπτώσεις ιοντίζουσας ακτινοβολίας στο έμβρυο: κεφάλαιο που δεν έχει κλείσει Το αναπτυσσόμενο έμβρυο παρουσιάζει αυξημένη ακτινοευαισθησία Ακτινολογικές εξετάσεις κατά τις οποίες η μήτρα δεν ακτινοβολείται πρωτογενώς ενέχουν μηδενικό κίνδυνο για το έμβρυο Ακτινολογικές εξετάσεις κατά τις οποίες το έμβρυο ακτινοβολείται πρωτογενώς ενέχουν κίνδυνο κατά πολύ μικρότερο από τους φυσιολογικούς ρυθμούς εμφάνισης ανωμαλιών

Συμπερασματικά (2) Διακοπή κύησης με σκοπό την εξάλειψη της πιθανότητας εμφάνισης ανωμαλίας στο νεογέννητο δεν δικαιολογείται για δόσεις κάτω από 100 mGy επομένως … … ΔΕΝ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΕΙΤΑΙ για εκθέσεις μετά από συνήθεις ακτινοδιαγνωστικές εξετάσεις Είναι τουλάχιστον ανεύθυνο να επιτρέπουμε στην άγνοιά μας να καθορίζει τις πράξεις μας.

‘A person is a person, no matter how small’ Dr Seuss, διάσημος συγγραφέας παιδικών βιβλίων